Hải dương học đại cương - Chương 7 pptx

Thông thѭӡng, cӵc ÿҥi mұt ÿӝ quan sát thҩy vào cuӕi mùa ÿông, còn
cӵc tiӇu - cuӕi mùa hҥ hoһc ÿҫu mùa thu. Tùy thuӝc các nhân tӕ bình lѭu và
ÿһc thù ÿӏa phѭѫng cӫa nhӳng quá trình trao ÿәi nhiӋt và ҭm, cӵc ÿҥi và cӵc
tiӇu mұt ÿӝ có thӇ xê dӏch vӅ thӡi gian. Dao ÿӝng năm mұt ÿӝ trên mһt ÿҥi
dѭѫng thѭӡng bҵng 2
5 ÿѫn vӏ . Dao ÿӝng mұt ÿӝ giӳa các năm thѭӡng
tӓ ra lӟn nhҩt ӣ các vùng cӱa sông và do biӃn ÿӝng cӫa dòng nѭӟc sông quy
ÿӏnh.
t
V
Nhӳng
dao ÿӝng mұt ÿӝ giӳa các năm cNJng có thӇ nhұn thҩy ӣ các biӇn
nӝi ÿӏa, ӣÿó quan sát thҩy biӃn thiên nhiӅu năm cӫa nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi, ӣ
các vùng cұn cӵc và các dҧi front. Ӣ các phҫn khѫi ÿҥi dѭѫng, dao ÿӝng mұt
ÿӝ giӳa cá
c năm thѭӡng không lӟn và bҵng 0,4
0,6 ÿѫn vӏ và giҧm dҫn
theo ÿӝ sâu.
t
V
Chѭѫng 7
Băng trong ÿҥi dѭѫng
7.1. Phân bӕ băng trên ÿӏa cҫu
Băng là mӝt bӝ phұn cҩu thành quan trӑng nhҩt cӫa băng quyӇn và
chiӃm nhӳng không gian rӝng lӟn trên mһt Trái Ĉҩt. Băng ӣÿây gӗm băng
biӇn, thҧm băng, băng trên vùng núi và băng trong lӟp ÿҩt ÿóng băng vƭnh
cӱu.
Băng biӇn - ÿó là băng trӵc tiӃp tҥo thành trong khi ÿông lҥnh nѭӟc
biӇn. Nhӳng vùng phân bӕ chính cӫa băng biӇn là Bҳc Băng Dѭѫng, các biӇn
thuӝc phҫn phía bҳc cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng cNJng nhѭ các
biӇn bao quanh lөc ÿӏa Nam Cӵc. Nhӡ các hҧi lѭu, băng có thӇ ÿѭӧc mang ÿi

hàng trăm, thұm chí nhiӅu nghìn kilômét khӓi nѫi nó ÿѭӧc tҥo thành. Băng là
sҧn phҭm tѭѫ
ng tá
c cӫa ÿҥi dѭѫng và khí quyӇn và vӅ phҫn mình, nó có ҧnh
hѭӣng ÿáng kӇ tӟi các quá trình nhiӋt ÿӝng lӵc và muӕi trong ÿҥi dѭѫng, và
thông qua cѫ chӃ albeÿô - tӟi sӵ hình thành cân bҵng nhiӋt cӫa khí quyӇn.
Nhӳng con sӕѭӟc lѭӧng toàn cҫu vӅ diӋn tích phân bӕ và thӇ tích băng biӇn
ÿѭӧc dүn trong bҧng 7.1. Phҧi lѭu ý rҵng nhӳng ѭӟc lѭӧng cӵc tiӇu ӭng v
ӟi
thӡi k
ì cuӕi mùa hҥ và nhӳng ѭӟc lѭӧng cӵc ÿҥi - cuӕi mùa ÿông.
Bҧng 7.1. Ѭӟc lѭӧng toàn cҫu vӅ lѭӧng băng trong băng quyӇn
Băng DiӋn tích (10
6
km
2
)ThӇ tích ((km
3
)
Thҧm băng Nam Cӵc14
6
1028 
Thҧm băng Grinlan 1,8
6
107,2 
Băng trên vùng núi 0,35
6
1024,0 
Ĉai ÿóng băng vƭnh cӱu8
6

10)5,02,0( 
Băng biӇn:
Nam bán cҫu, cӵc tiӇu 2,5
3
105 
cӵc ÿҥi19
4
105 
Bҳc bán cҫu, cӵc tiӇu8
4
107,1 
cӵc ÿҥi14
4
107,3 
HiӋn nay tӗn tҥi hai thҧm băng lӟn ӣ Nam Cӵc và Grinlan, ÿó là nhӳng
khӕi băng (khiên băng) lөc ÿӏa dҫy ÿһc, khәng lӗ sӯng sӳng bên trên ÿҥi
dѭѫng. BӅ dày trung bình cӫa các khiên băng bҵng khoҧng 2000 m, trong ÿó
ÿӝ cao ÿӍnh vòm băng ӣ Grinlan ÿҥt tӟi 3
000 m, ӣĈông Nam Cӵc - 4000 m.
Thҧm băng trên ÿҩt liӅn cӫa Nam Cӵc cùng vӟi thҧm băng liên kӃt cӫa các
ÿҧo ven bӡ chiӃm mӝt diӋn tích 13,7 triӋu km
2
, tӭc bҵng 99 % toàn diӋn tích
lөc ÿӏa Nam Cӵc. Thҧm băng này chia thành hai phҫn: khiên băng Ĉông
Nam Cӵc và khiên băng Tây Nam Cӵc. Khiên băng Ĉông Nam Cӵc là mӝt
tháp hình vòm thӕng nhҩt vӟi diӋn tích 10,5 triӋu km
2
. Các dòng băng tӯ
ÿѭӡng phân băng di chuyӇn tӟi rìa khiên băng và tҥo thành các ÿӗng băng
313 314

thӅm lөc ÿӏa và các núi băng trôi. Tӕc ÿӝ di chuyӇn băng trung bình ӣ rìa
khiên băng bҵng 100
400 m/năm. Khiên băng Tây Nam Cӵc (diӋn tích 3,1
triӋu km
2
), trѭӟc hӃt gӗm các tháp vòm băng Elswort, Mery Berd và Palmer.
ThӇ tích băng Nam Cӵc bҵng 28 triӋu km
3
, trong ÿó phҫn cӫa Ĉông Nam
Cӵc là 24,7 triӋu km
3
. Tӕc ÿӝ giáng thӫy khí quyӇn nuôi dѭӥng thҧm băng
cӵc tiӇu ӣ vùng trung tâm (gҫn 30 mm/năm) và tăng lên ÿӃn 400
600
mm/năm ӣ vùng ven bӡ.
Khiên băng
Grinlan chiӃm diӋn tích 1,8 triӋu km
2
. ThӇ tích băng trong
ÿó bҵng 2,7 triӋu km
3
, tӕc ÿӝ nuôi dѭӥng cӵc tiӇu ӣ phía bҳc (gҫn 150
mm/năm) và cӵc ÿҥi ӣ phía nam (tӟi 800 mm/năm). Tӕc ÿӝ di chuyӇn băng
trung bình bҵng gҫn 20 m/năm. Khiên băng
Grinlan ÿã hình thành mӝt ÿӏa
hình nӅn ÿáy ÿһc trѭng. Phҫn trung tâm cӫa ÿҧo dѭӟi sӭc nһng cӫa băng ÿã
bӏ lún xuӕng dѭӟi mӵc nѭӟc biӇn (ÿӃn
40 m). Ӣ phía nam nӅn ÿáy có cao
ÿӝ tuyӋt ÿӕi ÿӃn 1000 m, trong ÿó các khӕi núi kéo dài theo các bӡ tây và
ÿông, kӃt quҧ là ÿáy khiên băng có dҥng mӝt chiӃc bát.

Nét khác biӋt quan trӑng giӳa hai khiên băng hiӋn ÿҥi là ӣ chӛӣ Nam
Cӵc quá trình tích lNJy thêm băng ӣ trên mһt hҫu nhѭ cân bҵng vӟi dòng băng
hà, trong khi trên mһt khiên băng
Grinlan có mӝt vùng tan băng mҥnh. Xung
quanh
Grinlan không có nhӳng ÿӗng băng thӅm lӟn, vì vұy khi băng di
chuyӇn tӟi bӡ, nó ÿә nhào xuӕng thành nhӳng núi băng trôi.
NӃu xuҩt phát tӯ nhӳng sӕ liӋu ѭӟc lѭӧng thӇ tích các khiên băng, dӉ
dàng tính ÿѭӧc rҵng sau khi tan khiên băng
Grinlan có thӇ làm dâng mӵc
nѭӟc Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi lên 8 m, khiên bang Tây Nam Cӵc - 5
6 m, còn
khiên băng Ĉông Nam Cӵc - 55 m. Do ÿó, vҩn ÿӅ vӅ cân bҵng khӕi lѭӧng
các thҧm băng này trong ÿiӅu kiӋn hiӋn ÿҥi là mӝt vҩn ÿӅ cӵc kì quan trӑng.
Ĉáng tiӃc, vӅ vҩn ÿӅ này chѭa có mӝt quan ÿiӇm thӕng nhҩt, mà tӗn tҥi
nhӳng quan niӋm ÿӕi chӑi nhau vӅ biӃn thiên khӕi lѭӧng các thҧm băng: tӯ
quan niӋm giҧm ÿ
áng kӇ, dүn ÿӃn dâ
ng mӵc nѭӟc Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi trong
thӃ kӍ 20, cho ÿӃn quan niӋm tăng ÿáng kӇ. Ĉó là do chúng ta không có ÿӫ
nhӳng dӳ liӋu thӵc nghiӋm cNJng nhѭ các mô hình toán hӑc chѭa hoàn thiӋn
ÿӇ cho phép thӵc hiӋn tính toán nhӳng biӃn thiên khӕi lѭӧng các thҧm băng
mӝt cách ÿӫ tin cұy.
Băng trên núi xét theo thӇ tích và diӋn tích (xem bҧng 7.1) là mӝt bӝ
phұn không lӟn c
ӫa băng qu
yӇn. Ĉһc ÿiӇm quan trӑng cӫa các loҥi băng này
là chúng phҧn ӭng nhanh nhҥy vӟi biӃn ÿәi khí hұu. Tӕc ÿӝ di chuyӇn các
loҥi băng này cNJng nhѭ tӕc ÿӝ tích lNJy và tiêu tán thѭӡng cao hѫn tӕc ÿӝ cӫa
các loҥi băng thҧm. NӃu tҩt cҧ băng núi tan, thì mӵc nѭӟc Ĉҥi dѭѫng ThӃ

giӟi có thӇ dâng lên khoҧng 1,8 m. Rõ ràng là dao ÿӝng khí hұ
u t
oàn cҫu
thông qua nhӳng biӃn thiên khӕi lѭӧng băng sӁ tác ÿӝng tӟi biӃn thiên mӵc
nѭӟc Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi. Thí dө, trong hai thұp niên gҫn ÿây khӕi lѭӧng
băng núi, chӫ yӃu ӣ bҳc bán cҫu ÿã giҧm rõ rӋt. Nguyên nhân chính cӫa ÿiӅu
này là sӵҩm dҫn cӫa khí hұu.
Ĉai ÿóng băng vƭnh cӱu là lӟp ÿҩt ÿá bӅ mһ
t lөc ÿӏa c
ó chӭa nѭӟc ÿóng
băng. Ĉai ÿóng băng vƭnh cӱu bao phӫ khoҧng 20
% bӅ mһt ÿҩt liӅn. Ĉӝ sâu
lӟn nhҩt cӫa nó ghi nhұn ÿѭӧc ӣ Xibiri (trên sông Markhô ÿӃn 1
500 m) và ӣ
Bҳc Mӻ (tӟi 600 m). Ĉai ÿóng băng vƭnh cӱu ÿѭӧc hình thành trong vòng
mҩy nghìn năm gҫn ÿây và ҧnh hѭӣng nhiӅu tӟi nhӳng biӃn ÿәi khí hұu. Tuy
nhiên, phҧn ӭng cӫa nó rҩt phӭc tҥp và không ÿѫn trӏ, khó có thӇ dӵ báo.
Hӧp phҫn cuӕi cùng cӫa băng quyӇn là
thҧm tuyӃt mùa, hàng năm bao
phӫ gҫn 100 triӋu km
2
, trong sӕÿó 64 triӋu km
2
(khoҧng 25 % diӋn tích bán
cҫu) ӣ bҳc bán cҫu và 36 triӋu km
2
(14 %) ӣ nam bán cҫu. Theo dӳ liӋu vӋ
tinh, diӋn tích thҧm tuyӃt trung bình năm ӣ bҳc bán cҫu bҵng gҫn 35 triӋu
km
2

