skkn vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn GDCD lớp 12

ỦY BAN NHÂN DÂN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NGUYỄN HỮU HUÂN
_____________
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG MÔN
GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12
Người viết: NGUYỄN THỊ KHÔI
Giáo viên môn: Giáo dục công dân
Tháng 12/2013
2
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC
TRONG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12
Kính thưa Quý đồng nghiệp!
1. Lý do chọn đề tài:
Việc sử dụng các phương tiện hỗ trợ trong giờ dạy học, các
phương pháp dạy học để kéo người học ra khỏi trạng thái thụ động,
tích cực tham gia làm cho việc học, giờ học trở nên thích thú và hiệu
quả hơn, là một mong muốn không riêng bất kỳ người giáo viên nào.
Câu tục ngữ: “Trăm nghe không bằng một thấy, trăm thấy không
bằng một làm”. Chính là sự thể hiện tuyệt vời của phương pháp dạy
học tích cực mà ngày nay chúng ta đang trang bị, chia sẻ cho nhau.
Mục đích là thực hiện được giờ giảng theo hướng hiện đại và hơn hết
là giờ giảng hiệu quả, mang lại hạnh phúc cho cả người dạy lẫn người
học.
Việc thực hành phương pháp dạy tích cực đòi hỏi phải xây dựng
một quan hệ tốt giữa người học và giáo viên - thông qua các phương

pháp dạy tích cực người giáo viên phải có trình độ chuyên môn cao,
kinh nghiệm, kỹ năng và văn hóa giao tiếp tốt. Chưa kể là việc dạy và
học phải có liên hệ với thực tế … Cách dạy này thực sự là một áp lực
nhưng là một áp lực tích cực nhằm khuyến khích, nâng cao chất lượng
dạy và học.
Môn Giáo dục công dân là môn trực tiếp trang bị cho học sinh
một cách tổng quát về nhận thức, tư tưởng chính trị, đạo đức, hiểu biết
và thực hiện pháp luật trong đời sống. Nhiệm vụ của chúng ta là dạy
học. Nhiệm vụ của học sinh là học những gì chúng ta dạy vì lợi ích
thực tiễn của việc học mang lại cho mỗi con người mà ai cũng biết.
Khi chúng ta thay đổi, các em sẽ thay đổi và cả thế giới sẽ thay
đổi theo. Việc chúng ta sử dụng phương pháp dạy học tích cực là đã
“chuyển mình” trong việc “dạy sao” cho học trò thích học. Chúng ta
đã cho bản thân và đồng nghiệp một phương pháp dạy mở, tức là tùy
vào bài học, tình hình học sinh của từng lớp mà chúng ta có “cách
3
dạy” sao cho thích hợp, lôi cuốn học sinh cùng tham gia vào tiết học,
ngay từ bài học, phút học đầu tiên.
2. Cơ sở lý luận của việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực
trong môn giáo dục công dân lớp 12
a. Giải thích các khái niệm
* Phương pháp và phương pháp dạy học
+ Phương pháp la thuật ngữ từ tiếng Hy Lạp “methodos”, có
nghĩa là con đường, cách thức vận động của sự vật hiện tượng nhằm
đạt được mục đích. Nghĩa chung nhất của phương pháp thường được
hiểu là cách thức, phương tiện, giải pháp được chủ thể sử dụng để
thực hiện mục đích nhất định. Còn theo nghĩa khoa học, phương pháp
là hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ tri thức về các quy luật
khách quan để điều chỉnh hoạt động, nhận thức và hoạt động thực tiễn
nhằm thực hiện mục tiêu nhất định. Như vậy có thể hiểu phương pháp

là sự đúc kết kinh nghiệm, là khoa học và còn là nghệ thuật sáng tạo
mang đậm dấu ấn của chủ thể trong việc lựa chọn và sử dụng các
phương pháp trong từng trường hợp cụ thể.
Phương pháp luôn gắn với hoạt động có ý thức của co.n người,
là hình thức thể hiện nội dung hoạt động. Mỗi nội dung cần có một
hình thức thể hiện khác nhau để có thể là một “cặp đôi” hoàn chỉnh,
đặc trưng cho hoạt động đặc biệt là hoạt động dạy học.
Nhà duy vật Pháp thế kỷ XVII René Descartes nhấn mạnh nếu
thiếu phương pháp trong hoạt động thì người có tài cũng không thể đạt
kết quả, còn nếu có phương pháp đúng thì người bình thường cũng
làm được việc phi thường.
+ Phương pháp dạy học: Dạy học là hoạt động được đặc trưng
bởi quá trình giảng dạy của giáo viên và quá trình học tập của học sinh
thông qua một phương pháp đặc thù gọi là phương pháp dạy học.
Phương pháp dạy học là việc sử dụng hệ thống phương pháp giảng
dạy và việc sử dụng phương pháp học tập nhằm thực hiện mục đích,
yêu cầu học tập đề ra phù hợp với cấp học, người học chương trình
học cụ thể đã được xác định.
4
Phương pháp dạy học không vì mục đích tự thân của nó, cũng
không được rút ra từ ý muốn chủ quan của người dạy, mà phương
pháp dạy học được quy định bởi nội dung, đặc điểm kiến thức của
từng bộ môn, từng bài học, người học … Việc sử dụng phương pháp
dạy học nào phải được người giáo viên lựa chọn để tổ hợp thành cách
thức hoạt động của thầy và trò trong quá trình dạy học, lĩnh hội kiến
thức dưới sự chỉ đạo của người thầy ngằm thực hiện nhiệm vụ học.
Phương pháp dạy học quyết định đến sự thành công của quá
trình dạy học: Mục tiêu bài học có đạt được hay không, các yêu cầu về
kiến thức, về kỹ năng, tư tưởng và năng lực nhận thức. Phương pháp
dạy học kết hợp với nghiệp vụ chuyên môn cao, kỹ năng giao tiếp …

