Hồ Chí Minh: Những năm tháng chưa được biết đến - phần 2 pptx

HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 23Diễnđànwww.x‐cafevn.org
đấu‐giaicấp”màthườngđượcgọilà“giaiđoạn3”củachủnghĩatưbảnsaunăm1918.Trong
chương3,4,và5chúngtôicũngsẽphântíchnhữngconđườngkhácnhaumànhững
chủnghĩa
cựcđoạnkiacóthểđãđượctruyềnvàoViệtnam.HơnnữacácsựkiệnởViệtnamđượcđặt
trongmộtngữcảnhrộnghơnđólàngữcảnhcủatoànbộĐông
NamÁ.Dườngnhưlịchsửítđề
cậpđến vaitròcủaHộiĐồng NamHoa củaĐảngCộngsảnTrungQuốctạiViệtnam trong
nhữngnămcuốithậpniên20,màtrongnghiên
cứunàychúngtôichỉrarằngnóđãtồntạiởViệt
NamvàcólẽđãhoạtđộngđộclậpngoàitầmkiểmsoátcủaQuốcTếIII.
Cóthểcóngườisẽchorằng,đếnth
ờiđiểmnàyđãcóthểquétsạchnhữngthứlịchsửbịchínhtrị
hoá,nhữngtuyêntruyềnthuầntuývềHồChíMinh.Nhưngthựctế,mọitàiliệuđềucóvấnđề
riêngcủa
nóvàcầnđượcdiễngiảicẩnthận.Vềkhíacạnhtíchcựcmànói,cácsựkiệnđượcđề
cậpđếntrongcáctàiliệucủaQuốcTếIII,thườngđượckhẳngđịnhvàminhhoạb
ởicáctàiliệu
trongtàngthưcủaPháp,nhưngđểxácđịnhtácgiả,nguồngốc,ngàythángcủacáctàiliệutrong
tàngthưcủaQuốcTếIIIkhôngphảilàchuyệndễdàng.Trongcácbả
nbáocáogửivềMoscow
củamìnhcáclãnhđạocủaĐảngCS,nhấtlàHồChíMinh,thườngcốgắngtránhkhôngsửdụng
tênthậtcủamình.Đôikhicóthểxácđịnhchínhxácngàyviếtvà
ngàynhậncủacácbảnbáocáo
tạiMoscownhưngkhôngphảilúcnàocũngxácđịnhđượcnhưvậy.
Mộtvấnđềkhácnữa,khôngchỉcủariêngNga,làkhôngphảitấtcảcáctài
liệuđãđượcbạch
hoá.LấyvídụphầntàiliệuliênquanđếnhoạtđộngcủacácbộphậncủaQuốcTếIIIdướisự
điềukhiểncủaNKVD(lựclượngmật
vụSôVi ết,hậuthâncủaCheka)vẫncònđóngkín.Dođó

nếuchỉdựavàonguồntàiliệuđãbạchhoáởMoscow,cólẽcònquásơmđểkhẳngđịnhrằng
mốiquanhệgiữaQu
ốcTếIIIvànhữngngườicộngsảnViệtnamđãđượclàmsángtỏhoàntoàn.
Vídụchođếngiờchúngtôivẫnchưacóđủcứliệuvềcuộcđiềutra củaQuốcT ếIIIv ề
cáchoạt
độngcủaHồChíMinhởTrungQuốcchođếnthờiđiểmôngbịbắtnăm1931.Mặcdùnguồntài
liệuphụkhácchochúngtôithấy,HồChíMinhđãbịloạikhỏiĐại
hộiQuốcTếIIInăm1935và
trongkhoảngthờigiantừnăm1934‐1938Ông“gầnnhưkhônghoạtđộngchínhtrịgì”trongthời
giansốngtạiMoscow.Vìvậytachỉcóthểphỏngđoán
rằngđãcómộts ựnghingờvàđiềutratừ
phíaQuốcTếIIIđốivớiHồChíMinhtạithờiđiểmnàyvàcólẽthôngtinvềcuộcđiềutranàycó
trongcáctàiliệu
cònđangchưađượcbạchhoákia.NgaybảnthânHồChíMinh,khikhaibáo
vớiQuốcTếIIIcũngthườngxuyênđưanhữngthôngtinmơhồvàtráinghịchvềchínhbảnthân
mình.Vídụkhinh
ậphọctạitrườngquốctếLeninnăm1934,ôngđãkhaibáokiếnthứcnghề
nghiệpcủamìnhlà“khôngcógì”.Haynhưn ăm1938,ôngtựkhailýlịchcủamìnhlàsinhnăm
1903,khoảng10tuổitrẻhơnsovớituổithậtcủamình[25].
ViệcsửdụngcácnguồntàiliệutừtàngthưcủaPhápc ũngcóthểgâytranhcãi.Độtincậytrong
nhữngngu
ồntinvàphântíchcủalựclượngmậtvụPhápkhôngcógìđảmbảolàchínhxác.Hơn
nữacáctàiliệutạiSPCEđượcsửdụngíthơnvìchúngmớichỉđượcbạch
hoávàonhữngnăm
90.SPCEchỉlưutrữcáchồsơchủyếucủaPhòngnhìliênquanđếncáchoạtđộngcủatừngnhà
cộngsảnhaychủnghĩadântộcđơnlẻ.Nguồntài
liệunàylưutrữnhữngbảncungkhaivôgiá
lấyđượccủacảnhsátPháptừnhữngngườiCộngsảnbịgiamcầm,hoặccácbáocáocủacácđiệp
viên,chỉđiểm
củaPháptronghàngngũnhữngngườicộngsản.

HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 24Diễnđànwww.x‐cafevn.org
Mặcdùnhữngnguồntàiliệunàycầnđượcsửdụngmộtcáchhếtsứcthậntrọng,nhưngtrong
mộtsốtìnhhuốngchúngtôivẫnbuộcph ảisửdụngcácnguồn
tàiliệunày.Chúngtôidựavào
nhữngkhaibáotrungthựcđốivớicảnhsátPhápcủanhữngngườicộngsảntừbỏhàngngũdo
bấtđồngvàthườngkiểmtrachéobằng
cáchsosánhvớicáclờikhaicủanhữngngườikhácvề
cùngmộtsựkiện.Điềunàyđặcbiếtcólýtrongkhoảngthờigiantừnăm1930đến1931,khimối
bấtđồngtrongvi
ệclựachọnchiếnlượcgiữacáclãnhđạoĐảngcộngsảnlênđếnđỉnhđiểm.Đối
vớinhữngđiệpviênvàchỉđiểmcủaPhòngnhì,thìrấtcóthểhọphóngđạinhững
thôngtin,liên
hệvàhiểubiếtbêntrongcủahọnhằmlấylòngchủcủahọlàPhòngnhìPháp.Mặcdùvậychúng
tôithườngchỉlựachọnthôngtincungcấpbởinhữngng
ườichỉđiểmlâunămvàdườngnhưđã
chiếmđượcniềmtincủaPhòngnhìPhápvìđiềuđóchứngtỏtàiliệuvàthôngtincủahọcung
cấpchínhxáchơnnhữngngười
chỉđiểmkhác.
Lấyvídụ,mộtđiệpviênch ỉđiểmthànhcôngnhấtcủaPhòngnhìPhápchínhlàNguyễnCông
ViênhaycònđượcgọilàLâmĐứcThụ(trongcuốnWiliamDuiker,LâmĐứcThụđượ
cmôtảnhưlà
mộtngườibạnthânthiếtcủaNguyễnÁiQuốc,lúcđólàLýThuỵ,LâmĐứcThụcướivợngườiHoa,và
theoHoàngTranhchínhlàngườicùngvớivợgiớithi
ệuTăngTuyếtMinhlàmvợLýThuỵ,LâmĐức
ThụbịViệtMinhbắnchếtnăm1945tạiquênhàTháiBìnhvìtộiViệtgian–ND),ngườikhôngchỉgửi
cácbáocáođềuđặn
đếnphòngnhìvềcáchoạtđộngcủaHồChíMinhởQuangĐôngtừnăm
1925trởđimàcònthườngxuyêngửicáctàiliệuvàthưgốc.LấyvídụôngtachuyểnchoPhòng
nhìPhápgần

nhưtoànbộcácsốbáoThanhNiêncủaHồChíMinh,màbảndịchhiệnvẫnđang
đượclưutrữởtàngthưnóitrên.Giátrịcủacácbảnbáocáonàyđốivớicácsửgialàởchỗông
Hồđãcốgắngđấukíncácmốiquanhệvớicảphíacộngsảnlẫnkhôngcộngsản,màvàonhững
năm1950điềunàycóthểnguyhiểmchocảhaibên,nênkhôngđượcbênnào
nhắctới.Điềuđó
chothấysựtráingượcvớicáchnhìnnhậnthờikỳchiếntranhlạnhrằngđãcósựchiarẽsâusắc
giữacácnhàhoạtđộngcộngsảnvà
phicộngsảnnhữngnăm20ởNamTrungHoa.
Mặcdùquãngthờigianđềcậpđếntrongnghiêncứunàynằmngoàitầmảnhhưởngcủathờikỳ
chiếntranhlạnh,nócũngbịảnh
hưởngbởiquanđiểmnhìnnhậndiễngiảicủathờikỳphâncực
này.Dođónhấtthiếtcầnphảinắmvữngnhữngtậpquáncủa“lịchsửchínhtranhlạ
nhmới”khi
xem xét lại thời kỳ đầu trong sự nghiệp của Hồ Chí Minh. Theo quanđiểm của John Lewis
Gaddis,cóbađiểmcầnnhấnmạnh[26].Đầutiêncầnphải“thấyđượcđo
ạnsảnphẩmcuảđời
saukhôngphảnánhgiai đoạnlịchsửgiaiđoạntrước”.Chínhvìvậymàcácnguồntàiliệuhiện
cóvềHồChíMinhđượcchúngtôixemxétcẩnthận
kếthợpvớisựnghiêncứuvềmứcđộkiến
thức,hiểubiếttrựctiếpcủatácgiảnguồntàiliệuvềcácvấnđềđềcậptrongtàiliệu.Quanđiểm
thứhaic
ủaGaddislàphải“ xemxétkỹ lưỡngtầm quantrọngcủalýtưởng”.Điềuđóbuộc
chúngtôiphảiđặtđịavịcủamìnhvàođểhiểuđượcnhữnggìdiễnratrongsuynghĩcủ
anhững
ngườichiếnđấuchốnglạithựcdânPháp,vàcốthấuhiểusứcmạnhcủanhữnglýtưởngMarxit‐
Leninittrongnhữngnăm20và30củathếk ỷtrước.Đểcóđược
sựtôntrọngvàduytrìđược
quyềnlựctrongphongtràoQuốctếCộngSản,nhữngnhàlãnhđạocộngsảncầnphảichứngtỏ
họnắmvữngnhữnglýtưởngnàynhư
thếnàotrướcQuốcTếIII.

HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 25Diễnđànwww.x‐cafevn.org
QuanđiểmthứbacủaGaddislàphảisửdụngnhiềunguồntàiliệutừnhiềutàngthư,vàchúng
tôiđãcốgắngđạtđượcđiềunàythôngquaviệcnghiêncứucáctàiliệuv
ềcuộcđờivàsựnghiệp
củaHồChíMinhtừcáctàngthưởNgavàởPháp.Lẽdĩnhiênsẽcònnhiềupháthiệnthúvị
khácvềcáchoạtđộngcủaHồChíMinhtronggiaiđoạnnàytừcáctàng
thưcủaTrungQuốcvà
ViệtNamkhichúngđượcbạchhoáđốivớicácnhànghiêncứu.Thậmchíngaycảcáctàiliệucòn
chưađượcbạchhoáởNga,Pháp,Anh,hayMỹsẽcóthểcungcấp
thêmchochúngtanhững
hiểubiếtmớivềnhữngnămthángmàHồChíMinhlàNguyễnÁiQuốc.Mặcdùvậyhyvọng
rằngtàiliệunàychothấyđượcgiátrịcủa
nguồntàiliệutừQuốcTếIIIvàchothấyđượcsựảnh
hưởngcủanhữngthayđổitrongchínhsáchdiễnraởNg alêncáchoạtđộngcủaHồChíMinh
tronggiaiđoạnnày.
Chúthíchchochương0
1.Tháiđộnàyph ầnnàolàdogánghépvềsựphảnbộicủaHồChíMinhđốivớinhàlãnhđạo
theochủnghĩadântộcPhanBộiChâunăm1925.Vấnđề
nàysẽđượcbànluậntrongchương3.
2.TranNgocDanh,TiểuSửHồChủTịch,Paris,chihộiLiên‐ViệttạiPháp,1949,trang6.
3.TríchtrongThaiQuangTrung,CollectiveLeadershipandFactionalism,InstituteofSouthEast
AsiaStudies,
Singapore,1985,trang20.
4.NguyenNghia,CôngcuộchợpnhấtcáctổchứccộngsảnđầutiênởViệtnamvàvaitròcủa
đồngchíNguyễnÁiQuốc,TạpchíNghiênCứuLịchSử,s
ốtháng2,năm1964.
5.JudithStowe,“RevisionisminVietnam”,paperforAASconference,WashingtonDC,03/1998,
tríchcuộctròchuyệnvớiHoàngMinhChínhtháng2năm1995,vềviệcTrườngChinhthúnhận
năm1963ôngHồChíMinhđ

ãbị“vôhiệuhoá”.
6.TrườngChinh,HồChủTịch:LãnhtụkínhyêucủagiaicấpcôngnhânvànhândânViệtnam,
Nhàxuấtbảnsựthật,Hànội,1973,trang66.
7.Xemvídụtrong,Pierre
Bro cheux,HoChiMinh,Paris:PressesdeSciencesPo,2000,trang55‐
71.
8.JeanLacouture,HoChiMinh,Hamondsworth,Penguin,1968,trang33.
9.BrankoLazitch,ABiographicalHistoryoftheComintern,Standford,CA:HooverInstitution
Press,1973,trang378.
10.WilliamJ.Duiker,HoChiMinh:ALife,
Hyperion,NewYork,2000,trang102.
11. Chales B. McLane, Soviet Strategies in South‐East Asia: An Exploration of Eastern Policy
underLeninandStalin,PrincetonUniversityPress,1966,trang137.
12.ChalesFenn,HoChiMinh,NewYork,ChalesScribner’sSons,1973,trang59.
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 26Diễnđànwww.x‐cafevn.org
13.TonThatThien,VéritésetMensonges:LevoyageclandestinedeHoChiMinhenRussieen
1923etsa disgrâceAuKominternen1933‐1939,inHoChiMinh:L’hommeetson héritage,Paris:
LaVoieNouvelle,1990,trang51‐52.
14.Lacouture,sáchđãdẫntrang48.
15.
 William J. Duiker, The Communist Road to Power in Vietnam, Boulder, CO: West View
Press, 1996, trang 21‐23; Huynh Kim Khanh, Vietnamese Communism 1925‐1945, Ithaca, NY:
CornellUniversityPress,1968,trang168‐170.
16.A.Neuberg,ArmedInsurrection,London:NLB,1970,DịchbởiQuentinHoaretừbả
ntiếng
Đứcnăm1928vàbảntiếngPhápnăm1931.
17.Titerenko,Leunertetal.,VKP,  Komintern IKitai(doku menti),VolIII,1927‐1931,phần1),
MoscowRussienCenter,1999,trang35.
18.Titarenkoetal.Tàiliệuđãdẫn,trang

572‐574,LetterfromBerzinandSudakovtoShifres.
19.TranDanTien,NhữngMẩuChuyệnvềĐờiHoạtĐộngcủaHồChủTịch,NXBChínhtrị
Quốcgia,1994.Việcgánghéptácgiảbảnxuấthiệnnăm
1949choTrầnNgọcDanhcógìđó
khôngrõrang.SựthựcTrầnNgọcDanhđãbịtrụcxuấtkhỏiĐảngCộngSảnĐôngdương(ICP)
năm1949,cóthểsựgánghépnàynhằmlàm
dịunhữngthắcmắcbêntrongĐảngvềtá cgiảthật
củacuốnsách.
20.YevgenyKobelev,HoChiMinh,Moscow:Progress,1989dịchtừbảntiếngNganăm1983.
21.HongHa,Ho ChiMinh vStraneSovietov(H
ồChíMinhtrênđấtnướcSô Viết),Moscow
Polit.Literatury,1986,dịchtừbảntiếngViệt,HồChíMinhtrênđấtnướcLenin,Hanoi:NXB
Thanhniên,1980.
22.XemNguyenTheAnh,‘HowdidHoChiMinhbecomeaProletarian?Realityand
Legend’,
Asian Affairs, Vol. 16, Part II; Thu Trang Gaspa, Ho Chi Minh à Paris (1917‐1923), Paris:
L’Mahattan,1992;andDanielHémery,‘Jeunessed’uncolonisé,genèsed’unexil,etc.’,Approcies
Asie,no.11,1992.
23.Trongnăm2001,Tàngthưnàyđượcđổitênthành“Tàngthưquốc
giaNgavềlịchsửchính
trịxãhội”.
24.Người phụnữthứnhấtlà“TuyếtMinh”,một côgái sinhviênhộlý ngườiQuảngChâu,
ngườibắtđầucuộcsốngvợchồngvới
HồChíMinhtừtháng10năm1926.Bàkhôngđượcđề
cậpđếntrongchương3củacuốnsáchnàyvìmốiquanhệđãchấmdứtngaykhiHồChíMinh
trốn khỏi Trung Quốc năm 1927. (Xem
 AOM, SPCE 367, Renseignements fournis par
LesquendieuausujetdeTuyet Minh,femmechinoise, maitressede Nguyen Ai Quoc, Hanoi,
28/10/1931).Ngườiphụnữthứ2làNguyễnThịMinhKhai,cótầmquantrọngchínhtrịlớnhơn
ngườitrước(xem

chương5,6,và7).
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 27Diễnđànwww.x‐cafevn.org
25.CácformkhaibáohồsơnhânsựcủaôngcótạiRC,496201/1.Nămsinhkhảdĩnhấtcủaông
làvàokhoảngnăm 1892hoặc1893theolờikhaicủachịông(bàThanh)vớic
ảnhsátPhápnăm
1920(SPCE364Noteconf.711,Hue,7/05/1920).CòntheonguồnchínhthốngcủaHàNộithìông
sinhnăm1890.
26.John LewisGaddis, Weknow how: rethinking cold war history, Oxford ClarendonPress,
1997;đặcbiệtchươ
ngcuối:“TheNewColdWarHistory”
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 28Diễnđànwww.x‐cafevn.org
CHƯƠNG1:SỰXUẤTHIỆNCỦANGUYỄNÁIQUỐC
1919:ConđườngđếnhộinghịhoàbìnhParis
Mùahènăm1919,mậtvụPhápbắtđầuliêntụcgửiyêucầutớichínhquyềnbảohộtạiHànội
yêucầucungcấpthôngtin
khẩncấp[1].MộtnhàhoạtđộngchínhtrịbíẩnmớixuấthiệnởParis,
chỉ4nămsaukhinướcPhápbướcvàocuộcchiếnnặngnề(chiếntranhthếgiớilầnthứ
nhất–
ND).AnhdườngnhưcórấtnhiềumốiquanhệvớinhiềungườitrongcáicộngđồngngườiViệt
NamtạpnhamtạiPhápthờiđiểmđó–baogồmcảtríthứ
c,côngnhân,vàbinhlí nhbịbắtsang
phụcvụmẫuquốctrongthờikỳchiếntranh.Hầunhưkhôngcóaibiếtanhlàaivàtừđâuđến,
mộtconngườihoàntoànbíẩn.Têncủa
anhkhôngcótronghồsơlưutrữvềcưtrútừĐông
Dương.TrongthờigianchờđợitintứcgửitừphíaPhòngNhìtạiĐôngDương,Bộthuộcđịađã
phảigấprútcửmộtnhân
viênđiềutravềconngườibíẩnnày,mộtnhânvậtmớixuấthiệntrên
chínhtrườngParis.

Anhthườngkýtênmình“NguyễnÁiQuốc”(Nguyễn,ngườiyêunước)vớivịtrílà“
đạidiện
chonhómnhữngngườiViệtnamyêunước”.Anhhànhxửvớimộtphongtháithậttựnhiên,
mạnhdạnliênhệtrựctiếpvớicácnghịs ỹ,cácpháiđoànđếndựhộ
inghịhoàbìnhParisvàcác
chủbáo.Thậmchítháng9năm1919anhcòntrựctiếpliênhệvớiAlbertSarrault,toànquyền
PháptạiĐôngDươngmớitrởvềnướcsaukhihếthạnnhi
ệmkỳ[2].Thôngđiệpmàanhmang
đếngâysốcđốivớicácnhàchứctráchPháp.Anhtrựctiếpgửithưthỉnhcầuvớitựađề“Yêu
sáchcủanhândânAnNam”tớicácđại
biểuthamgiahộinghịhoàbìnhquốctếtạiParis,một
diễnđànchínhtrịmàởđó27đoànđạibiểuhọpđểcùngnhaulậpramộttrậttựthếgiớimớisau
cuộcđại
chiếnlầnthứnhất.MặcdùthựcsựlúcđóítcóđạibiểunàongoàinhữngngườiPháp
biếtđượcVi ệtNamnằmởđâutrênbảnđồthếgiới,nhưngcũngcómộtsốđoàn
đạibiểuđãbỏ
thờigianđểthôngbáochoanhvềviệchọđãnhậnđượcthỉnhnguyệnthưnày.Đángchúýlàlá
thưphúcđápviếtrấtlịchsựvàtrangtrọngcủaĐạitáHouseđạ
idiệnchotổngthốngMỹWilson
gửi,cũngnhưmộtláthưphúcđápkhácđượcgửibởicủamộtnhàngoạigiaoNicaragoa[3].Hội
nghịhoàbìnhđãthuhútđượcsựthamgiacủa
nhiềunhàhoạtđộngchínhtrịtrênthếgiới,từ
IrelandđếnTriềuTiên,tấtcảđềubàytỏmongmuốnchosựđộclậpcủaquốcgiamình.Mặcdù
đứngtrênquanđiểmcủangười
Pháp,chuyệnđòiđộclập của Việt Namtạithờiđiểmđólà
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 29Diễnđànwww.x‐cafevn.org
khôngtưởng,nhưngđốivớinhữngngườiViệtnamyêunước,thìđócóthểlàcơhộiđểcósự
thayđổi.CácđếchếNgavàPhổđãsuyyếu,còntổngthốngMỹWilsonđãhứasẽch
ấmdứttình

trạngngoạigiaotrongbímật,trongđónhữngnhàquýtộchaychínhtrịgiatronghoànggiahay
chínhphủcácnướcChâuÂucóthểtựquyếtđịnhtừxasốphậncủahàng
triệungườidâncác
nướcthuộcđịa.
BảnyêusáchcủangườidânViệtNamkêugọicáccườngquốcchiếnthắngtrongđạichiếnthế
giớilầnthứnhấthãygiữđúngl
ờihứacủahọvềvềmộtkỷnguyênmớicủa“luậtlệvàcông
bằng”chonhữngngườidânthuộcđịa.Bảnyêusáchnàycũngxuấthiệntrongmộtbàibáongắn
trêntrang3củatờbáotheoxuhướngdânchủxãhộiL’Humanité,ngày18tháng6năm1919.
Mộtbảnbáocáovớinhữngđòihỏivềdânchủvànhânquyềnrấtvừaphải.Đó
lànhữngđòihỏi
về:
1) Trảtựdochotấtcảnhữngtùnhânchínhtrịtrongnước.
2) CảitổlạihệthốngphápluậtđểngườidânĐôngDươngđượcbìnhđẳngtrướcPhápluậ
t
nhưđốivớingườiChâuÂu.
3) Tựdongônluậnvàtựdobáochí.
4) Tựdolậphội.
5) Tựdodicưvàranướcngoàicưtrú.
6) Tựdomởcáctrườngdạykỹthuật
vàdạynghềtạicáctỉnhgiànhchodânbảnxứ.
7) Thaythếluậtcaitrịbằngpháptrị.
8) Đềnghịcódânbiểudo dânViệtNambầuratrongnghị việnPhápđểcóthểnói
lên
nhữngnguyệnvọngvàmongmuốncủanhândânbảnxứ.
Bảnyêusáchnàyđượcký:“ĐạidiệnchonhómngườiViệtyêunước,NguyễnÁiQuốc”.
Tuynhiênvàothờiđiể
mđógiớicầmquyềntạiPhápkhônghềcóýđịnhbuônglỏngquyềnlực
kiểmsoátthuộcđịacũngnhưmạngsốngcủangườidânthuộcđịatạibấtcứđâucho
dùđólà