và thӡi gian tӗn tҥi cӫa nó bҵng khoҧng 6 tháng. Ӣ nam bán cҫu, nѫi hҫu
nhѭ 1/3 thҧm tuyӃt duy trì quanh năm, diӋn tích cӫa nó bҵng gҫn 25 triӋu
km
2
, thӡi gian tӗn tҥi lӟn hѫn 8 tháng.
Thҧm tuyӃt không nhӳng là chӍ thӏ cӫa khí hұu, mà bҧn thân nó có thӇ
có tác ÿӝng mҥnh tӟi dao ÿӝng khí hұu bҵng cách, thí dө, làm thay ÿәi
albeÿô mһt ÿҩt. Ngoài ra, khi tuyӃt rѫi trên mһt băng, nó làm thay ÿәi mӝt sӕ
tính chҩt cӫa băng, thұm chí khӕi lѭӧng cӫa băng, cho nên nhҩt thiӃt phҧi kӇ
tӟi ÿiӅu này trong các tính toán. Thí dө, ӣ cá
c vùng bӡ Spitsbecgen và
Aliaska lѭӧng tích ÿӑng tuyӃt trên thҧm băng ÿҥt tӟi 150 mm nѭӟc tѭѫng
ÿѭѫng.
315 316
7.2. Phân loҥi băng
Băng trên ÿҥi dѭѫng và biӇn ÿѭӧc phân biӋt theo mӝt loҥt dҩu hiӋu,
trong ÿó nhӳng dҩu hiӋu chính là: nguӗn gӕc xuҩt sinh, ÿӝng lӵc, tuәi và
hình thái.
VӅ phѭѫng diӋn xuҩt sinh băng ÿѭӧc chia thành băng biӇn, băng lөc ÿӏa
và băng sông.
Băng bi͋n tҥo thành trӵc tiӃp tӯ nѭӟc biӇn khi nhiӋt ÿӝ nѭӟc giҧm thҩp
hѫn ÿiӇm ÿông băng. Nó có thӇ là băng mһt biӇn nӃu ÿѭӧc tҥo thành trong
chính lӟp nѭӟc mһt và băng bên trong nѭӟc biӇn. Tính chҩt ÿһc trѭng cӫa các
loҥi băng này là có lѭӧng muӕi trong băng.
Băng lͭc ÿ͓a tҥo thành tӯ tuyӃt trên ÿҩt liӅn và khi các ÿөn băng vӥ ra
sӁÿi vào biӇn dѭӟi dҥng băng hà và tҧng băng. Băng lөc ÿӏa là băng nѭӟc
ngӑt, chӭa ít tҥp chҩt và thѭӡng hay có màu xanh lam. Khӕi lѭӧng chính cӫa
băng lөc ÿӏa ÿѭӧc gһp thҩy ӣ các bӡ Nam Cӵc. Ӣ Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng thì
gһp ít hѫn, chúng tách ra tӯ các núi băng cӫa
Grinlan.

Băng sông tҥo thành trong các sông và trong mùa xuân ÿѭӧc mang vào
biӇn. Thông thѭӡng loҥi băng này chӭa nhiӅu tҥp chҩt, mӓng hѫn băng lөc
ÿӏa và hoàn toàn ngӑt. Khӕi lѭӧng băng sông chӫ yӃu gһp thҩy ӣ các biӇn
thuӝc Bҳc Băng Dѭѫng do nhiӅu sông mang vào. Trong mùa hè băng sông
tan hӃt.
VӅ phѭѫng diӋn ÿӝng lӵc, ngѭӡi ta phân biӋt hai loҥi băng: băng di
ÿӝng và băng bҩt ÿӝng. Băng di ÿӝng th
ѭӡng
gӑi là
băng trôi, vì dѭӟi tác
ÿӝng cӫa gió và dòng chҧy, chúng di chuyӇn trong thӫy vӵc, ÿôi khi ÿi rҩt
xa. Băng gҳn bӡ và ÿөn băng biӇn thuӝc loҥi băng bҩt ÿӝng.
Băng g̷n bͥ là
băng biӇn gҳn chһt vào bӡ hay thӅm biӇn và chӍ chuyӇn ÿӝng dao ÿӝng thҷng
ÿӭng khi mӵc nѭӟc biӇn biӃn ÿәi. Băng này có thӇÿѭӧc tҥo thành tҥi chӛ khi
ÿông lҥnh nѭӟc biӇn hay do ÿông kӃt băng trôi. ChiӅu rӝng và chiӅu dài cӫa
mҧng băng gҳn bӡ có thӇ tӟi hàng trăm kilômét. Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp,
mҧng băng gҳn bӡ
có thӇ bӏ vӥ và ch
uyӇn thành băng trôi.
Ĉͭn băng là là
ÿӗng băng bám lên ÿáy thӅm biӇn, nó thѭӡng tҥo thành tӯ băng trôi. Các ÿөn
băng sӁ tҥo thuұn lӧi cho băng gҳn bӡ hình thành.
Xét vӅ tuәi, băng biӇn ÿѭӧc chia thành mӝt sӕ giai ÿoҥn.
1.
Nhͷng kim băng - ÿó là nhӳng tinh thӇ riêng lҿ lѫ lӱng trong lӟp
nѭӟc mһt mӓng. Kim băng là giai ÿoҥn tҥo băng thӭ nhҩt. Khi nӗng ÿӝ các
kim băng trong nѭӟc nhiӅu hѫn thì chúng tҥo thành
cháo băng - mӝt lӟp hay
vӋt ÿұm ÿһc màu xám chì gӗm nhӳng tinh thӇ băng liên kӃt yӃu. Khi tuyӃt

rѫi vào nѭӟc ÿang ÿông lҥnh, nó dính vӟi nѭӟc và biӃn thành mӝt khӕi dҥng
cháo -
b͡t tuy͇t. Mӝt vùng tө tұp cháo băng, bӝt tuyӃt tҥo thành dѭӟi gió lҥnh
và sóng hoһc băng tӯ trong lòng nѭӟc nәi lên ÿѭӧc gӑi là cánh ÿӗng băng
vөn.
2.
Màng băng - giai ÿoҥn tҥo băng thӭ hai, ÿó là lӟp băng mӓng mӅm
dày tӯ 10 cm có thӇ uӕn cong trong nѭӟc. Dѭӟi tác ÿӝng gió và sóng, màng
băng vӥ ra, tҥo thành các lát băng mӓng kích thѭӟc và hình dҥng khác nhau.
3.
Băng non - ÿѭӧc chia thành băng xám có ÿӝ dày 1015 cm và băng
trҳng xám ÿӝ dày 15
30 cm. Băng này ít mӅm hѫn màng băng. Nó bӏ gió và
dòng chҧy làm vӥ, tҥo thành nhӳng gò băng.
4.
Băng m͡t tu͝i - thѭӡng có ÿӝ dày dѭӟi 30 cm, sinh ra chѭa quá mӝt
mùa ÿông. Mһt băng thѭӡng bӏ tuyӃt phӫ. Mùa hè ÿӏa hình mһt băng mӝt tuәi
rҩt phӭc tҥp. Chӛ trNJng thì chӭa nѭӟc lҥnh và vNJng tuyӃt.
5.
Băng già - băng không kӏp tan trong mӝt mùa hè. Băng già lҥi chia
thành băng tàn dѭ mӝt tuәi, hai tuәi và nhiӅu tuәi. Băng tàn dѭ mӝt tuәi có
ÿӝ dày rҩt khác nhau. ĈӃn mùa tăng trѭӣng mӟi, tùy thuӝc ÿiӅu kiӋn khí hұu,
ÿӝ dày băng dao ÿӝng tӯ 0,5 ÿӃn 1,5 m và hѫn. Ĉӝ dày băng hai tuәi và ba
tuәi thѭӡng lӟn hѫn 2 m, ӣ các vùng trung tâm Bҳc Băng Dѭѫng tӟi 3,5
4
m.
Trong bҧng 7.2 dүn ÿӝ dày ÿһc trѭng cӫa băng ӣ biӇn Baren. Nét khác
biӋt chính so vӟi hӋ thӕng phân loҥi băng ÿã dүn theo thành phҫn tuәi là ӣ
ÿây băng mӝt tuәi có ÿӫ loҥi, ÿӝ dày cӫa chúng rҩt khác nhau.
317 318

Bҧng 7.2. Ĉӝ dày băng ÿһc trѭng ӣ biӇn Baren
Cҩp Thành phҫn tuәi băng Ĉӝ dày trung bình (cm)
1 Màng băng 5,0
2Băng xám 12,5
3Băng trҳng xám 22,5
4Băng mӝt tuәi mӓng 50,0
5Băng mӝt tuәi trung bình 100,0
6Băng mӝt tuәi dày 135,0
7Băng hai tuәi 200,0
8Băng nhiӅu tuәi 300,0
Nét ÿһc trѭng nhҩt trong phân bӕÿӏa lý băng biӇn theo tuәi ӣ thӫy vӵc
Bҳc Băng Dѭѫng là tuәi băng trҿ dҫn tӯ tâm khӕi băng ra phía rìa. Ӣ tâm tұp
trung chӫ yӃu các loҥi băng hai và nhiӅu tuәi. Mҧng băng ÿһc biӋt lӟn nҵm ӣ
vùng gҫn cӵc và làm thành hҥt nhân cӫa vòm băng cӵc. Xung quanh rìa và
ngoҥi vi là nhӳng dҧi băng trҿ và mҧnh.
VӅ ph
ѭѫng
diӋn hình thái, băng trôi chia thành các
ÿ͛ng băng, ÿó là
nhӳng mҧng băng kích thѭӟc lӟn hѫn 20 m bӅ ngang, và
băng vͩ, gӗm tұp
hӧp nhӳng mҧng băng kích thѭӟc dѭӟi 20 m.
Vì mһt băng thѭӡng không bao giӡ bҵng phҷng, nên khi các tҧng băng
ÿөng ÿӝ vӟi nhau, chúng bӏ nén và rҥn nӭt, tҥo thành nhӳng gò băng ÿѫn ÿӝc
hoһc dѭӟi dҥng các luӕng băng. Gò băng nhô cao trên mһt băng và mӝt phҫn
nҵm dѭӟi nѭӟc. Kích thѭӟc các gò băng theo chiӅu thҷng ÿӭng phө thuӝc
vào ÿӝ
dày các mҧng băng tҥo t
hành chúng. Phҫn bên trên nѭӟc cӫa băng già
có thӇ cao mӝt sӕ mét, phҫn dѭӟi nѭӟc có thӇ hѫn chөc mét. Mӭc ÿӝ nhiӅu ít

các gò băng ÿѭӧc ÿánh giá theo thang 5 cҩp: tӯ cҩp 0 ÿӕi vӟi băng bҵng
phҷng ÿӃn cҩp 5 vӟi băng bӏ dӗn thành ÿӕng ÿөn hoàn toàn.
Mӝt ÿһc trѭng quan trӑng nӳa cӫa phân bӕ băng trên mӝt thӫ
y vӵc nào
ÿó là ÿӝ phӫ băng
. Nó ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng tӍ sӕ giӳa diӋn tích vùng băng, nѫi
băng phân bӕ ít nhiӅu ÿӗng ÿӅu, và diӋn tích toàn vùng ÿang xét. Thѭӡng ÿӝ
phӫ băng ÿѭӧc ÿánh giá bҵng cҩp, trong ÿó không băng hoàn toàn chҩp nhұn
là cҩp 0, thҧm băng liên tөc - cҩp 10. Ĉӝ phӫ băng là ÿһc trѭng cӵc kì quan
trӑng, vì sӵ trao ÿәi năng l
ѭӧng giӳa ÿҥi dѭѫng v
à khí quyӇn chӫ yӃu thӵc
hiӋn ӣ các “cӱa sә” nѭӟc giӳa nhӳng mҧng băng. Trong bҧng 7.3 dүn ѭӟc
lѭӧng ÿӝ phӫ băng tháng cӫa thҧm băng Bҳc Băng Dѭѫng và các vùng riêng
biӋt cӫa nó. DӉ thҩy rҵng ÿӝ phӫ cӵc tiӇu nhұn thҩy vào tháng 8, và biên ÿӝ
năm cӫa ÿӝ phӫ không lӟn, ngoҥi trӯ
phҫn Ĉҥi Tây
Dѭѫng cӫa Bҳc Băng
Dѭѫng.
Bҧng 7.3. Ĉӝ phӫ băng (cҩp) trung bình tháng ӣ Bҳc Băng Dѭѫng
(theo V.Ph. Zakharov)
Tháng
Vùng
123456789101112
Bҳc Băng Dѭѫng
nói chung
9,7 9,8 9,8 9,7 9,6 9,4 8,9 8,3 8,6 9,1 9,6 9,7
Thӫy vӵc Bҳc
Băng Dѭѫng
9,9 9,9 9,9 9,9 9,9 9,9 9,7 9,6 9,6 9,7 9,9 9,9