làm cho học sinh yêu thích giờ học, môn học và vận dụng những điều
đã học vào cuộc sống. Phương pháp dạy học tạo nên giá trị, dấu ấn về
người thầy trong lòng học sinh … rất khó phai mờ.
* Khái niệm phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực, hay phương pháp giáo dục chủ
động, phương pháp sư phạm hiện đại … là những cách gọi để chỉ
những phương pháp, cách thức, kỹ thuật đề cao chủ thể nhận thức, chủ
yếu phát huy tính tự giác, nhiệt tình chủ động của người học, làm cho
giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn, người học được tham gia làm việc,
được sáng tạo … giải quyết các vấn đề phù hợp với khả năng hiểu biết
của mình, đề xuất ý kiến, tự nguyện trình bày hay tham gia tranh luận
trước tập thể và người dạy.
Thực chất phương pháp dạy học tích cực là hướng tới khả năng
chủ động, sáng tạo của người học chứ không phải hướng tới việc phát
huy tính tích cực của người d. người thầy đóng vai trò là người hướng
dẫn, rèn luyện cho học sinh phương pháp tự học độc lập suy nghĩ
thông qua việc thảo luận, thí nghiệm, thực hành, thâm nhập thực tế
theo mục tiêu, nội dung của bài học, người thầy là người tổng hợp
hoạt động, ý kiến của người học để xây dựng nội dung bài học.
Khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực giờ giảng của
một giáo viên trở nên sinh động, hấp dẫn và có ý nghĩa. Người học là
trung tâm nhưng vai trò uy tín của người thầy được đề cao hơn. Nhờ
5
áp lực của phương pháp dạy học tích cực, khả năng chuyên môn của
người thầy sẽ phải tăng lên bởi kiến thức của từng nội dung bài học
phải được cập nhật liên tục để đáp ứng những tình huống, câu hỏi của
người học trong thời đại thông tin mở rộng và mới mẻ.
Mối quan hệ giữa thầy trò sẽ trở nên gần gũi, tốt đẹp khi cùng
làm việc với nhau, cùng giải quyết các tình huống liên quan đến nội
dung và cuộc sống của người học.

Khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực người học sẽ
thấy học được học chứ không bị học. Người học được làm việc, được
nói, chia sẻ những kiến thức kinh nghiệm của mình song song với bổ
sung kiến thức, kinh nghiệm từ người dạy, bạn bè. Cách học này làm
tăng khả năng ghi nhớ, vận dụng vào thực tế gấp nhiều lần so với cách
học truyền thống. Từ đó người học được tự tin khám phá năng lực của
bản thân mình, có trách nhiệm, biết chia sẻ và tìm thấy vị trí, giá trị
của bản thân với cộng đồng.
Charles Handy, nhà triết lý kinh doanh nổi tiếng người Anh đã
nói: “Để làm cho tương lai trở thành hiện thực, chúng ta cần phải
tự tin và tin tưởng vào giá trị của chính mình. Đó là điều mà các
trường học phải dạy cho mọi người”.
Chỉ khi người học tự mình khám phá kiến thức, tự học, tự làm,
tự bổ sung cho nhau thì kiến thức mới trở thành tri thức của người
học, chuyển thành hành động, thói quen hàng ngày của họ.
Khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực, quan hệ thầy trò
trong việc dạy và học cũng đổi khác. Người học trở nên chủ động
trong việc học; chủ động tìm kiếm kiến thức, có thể thu nhận kiến
thức không phải chỉ từ người thầy mà còn từ nhiều nguồn khác nữa.
Người thầy trở nên quan trọng hơn vì giữa biển tri thức mênh mông,
điều gì cần gạn lọc, sử dụng và ứng dụng chúng vào cuộc sống, vào
công việc, như thế nào … Tất cả những điều ấy đều cần đến sự hướng
dẫn của người thầy. Sự thay đổi quan hệ thầy trò trong việc dạy và học
này yêu cầu người học cần hiểu rõ mình là ai, mình muốn là người
như thế nào sau này và điều gì cần học và muốn học cái gì … Người
dạy càng phải phấn đấu, tu dưỡng nhiều hơn, tự học, tự sáng tạo để có
6
thể đảm nhận và xứng đáng trong vai trò mới mà sự phát triển của
ngành giáo dục đòi hỏi.
Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực

là:
Thứ nhất: Dạy học lấy người học làm trung tâm
Vì lẽ cơ bản, học sinh là đối tượng của hoạt động giáo dục, của
dạy học, nhà trường tồn tại là vì học sinh. Bằng hoạt động học tập,
người học tự hình thành và phát triển nhân cách của mình, không ai có
thể làm thay được. Vị trí trung tâm của học sinh trong quá trình học
tập cần phải đặt đúng vị trí của nó như đã vốn có. Việc phát huy tính
chủ động, tích cực, khơi dậy tài năng của mỗi một cá nhân học sinh có
ý nghĩa không phải chỉ hôm nay mà còn là hành trang cho các em
bước vào cuộc sống sau này … Làm được điều này chỉ có thể là mọi
hoạt động giáo dục - trong đó trọng tâm là việc dạy học, phải được
tiến hành có kế hoạch dưới sự chỉ đạo trực tiếp của người giáo viên.
Thứ hai: Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập
của học sinh.
Kế hoạch học tập, bài giảng phải được thiết kế trước trong giáo
án chứ không phải thực hiện một cách ngẫu hứng, tùy tiện. Người dạy
phải thông báo cho học sinh vào cuối buổi học những công việc cần
chuẩn bị cho giờ học kế tiếp, phân công nhiệm vụ rõ ràng, để người
học phải có tâm thế chuẩn bị, tham gia và hợp tác. Trong khi tiến hành
giờ học, người dạy phải linh hoạt thay đổi các hoạt động cho phù hợp
với thực tế giờ học và nội dung bài học, Nhằm kích thích người học
hoạt động tích cực, tạo sự hưng phấn cho giờ học. Có như thế, mục
tiêu dạy học, bài học mới được đảm bảo thành công.
Thứ ba Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học trong dạy
học
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy chúng ta “Về việc học phải lấy tự
học làm cốt”. Phương pháp tự học là cầu nối giữa học tập và nghiên
cứu khoa học, khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề nảy sinh
trong thực tiễn. Phương pháp tự học hướng đến việc khơi dậy khả
năng suy nghĩ, làm việc, nắm bắt kỷ cương và con đường đi đến kiến

7
thức mới. Muốn làm được điều này học sinh buộc lòng phải làm việc
nhiều hơn với sách vở (giáo khoa và sách tham khảo), làm bài tập, tự
học ở ngoài trường và lớp … kết hợp với sự giúp đỡ, hướng dẫn của
giáo viên bộ môn. Bồi dưỡng khả năng tự học chính là sự chuẩn bị cần
thiết cho khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn trong việc làm, thực
tế sau này của người học, giúp họ có thể tự tin hòa nhập, tự vượt qua
những áp lực, khó khăn, hướng đến tương lai của bản thân và sự phát
triển của tập thể mà họ là thành viên.
Thứ tư: Hoàn thiện học của cá nhân phối hợp với học tập
hợp tác tập thể.
Những tri thức mà học sinh khám phá dễ mang tính chủ quan,
phiến diện, do vậy các em cần trao đổi, hợp tác tri thức cá nhân được
kiểm nghiệm tăng tính khách quan và khoa học. Đồng thời tạo thói
quen giao tiếp, khả năng thuyết phục, lắng nghe, nói trước đám đông
… ý thức hợp tác, chia sẻ và tính kỷ luật …
Dạy học thông qua hợp tác tạo nên quan hệ bình đẳng giữa
người học và môi trường học tập an toàn là điều kiện để xây dựng tình
bạn, tính cạnh tranh lành mạnh, thói quen chia sẻ, tính trách nhiệm.
Xây dựng quan hệ thầy - trò - bạn bè tốt đẹp không chỉ lúc còn đi học
mà cả trong cuộc sống và công việc sau này.
Thứ năm: Kết hợp đánh giá của thầy và tự đánh giá của trò
Trong quá trình dạy học, đánh giá học sinh là rất quan trọng để
giáo viên nắm bắt được thực trạng học tập của học sinh và điều chỉnh
việc dạy sao cho phù hợp hơn, đạt kết quả cao hơn. Với phương pháp
dạy học tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh biết tự đánh giá
khả năng, sự hiểu biết của mình để điều chỉnh việc học; giáo viên phải
tạo điều kiện thuận lợi để người học được tham gia, và biết cách đánh
giá bản thân. Thông qua việc đánh giá khích lệ nhau, nhận ra được ưu
điểm và hạn chế của từng cá nhân để khắc phục, đánh giá việc học tập

phải dựa trên tiêu chuẩn văn hóa đánh giá tức là tìm ra được ưu điểm
và đề nghị được giải pháp sửa chữa khuyết điểm … Có làm được điều
này thì phương pháp dạy học tích cực với đặc trưng thứ năm là đánh
giá việc học - người học mới thực sự có ý nghĩa!
8
Tuy nhiên khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực chúng
ta cũng gặp một số trở ngại như: Lớp học đông không áp dụng được
phương pháp mới, người học lười phát biểu, thụ động, sợ không đủ
thời gian, cháy giáo án. Người học thì e dè, ngại làm việc, chỉ thích
nghe ghi, ngại đứng dậy phát biểu trước lớp, sợ thầy áp dụng phương
pháp mới, kiến thức không được cô đọng lại rõ ràng mà thi lại tiến
hành theo kiểu học cũ … Để khắc phục những trở ngại này phải có
thời gian để người dạy thực hành và rút kinh nghiệm … Trước mắt có
thể thực hiện những điều sau để có giờ giảng thành công như:
Tìm hiểu kỹ về người học, đặc biệt là nhu cầu, mong đợi của họ
đối với môn học của mình phụ trách để lựa chọn phương pháp phù
hợp.
Chuẩn bị kỹ bài giảng: Chọn thông điệp ý nghĩa nhất để chuyển
tải nội dung. Tốt nhất bài giảng nên tuân theo quy tắc số 3: Chia bài
giảng thành 3 phần, mỗi phần 3 ý … cùng với các ví dụ, tư liệu minh
họa cụ thể, sinh động.
Giao tiếp với người học: Tôn trọng và là người bạn cùng với thái
độ thân thiện, lịch sự, nhẹ nhàng, sự khuyến khích sẽ cho người thầy
rất nhiều cơ hội để mở rộng tâm hồn và trí tuệ của người học …
Rút kinh nghiệm sau từng giờ giảng. Về nội dung bài giảng,
phong cách, ứng xử của giáo viên … Bằng cách xin nhận xét của học
trò qua phiếu không ghi tên …
Điều cuối cùng, chúng ta cần nhớ là học phương pháp nhưng
không phụ thuộc vào phương pháp. Tất cả sự thành công của giờ
học và nhiều giờ học tiếp nối sẽ được quyết định bởi bản lĩnh, kỹ