ngườiAlgeria,CampuchiahayViệtNam.NướcPhápvừabướcrakhỏimộtcuộcchiếnmàmiền
bắccủahọđãbịtànphánặngnề,màtàinguyênởcácnướcthuộ
cđịacóvaitròrấtquantrọng
đốivớiviệcpháttriểnvàkhôiphụckinhtếPhápsauchiếntranh.Vậynênchính quyềnPháp
cảmthấysốctrướcsựxuấthiệnvà
bảnyêusáchcủamộtngườidânthuộcđịa,bấtngờxuấthiện
trongcuộchọpcủanhữngngườichiếnthắng,vàlẽtựnhiênchínhphủPhápkhôngđápứnglại
bảnyêu
sáchnàymàxemnónhưmộthànhđộngđòilậtđổchínhquyềnthuộcđịa.Họcôngkhai
trênphươngtiệntruyềnthôngnhànướcxembảnyêusáchkialàmộts ựʺbángbổʺ[4].Tronghồ
sơhả
ingoạiPháp(FrenchOverseaArchives),nhiềutàiliệuchothấychínhquyềnPhápđãgần
nhưngaylậptứctìmcáchpháthiệnranơicưtrúcủaNguyễnÁiQuốcvàcửngườitheodõi
anh
suốtthờigianởParisnăm1919vàcảsaunàychođếnnăm1923.Đáplạichiếndịchkêugọinhân
quyềnchongườiViệttháng6năm1919,bộphậnquảnlýbinhlính
ngườiViệttạiPhápthànhlập
bộphậnServicedeRenseignerment(SR)dướisựchỉhuycủaPierreArnoux[5].ChỉđiểmcủaSR
tràtrộnvàonhómbạnbèngườiquencủaNguyễnÁiQuốc,
ghilạivàbáocáovềcácbuổinói
chuyệncủaanh[6].Họthuthậpcácbàibáo,thưtừmàan hđịnhgửivềVi ệtNam,việclàmcủa
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 30Diễnđànwww.x‐cafevn.org
họnhưthểchoanhthấyrằngcáchthứcduynhấtcóthểchốnglạichínhquyềnbảohộlàhoạt
độngbímật.
Vàomùathunăm1919,thông tintìnhbáothuthậpđượcđãcho
phépchínhquyềnPhápxây
dựngđượcbứcchândungbanđầuvềngườiViệtbíẩnkia:
“NguyễnÁiQuốc tựnhận mình sinh raởNamĐàn, NghệAn,hiệnđangởcùngPhanVăn
Trường,dườngnhưđã

họcởAnhvàsốngởđókhoảng10năm,điềuhànhmộtnhómngườiViệt
yêunướckhôngđượcthừanhận,dườngnhưanhtađãthaythếPhanChuTrinhvàPhanVăn
Trườngtrongvai
trònày.Hãychobiếtnhữngthôngtinmàcácngàicầnbiết,cầnthuthậpvềcon
ngườinày”[7].
MộtchỉđiểmngườiViệtkháccóbídanhlà“Edouard”cungcấpthôngtintênthật
củaQuốclà
NguyễnVănThành,gầnđúngsovớitênmàchacủaQuốcgọianhlúctrưởngthànhNguyễnTất
Thành(Nguyễn‐ngườisẽthànhcông).Phầnlớnnhữngthôngtin
cònlạicu ngcấpbởiEdouard
đềusailệch(cólẽlàdochínhQuốccungcấp)trongđóchobiếtQuốcquêởĐàNẵngvàhiện
đangs ốngnhờvàotiềntrợcấptừgiađình
khágiảcủaanh[8].Đếntháng12năm1919,mậtvụ
Phápđãthườngxuyênqua lạivàtheodõimọihànhđộngtạisố6VilladesGoblins.Đólàmột
khunhàyêntĩnhnằmtrongmộ
tngõcụtởphíađôngnamParis,nơicómộtanhthanhniêntự
xưnglàQuốcởcùngvớiluậtsưPhanVănTrườngvànhàsĩphubịlưuđầyPhanChuTrinh.

Đốivớinhữngng
ườiViệtyêunướcchốngđếquốc,haitríthứchọPhanlànhữngngườinổi
tiếngđángkínhtrọng,thậmchíđốivớiPhanChuTrinhlàsựtônthờ.PhanVănTrườngtừng
bị
bắtvàothờikỳđầuxảyrachiếntranhnăm1914vìbịbuộctộilàđãhỗtrợvàhợptácvớiphòng
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 31Diễnđànwww.x‐cafevn.org
tràođấutranhkhởinghĩachốnglạithựcdânPháptạiĐôngDương.PhanChuTrinhcũngbị
nghingờlàđãthamdựvàocáckếhoạchnổiloạnởĐôngDươngnóitrênvàđãliênlạc
với
ngườiĐức.ChínhvìlýdođómàPhanChuTrinhtừngbịcâulưutạinhàtùCherche‐Miditại
trungtâmParis.Mặcdùvậynhữnglờibuộctộihainhàtríthứcnàyđ

ãbịdỡbỏchỉsau1năm
khinhânchứngchínhyếungườiVi ệtbịtâmthầnvàkhôngthểlàmchứngtrướctoà[9].Thế
nhưngchínhquyềnPhápvẫnnghirằnghọcótội[10].
ĐốivớiPhanVănTrường,sựnghingờ
nàycóthểxuấtpháttừtruyềnthốngphảnkhángnổiloạncủagiađìnhông.Haingườianhem
củaôngđãbịkếttộilưuđầ
yvàlaođộngkhổsaivìđãthamgiavụđánhbomlàmchếthaisỹ
quanchỉhuyquânđộiPhápởBắcKỳ(mộttrongrấtnhiềuvụđánhbomđượcthựchiệnbởi
nhữngngườitheoPhanB
ộiChâu,lúcbấygiờđanglưu vongởnướcngoài).Chuyếnđinăm
1913củaPhanVănTrườngsangAnhđểgặpJosephThanh,mộtpháiviêncủahoàngtửCường
Để,cànglàmtăngsựnghing
ờnày[11].PhíaPhápcũngrấtngạisựhiểubiếtvàthôngtuệcủa
PhanVănTrường,mộtngườiđượcđàotạolàmphiêndịchtạiHàNội,nhờnhữngnămtháng
học
luậttạiParisđãtrởthànhngườicókhảnăngtranhluậnchínhtrịhếtsứcsắc sảovànhạy
bén.
BảnthânPhanChuTrinhđếnPhápnăm1911saukhiđượcânxákhỏinhàtù
vìđãthamgiavào
việcủnghộvàkhuyếnkhíchphongtràođấutranhđòigiảmsưuthuếcủanôngdântrungkỳ
năm1908.TrongnămđầuởParis,côngviệcchủyếucủaPhanChuTrinhlàđấu
tranhnhằm
buộcchínhphủthuộcđịaPhápphảitrảlạitựdochocácđồngchícủamình.Bàiviết“Toàncảnh
cuộcnổidậycủanôngdântrungkỳ”lênánsựđànápnặng
nềcủathựcdânPhápđốivớinhững
ngườinôngdânthamgiađấutranhđòigiảmsưuthuếđãđượcdịchsangtiếngphápbởiJules
Roux(mộtnhàhoạtđộngxãhộitheohướng
dânchủxãhội,ng ườiđãcanthiệpvàđạidiệncho 
PhanChuTrinhlúcôngbịbắtvàotù)[12].ChínhphủPháplosợảnhhưởng củaPha nChu
Trinhtớicácsinhviên ViệtNamtạiParis

thời trướcchiếntranhvàcố gắng cô lậpôngkhỏi
nhữngnhàhoạtđộngcáchmạngngườiÁkhácđangtậphợpt ạikhuphốLatin[13].Mặcdùvậy
nhữngcốgắ
ngcủachínhquyềnPhápkhôngmanglạithànhcôngnào.Năm1912,PhanChu
TrinhvàPhanVănTrườngđãthiếtlậpđượcmộtcâulạcbộngườiViệtthườngtụtậpnhautại
các
quánCafehayquánănTầutạiMontparnasse,n ơihọkhôngchỉnóinhữngchuyệnthông
thườngcủacuộcsống thahương, Trinhluôn chorằngmìnhkhôngdínhdánggìđếncácâm
mưuchốnglạ
ithựcdânPhápcủaPhanBộiChâuvàhoàngtửCườngĐể.Đểchứngminhsự
trongsạchcủamìnhthậmchíTrinhcòngửichobộthuộcđịamộtláthưcủahoàngtửCườngĐể
gửi
choôngnăm1913[14].Nhữnglờichứngchốnglạiôngcóthểlàdochínhquyềnquânsự
thêudệtnên.Nhưngchínhngườiphiêndịchchoôngvàonăm1915đãkhairằng“PhanChu
Trinh nhận tiền trực tiếp từ Đức của chính phủ Đức thông qua hai phái viên của hoàng tử
CườngĐểlàTrươngDuyToànvàĐỗVănÝ”[15].Ngườichỉđiểmcũngchobiếttrongtrường
h
ợpxảyranổiloạntạiViệtnamchínhphủĐứchứasẽcấpthêmtiềnthôngquangườicủahọở
TrungQuốc. QuanđiểmxemPhanChuTrinhlàmộtngườivậnđộngbằ
nglờinóivàbàiviết
hơnlàngườithamgiatổchứccáckếhoạchn ổidậytrêncólẽlàquanđiểmg ầnvớisựthậtnhất.
Ngườicầmđầunhómđiềuhành
Đôngdương(màPhanChuTrinhlàmộtthànhviên)đãviết
nhưsaulêncấptrêncủamình:”NếucómộtngườisinhviênhayhọcsinhtrẻtuổingườiĐông
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 32Diễnđànwww.x‐cafevn.org
Dương,thìđốivớianhtaPhanChuTrinhlàngườichỉbiếtdùnglờinóiđểđấutranhchứkhông
phảilàhànhđộng,nhấtlàkhinếungườisinhviênhayhọcsinhtrẻtuổinàycómối
liênhệvới
nhữngngườiTrungQuốc,Nhật ẤnĐộ,nhữngkẻtínđồcủacácphươngthứcđấutranhcực

đoanhơn”[16].
ViệcPhanVănTrườngvàPhanChuTrinhthamdựvàonhững
chuyệnnổidậyởquênhànhư
thếnàovẫncònlàđiềuchưarõràng.Bằngchứngtốcáohọcuốicùngkhôngcósứcthuyếtph ục
vìkẻchỉđiểmđãmắcbệnhvà
bịcâm.Saukhiđượcthảkhỏitùnăm1915,trợcấpchínhphủcho
Phan Chu Trinh bị cắt và ông buộc phải tự kiếm sống bằng nghề in trángảnh. Sự quấy rối
thườngxuyêncủa
cảnhsátPháplàmôngkhôngmấytintưởngnữavàotầnglớplãnhđạocủa
mẫuquốc[17].PhanVănTrườngthìbịbắtbuộclàmviệcchoquânđộivớitưcáchlà
mộtthông
dịchviêntạikhovũkhíToulousevàsaukhiđượcgiảingũnăm1918,ôngbắtđầuhànhnghề
luậtsư.Chođếnnhữngnămcuốicủacuộcchiếnhaingườiđãthành
lậpnênmộtnhómngười
Việtmớicótênlà“HộingườiViệtyêunước”.
QuanhệcủaNguyễnÁiQuốcđốivớihaisỹphuhọPhanlàkhôngrõràngdướiconmắt
của
những người ngoài cuộc. Ngườithanh niênvớicáitên nàychỉđáng tuổiconcủaPhanChu
Trinhvàchưachothấychútphẩmchấthọcgiảnào.SovớiPhanVănTrường,
anhchỉnhưmột
ngườidânquêlêntỉnh.Dosựkhácbiệtnhưvậynênsaunàynhiềungườisaunàyđãchorằng
thựcchấtQuốcchỉlà ngườiđưatin,mangthôngđiệpvàđạ
idiệnchohainhàhoạtđộngchính
trịnổitiếnghơnkiamàthôi.NhàtríthứctheopháiTrostkitHồHữuTườngtronghồikýcủa
mìnhđã viết rằng, mọi ý tưởng của
 nhóm là do Phan Chu Trinhđưa ra, sauđó Phan Văn
TrườngvànhữngngườikhácdịchsangtiếngPháp,cònQuốcmangcácbàiviếtđếncáctoàsoạn
báo.MặcdùôngTườngkhôngcóliên
hệtrựctiếpnàovớinhómtrên[18],nhưngtronghồsơ
củaphòngnhìPhápcũngchothấymộtchỉđiểmngườiViệtcóbídanhlà“ChỉđiểmJean”cũng