Thӫ vӵc Bҳc Âu 9,4 9,6 9,6 9,4 9,3 8,7 7,2 4,9 5,9 7,4 8,9 9,4
Tây Bҳc Ĉҥi Tây
Dѭѫng
9,7 9,7 9,7 9,6 9,3 8,7 6,8 3,4 1,6 7,5 8,8 9,4
Các biӇn thuӝc
thӅm lөc ÿӏa
9,7 9,7 9,7 9,7 9,7 9,5 8,9 6,6 7,3 9,1 9,7 9,7
Quҫn ÿҧo Canaÿa
Bҳc Băng Dѭѫng
9,7 9,7 9,7 9,7
9,6 9,5 9,3 7,9 8,4 9,3 9,7 9,7
Sӕ liӋu bҧng này còn cho phép phán xét vӅ diӋn tích vùng nѭӟc thoáng
giӳa thҧm băng. Thí dө, trong thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng vùng nѭӟc thoáng
mùa ÿông, tӭc tӯ tháng 11 ÿӃn tháng 6 chӍ chiӃm 1% toàn diӋn tích. Mùa hҥ
nó tăng lên ÿӃn 4
%.
Ngoài ra, trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp còn sӱ dөng khái niӋm
ÿ͡ phͯ tuy͇t,
tӭc lѭӧng tuyӃt trên mһt băng. Ĉӝ phӫ tuyӃt ÿѭӧc ÿo hoһc bҵng thang 3 cҩp
(0 - không tuyӃt, 3 - phӫ tuyӃt hoàn toàn), hoһc bҵng ÿѫn vӏ thӇ tích băng
tѭѫng ӭng vӟi lѭӧng tuyӃt trong mӝt chu kì thӡi gian ÿang xét.
319 320
Ĉһc ÿiӇm phân biӋt quan trӑng giӳa băng các vùng cӵc bҳc và cӵc nam
là thành phҫn tuәi cӫa chúng khác nhau. Trong Bҳc Băng Dѭѫng tҥi thӡi
ÿiӇm phát triӇn cӵc ÿҥi thҧm băng thì băng nhiӅu năm bҵng 28
% tәng diӋn
tích, băng hai năm - 25
%, băng mӝt tuәi và băng non - 47 %. Xung quanh
Nam Cӵc, nhѭÿã biӃt, băng nhiӅu năm thӵc tӃ không gһp thҩy. Ngoài ra,
diӋ

n tích mà băng hai năm chiӃm cNJng nhӓ hѫn sѫ vӟi ӣ Bҳc Băng Dѭѫng.
ĈiӅu này chӭng tӓ vӅ tính әn ÿӏnh cao hѫn cӫa thҧm băng Bҳc Băng Dѭѫng.
Băng nhiӅu năm tұp trung trѭӟc hӃt vào vùng xoáy nѭӟc nghӏch, tâm cӫa nó
nҵm ӣ khoҧng
77
o
N và 150
o
W. Băng bӏ cuӕn hút vào xoáy nѭӟc này thì có
thӇ trong nhiӅu năm không ra khӓi thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng.
7.3. Nhӳng tính chҩt vұt lý và cѫ hӑc cѫ bҧn cӫa băng
biӇn
7.3.1. Ĉӝ muӕi cӫa băng
Khi nѭӟc biӇn ÿóng băng, do tӕc ÿӝ lӟn lên cӫa các tinh thӇ băng khác
nhau, nên giӳa các tinh thӇ hình thành nhӳng khoang hәng chӭa nѭӟc biӇn,
gӑi là
n˱ͣc mu͙i. Khi nhiӋt ÿӝ giҧm thì càng nhiӅu nѭӟc tӯ nѭӟc muӕi sӁ
ÿóng băng và muӕi ÿѭӧc tách ra làm tăng nӗng ÿӝ nѭӟc muӕi còn lҥi, kӃt
quҧ là nhiӋt ÿӝ ÿóng băng cӫa nѭӟc muӕi trӣ thành bҵng nhiӋt ÿӝ băng tinh
khiӃt xung quanh.
NӃu kí hiӋu khӕi lѭӧng muӕi chӭa trong nѭӟc muӕi bҵng , thì ÿӝ
muӕi cӫa băng
ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng , trong
ÿó
s
M
MMS
sb
/ M khӕi lѭӧng
băng. Dӳ liӋu quan trҳc cho thҩy rҵng nhiӋt ÿӝ không khí thҩp cùng vӟi tӕc

ÿӝ gió lӟn tҥo thuұn lӧi hình thành băng vӟi ÿӝ muӕi cao. Ĉӝ muӕi cӫa băng
ÿһc biӋt cao trong trѭӡng hӧp băng tҥo thành tӯ tuyӃt rѫi trên mһt biӇn. Do
tính chҩt xӕp cӫa các bông tuyӃt mӝt lѭӧng lӟn nѭӟc biӇn sӁ bӏ giӳ l
ҥi tron
g
băng.
Ĉӝ muӕi cӫa băng non phө thuӝc vào tӕc ÿӝ ÿông băng. Băng biӇn tҥo
thành tҥi có ÿӝ muӕi 4
6%o, còn khi tҥo thành tҥi có thӇ có
ÿӝ muӕi 10
15 %o. Khi ÿӝ dày cӫa băng tăng lên thì tӕc ÿӝ tăng trѭӣng cӫa
băng giҧm, phân bӕ các tinh thӇ trӣ nên có trұt tӵ hѫn và các kích thѭӟc lӟn
hѫn. Tҩt cҧÿiӅu ÿó tҥo thuұn lӧi cho nѭӟc muӕi thoát ra, hѫn nӳa nӃu nѭӟc
muӕi tӯ các lӟp bên trên thoát ra không ÿӫ nhanh thì ÿӝ muӕi sӁ giҧm ÿӃn
mӝt tҫng nào ÿó, thҩp hѫn tҫng
ÿó nó
lҥi tăng do có nhiӅu lӛ hәng và mҥch
mao dүn ӣ các lӟp băng dѭӟi (nhiӋt ÿӝ cao) ÿѭӧc ÿә ÿҫy nѭӟc muӕi.
C10
$
 C40
$

ĈӇ tìm khӕi lѭӧng nѭӟc muӕi có thӇ sӱ dөng tѭѫng quan sau:
,
n
bn
S
S
M

M

trong ÿó và tuҫn tӵ là
khӕi lѭӧng và ÿӝ muӕi cӫa nѭӟc muӕi. Ĉӝ
muӕi cӫa nѭӟc muӕi tăng khi nhiӋt ÿӝ băng giҧm. Vì vұy, ÿӗng thӡi vӟi quá
trình ÿó là khӕi lѭӧng các tinh thӇ nѭӟc ngӑt tăng và khӕi lѭӧng nѭӟc muӕi
trong băng biӇn giҧm. Nhұn thҩy rҵng tӯ khi ÿӝ muӕi cӫa băng
ÿҥt
tӟi 10
%o, khi ÿӝ muӕi bҵng 20%o.
n
M 
n
S
C18
$

C6
$
 t
t
7.3.2. Mұt ÿӝ băng
Nhѭÿã nói, băng biӇn là vұt thӇ vұt lý phӭc tҥp, cҩu tҥo tӯ các tinh thӇ
băng, nѭӟc muӕi, bӑt khí và nhӳng tҥp chҩt ngoҥi lai khác. Tѭѫng quan giӳa
các hӧp phҫn ÿó bҩt biӃn và tùy thuӝc vào nhӳng ÿiӅu kiӋn tҥo băng. Tҩt cҧ
ÿӅu ҧnh hѭӣng tӟi mұt ÿӝ trung bình cӫa băng. Tuy nhiên, ҧnh hѭӣng lӟn
nhҩt tӟi mұ
t ÿӝ băng là cá
c bӑt khí, hay nói cách khác, ÿӝ xӕp cӫa băng,
ÿѭӧc biӇu thӏ bҵng phҫn trăm cӫa tәng thӇ tích mүu băng không có bӑt khí.

Bӣi vì mұt ÿӝ cӫa bӑt khí gҫn 1
000 lҫn bé hѫn mұt ÿӝ băng. Hàm lѭӧng
không khí trong băng biӇn có thӇ biӃn ÿәi tӯ 4 ÿӃn 8
13%. Ĉӝ muӕi và nhiӋt
ÿӝ băng có ҧnh hѭӣng ít nhҩt tӟi mұt ÿӝ cӫa nó. Tăng ÿӝ muӕi làm tăng mұt
ÿӝ băng, giҧm nhiӋt ÿӝ làm tăng mұt ÿӝ băng (bҧng 7.4).
321 322
Bҧng 7.4. Mұt ÿӝ băng biӇn khi không có bӑt khí (kg/m
3
)
NhiӋt ÿӝ
C
$
S
%o
2 4
6 8 10 15 20 23
2 924 922 920 921 921 922 923 923
4 927 925 924 921 923 923 925 925
6 932 928 926 926 926 925 926 926
8 936 932 929 928 928 928 929 929
10 939 935 931 929 929 929 930 930
15 953 944 939 937 935 934 935 935
7.3.3. Nhӳng ÿһc trѭng nhiӋt vұt lý cӫa băng
Ĉӝ dүn nhiӋt.
Trong thӵc tӃ thѭӡng sӱ dөng ÿӝ dүn nhiӋt riêng cӫa
băng biӇn, ÿó là lѭӧng nhiӋt ÿi qua mһt phҷng ÿѫn vӏ trong mӝt ÿѫn vӏ thӡi
gian khi graÿien nhiӋt ÿӝ bҵng mӝt ÿѫn vӏ. Ĉӝ dүn nhiӋt cӫa mӝt vұt phӭc
tҥp bҩt kì phө thuӝc vào ÿӝ dүn nhiӋt cӫa các hӧp phҫn và sӵ phân bӕ
cӫa

ch
úng. Ĉӕi vӟi băng nѭӟc ngӑt ÿӝ dүn nhiӋt phө thuӝc trѭӟc hӃt vào nhiӋt ÿӝ
và ÿӝ xӕp cӫa băng. Khi không có bӑt khí trong băng hӋ sӕ dүn nhiӋt sӁ tăng
khi giҧm nhiӋt ÿӝ. Ĉӝ xӕp tăng thì ÿӝ dүn nhiӋt giҧm. Nѭӟc muӕi chӭa trong
băng biӇn làm giҧm ÿӝ dүn nhiӋt mӝt chút.
NhiӋt dung. NhiӋt dung riêng cӫa băng là lѭӧng nhiӋt cҫn truyӅn cho
mӝt ÿѫn vӏ khӕi lѭӧng băng ÿӇ nhiӋt ÿӝ cӫa nó biӃn ÿәi 1
o
C. Ĉӕi vӟi băng
nѭӟc ngӑt nhiӋt dung và giҧm tѭѫng ÿӕi yӃu k
hi giҧm
nhiӋt ÿӝ. Còn nhiӋt dung cӫa băng biӇn phө thuӝc rҩt mҥnh vào nhӳng biӃn
thiên nhiӋt ÿӝ mà trong ÿó tѭѫng quan các pha rҳn và lӓng trong băng biӃn
ÿәi. Nhӳng biӃn ÿәi pha ÿi kèm vӟi giҧi phóng hay hҩp thө nhiӋt, làm cho
nhiӋt dung xác ÿӏnh theo lí thuyӃt bӏ sai.
C)J/(g 12,
2
$
 C
V
ì nhiӋt dung riêng cӫa băng biӇn bao gӗm cҧ nhiӋt lѭӧng biӃn ÿәi pha,
khá
c vӟi nhiӋt dung chҩp nhұn trong vұt lý, ngѭӡi ta thѭӡng gӑi nhiӋt dung
băng biӇn là
nhi͏t dung hi͏u dͭng. NӃu nhiӋt ÿӝ giҧm, nhiӋt dung sӁ giҧm,
nӃu ÿӝ muӕi tăng nhiӋt dung tăng, trong ÿó ÿӝ muӕi ÿóng vai trò chính trong
sӵ biӃn ÿәi nhiӋt dung cӫa băng biӇn (bҧng 7.5).
Bҧng 7.5. NhiӋt dung hiӋu dөng cӫa băng biӇn, J/(g.
o
C)