năng, kinh nghiệm, năng lực và tấm lòng của người giáo viên có
duyên với nghề dạy học.
b. Phương pháp dạy học tích cực thường được vận dụng
trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12:
Hiện nay có rất nhiều biện pháp để thực hiện phương pháp dạy
học tích cực, có thể sử dụng vào tất cả các bài dạy trong chương trình
giáo dục công dân ở cấp trung học như:
- Biện pháp kích thích động não.
9
- Biện pháp xử lý tạo tình huống.
- Biện pháp thảo luận nhóm.
- Biện pháp đóng vai.
- Biện pháp vấn đáp (đàm thoại)
- Biện pháp nêu vấn đề.
Không biện pháp nào được coi là tối ưu cho cả một bài học, tiết
học. Do đó việc lựa chọn, kết hợp và sử dụng biện pháp nào là phụ
thuộc rất lớn vào vai trò Người thầy – Mục đích là trao kiến thức,
tránh nhàm chán và tạo nên sự yêu thích. “Dạy học là phải chạm
được vào tâm hồn và trái tim người học”.
+ Tính tất yếu khách quan của việc sử dụng các phương pháp
dạy học tích cực trong môn giáo dục công dân lớp 12.
- Cơ sở triết học: Theo quan điểm triết học Mác Lênin, bản chất
con người là tổng hòa mối quan hệ xã hội. Trong các yếu tố hình
thành nên bản chất con người, giáo dục có ý nghĩa vô cùng quan
trọng. Vì vậy để phát triển bản chất con người theo hướng tích cực cần
tạo ra hoàn cảnh môi trường tự nhiên và môi trường xã hội có thể tác
động đến con người, giúp con người được giáo dục theo nhiều phương
diện khác nhau, từ hoạt động nhận thức thực tiễn đến quan hệ ứng xử,
điều chỉnh hành vi … Tóm lại là các khả năng hướng đến sự phát triển
toàn diện của người công dân mới theo yêu cầu của xã hội.

Giáo dục công dân là môn học có đặc điểm tri thức mang tính
khái quát hóa và trừu tượng cao. Chương trình giáo dục công dân tập
trung khá nhiều nội dung liên quan đến các phân môn khác, chứa
đựng kiến thức các môn khoa học khác nhau. Ở trường trung học phổ
thông môn giáo dục công dân trực tiếp trang bị cho học sinh một cách
tổng quát về nhận thức tư tưởng chính trị, đạo đức và ý thức pháp luật.
Mục tiêu này hình thành nội dung cơ bản của sách giáo khoa các cấp
học; là môn học được xem là “khó, khô, khổ” đối với cả người dạy lẫn
người học, do đó việc giáo viên biết sử dụng các phương pháp dạy học
tích cực để đưa những nội dung rất khái quát ấy vào thực tiễn đời sống
giúp học sinh tiếp cận, nắm vững hệ thống kiến thức cơ bản môn giáo
10
dục công dân để dần dần hình thành cho bản thân thế giới quan đúng
đắn và phương pháp luận khoa học, giúp học sinh nâng cao hiệu quả
quá trình hoạt động nhận thức và thực tiễn của bản thân.
- Cơ sở tâm lý giáo dục học:
Đối với môn giáo dục công dân “mục tiêu dạy người” luôn được
xác định là quan trọng nhất, luôn ở vị trí hàng đầu trong việc định
hướng, phát triển nhân cách, tâm hồn của học sinh. Mỗi học sinh là
một chủ thể của sự phát triển nhân cách, phát triển xã hội. Trong giai
đoạn hiện nay vì nguyên nhân khác nhau, tình trạng suy thoái đạo đức,
lối sống của một bộ phận không nhỏ học sinh, sinh viên đã đặt ra cho
xã hội và ngành giáo dục (đặc biệt là ở bộ môn giáo dục công dân)
phải có những biện pháp, giải pháp để góp phần điều chỉnh những suy
nghĩ, nhận thức, hành vi lệch chuẩn đó.
Với những kết quả nghiên cứu tâm sinh lý và điều tra xã hội học
gần đây cho thấy ở lứa tuổi trung học, học sinh không thỏa mãn với
vai trò người tiếp thu thụ động, chấp nhận giải pháp có sẵn mà các em
có ham muốn, một yêu cầu là được lĩnh hội độc lập các tri thức và
được phát triển kỹ năng cá nhân. Đó là một yêu cầu đặt ra cho ngành