cócùngkếtluận
nhưvậytrongmộtbáocáocủamìnhlênthanhtraArnouxvàonăm1919.“Chỉ
điểmJean”báocáoArnouxrằngQuốc“chẳngquachỉlàkẻcầmđầubùnhìnthôngminhđược
ngụytrangbằngnh
ữngsựbíẩnnhằmlàmtăngvẻkhảkính.NguyênnhânlàhiệnPhanChu
TrinhvàPhanVănTrườngđangbịtheodõibởiphápluậtnênQuốcbâygiờđượcđóngvailãnh
đạo”[19].
Phầnlớn
nhữngbảnbáocáocủacảnhsátPhápthìlạinhìnnhậnanhQuốcbíẩnnhưlàmột
ngườicótrithứcvàkinhnghiệmxãhộibêncạnhhaihọPhanchứkhôngphải
làmộtchúbé
ngâyngô.Vàocuốinăm1919,ChỉhuyquânđộiĐôngdươngtạiPháp,PierreGuesde,lạitin
rằngQuốcthựcsựlàmộtnhàhoạtđốngchínhtrị.Nhữngbảnbáocáo
màtướngGuesdecó
đượctừnhữngchỉđiểmcủaôngtachothấyQuốclàmộtngườitíchcựcđấutranhchoquyền
conngườiởViệtnam,mộtnhàhoạtđộngchínhtrịvới
tâmhuyếtbùvàokhiếmkhuyếtvìkhông 
đượchọchànhđàotạobàibản.CácbảnbáocáochothấyQuốcthườngxuyênliênhệvớicácđại
biểutheochủnghĩadântộcđến
dựhộinghịhoàbìnhtừIreland,TrungQuốc,vàTriềuTiên.Các
bảnghibáocáovềnhữngcuộcnóichuyệncủaQuốcvớibạnbètronghộingườiViệtchothấy
anhnhậ
nthứcđượcrấtrõnhữngvấnđềmàdântộcanhđangphảihứngchịuvànhậnthứcnày
chịusựảnhhưởngsâusắccácquanđiểmcủaPhanChuTrinh.Lấyvíd
ụvàotháng12,chỉđiểm
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 33Diễnđànwww.x‐cafevn.org
viênngườiViệt“Edouard”,cólẽlàmộtviênchứcngườiViệttrongbộthuộcđịađãgửimộtbản
tườngtrìnhdài11trangvềmộtbuổitốitạisố6VilladesGobelins.Ph
ầnđầucủabảnbáocáonói

vềcuộcnóichuyệnvớiNguyễnÁiQuốcvềvấnchuyệntoànquyềnĐôngDươngmớitrởvề
nướcsaukhihếth ạnnhiệmkỳ,Albert
Sarraut,ngườisaunàytrởthànhbộtrưởngbộthuộcđịa,
vànhữngkếhoạchcảitổcủaôngta.
Edouardviết“QuốcgầnnhưhoàntoàntánđồngvớicácchínhsáchởĐôngDươngcủatoàn
quy
ềnSarrautđặcbiệtlàviệcthiếtlậpmộthệthốnggiáodụckiểuPhápvàxâydựnghệthống
đườngxelửagiúpkhaitháccáckhurừngởAnNamvàLào”.Anhtaviết ti
ếpnhữngnhậnđịnh
theolờicủaQuốc:
“QuốcnóingàiAlbertSarrautđãchoxâydựngmộtđạihọcvàmộttrườngtrunghọcởHànội,
điềuđótốtnhưngmớich
ỉlàsựkhởiđầu.Với20triệudânởĐôngDươngchúngtacầnkhông
phảilà1trườngtrunghọcmàlà20thậmchí30trườngtrunghọc.Ngườidâncầnphảiđượcgiáo
dụ
cb ắt buộc,bởi vìchínhhọtạonênđôngđảotầnglớpquầnchúngchứkhôn gphảigiớithượng
lưucủaxãhội nhiềungườicứvincớthiếutiềnbạc
đểgiảithíchvềvấnđềpháttriểngiáodụcở
ĐôngDươngvàhọsẽcònsửdụnglýdonàyđểchốnglạitoánquyềnkếnhiệmtiếptụccôngviệc
màngàiAlbertSarrautđãbắtđầu“
[20]
KhiPhanChuTrinhđếnvàthamdựvàocuộcnóichuyệnthìôngvàEdouardtiếptụcbànluận
vềchínhsáchtươnglaivànhữngyêusáchngườidânthuộcđịacóthểđòihỏitừtoàn
quyền
mới,MauriceLong.NguyễnÁiQuốcxenngangvàchorằngngườidânthuộcđịalạisẽchẳng
baogiờđượcgìnếuchỉbằngcáchđưayêusáchvàchờsựnhânnhượngcủathực
dânPháp,
Quốcnói:“Tạisao20triệuđồngbàochúngtalạikhôngthểlàmgìđểbuộcchochínhquyềnthực
dânphảitraotrảlạinhânquyền?chúngtađềulàngườicảvậyphảiđượ
cđốixửbìnhđẳng?

nhữngkẻkhôngchịuđốixửbìnhđẳngvớitathìphảicoichúnglàkẻthù“.PhanChuTrinhquay
raqu ởlạiQuốcvìsựbộpchộp:“Thếanhmuốnđồngbàocủachúng
takhôngtấcsắttrongtay
đốiđầulạivớingườiTâyphươngvớivũkhítốitânư?“ônghỏitiếp“Tạisaoc ứphảiđẩyngười
dânchếtmộtcáchvônghĩa
màchẳngthuđượckếtquảnào?“[22].Quanđiểmđấutranhbấtbạo
lựccủaPhanChuTrinhrõràngđốinghịchvớiquanđiểmbạođộngcủaPhanBộiChâu,màsau
nàyQuốcđ
ãtiếpthu,cũngnhưanhtiếpthuquanđiểmcủabậctiềnbốicủamìnhvềviệcphát
triểnkinhtếvàgiáodục.NhưnganhnhanhchóngrờibỏquanđiểmcủaPhan
ChuTrinhvề
phươngphápyêusáchđòinhânquyềntronghoàbìnhmộtcách“nhẹnhàng,từbước,vàbềnbỉ“
[23].
ĐểcómộtbứctranhhoànchỉnhvàkháchquanvềconngườimàsaunàylàH
ồChíMinhtạithời
điểmmớiđếnParis,theoquanđiểmcủachúngtôi,chúngtacầnphảibắtđầuvớicáctàiliệuvà
bằngchứngcungc ấpbởiPhòngNhìPháp.Sauđó
lầnngượctrởlạinhữngnămthángtrướctừ
khianhrờiViệtnamnăm1911đếnkhianhxuấthiệndướicáitênNguyễnÁiQuốc.Saukhicân
nhắccácbằngchứ
ng,chúngtôichorằngchot ớithờiđiểmnăm1919,ôngHồđãlàmộtnhàhoạt
độngchínhtrịcókinhnghiệm,vàôngđãhoạtđộngtíchcựctrongkhoảngthờigianđóchuẩn
bị
chovaitròcủamìnhsaunàytrongcôngcuộcgiảiphóngdântộcthoátkhỏiáchđôhộcủathực
dânPháp.Mặcdùrõràng,PhanVănTrườnglàtácgi ảcủabảntiếngPháp
bảnyêusáchcủa
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 34Diễnđànwww.x‐cafevn.org
nhândânAnNamgửitớihộinghịhoàbìnhtạiParis,và là tácgiảcủaphầnlớncácbàibáoký
tênNguyễnÁiQuốcvàonăm1919đó,thìHồcólẽcũnglàmộtnhân

tốtíchcựctrongviệcthúc
đẩyphongtràođòinhânquyềnchonhândânĐôngDươngvàothờiđiểmtháng6đótạiParis.
Thựct ếđócũnglàlờigiảithíchtrongcuốntựtruyện
củaHồ(lấytênlàTrầnDânTiên–ND):tác
giảnóichínhônglàngườiđưaracácýtưởngchobảnyêusách,nhưngPhanVănTrườnglà 
ngườisoạnbằngtiếngPháp,bởi
bảnthân Hồtạithờiđiểmđó khôngcókhảnăngviếttiếng
Phápmộtcáchtrôitrảy[24].NgườithanhniêntrẻtựxưnglàNguyễnÁiQuốcđãchứngtỏcác
kỹnăngt
ổchứcchínhtrịđốivớicộngđồngngườiViệtvượtlêntrêncảchuyệnviếttuyênngôn
haythưngỏ.
Mộttrongnhữngđầumốicủachoviệcchứngminhkinhnghiệmchínhtrị
củaHồtrướcnăm
1919chínhlàviệcanhđãtừngcónhữngliênhệvớiđoànTriềuTiênởhộinghịhoàbìnhParis.
Chỉđiểm“Jean“báocáorằngQuốcđãhọcđượcrấtnhiều
ýtưởngtừphongtràođòiđộclậpcủa
TriềuTiên[25].HộidântộcTriềuTiênhoạtđộngởMỹđãbắtđầuchiếndịchđấutranhđòiđộc
lậptừNhậtbảngầnnhưngay
khitổngthốngMỹWoodrowWilsonrabảntuyênbố14điểmvào
thánggiêngnăm1918.LờikêugọitraotrảđộclậpchohọtừNhậtbảnđượcđưaravàongày12
tháng5năm1919,ch
ỉkhoảngmộtthángtrướckhibảnyêusáchcủanhândânAnNamxuấthiện
tạiParis.MộttờbáoTrungQuốcinởTianjin,tờYishibao,rangày18và20tháng9năm1919
đăngbàiphỏng
vấnNguyễnÁiQuốctạiParis,giảithíchrằngQuốcđãtraođổikinhnghiệmvà
ýtưởngvớiđoànTriềuTiêntrongmộtchuyếnanhsangthămnướcMỹ[26].Tácgiảcủa
bàibáo,
cólẽlàmộtNgườiHoaha yTriềuTiênsốngtạiMỹmôtảQuốcnhưmộtđạidiệncủaViệtNam
tạihộinghịhàobìnhtạiParis.Trongphầngiớithiệu
bàibáoviết:

Phóngviênt ạiMỹqualờigiớithiệucủahaiđạidiệncủachínhphủlâmthờiTriềuTiênlàKin‐
Tchong‐WenvàKim‐Koei‐Chođãcó cơhộiphỏngvấnNguyễ
nÁiQuốc.NguyễnÁi Quốctuổi
khoảng30 trôngtrẻtrungvàmạnhbạo;AnhcóthểnóiđượctiếngAnh,tiếngPháp,vàcảtiếng
Hoa;anhđãgặpđạidiệnKimcủađoànTriều
Tiêntrong thờigiananhởMỹ,anhđãnóivềcác
vấnđềđộclậpdântộcvàtintưởngrằngtìnhhìnhcủahainướckhácnhauvàdođócóthểcó
nhữngcáchđikhácbiệtcủ
ariêngmình[27].
Trongbàiphỏngvấnnày,HồChíMinhđãchothấyrõviệcđưayêusáchrahộinghịhoàbình
chỉlàbướcđibanđầu,bảntómtắttiếngPhápcủacuộcphỏng
vấnnàycũngchỉrõ:“Bảnyêu
sáchcủaanhtatạihộinghịrútcụcđãthấtbạixonganhtavẫntiếptụctrongnỗlựccủamìnhđể
gặpgỡnhiềunhânvậ
tchínhtrịvàđãgâyđượcsựchúýcủamộtsố“[28].Bảntómtắtcòntrích
lờiNguyễnÁiQuốc:“bêncạnhviệcđưabảnyêusáchracácnghịviên,tôicòntíchcựcv
ậnđộng
sựủnghộtừnhiềunơi.Đảngdânchủxãhộikhônghàilòngvớicáchànhđộngcủachínhphủvà
cóýđịnhủnghộchúngtôi.ĐólàhyvọngduynhấtchúngtôicótạiPháp.Đố
ivớisựvậnđộng
củachúngtôivớicácđấtnướckhácthìchínhnướcanh(nướcMỹ)lànơiủnghộchúngtôinhiệt
thànhnhất “[29].
BộphânSRcủaPháptạiBắcKinh
đãgửibảndịchtiếngPhápcủabàiphỏngvấnnàyvềParis
kèmtheonhậnxétsau:
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 35Diễnđànwww.x‐cafevn.org
“Trongđiểm9báocáohômmùng5tháng6tôiđãlưuýcácngàivềtờbáoTrungQuốcYiChe
Pao(Yishibao),trongnhiềunămvớinhiềubàiđãviphạmnghiêmtrọngvàoquyềnlợiqu
ốcgia

củaPhápvàcủaĐôngDương.Thángtưvừaquatờbáonàyđãchođăngmộtbảntuyênngôncủa
ngườiViệt.Quáđánghơnnữa,trongkhicáchoạtđộngphảnkhánglạ
iquânđộiNhậtBảngần
đâytạiBắcKinhdocuộcđàmphánvềTsing‐Taogâyra,tờbáonày đãchođăngnhiềubàibáokết
tộiPhápđãbímậtcấukếtvàthoả
hiệpvớiNhậttrongthờigianchiếntranh „[30]
QuanhệcủatờbáoYishibaovớiphòng tràoyêunướccủangườiViệtcóthểdễdàngnhậnthấy,
nhấtlàbảnthânHoàngtửC
ườngĐểtừngđăngnhiềubàibáotrênbáonàyvớinộidunggần
giốngnhưbảnyêusáchcủadânAnNamkia.Cácbảncopyc ủacácbàibáotrêntờnàyxuấthiện
trêntường
củacáctrạicôngnhânTrungHoaởMarseilletháng6năm1919[31].Hồnóivớichỉ
điểmJeanrằnganhđãbànvớiđoànđạidiệnTriềuTiênđểgửibảnyêu sáchcủamình(haycủa
PhanVănTrường?)đểđăngtrêntờbáoởTianjin[32].Dườngnhưđãcósựphốihợpnàođó
giữanhữnggìxảyraởParisvànhữngngườitheopháicủaCườngĐể,PhanBộiChâuởTrung
Quốc.