oS %
C
$
T
2 5 10 15 20
5,6 3,25 5,03 7,97 10,87 13,88
10,6 2,31 2,65 3,24 3,83 4,41
15,0 2,14 2,36 2,73 3,10 3,46
NhiӋt lѭӧng nóng chҧy. Lѭӧng nhiӋt cҫn thiӃt ÿӇ nóng chҧy 1 g băng
biӇn tҥi nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi ÿã cho gӑi là nhiӋt lѭӧng nóng chҧy và là tәng
cӫa nhiӋt lѭӧng chi trӵc tiӃp cho nóng chҧy băng tinh khiӃt chӭa trong băng
biӇn và nhiӋt lѭӧng chi phí ÿӇ làm tăng nhiӋt ÿӝ băng và nѭӟc muӕi ÿӃn
nhiӋt ÿӝ nóng chҧy hoàn toàn băng biӇn. Tҥi cùng mӝt ÿӝ mu
ӕi, nh
iӋt lѭӧng
nóng chҧy tăng khi nhiӋt ÿӝ giҧm. Khi nhiӋt ÿӝ cӕÿӏnh, nhiӋt lѭӧng nóng
chҧy giҧm khi ÿӝ muӕi tăng, ngoài ra lѭӧng giҧm này sӁÿһc biӋt ÿáng kӇÿӕi
vӟi nhӳng giá trӏ nhiӋt ÿӝ băng gҫn bҵng 0
o
C.
7.3.4. Nhӳng tính chҩt cѫ hӑc cӫa băng
Nhӳng tính chҩt cѫ hӑc cӫa băng biӇn ÿѭӧc hiӇu là khҧ năng cӫa nó
chӕng lҥi tác ÿӝng cӫa các lӵc cѫ hӑc tӯ bên ngoài lên nó. Nhӳng lӵc ÿó gây
nên biӃn ÿәi trҥng thái ban ÿҫu cӫa băng, tӭc làm biӃn dҥng băng và thѭӡng
ÿѭӧc biӇu diӉn bҵng ӭng lӵc
V
, tӭc lӵc tѭѫng ӭng vӟi mӝt ÿѫn vӏ diӋn tích.
Ngѭӡi ta phân biӋt mӝt sӕ dҥng biӃn dҥng ÿһc trѭng:
-
Bi͇n d̩ng dãn, khi dѭӟi tác ÿӝng cӫa ngoҥi lӵc mүu băng bӏ kéo dài

ra, còn biӃn dҥng ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng ÿӝ kéo dài tѭѫng ÿӕi cӫa mүu băng
này;
-
Bi͇n d̩ng nén, khi dѭӟi tác ÿӝng cӫa ngoҥi lӵc mүu băng bӏ nén, biӃn
dҥng nén ÿѭӧc xác ÿӏnh thông qua ÿӝ nén tѭѫng ÿӕi;
323 324
- Bi͇n d̩ng tr˱ͫt, khi dѭӟi tác ÿӝng cӫa ngoҥi lӵc các lӟp băng dӏch
chuyӇn mӝt góc nào ÿó tѭѫng ÿӕi so vӟi nhau;
-
Bi͇n d̩ng cong, là mӝt dҥng biӃn dҥng phӭc tҥp trong ÿó mӝt phҫn
các lӟp cӫa mүu băng dãn và mӝt phҫn khác bӏ nén lҥi.
BiӃn dҥng cong ÿѭӧc biӇu diӉn hoһc thông qua góc uӕn cong, hoһc
thông qua ÿҥi lѭӧng uӕn cong tѭѫng ÿӕi.
Ngѭӡi ta phân biӋt
ba giai ÿo̩n bi͇n d̩ng cӫa băng biӇn: I - biӃn dҥng
ÿàn hӗi, II - biӃn dҥng dҿo, III - biӃn dҥng phá hӫy (hình 7.1).
BiӃn dҥng ÿѭӧc gӑi là
ÿàn h͛i nӃu sau khi kӃt thúc tác ÿӝng cӫa lӵc,
băng trӣ vӅ trҥng thái trѭӟc ÿây. Giӳa ӭng lӵc
V
và biӃn dҥng
H
phҧi thӓa
mãn mӕi liên hӋ tuyӃn tính dҥng
H
V
E ,
ӣÿây hӋ sӕ tӍ lӋ, gӑi l
à
mô ÿun ÿàn h͛i hay mô ÿun Young.E

Gi
ai ÿoҥn ÿàn hӗi là giai ÿoҥn biӃn dҥng ÿҫu tiên và diӉn ra vӟi nhӳng
tҧi trӑng bé, thѭӡng không quá
5,0
V
N/m
2
. Ĉӝ ÿàn hӗi cӫa băng biӇn chӫ
yӃu ÿѭӧc quyӃt ÿӏnh bӣi ÿӝ ÿàn hӗi cӫa pha rҳn, nó phө thuӝc không nhiӅu
vào nhӳng nguyên nhân bên ngoài. Sӵ hiӋn diӋn cӫa pha lӓng (nѭӟc muӕi)
trong băng làm thay ÿәi cҩu trúc hình hӑc cӫa băng và dүn tӟi làm biӃn ÿәi
các tính chҩt ÿàn hӗi cӫa nó, nhӳng thay ÿәi cҩu trúc càng lӟn thì tính ÿàn
hӗi càng biӃn ÿәi
ÿán
g kӇ. Trong ÿiӅu kiӋn nhiӋt ÿӝ thҩp, ҧnh hѭӣng cӫa
nhӳng nhân tӕ này không ÿáng kӇ.
Hình 7.1. Các giai ÿoҥn biӃn
dҥng cӫa băng biӇn: ÿàn hӗi (I),
dҿo (II), phá hӫy (III)
Trӏ sӕ cӫa mô ÿun Young phө thuӝc vào dҥng biӃn dҥng cNJng nhѭ vào
nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi ҧnh hѭӣng tӟi các tính chҩt ÿàn hӗi cӫa băng. Mô ÿun
Young có biӃn trình năm khá rõ (hình 7.2). Ӣ giai ÿoҥn tăng trѭӣng ÿӝ dày
băng ÿҫu tiên, mô ÿun Young không biӃn ÿәi, mùa hè nó giҧm ÿӝt ngӝt, gҫn
hai lҫn.
Giai ÿoҥn biӃn dҥng tiӃp theo là
bi͇n d̩ng d̓o, xҧy ra khi tăng ӭng lӵc
vѭӧt quá giӟi hҥn ÿàn hӗi cho phép. Giai ÿoҥn này có ÿһc trѭng là mӕi liên
hӋ giӳa ӭng lӵc và biӃn dҥng trӣ nên phi tuyӃn, do ÿó, sau khi loҥi bӓ tҧi
trӑng băng không trӣ vӅ trҥng thái ban ÿҫu. ChӍ có thӇ làm cho nó trӣ vӅ
trҥng thái ban ÿҫu nӃu ÿһt vào nó mӝt lӵc hѭӟng ngѭӧc chiӅu. Ӣ giai ÿoҥn

này, t
ӕc ÿӝ biӃn dҥng
băng phө thuӝc vào tҧi trӑng ÿһt lên nó - tҧi trӑng càng
lӟn thì băng biӃn dҥng càng nhanh.
Hình 7.2. BiӃn trình năm cӫa mô ÿun ÿàn hӗi Young
Giai ÿoҥn biӃn dҥng cuӕi cùng cӫa băng - giai ÿo̩n phá hͯy, có ÿһc
trѭng là trong băng diӉn ra nhӳng biӃn ÿәi không thӇÿҧo ngѭӧc dѭӟi dҥng
nhӳng vӃt nӭt vi mô, kӃt quҧ là không thӇ loҥi trӯ ÿѭӧc biӃn dҥng dѭ. Nhӳng
biӃn dҥng dҿo tăng lên và chuyӇn sang dòng chҧy, kӃt thúc bҵng sӵ phá hӫy.
Ӣÿây nhӳng tham sӕ rҩt quan trӑng là các sӭc bӅn tӟi hҥn cӫa băng, chúng
ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng n
hӳng
ӭng lӵc dүn tӟi phá hӫy băng. Vӟi tӯng dҥng biӃn
325 326
dҥng, nhӳng tham sӕ này có các trӏ sӕ cӫa mình, phө thuӝc rҩt mҥnh vào
nhiӋt ÿӝ, ÿӝ muӕi, ÿӝ xӕp, cҩu tҥo và dҥng tinh thӇ. Sӭc bӅn tӟi hҥn cӫa biӃn
dҥng nén có trӏ sӕ lӟn nhҩt, ӭng lӵc nén ÿҥt trӏ sӕ khoҧng 30 N/cm
2
. Sӭc bӅn
tӟi hҥn cӫa biӃn dҥng cong và biӃn dҥng dãn có trӏ sӕ nhӓ hѫn gҫn hai lҫn và
sӭc bӅn biӃn dҥng trѭӧt còn nhӓ hѫn nӳa.
7.4. BiӃn ÿәi ÿӝ dày băng do các quá trình nhiӋt
7.4.1. Sӵ tăng trѭӣng ÿӝ dày băng
Do sӵ nguӝi lҥnh cӫa lӟp mһt biӇn tӟi nhiӋt ÿӝ ÿông băng, lѭӧng mҩt
nhiӋt vào khí quyӇn tiӃp theo xҧy ra nhӡ nhiӋt lѭӧng giҧi phóng ra trong khi
ÿông lҥnh nѭӟc. Sau khi ÿã tҥo thành màng băng mӓng, thì sӵ gia tăng ÿӝ
dày tiӃp tөc cӫa nó diӉn ra do hiӋu giӳa các dòng nhiӋt tӯ băng mҩt vào khí
quyӇn và tӯ nѭӟc ÿi vào băng. Vì dòng nhiӋt ÿi lên trên qua băng
tӍ lӋ vӟi ÿӝ
dүn nhiӋt cӫa băng và graÿien nhiӋt ÿӝ

zT / ww
, phѭѫng trình cân bҵng nhiӋt
tҥi biên dѭӟi cӫa băng có thӇ ÿѭӧc biӇu diӉn dѭӟi dҥng sau:
ĭ
z
T
t
M
L 
w
w

w
w
*
O
, (7.1)
trong ÿó

*
L nhiӋt lѭӧng tinh thӇ hóa, M khӕi lѭӧng băng ÿã ÿѭӧc tҥo
thành,

O
hӋ sӕ dүn nhiӋt cӫa băng, ĭ dòng nhiӋt tӯ nѭӟc ÿi vào băng.
Khó khăn cӫa viӋc giҧi phѭѫng trình (7.1) là ӣ chӛ các dòng nhiӋt ӣ vӃ
phҧi phө thuӝc không chӍ vào nhӳng ÿiӅu kiӋn bên ngoài, mà còn vào biӃn
ÿәi ÿӝ dày băng. Do nhiӋt dung cӫa băng mà dòng nhiӋt trong băng biӃn ÿәi
vӅ biên ÿӝ và dӏch pha, do ÿó trҳc diӋn nhiӋt ÿӝ theo phѭѫng thҷng ÿӭng
không phҧi là tuyӃn tính. ĈӇ tính ÿѭӧ

c trҳc diӋn ÿó, n
gѭӡi ta xuҩt phát tӯ
phѭѫng trình dүn nhiӋt, trong trѭӡng hӧp thҧm băng ÿӗng nhҩt phѭѫng
ngang phѭѫng trình này có dҥng
z
I
z
T
t
T
c

)(
w

w
w
w

w
w
O
U
, (7.2)
trong ÿó

I
công suҩt cӫa các nguӗn nhiӋt trong băng - thѭӡng ngѭӡi ta
hiӇu ÿó là sӵ hҩp thө bӭc xҥ sóng ngҳn trong bӅ dày băng.
Ĉӝ dүn nhiӋt cӫa băng biӇn phө thuӝc vào hàm lѭӧng cӫa pha lӓng

trong băng, do ÿó, vào nhiӋt ÿӝ cӫa nó. Vì phѭѫng trình (7.2) là phѭѫng trình
phi tuyӃn, nên bài toán tìm nghiӋm giҧi tích cӫa nó cӵc kì phӭc tҥp. ViӋc xác
ÿӏnh dòng nhiӋt tӯ nѭӟc ÿi vào bă
ng cNJn
g không kém phҫn khó khăn. Dòng
nhiӋt này tӍ lӋ vӟi graÿien nhiӋt ÿӝ thҷng ÿӭng ӣ phía dѭӟi băng và hӋ sӕ dүn
nhiӋt rӕi phө thuӝc mҥnh vào sӵ mһn hóa nѭӟc trong khi tҥo băng.
Các thành viên cӫa ViӋn hàn lâm Nga Liame và Clayperon lҫn ÿҫu tiên
năm 1831 ÿã nhұn ÿѭӧc nghiӋm giҧi tích cӫa phѭѫng trình (7.1) ÿӇ tính ÿӝ
dày băng
h vӟi 0 ĭ . Năm 1891, Stephan công bӕ mӝt cách giҧi tѭѫng tӵ
vӟi 0
ĭ và giҧ thiӃt vӅ các tham sӕ nhiӋt vұt lý cӫa băng biӇn không ÿәi,
khi ÿó nghiӋm có dҥng
³