giáo dục nói chung và môn giáo dục công dân nói riêng. Chỉ có thay
đổi phương pháp dạy học tích cực mới có thể phát huy những điểm
mạnh và hạn chế những điểm yếu về đặc điểm tâm sinh lý của học
sinh bậc trung học, mang lại hiệu quả dạy học cao hơn, tạo sự yêu
thích, thoải mái cho cả người dạy lẫn người học.
Luật giáo dục, điều 28, khoản 2, 2005 chỉ rõ “Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động,
sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học,
môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo
nhóm, rèn luyện kỹ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh”.
Do vậy, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới tạo thói
quen chủ động học tập, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng
tạo. Người học sinh được rèn luyện, tu dưỡng có thể tự tin, nhạy bén
11
trước những thay đổi của cuộc sống, cuộc đời, giúp ích, giúp sức cho
bản thân học sinh là sự phát triển của xã hội.
Chương trình giáo dục công dân với tên gọi “Công dân với pháp
luật”, đây là sự phát triển tiếp nối phần pháp luật ở môn GDCD cấp
trung học cơ sở, cung cấp những hiểu biết cơ bản về bản chất, vai trò,
vị trí của pháp luật nhằm giúp học sinh chủ động, tự giác điều chỉnh
hành vi của mình, đánh giá được hành vi của người khác theo quyền
và nghĩa vụ của người công dân trong xã hội dân chủ và công bằng.
Nhiệm vụ môn GDCD lớp 12 là nhận biết được vai tò và giá trị
cơ bản của pháp luật đối với sự tồn tại và phát triển của mỗi công dân
xã hội và nhà nước. Hiểu được một số nội dung của pháp luật liên
quan đến việc thực hiện và bảo vệ quyền bình đẳng - tự do - dân chủ
và phát triển của công dân trong đời sống.
Nội dung học phần lớn đã gắn kết thực sự với thực tế đời sống

xã hội. Mục đích của dạy học là nhằm tạo ra sự nhất quán giữa nhận
thức và hành động, lời nói và hành vi. Do vậy, việc người giáo viên sử
dụng các phương pháp dạy học tích cực chính là những thực hành
bước đầu để gắn lý thuyết về những chuẩn mực người công dân cần
đạt tới với đời sống sinh động được kiểm chứng và khẳng định. Có thế
nội dung bài học không còn là những tri thức xa xôi, khô khan mà là
những kiến thức, tình huống, bài học từ cuộc sống sinh động gắn bó
mà các em có thể nhìn thấy trong cuộc sống hàng ngày.
+ Ba phương pháp dạy học tích cực thường được sử dụng
nhất trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12:
* Phương pháp động não: là phương pháp giúp cho học sinh
trong một thời gian ngắn nảy sinh được những ý tưởng hay giả định về
một vấn đề nào đó.
Trong môn giáo dục công dân, phương pháp này được dùng để
giới thiệu chủ đề của bài học trên cơ sở so sánh và lựa chọn kết quả trả
lời của học sinh hoặc dùng để thu thập vác phương án giải quyết vấn
đề có liên quan đến nội dung bài học đã được nêu ra trước đó.
Phương pháp động não, hướng đến mục đích phát triển người
học những phẩm chất hoạt động độc lập, đặc biệt là khả năng sáng tạo.
12
Mặt khác kết quả của hoạt động động não là những ý tưởng, giải pháp
mới mẻ của người học, phương pháp này tạo thói quen độc lập suy
nghĩ cho người học và người dạy, qua đó có thể thu thập được thêm
những điều bổ ích, ý tưởng mới.
Phương pháp động não có thể được tiến hành theo trình tự sau:
- Giáo viên nêu chủ đề hoặc câu hỏi trước lớp hoặc nhóm
- Đề nghị người học đặt câu hỏi.
- Thu thập câu hỏi, câu trả lời.
- Khuyến khích học sinh phát biểu và đóng góp ý kiến càng
nhiều càng tốt.

- Liệt kê tất cả các ý kiến lên bảng hoặc giấy khổ lớn, không bỏ
sót ý kiến nào, trừ trường hợp trùng lặp.
- Phân loại các ý kiến, làm rõ những ý kiến chưa rõ ràng.
- Tổng hợp ý kiến của học sinh và rút ra kết luận.
+ Ưu điểm của phương pháp động não là:
Giáo viên dễ dàng soạn câu hỏi, dễ thực hiện không tốn kém,
đồng thời huy động được tối đa trí tuệ của tập thể trong quá trình tìm
kiếm thông tin của câu trả lời. Tạo được không khí sôi nổi, vui vẻ nhờ
thái độ tham gia phản hồi một cách tích cực của người học, sự di
chuyển của giáo viên trong lúc hỗ trợ các nhóm, cá nhân làm việc …
+ Nhươc điểm của phương pháp động não là:
Có thể mất nhiều thời gian nếu lớp học đông, học sinh thụ động,
ít quan tâm, các ý kiến trả lời có thể nhiều trùng lắp, tản mạn hoặc lạc
đề. Hiệu quả của phương pháp động não chỉ mới dừng lại ở việc cung
cấp ý tưởng chứ chưa bồi dưỡng được năng lực tư duy phân tích,
chứng minh hay tổng hợp của học sinh.
+ Yêu cầu đối với người giáo viên khi sử dụng phương pháp
động não là:
Phải có bản lĩnh, kinh nghiệm và quản lý được thời gian theo
phân phối nội dung:
13
Câu hỏi phải ngắn, gọn rõ ràng, không quá rộng hay quá hẹp
không nhằm mục đích cung cấp kiến thức cơ bản mà hướng đế mở
mang và đào sâu kiến thức.
Giáo viên phải chủ động điều khiển buổi học, là người tổng kết
câu hỏi và câu trả lời, ghi tóm tắt kiến thức chuẩn lên bảng hoặc giấy
khổ lớn để học sinh theo dõi tiến trình bài học. Tiếp tục chuyển ý vào
nội dung tiếp theo của bài học.
* Phương pháp thảo luận nhóm:
Đây là phương pháp hữu hiệu nhất để khuyến khích sự sáng tạo