MộttrongnhữngtháchthứccầnphảigiảiquyếtđốivớiquanđiểmnhìnnhậnHồChíMinhnhư
mộtnhàhoạtđộngchínhtrịcókinhnghiệmnăm1919làtheotrìnhtựthời
giancủanhữngnăm
đầubônbahảingoạicủaông,thìHồmớichỉđếnParisvàonăm1917vàsốngởđómàkhông
gâynênsựchúýnàocủanhàchứctráchchođếnkhixả
yrasựkiệntạihộinghịhoàbìnhquốctế.
HồtrướcđóhoàntoànkhôngcóvaitrògìtrongnhómngườiViệtyêunướcởPháp.Thêmmộtlý
dochosựnghingờvềgiảthuyếttrên
làcácmốiquanhệcủagiađìnhôngHồvàbảnthânông
vớiPhanChuTrinhvàPhanBộiChâuđãkhôngđượclàmrõchođếntậnnăm1992.Vớisựthiếu
hụtthôngtinvàbố
icảnhnhưvậy,thậtkhótinlàmộtanhphụbếp,mộtngườilaođộngchântay
nhưtrongcáchtuyềntruyềncủaĐảngcộngsảnvềôngHồthờitraitrẻlạicóthểnhanh

chóng
biếnhoáthànhngườiđạidiệnchomộtphongtràoyêunước.Dướiđâychúngtôisẽcốgắngcắt
nghĩađiềunày.
VềvấnđềngàythángtớiPariscủaQuốc,cólẽbằng
chứngđángtincậynhấtchínhlàhồsơcủa
cảnhsátPháp,ởđóghinhậnanhđếnParisvàotháng6năm1919từLondon[33].Thôngtin
tronghồsơchobiếtHồđếnParisngày7tháng6năm
1919từLondon,banđầuanhởsố10 rue
deStockholmsauđólàsố56rueM.lePrice,vàtiếptheolàsố6VilladesGobelins.Nếuước
lượngtrênbáochíTriềuTiênvềcuộcgặpmặtcủa
HồvớiđoànđạidiệnTriềuTiênởMỹlà
chínhxác,thìchắcchắnđókhôngphảilàchuyếndừngchântạinướcMỹcủaHồởNewYork
khianhcònlàmộtphụbếp.Thờiđi
ểmđólàvàotháng12năm1912,khianhviếtthưchotoàn
quyềnởHuếđểtìmcáchgửitiềnchochamình.Mặc dùláthưđượcdántemg ửitừNewYork,
Hồlạighiđịachỉcủamình
làđịachỉbưuđiệntạiLeHavrevànhậnmìnhlàmộtthuỷthủ[34].
TạithờiđiểmđóQuốcchưacóđủthờigianhọctiếngAnh,anhmớichỉrờikhỏiđấtn
ướcmình
cómộtnămrưỡi.Theocáchnhìnnhậncủachúngtôi,thờiđiểmQuốcgặpđoànđạidiệncủa
TriềuTiênởMỹchỉcóthểlàgiữanăm1917và1918,khicácnhóm
TriềuTiênyêunướchoạt
độngtíchcựchơntạiMỹ.ChưacóbằngchứngnàochothấyQuốcsốngởPháptrongthờigian
nàynhưngbảnthânQuốctừngkhaibáo
vởiQuốcTếIIIlàanhtừnglàmviệcchomộtgiađình
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 36Diễnđànwww.x‐cafevn.org
giầucóởBrooklynvàonăm1917và1918.TàiliệutrêncủaQuốcTếIIIcũngghirõlàanhđến
Phápnăm1919.Thôngtinnàyđángkhảnghibởitrongcùngbảnkhaibáotrên,nhữngthôngtin
khác

QuốccungcấpvềmìnhchoQuốcTếIIIđềulàcácthôngtingiảmạo,vídụQuốckhaimình
sinhnăm1903mẹmìnhchếtnăm1910[35].CũngcóthểQuốccóđưathôngtintrênlà
phầnsự
thậtđểcảitrangchonhữngthôngtingiảmạocònlại.Thôngtinđượcđưarabởinhàhoạtđộng
chohoàbìnhDavidDellingernăm1969cũngchothấynhiềukhảnăngôngHồđến
Mỹsaunăm
1916.HồChíMinhđãnóivớiDelllingerrằngthờigianởMỹ,ôngđãtừngthamdựbuổidiễn
thuyếtcủaMarcusHarveyởHarlem[36].BảnthânHarvey,ngườilãnhđạophongtrào“trởvề
PhiChâu”cũngchỉđếnMỹtừnăm1916từJamaica.Trongnhữngnăm1917và1918,Harvey
thườngxuyêncócáccuộcdiễnthuyếtvềvấnđềchủngtộctạiHarlem,đặcbiệtsaukhitổchức

KuKluxKlan(3K‐tổchứckhủngbốphânbiệtchủngtộctạiMỹ‐ND)đượcthànhlậpnăm
1915.HồChíMinhnăm1924đãviếtmộtbàibáomôtảnhữngcuộchànhhìnhngườ
idađencủa
3KtạimiềnnamnướcMỹ‐cóthểnhữngthôngtinmàHồcólàtừcácbuổithamdựcáccuộc
diễnthuyếtcủaHarvey[37].
NếuđúngnhưgiảthuyếtHồcóm
ốiliênhệvớinhómyêunướcngườiTriềuTiêntạiMỹnăm
1917hay1918,thìnóđưađếncâuhỏi:Liệuanhthanhniênnàyđãthamgiavàochínhtrịtìnhcờ
trênconđườngbônbadulị
chvòngquanhthếgiớicủamình(vớitưcáchlàthuỷthủ,phụbếp–
ND)?Hayanhranướcngoàivớimụcđíchtìmđườngcứunước?Vàothờiđiểmnăm1911và
1917liệu
anhcóphảilàmộtthànhphầnthamd ựtrongphòngtràohoạtđộngcáchmạngđòiđộc
lậpchotổquốcmình?ĐốivớichínhquyềnPháp,họđãcócâutrảlờivàonăm192 0khicuối

cùnghọđãtìmraanhvàchịcủaQuốc.Nhàchứctráchcuốicùngđãphácthảorađượcchân
dungcủamộtngườiđángngờdotiềnsửgiađìnhvàcácmốiquanhệcủagiađ
ìnhanhta.
CảanhvàchịcủaHồChíMinhđềuđãtừngbịkếtánlaođộngkhổsaivìthamgiaphòngtrào

đấutranhkhởixuớngbởiPhanBộiChâu.Chịcủaôngnhớlạilànă
m1915bànhậnđượctinHồ
đangởLondon.AnhtraiHồthìkểrằngHồđãtừngnhậphọcởQuốcHọcHuế,nhưngsauđó
bỏhọcngaysaukhichahọmấtchứcquanhuyện.
AnhthanhniênHồ(lúcđólàNgu y ễnTất
Thành–ND)sau đóđãtớiPhanThiết,làmtrợgiáotạitrườngtưthụcDụcThanh,đượclậpnên
bởimộtáihữucủaPhanChuTrinh[39].
CảanhvàchịcủaHồđềukhairằngHồcómộtvếtsẹoở
taidomộttainạnhồinhỏ(vếts ẹophíatrêntaitráicủaHồsaunàytrởthànhmộtdấuhiệu
chủ
yếuđểcảnhsátPhápnhậndạngông)[40].
SaukhitìmranhàhoạtđộngchínhtrịbíẩnHồlàthànhviêncủagiađìnhNguyễnSinhHuy,
ngườiPhápđãnhanhchóngxácđịnhđượccácthôngtinkhác,
cácbảnbáocáovềcácthôngtin
liênquanđếnHồtrướcnăm1919đãchothấyđượcsựbiếnchuyểntrongconngườinàynhưthế
nào.CảHồvàanhcủaôngđãbịHiệutrưởngtrường
QuốchọcHuếgọilênkhiểntráchvìthái
độthùnghịchvớingườiPháptrongthờigiandiễnracácsựkiệnlônxộntạiHuế(biểutìnhcủa
nông dân –ND) năm 1908 [41].
Điều này trùng khớp với thông tin cung cấp bởi chỉ điểm
“Edouard”,ngườibáocáovớiPhòngNhìPháprằngQuốctừngởHuếkhixảyrasựkiệnnăm
1908vàQu ốctỏtháiđộ
khôngdungthứvớihànhđộngcủangườiPháptrongsựki ệnđó.“Anh
tanóirằnganhtađãtrựctiếpchứngkiếncảnhngườidânViệtnambiểutìnhvớitaykhông
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 37Diễnđànwww.x‐cafevn.org
trướctoànquyềntạiHuếđểphảnđốiviệclaođộngkhổsaicưỡngbức(đisưu–ND)…vàngười
Phápđãxảsúngbắnvàongườidânđểgiảitánbiểutình”[42].
Cácbảnbáo
cáonàycũngchothấysựảnhhưởngđángkểcủasựnghiệpcụthânsinhraôngHồ

đếnđếnsựpháttriểncủaNguyễnTấtThành/NguyễnÁiQuốc.MặcdùôngNguyễnSinh
Huy
thiđỗPhóBảngnăm1901cùngnămvớiPhanChuTrinh,nhưngôngkhôngcómộtsựliênhệ
côngkhainàovớicácphongtràocáchmạngyêunướcdẫnđếnnhữngcuộcbiểutìnhđ
òigiảm
tô,giảmthuếởTrungkỳnăm1908.Năm1919,ôngđượcbổnhiệmlàmchihu yệnởmộthuyện
mớiđượckhaikhẩnởtỉnhBìnhĐịnh(huyệnBìnhKhê–ND)[43].Thếnhưngchỉsauvàitháng

làmquan,ôngđãdínhvàomộtvụscandal.Ôngbịbuộctộiđãxửđánhđònmộtnôngdânmà
sauđóngườinàyđãchết,cólẽlàdotrậnđònquánặng.Năm1910,Huybịchínhquyề
ntỉnh
giáng4 cấp,vàgầnnhưmấtnguồnthunhậptừlươngbổng.BảnthânHuychorằngcáichếtc ủa
ngườinôngdânkiachẳngliênquangìđếntrậnđònphạt
[44].NhưngPhòngNhìPháptạiHuế
báocáorằngHuyphạmtộingộsáttronglúcđangsayrượu[45].Thánggiêngnăm1911,Huy
xinphépđểvàoSàiGòn‐GiaĐịnhkiếmsống,nhưngcảnhsátPháp
từchốivì“nghingờHuycó
cảmtìnhvàdínhlứuvớiPhanBộiChâuvàPhanChuTrinh”.Đạidiệnm ậtvụPhápởHuếnhận
xét:”Contraiôngta2nămtrướcđãđộtngộtbi
ếnmất,cólẽlàđangởmiềnnam,cóthểNguyễn
SinhHuyvàođóvớimụcđíchlàđểtìmconvàgặpPhanChuTrinhchứkhôngphảiđơnthuần
làkiếmsống”[46].Khôngđợisựđồngý
củachínhquyền,Huytựtìmđếnmốiquanhệv ớiquan
lạingườiViệtởHuếvàđượcchođinhờbằngđườngbiểnvàonamtừĐàNẵngvàongày26
tháng2.ToànquyềnởHuếthôngbáođã
cóthôngtincungcấptừphíatoàánrằng:”Mụcđích
chuyếnđicủaôngta(Huy)khôngrõràng,cóngườinóirằngmụcđíchchuyếnđicủaHuylà
chuyểnthôngtingiúpmộtsố
bạnbècủacongáiôngta.Đángngờhơnđólàthờiđiểmchuyến
đicủaHuydiễnrangaysaucácchuyếnđicủacongáiôngta,gọilàcôBạchLiên,tới