t
tdtLhth
0
*2
0
)()(/2)(
TUO
, (7.3)
ӣÿây ÿӝ dày băng tҥi thӡi ÿiӇm
ban ÿҫu,

0
h 
T

nhiӋt ÿӝ ÿông băng cӫa
nѭӟc. NhiӋt ÿӝ mһt băng có mһt trong công thӭc này gҫn bҵng nhiӋt ÿӝ
không khí và vì vұy thѭӡng ÿѭӧc thay thӃ bҵng nhiӋt ÿӝ không khí. Nhѭng
khi có tuyӃt trên băng thì ÿiӅu kiӋn này sӁ không thӓa mãn, vì ӣ phía dѭӟi
tuyӃt nhiӋt ÿӝ băng tăng lên, tuyӃt càng dày và càng xӕp thì tăng càng nhiӅu.
Khi không có dòng nhiӋt tӯ nѭӟc, công thӭc (7.3) cho phép dӉ dàng xác
ÿӏnh sӵ gia t
ăng ÿӝ dày
băng phө thuӝc vào nhiӋt ÿӝ cӫa nó. Ӣÿây quá trình
ÿѭӧc xem là tӵa dӯng, tӭc biӃn thiên trӳ lѭӧng nhiӋt cӫa băng là mӝt ÿҥi
lѭӧng rҩt bé tӯ dòng nhiӋt qua băng. Nhӳng ÿiӅu kiӋn nhѭ vұy xҧy ra vӟi
băng ÿӝ dày nhӓ hoһc là nhiӋt ÿӝ mһt băng ÿѭӧc giӳ không ÿәi.
NӃu kӇ thêm tính không dӯng cӫ
a qu
á trình, có dòng nhiӋt tӯ nѭӟc ÿi
vào băng, ҧnh hѭӣng cӫa tuyӃt tӟi nhiӋt ÿӝ băng và các nhân tӕ khác, thì bài
toán thӵc sӵ không thӇ giҧi giҧi tích. Vì vұy, trong thӵc tӃ ngѭӡi ta thѭӡng sӱ
dөng nhӳng nghiӋm gҫn ÿúng hoһc nhӳng công thӭc thӵc nghiӋm.
327 328
Thí dө, Iu.P. Ĉoronhin ÿã ÿӅ xuҩt mӝt giҧn ÿӗ chuyên dөng (hình 7.3)
ÿӇ ÿѫn giҧn hóa viӋc tính gia tăng ÿӝ dày băng khi 0
ĭ và oS % 5 . Khi
xây dӵng giҧn ÿӗ ÿã chҩp nhұn rҵng ÿӝ dүn nhiӋt cӫa lӟp tuyӃt ÿӝ dày dѭӟi
10 cm và tӯ 10 ÿӃn 25 cm tuҫn tӵ bҵng 0,251 và 0,293 W/(m.
o
C). Trên trөc
ngang cӫa giҧn ÿӗ ÿһt các giá trӏ tәng nhiӋt ÿӝ - ngày ÿông lҥnh và ÿӝ dày
băng. Tuҫn tӵ sӱ dөng giҧn ÿӗ ÿѭӧc nêu trong khóa chӍ dүn.
Hình 7.3. Giҧn ÿӗ ÿӇ tính gia tăng ÿӝ dày băng (theo Iu.P. Ĉoronhin)
Theo giá trӏ sӕ nhiӋt ÿӝ - ngày ÿông lҥnh

¦

SS
TT )((
T
nhiӋt ÿӝ mһt
tuyӃt bҵng nhiӋt ÿӝ không khí), ngѭӡi ta dõi thҷng ÿӭng lên tӟi ÿѭӡng
6
M
,
trên trөc tung sӁ tìm ÿѭӧc giá trӏ . Theo ÿӝ dày băng
ÿã biӃt, tҥi ÿҫu thӡi
ÿiӇm ÿông băng trên trөc tung, ngѭӡi ta
tìm giá trӏ . Sau ÿó, theo ÿҥi
lѭӧng và ÿѭӡng c
ong ÿӕi vӟi cùng ÿӝ dày tuyӃt trên trөc hoành
ngѭӡi ta tìm ÿѭӧc ÿӝ dày mӟi cӫa băng . Thí dө, nӃucm,
cm và , thì ÿӝ dày mӟi cӫa băng xác ÿӏnh theo giҧn ÿӗ
sӁ là cm.
1
a
S
h

S
2
a
S
h
h

21
aa 
95

80
0
h
15
S
h
h
C22
$
T
Trong sӕ nhӳng c
ông thӭc thӵc nghiӋm, ÿѭӧc dùng rӝng rãi nhҩt là
công thӭc cӫa N.N. Zubov do ông ÿӅ xuҩt ÿӇ xác ÿӏnh ÿӝ dày băng ӣ Bҳc
Băng Dѭѫng:
¦
 Rhth 8)25( 25)(
2
0
, (7.4)
trong ÿó
¦
R sӕ lѭӧng nhiӋt ÿӝ - ngày ÿông lҥnh bҵng tәng các nhiӋt ÿӝ
không khí trung bình ngày mang dҩu âm tính tӯÿiӇm ÿông băng cӫa nѭӟc
biӇn. Nhѭÿã thҩy tӯ công thӭc (7.4), ÿӝ dày băng càng lӟn thì lѭӧng tăng ÿӝ
dày cӫa nó càng nhӓ. Vì vұy, thѭӡng ngѭӡi ta nhұn thҩy xu thӃ san bҵng ÿӝ
dày băng vào cuӕi thӡi kì lҥnh cӫa năm.

7.4.2. Sӵ tan băng
Vào thӡi kì xuân hè, do dòng bӭc xҥ mһt trӡi tӟi tăng lên nên quá trình
tan băng bҳt ÿҫu. Trѭӟc hӃt nhiӋt ÿӝ mһt cӫa thҧm băng tuyӃt tăng lên tӟi
nhiӋt ÿӝ nóng chҧy. Sau ÿó dòng nhiӋt mҩt tӯ mһt băng chҩm dӭt và tҩt cҧ
nhiӋt ÿi tӟi tӯ phía trên thӵc tӃ hoàn toàn chi phí cho tan băng. Ӣÿây thѭӡng
cho rҵng năng lѭӧng tia ÿѭӧc hҩp thө
bӣi mӝt lӟp băng
rҩt mӓng trên mһt.
Nhѭ vұy, ÿӇ tính thӇ tích băng tan có thӇ sӱ dөng phѭѫng trình cân bҵng
nhiӋt, trong khi lұp phѭѫng trình này chӍ cҫn cho tәng cân bҵng bӭc xҥ, dòng
nhiӋt rӕi và mҩt nhiӋt do bӕc hѫi bҵng gia sӕ khӕi lѭӧng băng
329 330
LEHR
t
h
L 
w
w
*
U
. (7.5)
Sau khi lҩy tích phân phѭѫng trình ÿѫn giҧn này theo thӡi gian và sӱ
dөng nhӳng tѭѫng quan gҫn ÿúng ÿӕi vӟi nhӳng hӧp phҫn vӃ phҧi (7.5),
Iu.P. Ĉoronhin ÿã nhұn ÿѭӧc công thӭc sau ÿây, trong ÿó mӝt loҥt các tham
sӕÿѭӧc thay thӃ bҵng nhӳng giá trӏ sӕ cӫa chúng:
¦¦

 '
n
j

jj
n
j
j
UfRh
11
)( )81,01( 12,0 0139,0
TM
U
U
M
S
S
n
j
j
hUf 
¦
1
)()1(13,1 , (7.6)
trong ÿó
'h
ÿӝ dày băng (cm) bӏ tan sau ngày;
n
 4,0)(U
M
tӕc ÿӝ gi
ó tҥi ÿӝ cao cӝt ÿo gió (m/s); tuҫn tӵ là nhiӋt ÿӝ và
ÿӝ ҭm không khí tҥi mӵc lӅu khí tѭӧng trong thӡi gian
j

U48,0;

j
U 
jj
f ,
T
j ngày.
Thành phҫn cuӕi cùng trong công thӭc (7.6) ÿһc trѭng cho tăng ÿӝ dày
băng do tuyӃt ӣ trên băng. NӃu tính toán tan băng thӵc hiӋn tӯ thӡi ÿiӇm khi
tuyӃt còn ӣ trên băng, thì mӝt phҫn nhiӋt bӏ chi phí làm tan, do ÿó ÿҥi lѭӧng
h giҧm,
ÿiӅu này ÿѭӧc tính ÿӃn bҵng sӕ hҥng cuӕi cùng cӫa công thӭc
(7.6).
'
Nhұn thҩy rҵng biӃn ÿәi ÿӝ
dày băng trong thӡi kì xuân hè diӉn ra
không chӍ do tan băng tӯ phía trên, mà còn tan và tăng trѭӣng băng tӯ phía
dѭӟi. ĈӃn ÿҫu thӡi ÿiӇm tan, trong băng vүn còn lҥi mӝt lѭӧng “dӵ trӳ lҥnh”,
ÿӇ loҥi trӯ nó cҫn lѭӧng nhiӋt tӟi tӯ mһt băng
, nӃu nhiӋt ÿӝ bên trong băng
thҩp hѫn trên các biên cӫa nó. Trong trѭӡng hӧp khi dòng nhiӋt mҩt tӯ mһt
dѭӟ
i cӫa băng vѭӧt trӝi dòng nhiӋt ÿӃn tӯ nѭӟc, có thӇ diӉn ra sӵ tăng trѭӣng
băng, nӃu thұm chí ӣ bên trên băng ÿang tan. Lҫn ÿҫu tiên N.N. Zubov chú ý
tӟi tình huӕng này, theo ÿánh giá cӫa ông, lѭӧng tăng ÿӝ dày băng do “dӵ trӳ
lҥn
h” không thӇ lӟn hѫn 510 %.
Ӣ các vƭÿӝ trung bình, trong thӡi kì nóng cӫa năm có ÿӫ nhiӋt lѭӧng ÿӇ
làm tan tҩt cҧ băng tҥ

o thành trong mùa ÿông. Vì vұy, ӣ nhӳng vùng ÿó băng
thѭӡng không già hѫn mӝt tuәi. Nhѭng ӣ nhӳng vƭÿӝ cao gҫn Bҳc Cӵc và
Nam Cӵc, do mùa ÿông khҳc nghiӋt kéo dài ÿã tҥo thành băng dày ÿӃn mӭc
dòng nhiӋt tӟi tѭѫng ÿӕi ít
ӓi cӫa mùa hҥ không kӏp làm tan hӃt và băng
chuyӇn thành băng nhiӅu tuәi. Ĉӝ dày băng biӇn trong ÿó lѭӧng tăng mùa
ÿông bҵ
ng lѭӧng tan mùa hè ÿѭӧc gӑi là ÿӝ dày cân bҵng. Dƭ nhiên, trong
nhӳng ÿiӅu kiӋn dӯng cӫa khí hұu thì nó không thӇ biӃn ÿәi tӯ năm này tӟi
năm khác, nhѭng ÿӗng thӡi nó có thӇ biӃn ÿәi ÿáng kӇ tӯ vùng này ÿӃn
vùng
kia. Rõ ràng, trong nhӳng ÿiӅu kiӋn khí hұu khҳc nghiӋt thì ÿӝ dày băng cân
bҵng cao hѫn so vӟi trong ÿiӅu kiӋn khí hұu ôn hòa hѫn. Vì vұ
y, nó có thӇ
dùng làm mӝt chӍ thӏ không tӗi vӅ nhӳng biӃn ÿәi khí hұu cӫa các vùng cӵc.
7.5. Khái niӋm vӅ trôi băng. Nhӳng ÿһc ÿiӇm trôi băng ӣ
Bҳc Cӵc và Nam Cӵc
Nhѭÿã biӃt, trên ÿa sӕ các biӇn và ÿҥi dѭѫng, băng biӇn là băng trôi,
dѭӟi tác ÿӝng cӫa nhӳng ngoҥi lӵc, vӏ trí băng thay ÿәi trong không gian. Sӵ
di chuyӇn cӫa băng dѭӟi tác ÿӝng tәng hӧp cӫa nhӳng ngoҥi lӵc gӑi là trôi.
Rõ ràng, theo ÿӏnh luұt thӭ hai cӫa Niutѫn, thì chuyӇn ÿӝng cӫa băng có thӇ
ÿѭӧc biӇu diӉn bҵng công thӭc sau:
¦

k
i
i
F
dt
dV

M , (7.7)
tӭc tích cӫa khӕi lѭӧng mҧng băng vӟi gia tӕc cӫa nó bҵng tәng tҩt cҧ nhӳng
lӵc tác dөng lên mҧng băng.
i
F
Trѭӟc hӃt, cҫn phân biӋt lӵc tác ÿӝng cӫa gió làm trôi mҧng băng, cө
thӇ là ӭng lӵc cӫa gió lên mҧng băng. Trong ÿó ngѭӡi ta phân biӋt ӭng lӵc
tiӃp tuyӃn và ӭng
lӵc pháp tuyӃn.Ӭng lӵc thӭ nhҩt thӵc chҩt là lӵc
ma sát giӳa mһt băng và dòng không khí, còn ӭng lӵc thӭ hai - lӵc áp suҩt
gió lên mһt bên nhô lên trên mһt nѭӟc cӫa mҧng băng và các cӗ
n băng.
k
F
1
n
F
1
Khi chuyӇn ÿӝng cӫa mҧng băng có tӕc ÿӝ khác vӟi tӕc ÿӝ dòng chҧy,
331 332
sӁ xuҩt hiӋn lӵc cҧn, lӵc này giӕng nhѭÿӕi vӟi không khí có thӇÿѭӧc biӇu
thӏ dѭӟi dҥng ӭng lӵc ma sát tiӃp tuyӃn
k
F và lӵc cҧn mһt bên
b
F . Khi có
dòng chҧy không phҧi do chuyӇn ÿӝng cӫa mҧng băng gây nên, mà do nhӳng
nhân tӕ khác, thì sӁ xuҩt hiӋn nhӳng gia tӕc bә sung cӫa mҧng băng, có thӇ
xem nhӳng gia tӕc ÿó là kӃt quҧ tác ÿӝng cӫa mӝt sӕ ngoҥi lӵc. Thí dө, ÿó là
lӵc gây