và tích cực tham gia của mọi thành viên. Học sinh sẽ chủ động chia sẻ
kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết vấn đề được đặt ra, qua
đó đạt mục đích dạy học. Học sinh sẽ hưởng ứng, nhiệt tình, hợp tác,
thu được kết quả kích thích tư duy sáng tạo và tạo điều kiện để các em
thể hiện mình.
Phương pháp thảo luận nhóm có thể tiến hành theo trình tự sau:
- Giáo viên nêu chủ đề, yêu cầu, quy định thời gian thực hiện
- Chia nhóm từ 4 đến 10 người theo cách ngẫu nhiên hay thuận
tiện theo điều kiện lớp học. Gọi tên nhóm (để tạo bầu không
khí nhóm tự đặt hay giáo viên chỉ định)
- Cử trưởng nhóm, thư ký và thực hiện công việc của nhóm.
Ghi chép (giấy khổ lớn hay cử người trình bày trước tập thể)
- Giáo viên tổng kết, bổ sung.
Ưu điểm của phương pháp làm việc nhóm:
Chủ đề được xác định rõ, địh hướng nhiệm vụ của nhóm. Đưa ra
được giải pháp, lời kêu gọi hành động từ kết quả hoạt động của nhóm.
Mọi thành viên của nhóm đều phải hoạt động và nhận kết quả
đánh giá chung của giáo viên trên cơ sở kết quả đã đạt được và có sự
so sánh với nhóm khác. Kiến thức trở nên bền vững, bớt tính chủ
quan, học sinh biết lắng nghe và phê phán để bảo vệ ý kiến của mình,
của nhóm.
Nhược điểm
14
Đòi hỏi tốn nhiều thời gian, người học phải rất tập trung và có
tinh thần trách nhiệm với tập thể cao. Thời gian 45 phút của một tiết
học là một khó khăn lớn cho sự thành công của phương pháp làm việc
nhóm.
Nếu tổ chức kém (nhất là cộng thêm lớp học yếu, mất trật tự,
học sinh quá hiếu động thì thảo luận nhóm chưa được tập luyện dễ gây
hỗn loạn (ngay trong một nhóm hay giữa các nhóm nhau) dẫn đến học

sinh không quan tâm, làm việc riêng hay phát sinh sự mâu thuẫn, đối
địch và giận dữ.
Sự hăng hái hay thụ động quá mức của các nhóm sẽ gây khó
khăn cho sự quản lý, điều khiển của giáo viên.
Yêu cầu đối với người giáo viên khi sử dụng phương pháp làm
việc nhóm là:
- Giáo viên phải kết nối được ý kiến của các nhóm.
- Là người phân tích, nhận xét (chứ không phê phán) ý kiến của
các nhóm. Cần thiết sẽ là người dung hòa các ý kiến của các nhóm trái
ngược, xây dựng khối đoàn kết, chỉ ra định hướng yêu cầu của từng
nhóm để không sa đà)
- Là người kiểm soát thời gian, không để nội dung bị lặp lại
(nhóm thuyết trình, nhóm khác lắng nghe, bổ sung, trưng bày áp
phích, mô hình) …
- Là người tổng kết thảo luận nhóm, nhận xét và rút kinh nghiệm
về kết quả thảo luận, đáp ứng yêu cầu của bài học, thời gian … và nếu
hoạt động nhóm chưa mang lại kết quả như mong muốn thì phải giúp
học sinh các lỗi đã mắc phải để lần thảo luận sau làm tốt hơn.
- Giáo viên cần trang bị kỹ năng giao tiếp (sự thân thiện, thái độ
tôn trọng lịch sự, sẵn sàng hỗ trợ chia sẻ với tất cả các nhóm).
- Kỹ năng tổ chức, phân công và điều hành.
* Phương pháp đóng vai:
Là phương pháp dạy học tích cực và “đặc biệt” vì đây là phương
pháp gây sự chú ý và thu hút người học tham gia vào bài giảng, tạo
bầu không khí sôi nổi, sinh động, người dạy và người học trở nên thân
thiện, gần gũi, giờ giảng trở nên hiệu quả hơn.
15
Đây là phương pháp sử dụng lúc mở đầu bài giảng hay neo chốt
kiến thức, giúp người dạy và người học luyện tập ứng xử với mục đích
là thực hành trao đổi những vai trò có thực trong cuộc sống. Giúp học

sinh suy nghĩ sâu sắc, tập trung vào một sự kiện cụ thể mà người học
vừa thực hiện hoặc quan sát. Việc “diễn” không phải là phần chính
của phương pháp này mà điều quan trọng là sự thảo luận rút ra nội
dung bài học sau phần diễn ấy.
Phương pháp đóng vai có thể được tiến hành theo trình tự sau:
Giáo viên có nêu chủ đề tình huống trước cho các nhóm chuẩn bị
hay nêu khi bắt đầu giờ học, trong đó nêu rõ quy định về thời gian
chuẩn bị, thời gian diễn …
Các nhóm thảo luận về công tác chuẩn bị và tiến hành kịch bản
của vai diễn.
Lớp thảo luận, nhận xét, thường là bắt đầu từ khả năng diễn
xuất, ứng xử của nhân vật trong tình huống vở diễn nhưng sẽ mở rộng
sang vấn đề gắn với bài học giáo viên tổng hợp các ý kiến và kết luận.
Ưu điểm của phương pháp đóng vai:
Học sinh được rèn luyện thực hành kỹ năng ứng xử và bày tỏ
thái độ của mình khi thực hành ứng xử tyrong thực tiễn.
Bộc lộ khả năng sáng tạo, linh hoạt khi đóng vai (giả trang, thay
đổi giọng nói, tính cách theo nhân vật)
Tạo ra sự tập trung, tính trách nhiệm trong vai diễn của người
diễn theo hướng tích cực tự giác. Khuyến khích các em có khả năng
đóng kịch và yêu thích bộ môn nghệ thuật này trong thực tế, định
hướng nghề nghiệp tương lai.
Thay đổi thái độ hành vi ứng xử của các em trong thực tế theo
hướng tích cực, tự giác. Đó là những dấu ấn “khai hóa” tâm hồn các
em, khơi dậy tình bè bạn mà người dạy có thể làm được qua vai diễn
của học sinh.
Nhược điểm của phương pháp sắm vai:
Phương pháp sắm vai chỉ mang lại hiệu quả thực sự với phòng
học, diễn rộng, học sinh mạnh dạn, kịch bản tốt, có sự chuẩn bị của
16