Huếvà
QuảngNg ãi,saunhiềunămsốngtạilàngquêKimLiên”[47].
LiệuNguyễnSinhHuycócảmtìnhhaydínhlứugìđếnphongtràođòicảitổcủaPhanChu
Trinhhayphongtràobạo
độngcủaPhanBộiChâuhaykhông?đâylàcâuhỏivẫnchưacócâu
trảl ời.Mặcdùvậychúngtôicóthểkhẳngđịnh,ôngđãcốgắnggiữcholýlịchcủabanthân
mình
hoàntoàntrongs ạchtrongmắtngườiPhápchotớithờiđiểmđó.Chúngtacũngkhôngthể
biếtrõviệcmấtchứccủaôngảnhhưởngđếncontraiútcủaôngđếnđâu.Mặc
dùvậy,như
DanielHemeryđãchỉravi ệcmấtchứcnàythuhẹpkhảnăngchọnlựacủaNguyễnTấtThành,
làmchoviệchọchànhtrongmộttrườngdanhtiếnglàQuố
chọcHuếcủaanhbịgiangdở(do
khôngcótiềnđónghọc–ND).ViệcNguyễnTấtThànhđếnlàmviệctạitrườngDụcThanh,một
ngôitrườngđượcxâydựngtheokhuynhướngc
ủaPhanChuTrinh,vớiviệcgiảngdạykiếnthức
hiệnđại bằng tiếng Pháp và chữ Quốc Ngữ, cho th ấy có lẽ Nguyễn Tất Thànhđã tham gia
phongtràocanhtândohọPhan
khởixướngtừnăm1909.ChủtrườngDụcThanhthậmchícòn
chothànhlậpnhàmáysảnxuấtnướcmắm,theolờikêugọicủaPhanChuTrinhvềpháttriển
buônbánvàtham
giathươngmạiđốivớingườibảnxứ.BằngviệcđếndậytrườngDụcThanh,
NguyễnTấtThànhđãđịnhhướngtươnglaicủamìnhđitheoconđườngcủaPhanChuTrinh,
lúcnàyđãbịtrụcxuấtkhỏiđấtnướcnhưmộttộiphạmquốcgia.Chacủaanh,ngườiđãchứng
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 38Diễnđànwww.x‐cafevn.org
kiếnsựbấtlựcvàlạchậucủacácsỹphuđàotạotheonềngiáodụcTrungHoadướisựcaitrịcủa
Phápnhưthếnào,cólẽđãlàngườikhuyếnkhíchanhđith eo
conđườngđó.
Vàođầunăm1911,ThànhđãvàotớiSàiGòn,vàtheohọcmộtlớpđàotạothợcơkhí,theolờikể

củaanhcủaanh[49].Nếunhữngnghingờcủangười
Pháplàcócơsởthìcól ẽchacủaThànhđã
vàođếnSàigònvàotháng3vàđãgặpPhanChuTrinhtrướckhihọPhanlêntầusangPhápvào
cuốinămđó.Nhàtríthứcmớiđượcth
ảtùPhanChuTrinhcóthểmangthôngtinvềnhữngsỹ
phubịgiamcầmtạiPouloCondore,đặcbiệtlànhómsỹphugốcNghệAn.CảDanielHemery
vàThuTrangGaspardđềuchorằngNguyễnTấtThànhvà
chacủaanhđãgặpvàbànbạcvới
PhanChuTrinhvềkếhoạchđưaThànhranướcngoàihọctập[50].T ấtThànhcuốicùngđãtìm
đượcđườngđếnChâuÂutrêncontầuLatoucheTreville,
vớicôngviệccủamộtphụbếp;saukhi
chaanhbịbãichứcanhkhôngcóhyvọnggìtrongviệcxinđượctàitrợtừchínhphủchochuyến
sangchâuÂucủamìnhnhưđốivớitr
ườnghợpcủacủaPhanChuTrinh.Mặcdùvậy khôngcó
lýdođểtinrằngdựđịnhđiChâuÂucủaThànhchỉlàđểlàmphụbếphaylaođộngchântay
trêntầuvàonhữngnămsauđ
ó.
Vàotháng9(năm1911),haithángsaukhiđếnMarseille(vàotháng7),Thànhđãcómộthành
độngrấtgiốngvớimộtngườitheoconđườngcủaPhanChuTrinh.Anhgửimộtláthưđếntổ
ng
thốngPhápxinđượcvàohọctrườngthuộcđịa,mộtn ơiđàotạoquanlại,chứcsắcchochính
quyềnởcácthuộcđịa.Anhviết:”Tôikhôngcótiềnbạchaycủacải
gìvàrấthammuốnđượchọc
hỏi.Tôimuốntrởthànhngườicó ích chonước Phápvà vớiNhândânmình,muốn giúpđỡ
ngườidâncóđượcsựcaitrịt ốt”.Rõrànganhviếtlà
thưnàyvớisựgiúpđỡcủamộtngườirành
tiếngPháp[51].ĐốivớimộtsốnhànghiêncứunhưNguyễnThếAnh,bứcthưvàlờilẽtrongđó
cóthểhiểulàđãbầytỏmong
muốncủangườiviếtđượcchởthànhmộtquanlạiphụcvụcho
chínhquyềnthuộcđịa,vìquyềnlợicủachínhquyềnthuộcđịa[52].Mặtkháccũngcóthểhiểu

nguyệ
nvọngnàynhấtquánvớichiếnthuậtmàPhanChuTrinhthườngkhuyếnkhíchcácthanh
niên,tríthứctheomình,đólà“đấutranhtrongsựhợptác”,trongđókêugọithanhniên,tríthức
Vi
ệtNamhãyhọctậptruyềnthốngvàvănhoádânchủcủangườiPhápđểphụcvụcho quyền
lợicủadântộcmình.TạithờiđiểmđóNguyễnÁiQuốctương
laiđãhyvọngrằnggiớilãnhđạo
caocấpnhấtcủaPhápsẽđánhgiáanhdựatrêntinhthầnvàphẩmchấtmàanhcóchứkhông
phảianhvớit ưcáchlàconcủam
ộtquanlạimớibịcáchchức.Nhưngyêucầucủaanhlạibị
chuyểnđếntoànquyềnHuế,vàôngnàyđãchỉrarằnganhđãkhôngchịutậndụngcơhộiđể
được
họctậpởngaychínhbảnxứ(ýnóianhThànhđãtựýbỏtrườngQuốchọcHuế‐ND)[53].
ViệctừchốinhậphọckhônglàmtiêutankhátvọnghọchànhcủaHồ,như
nglàmthayđổicon
đườngđểôngđạtđượcđiềuđó.Hiệnchú ngtôicũngchưabiếtrõrằngồngHồcóthamgiamột
khoáhọcbàibảnnàoởAnhhaykhông,hayônghọctiếngAn hvà
chínhtrịvềthuộcđịathông
quatựhọcvàtraođổingoàigiảngđường.Việcphảiki ếmsốngtronghoàncảnhtrongtaykhông
cógìcólẽđãbuộcanhphảitiếptụccuộcphưu
lưutrênbiểntrongvàinămsauđó.Tháng11
năm1911,anhtìmcáchgửitiềnvềchochacủamìnhtừClayton[54].Láthưmàchúngtôiđềcập
ởđoạntrướclàláthưgửitừNew
Yorkvàotháng12năm1912.Bứcthưđóanhgửiđếntoàn
quyềnPhá ptạiHuếgiảithíchrằnganhmuốngửimộtphầnlươnghàngthángcủamìnhchocha
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 39Diễnđànwww.x‐cafevn.org
nhưnghiệnkhôngbiếtôngđangởđâu.Anhviết:”Tôikhôngbiếtphảilàmthếnàonữa,tôichỉ
hyvọngmongngàigiúpđỡvìngàilàngườiquanbảohộnhiệtthànhvớiđấtnướcchúngtôi”


[55].GiọngđiệuhạmìnhđốivớingườiPháptrongthưthểhiệntháiđộkhiêmnhườngcủamột
ngườitheokhổnggiáođồngthờicũngcóthểlàsựkhônngoantronghànhx ử.Nếuđối
chiếuvới
giọngđiệucủaanhđốivớingườiPháptrongcácláthưanhgửichoPhanChuTrinhsauđóthì
cóthểchorằngtháiđộhạmìnhtrêncủaanhlàmộtsựgiảvờ.
Vào
năm1913hoặcđầunăm1914,HồChíMinhdườngnhưđãrờibỏcuộcsốnglangthangtrên
biểnvàquyếtđịnhđịnhcưởAnh.Anhkểlạitrongmộtbứcbưuthiếpgửi
PhanChuTrinhở
Parislàanh“đãtìmđượcchỗđểhọcngônngữđãlàmviệcchongườiTâyPhươngđượcmột
thángrưỡivàluônsửdụngngônngữcủahọ”.Anhviếttiếp:”Sốngởđâyc
ũngkhôngkhácmấy
ởPháp.Cháuhyvọngrằngtrongkhoảng4đến5thángn ữakhicháugặpchú(bác?)tiếngAnh
củacháusẽkháhơnnhiều”[56].Trong thưtrênanhđềđịachỉcủamìnhlà
kháchsạnDrayton
Court,WestEaling,tạiđiểmđườngsắtsangphíaTâyrờikhỏiLondon.Cóthểdễdàngchấp
nhậngiảthuyếtanhThànhđãlàmviệcnhưmộtphụbếptrongcáikháchsạnđườ
ngsắtnày
(mặcdùvậyhiệnchưacóbằngchứngnàochứngtỏanhtừnglàmphụb ếpchođầubếpnổitiếng
EscoffierởkháchsạnCarlton,nhưđượckểtrongcuốnsáchcủa
TrầnDâ nTiên). Trongmộtbưu
thiếpkhácgửichoPhanChuTrinh,lầnnàyđềđịachỉgửilàSố8đườngStephen,Tottenham
CourtRoad,London,anhchứngtỏrằngmìnhvẫnquantâmvàtheodõiđầyđủcác 
sựkiệndiễn
raởchâuÁ.Anhviết:”Ngũđạic ườngquốcđan gtranhđấu.Chínnướcđangcóchiếntranh.
Cháutựnhiênnhớlạiđiềucháuđãnóivớibácmấythángtrướcvềmộtc
ơnbãochínhtrịsắp
đến.Sốphậnsẽchochúngtachứngkiếnnhiềuđiềubấtngờnữasắptớivàkhôngaibiếtaisẽ
thắngtrongcuộcchiếnnày.Cácnướctrung
lậpchưathểhiệntháiđộcòncácnướcthamchiến

thìkhôngđoánđượcdựđịnhcủahọ.Trongbấtkểtrườnghợpnàonếumộtnướcthamgiathìhọ
sẽbuộcphảichọ
nmộtbênđểthamgia.(….)Cólẽchúng tanênbìnhtĩnhchờxem”[57].Rõràng
vàothờiđiểmPhanChuTrinhbịbắtởParisnăm1914, tiếngAnhcủaHồChíMinhđãđủtốtvà
chorằnganh
đãcóthểtựđưaranhữngýkiếncủamìnhvềtìnhhìnhchínhtrịthếgiới,theocách
nhìnnhậncủariêngmìnhtừLondon.
MộtphầncủamộtbứcthưkhácmàHồChíMinhgử
ichoPhanChuTrinhđãđượcnhânchứng
tríchdẫntrongphiêntoàxétxửPhanChuTrinhởParis.NhânchứngCaoĐắcMinhnóirằng
thưanhtatríchdẫnlàmộtbứcthưNguyễnTấtThànhtrảlời
thưcủaPhanChuTrinh.Dường
nhưláthưđóđãđượcgửiđisaukhiPhanChuTrinhbịbắt.Nhânchứngkhairằngrằngtrong
bứcthưNguyễnTất Thànhđãcamkết vớiPhanChu
Trinhrằng “không chỉ sótthươngcho
nhữngthốngkhổcủađồngbàomìnhmàThànhnguyệnsẽđitheovàtiếptụccôngviệccủaPhan
ChuTrinh”[58].
Trongquátrìnhđiềutracácmốiliênhệgi
ữanhữngngườiViệtlưuvongvàchínhphủĐức,
cảnhsátPhápđãpháthiệnrarằng,ngoàiTấtThành,còncónhữngngườiViệtnamyêunước
khácthuộcpháicủaHoàngtửCườ
ngĐểcũngtừngsốngvàhọctậptạiLondon.Mộttrongsốđó
làJosephThành,saunàyđượcxácđịnhlàLâmVănTú ngườiNamkỳ,đãđếnSingaporetừ
HồngKông bằngđường biểnđểg
ặphoàng tử CườngĐểcùng với hai người Nam kỳ khác,
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 40Diễnđànwww.x‐cafevn.org
nhữngngườisaunàyđềutrởthànhđặc pháiviênđưatincủaCườngĐểởChâuÂu.Mộttrong
haingườiNamkỳnàycótênlàTrươngDuyToảntừnglàchủbiênmộttạpchícótinhth
ầndân