nên bӣi graÿien áp suҩt trong phѭѫng ngang và lӵc tҥo triӅu.
Ngoài ra, vì sӵ di chuyӇn cӫa mҧng băng thѭӡng ÿѭӧc xét trong t
ӑa ÿӝ gҳn
liӅn vӟi Trái Ĉҩt chuyӇn ÿӝng, nên phѭѫng trình (7.7) ÿѭӧc bә sung thêm gia
tӕc Koriolis nhѭ là lӵc.
Cuӕi cùng, trong nhiӅu trѭӡng hӧp còn phҧi kӇ
tӟi các lӵc ma sát vӟi các mҧng băng xung quanh hoһc vӟi bӡ .
22
3
F
4
F
5
F
6
F
Nhѭ vұy, ta có 6 lӵc, tác ÿӝng ÿӗng thӡi cӫa chúng dүn tӟi sӵ di chuyӇn
phӭc tҥp cӫa mҧng băng trong không gian. Dƭ nhiên, các lӵc ÿã nêu không có
giá trӏ nhѭ nhau và tѭѫng quan giӳa chúng trong tӯng trѭӡng hӧp trôi băng
cө thӇ có thӇ khác nhau. Ngoài ra, nӃu nhѭ mӝt sӕ lӵc có thӇ biӇu diӉn giҧi
tích chính xác (thí dө, ), thì nhӳng
lӵc khác chѭa biӃt trѭӟc mӝt
cách ÿҫ
y ÿӫ, còn lӵc cho ÿӃn n
ay chѭa có căn cӭ lí thuyӃt chһt chӁ. Tҩt
cҧ nhӳng ÿiӅu ÿó chӭng tӓ rҩt khó nhұn thӭc nhӳng qui luұt trôi băng và dӵ
báo nó.
543
, , FFF
6

F
Cӕ gҳng quan trӑng ÿҫu tiên xác ÿӏnh nhӳng nguyên nhân dүn tӟi trôi
băng phө thuӝc vào tӕc ÿӝ gió là cӫa F. Nansen. Trong khi khҧo sát sӵ trôi
cӫa tҫu “Fram” (năm 1893-1896) ӣ Bҳc Băng Dѭѫng, ông ÿã xác lұp bҵng

thӵc nghiӋm rҵng ӣ xa bӡ hѭӟng chuyӇn ÿӝng cӫa băng lӋch vӟi hѭӟng gió
vӅ bên phҧi mӝt góc 28
o
, còn tӕc ÿӝ trôi bҵng 1/50 tӕc ÿӝ gió. Thӵc chҩt ÿiӅu
này có nghƭa ông ÿã chҩp nhұn ÿiӅu kiӋn cân bҵng cӫa ba lӵc:
0
521
 FFF
. (7.8)
Vì khi ÿó chѭa có nhӳng dӳ liӋu vӅ sӵ tӗn tҥi cӫa lӟp ma sát, nên khi
tính toán ӭng lӵc ma sát vӟi nѭӟc ÿѭӡng xoҳn Ekman ÿã ÿѭӧc bҳt ÿҫu ngay
tӯ mһt băng. Trong ÿó góc giӳa ӭng lӵc ma sát và
hѭӟng trôi băng bҵng
45
o
, tӭc gҫn hai lҫn lӟn hѫn giá trӏ quan trҳc. ĈӇ giҧi thích sӵ sai khác nhѭ
vұy, Nansen ÿã giҧ thiӃt tӗn tҥi mӝt dòng chҧy cӕÿӏnh làm lӋch chuyӇn ÿӝng
cӫa băng khӓi chuyӇn ÿӝng ÿѫn thuҫn do gió. TӍ sӕ giӳa tӕc ÿӝ trôi cӫa mҧng
băng trên tӕc ÿӝ gió vӅ sau ÿѭӧc gӑi là h͏ s͙ gió.
1
F
Nhӳng qu
i luұt trô
i băng trong gió do Nasen xác ÿӏnh ÿã ÿѭӧc N.N.
Zubov khҷng ÿӏnh khi phân tích sӵ trôi cӫa tҫu “Georgi Seÿov” năm 1938.

Ông cNJng nhұn ra rҵng hѭӟng trôi cӫa tҫu trong băng diӉn ra gҫn dӑc theo
các ÿѭӡng ÿҷng trӏ áp suҩt khí quyӇn sát mһt ÿҩt vӟi vùng áp cao ӣ bên phҧi,
vùng áp thҩp ӣ bên trái. Tӕc ÿӝ trôi ÿҷng áp nhѭ vұy ÿã ÿѭӧc Zubov xác ÿӏnh
tӯÿiӅu kiӋn cân b
ҵng cӫa các lӵc và
, kӃt quҧ ông nhұn ÿѭӧc công
thӭc sau ÿây:
1
F
5
F
MUZ
sin2
01,0

a
n
p
V
w
w
, (7.9)
trong ÿó 
Z
tӕc ÿӝ góc quay cӫa Trái Ĉҩt, mұt ÿӝ không khí, 
a
U
ww np / graÿien phѭѫng ngang cӫa áp suҩt khí quyӇn trên hѭӟng pháp
tuyӃn vӟi các ÿѭӡng ÿҷng áp.
V.V. Suleikin xây dӵng lí thuyӃt trôi băng ÿҫu tiên năm 1938. Khi

nghiên cӭu nhӳng qui luұt trôi cӫa trҥm “Bҳc Cӵc 1”, ông ÿã giҧ thiӃt rҵng
lӵc cҧn chính ÿӕi vӟi chuyӇn ÿӝng trôi cӫa băng trong gió là nѭӟc và sӵ
chuyӇn ÿӝng dӯng cӫa băng có thӇ mô tҧ xuҩt phát tӯ cân bҵng cӫa ba lӵc
(7.8). Ông chҩp n
hұn ӭng lӵc ma sát giӳa nѭӟc và băng tӍ lӋ vӟi bình phѭѫng
tӕc ÿӝ tѭѫng ÿӕi cӫa mҧng băng . Cho rҵng có
mӝt lӟp nѭӟc biên mӓng
nào ÿó gҳn dính vӟi mҧng băng, trong lӟp ÿó diӉn ra sӵ giҧm dӏch và quay
cӫa vұn tӕc. Vì vұy, dòng chҧy trôi dѭӟi băng ÿã ÿѭӧc xem là lӋch vӟi hѭӟng
gió vӅ bên ph
ҧi 45
o
.
0
V
Thӵc chҩt
lí thuyӃt cӫa V.V. Suleikin nhѭ sau. NӃu băng trôi vӟi tӕc ÿӝ
, thì bên dѭӟi băng phát triӇn dòng chҧy trôi vӟi tӕc ÿӝ mһt hѭӟng
theo mӝt góc so vӟi tӕc ÿӝ tuyӋt ÿӕi (so vӟi Trái Ĉҩt) (hình 7.4). ChuyӇn
ÿӝng cӫa băng
so vӟi cҫn phҧi lӋch vӅ bên phҧi mӝt góc
V
0
U
4
V
0
U /
S
. Vì vұy,

trên ÿѭӡng dòng trôi cҫn phҧi tìm ÿiӇm
M
mà ÿѭӡng nӕi tӯ nó tӟi ÿiӇm mút
333 334
thành góc
V
làm
4/
S
vvectѫӟi tia sӁ là tӕc ÿӝ trôi băng tѭѫng
OM
và
ÿӕi.
chҥm
nhӳng
xoáy
i biӇn G
rinlan, hoһc là ҭn dұt trong phҥm vi các biӇn Lapchev, Karѫ và
Bare
ҫn eo
bҵng gҫn 1
0 km, tӭc
gҫn
Hìn Giҧn ÿӗ các v ӕc và lӵăng (theo V.V. Suleikin)
à l
h 7.4. ұn t c gây trôi b
Sau ÿó thì dӉ dng thӵc hiӋn tҩt cҧ nhӳng ұp luұn khác: tìm lӵc ma sát
cӫa băng vӟi nѭӟc
b
F , hѭӟng song song vӟi

0
V vӅ phía ngѭӧc lҥi, gia tӕc
Koriolis
K
F hѭӟng theo mӝt góc 2/
S
vӅ bên phҧi hѭӟng tӕc ÿӝ V . Cân
bҵng lӵc cӫa các lӵc
a
F và
K
F cân bҵng vӟi ӭng lӵc tiӃp tuyӃn cӫa gió
a
F
trong chuyӇn ÿӝng dӯng. Do ÿó, lӵc cuӕi cùng hѭӟng ngѭӧc vӟi hѭӟng cӫa
cân bҵng lӵc vӯa nêu và bҵng nó vӅÿӝ lӟn.
Tӯ lұp luұn hình hӑc này, có thӇ lұp các hình chiӃu lӵc lên các trөc tӑa
ÿӝ, biӇu diӉn chúng qua các tӕc ÿӝ và khӕi lѭӧng mҧng băng, ӭng vӟi ÿѫn vӏ
diӋn tích. KӃt quҧ có thӇ xác ÿӏnh hӋ sӕ gió và góc lӋch cӫ
a c
huyӇn ÿӝng trôi
băng so vӟi hѭӟng gió. Mһc dù mӝt loҥt nhӳng nhѭӧc ÿiӇm và giҧn ѭӟc, các
ÿһc trѭng tính toán ÿѭӧc theo lý thuyӃt cӫa V.V Suleikin phù hӧp vӅÿӏnh
tính vӟi dӳ liӋu quan trҳc. VӅ sau, sӵ phát triӇn lí thuyӃt trôi băng ÿã ÿi theo
hѭӟng vӯa hoàn thiӋn lí thuyӃt này, vӯa tính tӟi ÿҫy ÿӫ hѫn tҩt cҧ các ngoҥi
lӵc tác ÿӝng l
ên mҧng b
ăng có ÿӝ dày, hình dҥng, ÿӝ mҩp mô, ÿӝ phӫ băng
khác nhau và dүn tӟi sӵ tѭѫng tác cӫa các mҧng băng bҵng con ÿѭӡng va
, ma sát, trao ÿәi thӫy ÿӝng lӵc vӅ xung lѭӧng và áp suҩt pháp tuyӃn.

Bên cҥnh hѭӟng lí thuyӃt, nhӳng khҧo sát thӵc nghiӋm vӅ trôi băng tӯ
các trҥm tӵ trôi, các trҥm phao ÿӝc lұp, máy bay thám sát băng, vӋ tinh v.v
cNJng phát triӇn rӝng rãi. Sѫÿӗ tr
ôi băng gҫn
ÿúng ÿҫu tiên ӣ thӫy vӵc Bҳc
Cӵc ÿã ÿѭӧc N.N. Zubov và M.M. Somov xây dӵng năm 1940 chӫ yӃu dӵa
trên nhӳng dӳ liӋu vӅ chuyӇn ÿӝng trôi cӫa tҫu nghiên cӭu cӵc Na Uy
“Fram”, trҥm tӵ trôi cӫa Liên Xô “Bҳc Cӵc 1” và tҫu phá băng “Georgi
Seÿov”. Giӳa nhӳng năm 60 ÿã xây dӵng sѫÿӗ trôi băng tәng thӇ (hình 7.5)
phҧn ánh tӕt nhӳng n
ét cѫ bҧn cӫa hoàn lѭ
u nѭӟc mһt thӫy vӵc Bҳc Băng
Dѭѫng. Mӝt dòng chҧy lӟn xuyên Bҳc Băng Dѭѫng hѭӟng tӯ eo Bering qua
trung tâm Bҳc Băng Dѭѫng ÿӃn eo Fram. Ӣ phía bên phҧi nó là mӝt xoáy
nѭӟc thuұn lӟn trong cung thuӝc phҫn châu Mӻ, còn ӣ phía bên trái là
nѭӟc nghӏch ÿӏa phѭѫng trong các biӇn Bҳc Cӵc cӫa nѭӟc Nga.
Nhӳng xoáy tѭѫng tӵ cNJng nhұn thҩy
trong chuyӇn ÿӝng trôi băng. Trong
ÿó diӋn tích thҧm băng tham gia vào chuyӇn ÿӝng trôi xoáy nghӏch có thӇ biӃn
ÿәi tӯ 40 ÿӃn 60
% diӋn tích phҫn trung tâm thӫy vӵc Bҳc Cӵc. Nhӳng mҧng
băng bӏ cuӕn hút vào chuyӇn ÿӝng xoáy này có thӇ trong nhiӅu năm không
ÿѭӧc mang ra khӓi Bҳc Cӵc: chúng không thӇ cҳt ngang qua dòng chҧy xuyên
Bҳc Băng Dѭѫng - là mӝt rào cҧn tӵ nhiên ÿӕi vӟi chúng, và vì vұy, không thӇ
ÿѭӧc mang qua eo Fram ÿӇ vào biӇn Grinlan. Tѭѫng tӵ
, các mҧng băng tӯ
cung thuӝc châu Âu - Á không rѫi vào xoáy nѭӟc nghӏch: chúng hoһc là ÿѭӧc
mang tӟ
n.
Mӝt ÿһc ÿiӇm t