học sinh và ý kiến trợ giúp của giáo viên - nếu đề tài được chuẩn bị
trước buổi học. Vì đa phần các em đều “nghĩ sao làm vậy”, rất đơn sơ!
Giáo viên sẽ mất nhiều thời gian nếu không có kinh nghiệm tổ
chức hoặc học sinh quá thụ động nhút nhát.
Thưa quý đồng nghiệp, thực tế không có một phương pháp dạy
học tích cực nào tối ưu để có thể vận dụng trong suốt một buổi học
hay giờ học, do đó tùy vào điều kiện yêu cầu của bài học, đối tượng
học, phương tiện dạy học mà chúng ta có thể sử dụng kết hợp các
phương pháp và điều quan trọng là có sử dụng phương pháp nào thì
giáo viên vẫn phải là người chủ đạo, chủ động, dẫn dắt người học
chạm đến tri thức và trở thành những người chủ tri thức tương lai thực
sự.
+ Giới thiệu chi tiết một phương pháp dạy học tích cực áp
dụng vào giờ học lớp 12 môn Giáo dục công dân
Phương pháp thảo luận nhóm
Ngoài phần chung cần lưu ý trong phương pháp thảo luận nhóm
như phần đầu đã trình bày. Để có thể thực hiện phương pháp thảo luận
nhóm thành công, chúng ta có thể thực hiện như sau:
- Xác định mục đích của phương pháp thảo luận nhóm
Khuyến khích sự tham gia của học sinh vào bào học theo nhóm.
Học sinh phải chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến cá nhân để
xây dựng bài học, trình bày quan điểm cá nhân, tranh luận để bảo vệ
chính kiến của cá nhân của nhóm theo mục tiêu bài học.
Rèn luyện kỹ năng trao đổi, hợp tác, sáng tạo và hoạt động tập
thể của các thành viên trong nhóm.
- Xác định nội dung thảo luận nhóm
+ Xác định chủ đề, nội dung:
Chủ đề, nội dung càng gợi sự tranh luận càng mang tính thời sự
càng tốt. Bám sát mục tiêu bài giảng, phù hợp với học sinh cấp học,
càng ngắn gọn càng tốt.

- Cách thức tổ chức thực hiện thảo luận nhóm
1. Chuẩn bị nội dung làm việc nhóm
2. Giao nhiệm vụ nhóm và chia nhóm
17
3. Người học làm việc nhóm
4. Trình bày kết quả làm việc nhóm
5. Giáo viên tổng kết, bổ sung, đánh giá
* Gợi ý chi tiết thực hiện các bước:
1) Chuẩn bị nội dung làm việc nhóm: số lượng chủ đề, mục
tiêu bài học, các gợi ý (nếu có)
2) Giao nhiệm vụ nhóm và chia nhóm
Ghi rõ nhiệm vụ lên bảng, giấy, gọi tên giao nhóm thực hiện
(Ví dụ: Bài 6: Công dân với các quyền tự do cơ bản (4 tiết)
Tiết 1: Quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công dân
Nhiệm vụ của nhóm:
Chủ đề: Bắt người khẩn cấp trong trường hợp nào? Ai là người
có thẩm quyền ra lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp? Ý nghĩa
quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công dân?
Thời gian: 10 phút
Phương tiện: Giấy A
0
, bút dạ (viết to, rõ ràng) (Mẫu: Bảng giao
nhiệm vụ nhóm))
Quy định thời gian làm việc nhóm (thời gian bắt đầu và kết thúc)
thời gian trình bày trước lớp.
Quy định sơ đồ vị trí ngồi làm việc của từng nhóm.
Chia nhóm: Tùy sĩ số lớp, mặt bằng diện tích phòng học mà
phân chia cho phù hợp.
Tốt nhất là từ 4 đến 10 người. Nếu ít quá thì khó bàn bạc, rời
rạc, đông quá thì ồn ào, mất tập trung khó điều khiển. Có thể chia

