tìm hiểu chung về phep LL giải thích

TiÕt 104:
t×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch
* Câu hỏi cần giải thích:
-
Vì sao nước biển mặn?
-
Vì sao có lụt?
-
Vì sao hôm qua bạn Tuấn nghỉ học?
-
Vì sao lại có nguyệt thực?
* Câu hỏi cần giải thích:
-
Thế nào là hạnh phúc?
-
Trung thực là gì?
-
Thế nào là Có chí thì nên?
-
Lòng hiếu thảo là gì?
Giải thích trong đời sống Giải thích trong văn nghị luận
* Mục đích: làm cho ta hiểu rõ những
điều chưa biết trong mọi lĩnh vực
* Mục đích: làm sáng tỏ các vấn đề về
tư tưởng, đạo lí, chuẩn mực hành vi
của con người

- Giới thiệu về lòng khiêm tốn
- Nêu cái lợi của khiêm tốn
- Định nghĩa về khiêm tốn

- Liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn
- Nêu nguyên nhân vì sao khiến con người phải khiêm tốn
- Khái quát ý nghĩa của khiêm tốn
- Nhấn mạnh tầm quan trọng của khiêm tốn
* Bố cục: ba phần
* Mối quan hệ giữa các phần: mạch lạc, liên kết, có lớp lang
* Ngôn từ: trong sáng, dễ hiểu
* Cách giải thích:

Ghi nhớ:
. Trong đời sống, giải thích là làm cho hiểu rõ những điều ch a biết
trong mọi lĩnh vực.
. Giải thích trong văn nghị luận là làm cho ng ời đọc hiểu rõ các t
t ởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ, cần đ ợc giải thích nhằm nâng
cao nhận thức, trí tuệ, bồi d ỡng t t ởng, tình cảm cho con ng ời.
. Ng ời ta th ờng giải thích bằng các cách: nêu định nghĩa, kể ra các
biểu hiện, so sánh, đối chiếu với các hiện t ợng khác, chỉ ra các
mặt lợi, hại, nguyên nhân, hậu quả, cách đề phòng học noi theo,
của hiện t ợng hoặc vấn đề đ ợc giải thích.
. Bài văn giải thích phải có mạch lạc, lớp lang, ngôn từ trong sáng,
dễ hiểu. Không nên dùng những điều không ai hiểu để giải thích
những điều ng ời ta ch a hiểu.
. Muốn làm đ ợc bài giải thích tốt, phải học nhiều, đọc nhiều, vận
dụng tổng hợp các thao tácgiải thích phù hợp


Bài tập
- Vấn đề giải thích: Lòng nhân đạo
- Ph ơng pháp giải thích:
+ Nêu định Nghĩa: Lòng nhân đạo là lòng biết th ơng ng ời

+ Đặt câu hỏi: Thế nào là biết th ơng ng ời và thế nào là lòng nhân đạo?
+ Kể những cảnh khổ khiến mọi ng ời xót th ơng:
. Ông lão hành khất
. Đứa bé nhặt từng mẩu bánh
+ Noi theo: Qua ra câu nói của thánh Găng-đi

Nhóm 1: Xác định ph ơng pháp lập luận của hai đoạn văn sau và cho biết vì sao em
xác định đ ợc nh vậy?
1. Thành nghĩa là gì? Nghĩa là thật lòng, không dối mình, dối ng ời, không giả nhân,
giả nghĩa; việc phải thì dù có nguy hiểm đến tính mệnh cũng không từ; việc phi
nghĩa dù có đ ợc phú quý cũng không t ởng.
(Nguyễn Bá Học)
2. Khi cha mẹ còn, hết lòng nuôi nấng, khi cha mẹ mất, hết lòng th ơng nhớ, đó thực là
cái đạo hiếu của con đối với cha mẹ vậy. Làm trái lại hẳn nh thế là bất hiếu, mang
cái tội rất to
( Nguyễn Văn Ngọc Trần Lê Nhân)
Nhóm 2: Có bạn học sinh cho rằng: Lập luận chứng minh và lập luận giải thích đều
phải dùng dẫn chứng. Hãy nêu suy nghĩ của em về vấn đề trên.
Nhóm 3: Hãy tìm đoạn văn có tính chất giải thích trong văn bản Đức tính giản dị của
Bác Hồ. Qua đó em có nhận xét gì về mối quan hệ giữa văn giải thích và văn chứng
minh?

Nhóm 1: Xác định ph ơng pháp lập luận của hai đoạn văn sau và cho biết vì sao em
xác định đ ợc nh vậy.
1. Thành nghĩa là gì? Nghĩa là thật lòng, không dối mình, dối ng ời, không giả nhân,
giả nghĩa; việc phải thì dù có nguy hiểm đến tính mệnh cũng không từ; việc phi
nghĩa dù có đ ợc phú quý cũng không t ởng.
(Nguyễn Bá Học)
2. Khi cha mẹ còn, hết lòng nuôi nấng, khi cha mẹ mất, hết lòng th ơng nhớ, đó thực là
cái đạo hiếu của con đối với cha mẹ vậy. Làm trái lại hẳn nh thế là bất hiếu, mang

cái tội rất to
( Nguyễn Văn Ngọc Trần Lê Nhân)
1. - Ph ơng pháp lập luận: Giải thích
- Lí do: Ng ời viết đã trả lời câu hỏi: Thành nghĩa là gì?
2. Ph ơng pháp lập luận: Chứng minh
- Lí do: Ng ời viết nêu những dẫn chứng cụ thể để làm rõ thế nào là đạo hiếu của
con cái đối với cha mẹ, thế nào là tội bất hiếu.

Nhóm 2: Có bạn học sinh cho rằng: Lập luận chứng minh và lập luận giải thích đều
phải dùng dẫn chứng. Hãy nêu suy nghĩ của em về vấn đề trên.
-
ý kiến trên là đúng. Tuy nhiên dẫn chứng trong bài văn giải thích khác với dẫn chứng
trong bài văn chứng minh ở chỗ:
+ Về mục đích: Dẫn chứng trong bài văn giải thích làm nổi bật một số lí lẽ, làm cho lí
lẽ tăng thêm sức thuyết phục.
+ Về số l ợng: Dẫn chứng trong văn giải thích ít hơn và không cần liên tục , th ờng xuyên
nh dẫn chứng trong văn chứng minh

Nhóm 3: Hãy tìm đoạn văn có tính chất giải thích trong văn bản Đức tính giản dị của
Bác Hồ. Qua đó em có nhận xét gì về mối quan hệ giữa văn giải thích và văn chứng
minh?
- Đoạn văn giải
thích:
Nh ng chớ hiểu lầm rằng nêu g ơng sáng trong thế giới ngày
nay.
- Mối quan hệ: Có sự đan xen giữa giải thích và chứng minh (trong chứng minh có giải
thích và trong giải thích có chứng minh vì trong thực tế không có phép
lập luận nào thuần tuý là giải thích hoặc chứng minh).

Hai cách

Ba cách
C
Cách giải thích rất đa dạng
D
B
A
Chỉ có một cách duy nhất
Có mấy cách giải thích trong một bài văn viết theo phép lập
luận giải thích?

H ớng dẫn về nhà:
1. Bài cũ:
-
Học ghi nhớ
-
Làm hết bài tập
-
Đọc hai bài văn phần đọc thêm và cho biết cách giải
thích của tác giả trong từng bài văn
2. Bài mới:
- Soạn văn bản Sống chết mặc bay của Phạm Duy Tốn