rôi băng lí thú là ÿӝ trҧi dài cӫa băng trong năm gҫn nhѭ
không biӃn ÿәi trong không gian và bҵng gҫn 2500 km. Ngoài ra, tӕc ÿӝ trôi
kӃt quҧ trung bình rҩt ít biӃn thiên theo thӡi gian và chӍ khi tӟi g Fram
tӕc ÿӝ ÿó mӟi tăng lên mӝt chút. Trung bình trong mӝt năm
3
103,1  km
3
băng ÿѭӧc mang qua eo Fram, diӋn tích lѭӧng băng ÿó
32
20% sӕ băng ӣ phҫn trung tâm Bҳc Băng Dѭѫng.
Tình hình trôi băng tәng thӇӣ Nam Cӵc cNJng phө thuӝc vào hoàn lѭu
335 336
nѭӟc mһt và nhӳng ÿһc ÿiӇm cӫa các quá trình khí quyӇn. Trong ÿӟi băng
vөn, hѭӟng trôi băng tәng thӇ là hѭӟng ÿông. Thí dө, hӋ thӕng xoáy thuұn
rӝng lӟn nҵm ӣ biӇn Weÿen. Băng chuyӇn ÿӝng dӑc theo ÿѭӡng bӡ trên
hѭӟng ÿông ÿӃn khoҧng 60
o
S. Ӣÿây băng nhұp vào dòng chҧy vòng quanh
Nam Cӵc và tiӃp tөc chuyӇn ÿӝng vӅ phía tây. Mӝt bӝ phұn trong chúng,
chӏu ҧnh hѭӣng cӫa mӝt trong các nhánh cӫa dòng chҧy này, hѭӟng xuӕng
phía nam, còn ÿҥi bӝ phұn tiӃp tөc trôi vӅ phía tây hay vѭӧt qua dòng chҧy
này, chuyӇn ÿӝng lên phía bҳc.
Hìn
nhӳn
auzen và Amunÿsen. Ngѭӧc lҥi, nhӳng dҧi
thѭa băng nhҩt nҵm trong biӇn Hӳu Nghӏ, ӣ phҫn trung tâm và phҫn phía tây
biӇn Ross và nhiӅu vùng khác.
rên Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
Nhѭÿã nêu, trong trѭӡng hӧp tәng quát, nh
băng là do tác ÿӝng ÿӗng thӡi cӫa các nhân tӕ nhiӋ

h 7.5. Sѫÿӗ trôi băng tәng thӇӣ Bҳc Băng Dѭѫng (theo Z.M. Guÿkovich)
ChuyӇn ÿӝng trôi băng trong các hӋ thӕng xoáy thuұn khác cNJng diӉn ra
gҫn tѭѫng tӵ nhѭ vұy. Nói chung, hѭӟng trôi tәng thӇ cӫa băng trong hӋ
thӕng dòng chҧy vòng quanh Nam Cӵc là hѭӟng tây.
Phân bӕ tӕc ÿӝ trôi kӃt quҧ cNJng có ÿһc ÿiӇm ÿӟi. Trong ÿó nhӳng tӕc
ÿӝ trôi cӵc ÿҥi quan sát thҩy ӣ vùng gҫn bӡ tây và vùng khѫi phía ÿông,
g vùng này chӏu tác ÿӝng cӫa rìa nam
và rìa b
ҳc cӫa các xoáy thuұn cұn
Nam Cӵc.
Phù hӧp vӟi sѫÿӗ trôi, nhӳng vùng tích tө băng xác suҩt nhҩt chӫ yӃu
là ӣ các biӇn Weÿen, Bellinsh
7.6. Phân bӕ băng t
7.6.1. Cân bҵng băng
ӳng biӃn ÿәi vӅ khӕi lѭӧng
t và ÿӝng lӵc, tӭc
d
mmm '' '
. (7.10)
Nhӳng nhân tӕ nhiӋt quyӃt ÿӏnh các quá trình tăng trѭӣng và tan băng
theo con ÿѭӡng chuyӇn hóa pha nѭӟc
t
l băng và biӃn ÿәi enthalpy cӫa
băng. Các quá trình tăng trѭӣng và tan gây nên bӣi ÿһc ÿiӇm tѭѫng tác nhiӋt
giӳa ÿҥi dѭѫng và khí quyӇn ÿã ÿѭӧc xem xét ӣ mөc trѭӟc, vì vұy, ӣÿây
chún
uyӇn ÿӝng trôi băng có thӇ gây
nên s
Thông thѭӡng, hӧp phҫn ÿӝng lӵc cӫa câ
g ta chӍÿӅ cұp ngҳn gӑn vӅ vai trò và ÿһc trѭng cӫa nhӳng quá trình

ÿӝng lӵc trong biӃn ÿә
i khӕi lѭӧng băng biӇn.
Nhӳng nhân tӕÿӝng lӵc, trѭӟc hӃt ÿó là các dòng chҧy và gió (tác ÿӝng
cӫa gió biӇu lӝ trӵc tiӃp cNJng nhѭ gián tiӃp - thông qua sóng) dүn tӟi phân bӕ
lҥi khӕi lѭӧng băng trong không gian. Sӵ phân bӕ lҥi băng, mӝt mһt, có thӇ
do biӃn ÿәi nhӳng ÿһc trѭng ÿӝng lӵc cӫa băng, tӭc ÿӝ phӫ băng, ÿӝ mҩp
mô, sӵ tách dãn và nén ép, mһt khác - do chuyӇn ÿӝng cӫa băng trong thӫy
vӵc dѭӟi tác
ÿӝng ngoҥi lӵc. NӃu nhӳng biӃn ÿәi các ÿһc trѭng ÿӝng lӵc cӫa
băng chӫ yӃu có ÿһc ÿiӇm ÿӏa phѭѫng, thì ch
ӵ di chuyӇn nhӳng khӕi lѭӧng băng lӟn ÿi nhiӅu trăm kilômét và bҵng
cách ÿó ҧnh hѭӣng mҥnh tӟi cân bҵng băng.
n bҵ
ng băng ÿѭӧc biӇu thӏ qua
337 338
ÿӝ ph ӫa dò
(7.11)
Ӣÿây ng băng
, mô ÿun cӫa nó ÿѭ
sau ÿây:
ân kì c ng (trôi) băng, tӭc
bd
m F div '
.

b
F dò ӧc xác ÿӏnh theo công thӭc
nmcb
Ukkh
A

F
U
1
, (7.12)
trong ÿó
b
U
và 
b
h tӵ là mұt ÿӝ và ÿӝ dày băng; 
c
k hӋ sӕÿӝ phӫ
băng, tính bҵng phҫn cӫa ÿѫn vӏ;

m
k hӋ sӕ dày, ÿһc trѭng cho mӭc ÿӝ
nhҩp
bb

ҫn
nh
ô c nh ph
háp tuyӃn cӫa t băng (pháp
tuyӃ
tu
ăng
;
Uӫa b 
n
thà ҫn p ӕc ÿӝ

n vӟi ÿѭӡng viӅn xҩp xӍ bao quanh diӋn tích
A
cӫa vùng nѭӟc ÿang
xét).
ViӋc tính ÿӃn các hӋ sӕÿӝ phӫ và hӋ sӕ dày trong công thӭc (7.12) rҩt
phӭc tҥp và thѭӡng ÿѭӧc thӵc hiӋn mӝt cách gҫn ÿúng. Trong nhӳng trѭӡng
hӧp
ƭa vұt lý
ng m
ang tӟi. NӃu quan
sát th
ӯ
nhӳn
, thì ÿӝ dày trung bình tăng chút ít. Do
sӵ n
hҩy rҵng nhӳng giá trӏ tuyӋt ÿӕi div
F nhӓ hѫn nhiӅu so vӟi nhӳng giá trӏ mang ÿӃn và mang ÿi, còn biӃn trình
Bҧng 7.6. Nhӳng ѭӟc lѭӧng trung bình nhiӅu năm vӅ trao ÿәi và thӇ tích băng
ӣ b n, km (th b ev và N.S. Uralov)
T
Man
T
khi không có dүn liӋu vӅÿӝ mҩp mô và ÿӝ phӫ băng, thì nhӳng hӋ sӕ
này ÿѭӧc chҩp nhұn bҵng ÿѫn vӏ.
Ý ngh cӫa div
F
b
là ӣ chӛ nó ÿҥi diӋn cho hiӋu giӳa lѭӧng băng
mang ÿi và mang tӟi trên vùng nѭӟc ÿang xét (thѭӡng qua các eo biӇn),
trong ÿó 0 div

!
b
F nӃu lѭӧng mang ÿi lӟn hѫn lѭӧ
ҩy quá trình ngѭӧc lҥi, tӭc lѭӧng mang tӟi vѭӧt trӝi lѭӧng mang ÿi, thì
ÿӝ phân kì mang dҩu âm, nói cách khác - hӝi tө băng.
Ӣ nhӳng biӇn quá trình phân kì trôi băng chiӃm ѭu thӃ, thì ÿӝ dày ÿһc
trѭng cӫa băng tӓ ra nhӓ hѫn, hình thành các dҧi tách dãn băng và thұm chí
nhӳng khu vӵc nѭӟc thoáng. KӃt quҧ là quan sát thҩy tҩt cҧ các tuәi băng
: t
g dҥng băng ban ÿҫu, mӟi hình thành cho ÿӃn băng nhiӅu tuәi. HӋ sӕ
phӫ băng có thӇ biӃn ÿәi trong giӟi hҥn rӝng, còn hӋ sӕ dày gҫn vӟi ÿѫn vӏ.
Trong tình huӕng hӝi tө trôi băng
én ép băng, sӁ hình thành các gò ÿөn băng. Khi ÿó, hӋ sӕ phӫ gҫn vӟi
ÿѫn vӏ, còn hӋ sӕ dày lӟn hѫn ÿѫn vӏ.
Ta sӁ xé
t nhӳng
ÿһc ÿiӇm hình thành trao ÿәi băng qua thí dө biӇn
Grinlan, biӇn này có ÿһc trѭng cѭӡng ÿӝ trôi băng rҩt cao. Băng ÿѭӧc mang
tӟi biӇn Grinlan tӯ thӫy vӵc Bҳc Cӵc, qua eo Fram, và ÿѭӧc mang ra khӓi
biӇn qua eo Ĉan Mҥch. Nhӳng con sӕѭӟc lѭӧng trung bình nhiӅu năm vӅ
trao ÿәi băng và thӇ tích băng cӫa biӇn này dүn tr
ong bҧng 7.6. DӉ thҩy rҵng
cӵc ÿҥi nhұp l
ѭӧng băng vào biӇn Grinlan quan sát thҩy vào mùa ÿông, còn
cӵc tiӇu - vào tháng 8, tӭc thӇ hiӋn rõ biӃn trình năm cӫa chuyӇn ÿӝng trôi
băng qua eo Fram. BiӃn trình năm chuyӇn ÿӝng trôi băng qua eo Ĉan Mҥch
tӓ ra hѫi khác. Thí dө, cӵc ÿҥi mang ÿӃn dӏch chuyӇn sang tháng 4, còn cӵc
tiӇu - sang tháng 9.
Vì cҧ năm (trӯ tháng 5) lѭӧng mang ÿӃn vѭӧt trӝi lѭӧng m
ang ÿi, nên

ta có hӝi tө băng. Trѭӟc hӃt, ph
ҧi nhұn t
b
năm cӫa chúng t
hӵc tӃ không biӇu hiӋn.
iӇn Grinla
3
eo A.A. Le eÿ
háng
g ÿӃn,
1
F Mang ÿi,
2
F
12
FF 
hӇ tích
1 296 226 70 1863
2 276 215 61 2081
3 289 235 54 2238
4 258 247 11 2328
5 149 152 3 2308
6 136 82  154 999
7 118 66 52 1441
854 495 955
974 4034 791
10 169 70 99 949
11 224 145 79 12 8 2
12 275 199 74 1552
Năm 2320 1726 594