ngẫu nhiên, gọi tên hay theo tổ có sẵn. Đặt tên cho nhóm theo nội
dung bài học, số đếm …
3) Người học làm việc nhóm
- Cử nhóm trưởng, thư ký trình bày ý tưởng nhóm hay biên bản
thảo luận.
- Khuyến khích mọi thành viên tham gia, các thành viên cần có
kỹ năng làm việc nhóm. (Lắng nghe, Bàn bạc trao đổi ý kiến cá nhân,
nhận xét (không phê phán hay đánh giá người nói mà cần quan tâm
18
nội dung đưa ra, ý kiến giải pháp nào là tốt nhất nên lựa chọn để tránh
xúc phạm và tổn thương lẫn nhau); Biết sử dụng lý lẽ để thuyết phục,
bảo vệ ý kiến cá nhân; Biết phục tùng: “Dân chủ tập trung”. Chấp
nhận ý kiến của nhóm).
- Người hướng dẫn cần quan tâm tới tất cả các nhóm.
- Xác định rõ vấn đề cần thảo luận chưa? Có thể gợi ý để các
nhóm xác định chính xác vấn đề.
- Có ai là người chưa tham gia? Ai nói quá nhiều? Ai không
quan tâm?
- Kiểm soát thời gian làm việc của các nhóm cả lớp.
4) Trình bày kết quả làm việc nhóm
Có nhiều cách giúp trình bày kết quả làm việc của nhóm:
o Một nhóm báo cáo, các nhóm bổ sung
o Từng nhóm thuyết tình riêng
o Nhóm chỉ theo dõi toàn bộ phần trình bày của các nhóm, so
sánh và đưa nhận xét, hoặc đặt câu hỏi chuyên biệt.
o Trưng bày áp phích
o Ghi ý kiến lên bảng.
5) Giáo viên tổng kết, bổ sung, đánh giá
o Giáo viên phải kết nối được ý kiến các nhóm
o Giúp đỡ để các nhóm thực hiện đúng yêu cầu, nhiệm vụ của

nhóm
o Bổ sung, làm rõ được vấn đề cần giải quyết, nâng thành khái
quát, lý luận chung.
o Bài học, hành động thực tế từ những kết quả thu được của
phần làm việc các nhóm.
Lưu ý:
Nếu các nhóm đảm bảo được yêu cầu, nội dung, thời gian kế
hoạch thảo luận nhóm hay ngược lại giáo viên cũng phải là người rút
kinh nghiệm (ưu điểm, hạn chế cần khắc phục) khen ngợi những
nhóm, thành viên làm việc tích cực đạt kết quả cao.
19
Bất kỳ phương pháp dạy học tích cực nào cũng có điểm mạnh và
mặt hạn chế không thể tránh khỏi, do đó, thường trong một giờ học sẽ
có nhiều phương pháp được lựa chọn. Tuy nhiên, dù lựa chọn phương
pháp nào thì người giáo viên vẫn là người chủ đạo bám theo hoạt động
của các nhóm, lựa chọn các phương án tiết kiệm thời gian, nội dung
không trùng lặp, lôi cuốn được sự tham gia của mọi thành viên trong
tập thể học sinh.
Dù phương pháp thảo luận nhóm đôi khi không mang lại kết
quả như mong muốn thì người giáo viên cũng phải giúp học trò học
bài học từ sự không thành công của mình, đó mới là điều quan
trọng nhất. Đó mới thực sự là vai trò và giá trị của Người Thầy.
3. Kết luận
Kính thưa Quý đồng nghiệp,
Sau nhiều năm làm nghề dạy học, tôi thấy rằng việc thay đổi
phương pháp dạy học và dạy học bằng phương pháp tích cực thực sự
không làm lu mờ hay suy giảm vai trò, vị trí của người thầy trong mắt
học sinh, mà ngược lại, sự thay đổi phương pháp (đổi mới phương
pháp) làm cho chúng ta an lòng, phụ huynh và học sinh hy vọng về
một khả năng tiến bộ của chất lượng nền giáo dục nước nhà hôm nay

cho thế hệ tương lai. Trên thực tế, cách làm này còn giảm áp lực cho
chúng ta, thay đổi việc mỗi ngày đi dạy gặp gỡ những học sinh khác
nhau, bài học nhiều năm giống nhau trong cùng một không gian một
cách thức tiến hành được quy định không đổi (!).
Tôi chỉ có một niềm hy vọng những giá trị, những phương pháp
dạy học mới mà tôi đã cố gắng áp dụng sẽ thấm vào học sinh của tôi,
trở thành nhân cách, phẩm chất, giá trị làm người, giúp các em sẽ hình
thành thói quen có được những giải pháp khác nhau trong cuộc đời,
trở thành người tài, tránh xa được con đường xấu. Trong hiện tại học
sinh tích cực chủ động tham gia việc học, nâng nhận thức cuộc
sống, ý thức pháp luật, biết được mình là ai? Muốn học cái gì? Và
trở nên người như thế nào ở tương lai.
Chúng ta không phải là người thầy cuối cùng trong cuộc đời của
các em nhưng thiết nghĩ với hàng trăm, hàng nghìn giờ học bản thân
20
các em đã trải qua. Với những gì chúng ta đã trao sẽ thấm vào các em,
trở thành kỹ năng học tập, làm việc, kỹ năng sống, giúp các em trở
nên có nghị lực mạnh mẽ, biết suy nghĩ học hỏi để sống một cách tử tế
trong cuộc đời này.
Dù làm việc này không phải dễ dàng, dạy học theo phương pháp
mới đòi hỏi người thầy phải luôn bồi dưỡng về chuyên môn, năng
lực và phẩm chất cá nhân, đó thật sự là một áp lực và là một đòi hỏi
nhưng là áp lực và đòi hỏi có ý nghĩa, giá trị. Nó mang lại hạnh phúc
cho người dạy lẫn người học, mang cơ hội làm cho cuộc sống lại trở
nên tốt đẹp hơn.
Kính chào và chúc sức khỏe Quý đồng nghiệp!
Thủ Đức, ngày tháng năm 2013
Người viết
NGUYỄN THỊ KHÔI
21