tộc,“Lụctỉnh tânv ăn”.Ng ườiđược cholàđãtháptùngPhanChuTrinhtrongchuyếnsang
Paris[59].CònngườiNamkỳcònlạilàĐỗVănY,mộtgiáoviênởMỹTho,địnhcưởPhápvà
thườngxuyêncómốiliênhệvớiJosephThành,trongthờigianThànhsốngởLondon.Chính
quyềnPhápđãtịchthuđược4bứcthưcủaJosephThànhgửiĐỗVanYnăm1914,ha itrongsố
đóđược gử
i từ địa chỉ tạiđường Gower [60]. Hai lá thư còn lại, mộtđềđịa chỉ gửiđi từ
Constantine Road tại Hampstead, London, và mộtđềđịa chỉ gửi từ số 3 Conquest Road,
Bedford.Nhữngbứcthưnàychothầy
JosephThànhđangđợitiềngửiđếntừCườngĐể.Như
chúngtađãbiếtchínhPhanVănTrườngcũngtừngbịnghingờlàđãthamdựvàocáchoạtđộng
bímậtnàytrongphiêntoànxửông
[61].
BịngườiPhápthúcdụcg ửigấpkếtquảđiềutravềchỗởvàthôngtincủaJosephThành,bộcư
trúAnhquốcđãvộivàngthôngbáochoParisbi ếtrằngJosephThànhvàNguyễnT
ấtThànhlà
haianhemtuổikhoảng18,19vàrằngTấtThànhsốngvàhọctạiBedford.Cảhaiđãđăngkývào
họctrườngBáchKhoaRegentStreet,vàởđóhọđãquenmộtngườibạn
AnhtênGourd,người
cóchamẹhiệnsốngở12ConstantineRoad.Bảnbáocáonóirằng“TấtThànhrấtthânvớimộtcô 
congáinhàGourd“vànhờđómàbàGourdđãgiúpanhvàohọcviệc
tạicôngtyIgranicElectric
ởBedford.Bảnbáocáokếtluận:”Vẻbềngoàichẳngcógìchothấyhọtham dựvàomộtâmmưu
haytổchứcchínhtrịbímậtnào”[62].SauđóPhòngNhìPháp
đãxácđịnhrằng“anhemruột”
vớiTấtThànhhoáralàhọLâm,vàrằngLâmVănTútứcJosephThànhđãquaytrởlạiNam Kỳ
[63].Tạithờiđiểmđóchưacómạng
lướichỉđiểmngườiViệtc ủaPhòngNhìPhápởLondon,do
đókhông rõlàbộcưtrúAnhcóthựcsựxácđịnhđúngtêntuổivàcáchoạtđộngcủacácthanh
niênnàyhaykhông.Khôngcólý
dogìđểchorằngviệcbộcưtrúAnhnhầmlẫnJosephThành

vớiNguyễnTấtThànhlàhaianhemvìcùngcóchungchữThànhtrongtên,vìđólàtênriêng
chứkhôngphảilàhọ.Nhưngd
ườngnhưkhôngthểcóchuyệncó2TấtThànhởAnhtạithời
điểmđó.CácmốiquanhệphứctạpnàychochúngtasựnghingờrằngNgu yễnTấtThànhlà
mộtthànhviêncủa
mộtnhómáihữu,mộtbảnsaophươngTâycủaphòngtràoĐôngDu[64].
Trongcuốntựchuyệncủamình,TrầnDânTiên(HồChíMinh)viếtrằngmộtngườiđãthuậtlại
rằnganhcùngvớiHồChíMinhđãthamgiamộttổchứcngườiViệtbímậttạiAnhlúcđólàHội
LaoĐộngHảiNgoại[65].TrongthờigianThànhlênhđênhtrênbiểnthìởnhà
anhvàchịcủa
anhđãthamgiacácphongtràocáchmạngkhởixướngbởiPhanBộiChâu,điềuđóđủđểanhtrở
thànhmộtứngcửviênchovịtrílàmpháiviêncủaCườngĐể.Liệucó
phảilàvàonăm1914
CườngĐểđãsửdụngsốtiềnquyêngópđượctừViệtNam(vàcólẽcảtừngườiĐức)đểhỗtrợ
chocácdusinhngườiViệtởphươngTây?Liệucóphảilàng
ẫunhiênmàNguyễnTấtThành
xuấthiệngầnnhưcùngthờiđiểmvớisựxuấthiệncủaJosephThànhvàhoàngtửCườngĐểtại
London?
Vàothờiđiểmcuốinăm1916,tự
chuyệncủaHồChíMinhviếtrằngNguyễnTấtThànhtrởlại
PhápđểgặpPhanChuTrinhvàPhanVănTrường.Mộtcuộckhởinghĩanữatrongnướcvừabị
dậpt ắt.
HoàngđếtrẻDuytânđãbịlưuđầyrađảoRéunionxasôi.H ồhỏicácđồnghươngcủa
mình,viếttrongcuốntựchuyệnbằngmộtngônngữđơngiản,”VuaDuyTânđãđứngdậykhởi
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 41Diễnđànwww.x‐cafevn.org
nghĩa,NhândânTháiNguyêncũngthế,cònchúngtaphảilàmgì?”.Tácgiả(TrầnDânTiên–
ND)viếttiếp:”NhưngsauđókhôngaibiếtanhBasẽlàmgì”[66].Nhữngnămcuốicủa
cuộcđại
chiếncólẽlàthờiđiểmthíchhợpđểcácnhàyêunướcnóitiếngAnhcủaÁchâutìmcáchliênhệ

vớiMỹ.NhữngnhàyêunướcngườiHoavàcảTriềuTiênđ
ãnhậnđượcsựủnghộtừnhững
ngườicótầmảnhhưởngcủanướcMỹ.Mặcdùvậyngoàibằngchứnglàbàitrảlờiphỏngvấn
trênbáo Yishibao nói trên,thìchuyến
đicủaHồđếnnướcMỹnăm 1917‐1918vẫnchỉ làgiả
thuyết.DấuhiệutiếptheovềsựxuấthiệncủaNguyễnTấtThành/NguyễnÁiQuốcchínhlàtại
Parisvàonă
m1919.
Việctìmkiếmcácbằngchứng,tàiliệutrongtàngthưkhổnglồcủaPhápcóthểchothấycon
đườngđếnvớichínhtrườngPariscủang ườithanhniênxuấthiệnvới
cáitênNguyễnÁiQuốc.
Khianhnói vớichỉđiểmviên“Jean”vàothánggiêngnăm1920 rằng anhđãnghiêncứukỹ
chínhsáchthuộcđịacủangườiMỹ,ngườiAnh,ngườiTâyBanNha,anh
nóivớivẻrấtthành
thực[67].QuanhệthânthiếtcủaanhvàPhanChuTrinhcũngnhưPhanVănTrườngcólẽđãcó
từtrướccuộcchiếnthếgiớilầnthứnhất.Có
thểmột lýdokéohọdễdàngđếngầnnhauchínhlà
vìhọcócùngcảnhngộ,cùngcóanh,chịem,ngườithânđangphảinằmtronglaotùcủaPháp
hayđangbịlưuđầybiệtx
ứ.(Vềmặtnàycólẽnhiềunhànghiêncứuvớiquanđiểmxemhaihọc
Phannhưnhữnghọcgiảkhảkính,nhữngnhàcáchmạngônhoàđốinghịcvớianhthanhniên
nonnớ
tNguyễnÁiQuốc,đãbỏqua).MặcdùnhiềunămsauPhanChuTrinhvàNguyễnÁi
Quốccónhiềumốibấthoàvềquanđiểmchínhtrị,nhưnghọvẫnluônđốixửvới
nhautrong
tìnhcảmtôntrọngvàcótráchnhiệm.ĐốivớiPhanVănTrường,mốiquanhệcủahọtrởnênrất
tốtđẹpchođếntậnthờiđiểmhọchiataynăm1923.
Giảiphápcấptiến(1920‐1923)
HộinghịhoàbìnhPariskếtthúcvàothánggiêngnăm1920,vớisựrađờicủaLiênđoàncácquốc
gia.NhưngđốivớiHồChíMinhvàđồngbàocủamìnhthì

hộinghịPariskếthúccũnglàlúckết
thúchyvọngcủahọrằngcácnướcDânChủphươngtâysẽcôngnhậnquyềnđộclậpcủaViệt
Nam.Chiếndịchvậnđộng
tạihộinghịhoàbìnhParisthấtbạicũnglàlúcnhómngườiViệtyêu
nướcbắtđầutanđànxẻnghé.Từnăm1920kinhphíhoạtđộngbắtđầusuygiảmđángkể.Đãcó

thờiđiểmHồphảisốngdựavàonguồntàitrợcủamộtngườisốngtạisố6VilladesGobelinscó
tênlàKhánhKỳ,ngườicómộtcửahàngbuônbángi ấy ảnh
tạiRhineland(màcảnhsátcònnghi
ngờôngcócác hoạtđộngđầu tưtiềntệ).Cuốinăm1919,PhanVănTrườngmởvănphòngluật
tạiMayencevàthamgiabàochữachocácquânnhân
ngườiViệtvàPháptạitoàánquânsự.
Ngoàiraôngcũngkiếmđượctiềnthôngquaviệcthamdựvớitưcáchlàluậtsưvàocácvụtranh
chấpvềthươngmạigiữa
PhápvàĐức[68].PhanChuTrinhcũngđónggópvàoquỹnhómmột
phầnthunhập30francs/ngàycủaôngtừnghềintrángảnh[69].Nhưngmộtnhânviêncủabộ
thuộcđịacótênlàPhuBay,có
lẽchínhlàchỉđiểm“Edouard”,đãbáocáorằngvàothờiđiểmđó
nhómnàythườngmắccácbệnhnhưviêmphếquản,holaodo“họkhôngcó điềukiệnkinhtế
chomộtcuộc
sốngđầyđủvàkhoẻmạnh”[70].Ôngtakhôngxemnhómnàynhưmộtsựđedoạ
nghiêmtrọngđốivớihoàbình,ổnđịnhởĐôngDương.
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 42Diễnđànwww.x‐cafevn.org
HồChíMinhthườngxuyênphànnànvớicácchỉđiểmcủaPhòngnhìtrongcáccuộctraođổi
rằng,vàođầunhữngnăm20củathếkỷ,hầunhưkhôngmấyaibiếtvềĐôngDương.
Đốivới
nhữngnhàhoạtđộngchínhtrịquốctếmàanhtiếpxúc,ngườithìkhôngbiếtĐôngDươngở
đâu,kẻlạicholàmộttỉnhnằmgiữaTrungQuốc(China)vàẤnĐộ(India).Anh
nóivớichỉđiểm

Jean:”Chúngtaphảilàmầmĩlêntýđểngườitabiếtmìnhlàai.Người tabiếtnhiềuđếnTriều
TiênhơnchúngtalàvìngườiTriềuTiênhọđãlêntiếng
nhiềuhơnchúngta”.Mặcdùvậyanh
cũngnóithêmrằnganhmuốnđợimộtthờigianđểxemcácchínhsáchmớicủatântoànquyền
MauriceLongnhưthếnào[71].Trongm ột cuộcg
ặpmặt quantrọngcủanhữngngườitrong
phongtràohoàbìnhquốctếtạiOrient,trongđócóbàiphátbiểuvàthamdựcủaphótổngthư
kýđảngdânchủxãhộiMariusMautetvàGiáo
sưFélicienChallayevàđạidiệncủacácnhóm
yêunướcTriềuTiênvàTrungQuốc,QuốcđãcốgắngnêuvấnđềvềquyềntựdocủangườiViệt
Nam.Trongsố1000ngườithamdựcuộc
mitingđó,màtrongđóphầnlớnlàngườiTrungQuốc, 
cócảthanhtraPierreArnoux.ÔngtakểlạirằngQuốcđãpháttáncácbảncopycủa“bảnyêu
sáchcủanhândânAnNam”đến
cácthànhviênthamdự,tuynhiênkhianhmuốnphátbiểu thì
chủtoạđãkhôngchophépanhlàmviệcnày.Arnouxviết:”Tháiđộvàcáchthứcgiànhbằng
đượcquyềnphátbiểucủaQuốclàmnhiề
ungườiủnghộnhưngcũngnhiềung ườithamdựlaó
chếriễuanhta”[72].SauđóchínhHồđãtổch ứcmộtcuộcmítingvàanhphátbiểuvớitưcách
làđạidiệncủa
“NhómcácnhàcáchmạngViệtNam”.Bàiphátbiểucủaanhcótựađềlà”Cuộc
cáchmạngxãhộicủanhândânphươngđôngvàyêusáchchomộtnướcAnNamcổđại”đãthu
hútđượ
cmộtđámđôngkhoảng70người,nhữngng ườiđãvỗtaynhiệtthànhchobàiphátbiểu
củaanhkhinókếtthúc[73].Mặcdùvậy,trongsốngườithamdựbàiphátbiểucủa
anhkhông
cóailàngườiViệt,điềuđólàmanhcảmthấykhôngmu ốnlàmđiềutươngtựnhưvậynữasau
này.KhichỉđiểmJeangợiýchoQuốcrằngcóthểvì
cáitên“NhómcácnhàcáchmạngViệt
Nam”đãlàmchokiềubàongạingầnkhôngmuốnthamdự,Hồđãlêntiếngbảovệquanđiểm

vàcáchlàmcủamình.Tấtnhiêntrongthựct
ếkhôngtồntạimộtnhómnàocócáitênnhưvậy,
nhưngHồnóivớiJean:”Chúngtaphảicốg ắnghếtsứcvàcũngphảidốitrámộtchútđểgâysự
chúý”[74].
Vào
thời gianđó Hồ dành nhiều thời gian của mìnhđểđếnđọc sách tại Bibliotheque St
GenevièvegầnPa nthéo n.NhưmộtphầntrongchiếndịchvậnđộngchínhtrịcủamìnhHồmuốn
inmộtcuốn
sáchmàanhdựđịnhđặttênchonólàLesOpprimés.Đểlàmchocuốnsáchcógiá
trịhọcthuậthơnHồquyếtđịnhsẽtríchdẫncácnghiêncứuvàsáchcủacáctácgiảPhápkhác.
Mậtvụ
Phápđãtìmradanhsáchkhoảng13tàiliệuHồđãmượnvàđọctrongđócócảbàiviết
củaPhanChuTrinhtườngtrìnhvềcácsựkiệndiễnraởTrungkỳnăm1908vàcác tàiliệu
về
chínhsáchtàichính,sưuthuế,cũngnhưvềnôngnghiệpmàngườiPhápđưara[75].Anhtìm
cáchkiếmtiềnđểincuốnsáchcủamìnhbằngcáchtìmcáchlàmtrợlýthuêchomộtngườ
inào
đótheokhuynhhướngdânchủxãhội,chođếntháng9anhvẫnhyvọngrằngMarcelCachin
làmviệcởtờbáoL’Humanitésẽgiúpđỡđểincuốnsáchnày[76].Thếnhưngcáchoạtđộng
chínhtrịcủ
aanhbịđộtngộtdánđoạntừtháng8khianhphảivàoviệnvìbịxưngtấyởvaiphải
[77].Khôngrõđócóphảilàtriệuchứngchothấyanhđãnhiễmbệnhlaohay
không,nhưngnăm
sauanhđãbịcửahiệuảnhchothôiviệcvìhọkếtluậnanhbịbệnhlao[78].
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 43Diễnđànwww.x‐cafevn.org
KhingườiPhápđãchắcchắnrằngNguyễnÁiQuốcchínhlàNguyễnTấtThành,họđãtìmra
đượccáchđểkiểmsoátanh.TạiPháp,họtìmcáchngăncảnanhtiếpxúcvớinhữ
ngngườiViệt
Namkhác,vàchotớimùathunăm1920,họquyếtđịnhsẽkhôngchoanhrờikhỏinướcPháp.

ChỉhuysởphòngnhìĐôngDươngtạiHànội,RenéRobinđãralệnhkhông
cấpchiếukhan(hộ
chiếu)choHồ,ônggợiýnhàcầmquyềntạiPhápvậnđộngViệtkiềukhuyêngiảiHồnêntựkhai
báonhânthânthậtcủamìnhvàhứasẽcấ
phộchiếuvàvéchoHồquaylạiViệtNamnếuHồ
chịucôngkhaithúnhậnnhânthânthậtcủamìnhvàchứngminhđiềuđó.TuynhiênHồkhông
chịulàmtheoyêu cầucủa
cơquanthẩmquyềncủaPháp.Ngày20tháng9anhđãđếnđồncảnh
sátđểhọchụpảnhvàlấylờikhai,nhưngngaysauđóanhđếnthẳngHộiNhânQuyềnđểphản
ánhrằnganhđ
ãbịcảnhsátquấyrối,viphạmnhânquyền[79].
NhàcầmquyềnPhápởHànộicũngtinrằngHồsẽkhôngdámquaytrởlạiĐôngDươngvìsợbị
phạtvìtộiđãv
ượtbiêntráiphép.NhưnghọlạilongạirằngHồcóthểđàotẩusangmộtnước
khácmàtheonhưM.LacomeviếttrongthưgửivềParis:”Anhtasẽthoáthoàntoànkhỏisự
kiểm
soátcủachúngta,mộtngườikiênđịnhnhưthếhẳnsẽcònlàmchúngtaphảibấtngờnhiều
lần.TốtnhấtlàcứđểanhtacảitrangnhưNguyễnÁiQuốchi ệnnayvàtheo
dõianhtathậtsát
xao”[80].PiereGuesde,tổngchỉhuyquânđộiĐôngdươngtạiPháp,thìmuốncóbiệnphápxử
lýmạnhhơnđốivớiHồvàcácđồngchícủaanh.Vàogiữană
m20,Guesdeđãthuthậpđược
đến250hồsơnghivấnlàngườiViệt,trongđóôngxemnh ómởsố6VillaDesGoblinlànhóm
nguyhiểmnhất[81].
ViệcGuesdexemHồvànhómcủaanhlàcác
phầntửnguyhiểmnhấtcóvẻhơikhóhiểu.Cơ
quanmậtvụPhápđãthànhcôngtrongviệccôlậpanh,bảnthânanhthìvừanghèonànlạibắt
đầuốmyếubệnh
tật(bệnhlao–ND).LýdolàvìnhómViệtna mnàybắtđầucómốiliênhệvới
cánhcựctảtrongĐảngxãhộidânchủPháp.Tháng11năm1920,HồvàTrầnTiếnNamđãtham


dựmộtbuổimíttingdoĐảngdânchủxãhộiPháptổchứcđểkỷniệmngàysinhnhậtthứ3của
LiênXô.Vàongày3tháng11,PhanChuTrinh,Hồvà3ngườikhácđangsốngởVillaDesGoblin
đãthamdựbuổimíttingcủa“HộiđồngQuốcTếIII”đượctổchứcbởichibộ13củaĐảngcách
mạngdânchủxãhội.Vàongày19cùngtháng,Hồđượcmờiđếnthamdựmộtcuộ
cmitingcủa
cánhcựctảthuộcchibộ13Liênđoàncáchmạngdânchủxãhội.Tạicuộcgặpmặtnàymộtbuổi
bỏphiếuchoviệcthamdựcủaliênđoànvàoQuốc
TếIIItạiMoscowđượctiếnhành[82].Mậtvụ
PhápkhôngchobiếtkếtquảbỏphiếunhưngcólẽHồđãcóquyếtđịnhriêngchomìnhvềvấn
đềnàytừkhianhcònởtrêntầungày20
tháng12năm1920trênđườngđếnToursđểthamdự
đạihộiĐảngcáchmạngdânchủxãhội.Anhđạidiệnchochibộ13,chibộcạnhđóvàcả“nhóm
xãhộidânchủĐôngDương”[83].Chínht
ạiđạihộiTours,phầnlớncácđoànđạidiệnđềubỏ
phiếutánthànhviệcranhậpQuốcTếIIIcùngvớinhữngngườiBolsevikNga,vàtừbỏQuốcTế
IItheothiênhướngxã
hộidânchủmànhữngngườicấptiếnđãchorằngquádântộcsôvanh
trongđạichiếnthếgiớilầnthứnhất.ViệcthamdựđạihộiToursđãkhiếnchoHồtrởthànhmột

trongnhữngsánglậpviêncủaĐảngCộngsảnPháp.
MộtbàibáoHồviếtđăngtrêntờL’HumanitétrướckhiđạihộiToursdiễnrachothấyquanđiểm
củaanhvàothờiđiểm
này.(CólẽmộtlầnnữabàibáolạiđượcviếtdướisựtrợgiúpcủaPhan
HồChíMinh:Nhữngnămthángchưađượcbiếtđến SophieQuinn‐Judge
DiênVỹvàHoàiAn 44Diễnđànwww.x‐cafevn.org
VănTrường.Lýdolàmộtngườingườibạntrongchibộ13đãgópývớiHồrằngbảnnhápbài
báocủaanhcầnphảisửanhiềusaochovănphongki ểucách
hơn.Khôngrõlàbảnchúngtôitìm
thấytrongtàngthưcủaPháplàbảngốchaybảnđãđượcsửachữa).Hồđặttênbàibáonàylà:

”Chínhsáchthuộcđịa”.Bàibáonàychothầy
Hồđãnghiênc ứuk ỹbản“Luậncươngvềcácvấn
đềdântộcvàthuộcđịa”củaLenin,côngbốtạiđạihộiQuốcTếIIdiễnravàotháng7năm1920
vàintrêntờ
L’Humanitévàongày16và17tháng7.Nhữngphântíchtrongbảnluậncươngcủa
LeninvềbảnchấtchủnghĩađếquốcđãgiúpHồcóluậncứchosựcămthùchủnghĩathựcdân.
“Con
bạchtuộctưbảnTâyphươngđangvươnchiếcvòicủanórakhắptoàncầu,châuÂuđãtrở
nênquáchậthẹpvớinó,máucủanhữngngườivôsảnChâuÂu
khôngcònđủchonóhút.Tộiác
củabọntưbảnAnh,Pháp,Đứcđềunhưnhaucả,tồitệhơncảtộiáccủabọntựbảnkhácbởi,đối
vớibọnnàyítnhất
chúngcũngkhôngcốnguỵtrangchomìnhbằngnhữngkhẩuhiệumỹmiều
nhưlà“thựchiệnsứmạngkhaihoáthuộcđịa”.ĐằngsaulácờbasọcvớichiêubàiTựDo‐Bình
Đẳng‐B
ắcÁi,thựcdânPhápmangđếnthuộcđịarượu,thuốcphiện,vànhàthổcũngnhưmang
đếnchongườidânthuộcđịasựthốngkhổ,huỷhoại,chếttrócvàsựvơvétđểlàmgiầu
chomẫu
quốc.
Trướcnhữngtộiácnhưvậycủachủnghĩatưbảnvàđếquốc,Đảngdânchủxãhộicóchínhsách
thuộcđịathựcsựdânchủhơnkhông?không,thậmchíđả
ngcònchưathèmhỗtrợcáccuộccách
mạnggiànhđộclậpởthuộcđịa.Sựánbinhbấtđộngtrướccácvấnđềvềthuộcđịanàysẽcòn
tiếptụcn ếuchiếntranhcủaphec
ựchữukhôngbóctrầnsựdốitrávàđạođứcgiảcủanềndân
chủtưsảnvànếunhưkhôngcó cu ộccáchmạngbạolựctháng10Ngađãkhuấyđộnglênsức
mạ
nhcủagiaicấpvôsảntrêntoànthếgiới.
TừkhiđạiđasốthànhviêncủaĐảngtánthànhviệcgianhậpQuốctếCộngSảnvàtừkhiLenin
trìnhbàybàiluậncươngcủa

ôngvềcácvấnđềthuộcđịatạiđạihội2,cácđồngchínhchúngta
mớibắtđầuđềcậpđếncácvấnđềthuộcđịa…”[84]
BàiphátbiểucủaHồtạiđạihộiTourscólời
lẽnhẹnhànghơn,songcũngnhậnđượcnhữngphê
bìnhtrongĐảngxãhộidânchủ.KhiphóchủtịchđảngJeanLonguetđứnglếnphảnđốiHồvề
việcphátbiểuvềvấnđềthuộcđịa,H
ồđãđềnghịJeankhôngđượcngắtlời.Mặcdùcósựphản
đốinhưngrõràngbàiphátbiểucủaHồvẫntiếptụcv ớinhữnglờilẽmềmmỏnghơnsovới
bài
báocủaHồtrêntờL’Humaniténóitrên.Khikếtthúcbàiphátbiểungắncủamình,Hồkêugọi
cácđạibiểucủađảng,chodùlàcảnhtảhaycánhhữu,hãyủnghộĐôngDương.
Bàiphátbiểu
củaanhđượchoannghênhnhiệtliệtvàgiữanhữngtiếngvỗtaycócảnhữngtiếnghét:”Đảđảo
bọnthựcdâncámập!”[85]
BàiphátbiểucủaHồkhôngấnt
ượngbằngbứcảnhchụpanhbởimộtđạibiểu.Bứcảnhchụp
mộtthanhniênViệtnamvớikhuônmặtmịnmàngănmặcchỉnhtềnhưmộtcậuhọcsinh
với
complevànơthắt,giữacácđạibiểurâurậm,tócmaingườiPháp.Mộttờbáocủacánhhữuthì
mô tả anh như anh hề hút kháchởrạp xiếcđược giới thiệu trongđại h
ội Tours bởi Marcel
Cachin.NhưngbạncủaHồ,PaulVaillantCouturierthìlạimôtảlạisựkiệnnàynhưlà:”Bàiphát
biểucủaanhđãnóilênmộtcáchchínhxácđếnngạcnhiênnỗ
ithốngkhổcủamộtquốcgia20
triệungười”[86].Trongnhữngnămsaunày,bảnthânHồcũngluônmuốngiữmìnhởmộtvịtrí