339 340
Có lӁÿiӅu này liên quan, mӝt mһt, tӟi sӵ biӃn tính cӫa thҧm băng trong
phҥm vi biӇn
Grinlan, mһt khác, tӟi nhӳng sai sӕ có thӇ có, trong mӝt sӕ
tháng nhӳng sai sӕ này có thӇ lӟn hѫn ѭӟc lѭӧng div
F
b
. Ngoài ra, nӃu so
sánh các ѭӟc lѭӧng trao ÿәi băng vӟi thӇ tích băng ӣ trong phҥm vi biӇn, thì
thҩy rõ rҵng hӧp phҫn ÿӝng lӵc cӫa cân bҵng bé hѫn so vӟi hӧp phҫn nhiӋt.
Thұt vұy, trong thӡi kì t áng 4 ÿӃn tháng 9, thӇ tích băng giҧm ÿi 1
537
n 130

d
m km
3
, theo (7.10) ta có
16901531537
  'm km
3
. Nhѭ vұy, trong mӝt năm 1 690 km
3
ӯ t
h
km
3
. Chҩp nhұ
băng
Ӆu k

iӋn ăng tron
n cҫu kh
Ӈn ӣ
bán c
n hѫn
(2,3
4), cӵc t
ҥi lѭӧng
phân ăng ӣ
2
). Vӟ
hӕi l
ӵc tiӇu - tháng 2, tӭc hoàn toàn tuân theo biӃn trình năm cӫa nam bán
cҫu.
t
tan tro
ng biӇn, trong sӕÿó chӍ có 153 km
3
là do quá trình trao ÿәi băng.
Nhӳng dүn liӋu chi tiӃt hѫn vӅ sӵ hình thành cân bҵng băng biӇn ӣ bҳc
bán cҫu, nam bán cҫu và toàn Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi ÿѭӧc thӇ hiӋn trong bҧng
7.8. Ĉӕi vӟi nhӳng ÿi trung bình năm, khӕi lѭӧng b g Ĉҥi
dѭѫng ThӃ giӟi bҵng
18
104,32  tҩn, hay tính ra thӇ tích
3
105,35  km
3
, trong
ÿó ӣ bҳc bá ӕi l ng ba lҫn lӟn hѫn so vӟi nam bán cҫu (tuҫn tӵ

là
18
1024  và
18
104,8  tҩn). Tuy nhiên, diӋn tích phân bӕ bă bҳc
hұm chí nhӓ hѫn so vӟi nam bán cҫu (
6
106,12 
và
6
103,13 
km
2
).
Vì vұy, sӵ áp ÿҧo khӕi lѭӧng băng ӣ bҳc bán cҫu ÿҥt ÿѭӧc do ÿӝ dày lӟ
ѭӧng bă
ng bi
ҫu t
và 0,9 m) và mӝt phҫn do ÿӝ phӫ (9,6 và 7,2 cҩp).
Nhӳng biӃn thiên lѭӧng băng trong mӛi bán cҫu tӓ ra ÿӕi ngѭӧc nhau.
Thұt vұy, ӣ bҳc bán cҫu cӵc ÿҥi lѭӧng băng xuҩt hiӋn vào cuӕi thӡi kì lҥnh
(tháng iӇu - vào cuӕi thӡi kì nóng (tháng 9). Trong ÿó biên
ÿӝ năm
bҵng
18
107,16  tҩn, tӭc bҵng chính lѭӧng băng tҥo thành (tan) mӛi năm
trong phҥm vi bán cҫu. Ӣ nam bán cҫu, cӵc ÿ băng thҩy vào tháng
10, cӵc tiӇu - tháng 2. HiӋu giӳa chúng bҵng
18
105,13  tҩn, tӭc nhӳng biӃn

thiên khӕi lѭӧng băng ӣ cҧ hai bán cҫu gҫn nhѭ nhau. Trong khi ÿó, biên ÿӝ
năm cӫa diӋn tíc bӕ bbҳc bán cҫu gҫn hai lҫn nhӓ hѫn ӣ nam
bán cҫu (tuҫn tӵ
6
101,8  và
6
1015 
km ҥi dѭѫng ThӃ giӟi, cӵc ÿҥi
k băng thҩy vào tháng 4 (
18
105,36  tҩn), cӵc tiӇu - tháng 1
(
18
108,27 
tҩn). DiӋn tích phân bӕ thҧm băng ÿҥt giá trӏ cӵc ÿҥi vào tháng
10, c
h
ѭӧng
i Ĉ
Năm
12,6
9,6
2,3
24,0
13,3
7,2
0,9
8,4
25,9
8,3

1,7
32,4
12
13,3
9,7
1,8
20,9
13,0
6,0
1,3
8,4
26,3
7,4
1,7
29,3
11
12,1
9,6
1,7
17,6
17,3
9,8
1,3
13,9
29,9
7,9
1,7
31,5
10
10,0

9,1
2,0
15,8
19,4
7,5
1,3
17,2
29,4
8,1
1,5
33,0
9
8,0
8,5
2,6
15,4
20,0
7,6
1,1
15,5
28,0
8,0
1,6
30,9
8
8,8
8,8
2,8
17,9
18,9

7,7
1,0
13,3
27,7
8,1
1,6
31,2
7
10,9
8,9
2,7
23,4
17,2
7,7
0,
10,1
28,1
8,5
1,6
33,5
6
12,4
9,4
2,8
29,1
14,2
7,6
0,6
7,4
26,6

9,0
1,7
36,5
5
13,9
9,6
2,7
31,9
11,5
7,2
0,6
4,6
25,4
8,6
1,9
36,5
4
15,5
9,7
2,5
32,5
8,2
6,9
0,6
3,0
23,7
8,9
1,9
35,5
3

16,1
9,8
2,2
31,0
5,8
6,0
0,6
2,6
21,9
8,8
2,0
33,6
2
15,9
9,8
2,0
28,2
5,0
6,0
0,9
2,0
20,9
8,6
1,9
30,2
1
14,9
9,7
1,9
24,6

7,9
6,1
0,9
3,2
22,8
8,0
1,9
27,8
Bҧng 7.7. BiӃn thiên năm các tham sӕ băng biӇn trên ÿҥi dѭѫng (theo V.Ph. Zakharov)
Ĉһc trѭng
Bҳc bán cҫu
DiӋn tích, 10
6
km
2
Ĉӝ phӫ, cҩp
Ĉӝ dày, m
Khӕi lѭӧng, 10
18
T
Nam bán cҫu
DiӋn tích, 10
6
km
2
Ĉӝ phӫ, cҩp
Ĉӝ dày, m
Khӕi lѭӧng, 10
18
T

Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
DiӋn tích, 10
6
km
2
Ĉӝ phӫ, cҩp
Ĉӝ dày, m
Khӕi lѭӧng, 10
18
T
341 342
ĈiӅu khá lí thú là ÿӝ dày cӵc ÿҥi cӫa băng ӣ bҳc bán cҫu quan sát thҩy
không vào thӡi ÿiӇm phát triӇn nhҩt cӫa thҧm băng, mà muӝn sau vài tháng,
vào tháng 8. Ĉó là do các loҥi băng hai tuәi và nhiӅu tuәi әn ÿӏnh nhҩt làm
nên hҥt nhân băng cӫa tháp băng cӵc tұp trung chӫ yӃu ӣ các vùng trung tâm
cӫa thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng. Ӣ phía ngoài nhân phân bӕ các loҥi băng mӝ
t
tuәi và băn
g non. Chính chúng bӏ tan ÿҫu tiên trong thӡi kì ҩm cӫa năm. Vì
vұy, ÿӝ dày băng tăng tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 8, khi ÿӝ phӫ băng ӣ Bҳc Băng
Dѭѫng và mӝt sӕ vùng biӋt lұp cӫa nó trӣ nên cӵc tiӇu và bҵng 8,3 cҩp, tӭc
vùng nѭӟc thoáng chiӃm 17
% diӋn tích ÿҥi dѭѫng. NӃu xét toàn bӝ bҳc bán
cҫu, thì ÿӝ phӫ cӵc tiӇu quan sát thҩy muӝ
n hѫn mӝt chút, vào tháng 9, ÿó là
do thӡi hҥn tan băng ӣ các biӇn thuӝc Thái Bình Dѭѫng muӝn hѫn.
Hình 7.6. BiӃn ÿӝng giӳa các năm vӅ diӋn tích phân bӕ băng biӇn
ӣ bҳc bán cҫu (theo dӳ liӋu vӋ tinh)
Rõ ràng viӉn thám tӯ vӋ tinh là phѭѫng pháp triӇn vӑng nhҩt ÿӇ khҧo
sát băng biӇn, nó cho phép linh hoҥt theo dõi vӅ các ÿһc trѭng chӃÿӝ băng

thӵc tӃ trên qui mô toàn cҫu. Vӟi tѭ cách là thí dө, trên hình 7.6 biӇu thӏ sӵ
biӃn ÿӝng giӳa các năm vӅ diӋn tích phân bӕ băng biӇn ӣ bҳc bán cҫu theo sӕ
liӋu vӋ tinh. Có thӇ nhұn thҩy mӝt xu hѭӟng giҧm lѭӧng
bă
ng tӯ giӳa nhӳng
năm 70 ÿӃn ÿҫu nhӳng năm 90.
7.6.2. Ĉһc trѭng tәng quát vӅ thҧm băng ӣ các ÿҥi dѭѫng và biӇn
Có thӇ xem thҧm băng nhѭ mӝt sҧn phҭm cӫa tѭѫng tác nhiӋt ÿӝng lӵc
ÿҥi dѭѫng và khí quyӇn. Trong ÿó, theo nhѭ kӃt quҧ mô hình hóa sӕ trӏ cho
thҩy, các nhân tӕ nhiӋt có ҧnh hѭӣng chính tӟi sӵ hình thành thҧm băng.
Nhӳng nhân tӕÿӝng lӵc (hҧi lѭu và gió) không làm biӃn ÿәi nhiӅu vӏ trí
chung cӫa thҧm băng.
Xét theo thӡi gian bҧo tӗn thҧm băng và nguӗn g
ӕc cӫa nó,
V.S.
Nazarov ÿã chia Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi thành sáu ÿӟi. Ĉӟi thӭ nhҩt gӗm các
vùng trong ÿó thҧm băng tӗn tҥi quanh năm, mһc dù có thӇÿӝ phӫ giҧm mӝt
chút vào thӡi kì ҩm. Ĉó là phҫn trung tâm thӫy vӵc Bҳc Cӵc, các biӇn
Amunÿsen, Bellinshauzen, Weÿen. Trong ÿӟi này, lѭӧng băng tҥo thành
nhiӅu hѫn lѭӧng băng kӏp tan trong mùa hè.
Ĉӟi thӭ hai gӗm nhӳng
th
ӫy vӵc trên ÿó băng thay ÿәi hàng năm. Phҫn
lӟn băng kӏp tan trong mùa hè, nhѭng do chuyӇn ÿӝng trôi băng trong ÿӟi
này mà trong mùa hè luôn có thӇ gһp băng (thí dө, các biӇn Karѫ và Baren).
Ĉӟi thӭ ba là nhӳng vùng vӟi thҧm băng mùa, hàng năm tҥo thành
trong thӡi kì lҥnh và hoàn toàn tan biӃn hӃt trong mùa hҥ. Các biӇn Okhot,
Nhҥt Bҧn, Bҥch Hҧi, Baltic, Aral và Kaspi thuӝc vào ÿӟi này.
Ӣ mӝt sӕ vùng ÿҥi dѭѫng, băng chӍÿѭ
ӧc t

ҥo thành vào nhӳng mùa
ÿông rҩt lҥnh (nhѭ các biӇn Bҳc Hҧi, Mramo và Aÿriatic). Nhӳng vùng này
thuӝc ÿӟi thӭ tѭ.
Ĉӟi thӭ năm gӗm nhӳng vùng ӣÿó ngѭӡi ta thҩy băng ÿѭӧc mang tӟi
tӯ bên ngoài. Ĉó là vùng Niuphѫnlan, phҫn lӟn các biӇn Nam Cӵc bao gӗm
vùng phân bӕ núi băng trôi. Ta nhұn thҩy rҵng mùa ÿông ӣÿây cNJng có thӇ
tҥo thành băng, nhѭng
vӟi khӕi lѭӧ
ng rҩt nhӓ so vӟi băng mang tӟi tӯ nhӳng
nѫi khác.
343 344
Cuӕi cùng, phҫn rӝng lӟn còn lҥi cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi thuӝc ÿӟi thӭ
sáu, ӣÿó không bao giӡ gһp băng.
Trҥng thái thҧm băng cӫa các ÿҥi dѭѫng và các biӇn bao gӗm tұp hӧp
các ÿһc trѭng nhѭ xuҩt hiӋn và biӃn mҩt băng, ÿӝ dày, ÿӝ phӫ, chuyӇn ÿӝng
trôi, ÿӝ vӳng chҳc v.v ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng biӃn trình mùa cӫa nhӳ
ng qu
á
trình khí tѭӧng thӫy văn và nhӳng ÿһc ÿiӇm ÿӏa phѭѫng cӫa vùng nѭӟc ÿang
xét. Vì thӵc tӃ không thӇ khái quát toàn bӝ trҥng thái băng dѭӟi dҥng giҧi
tích, nên chúng ta thѭӡng chӍ hҥn chӃ phân tích nhӳng dӳ liӋu thӵc nghiӋm
nhұn ÿѭӧc thông qua viӉn thám băng tӯ máy bay, ÿo tӯ xa các ÿһc trѭng
băng bҵng vӋ tinh hay ÿo trӵc tiӃp tӯ mһt th
ҧm băng.
ĈӃn nay
, băng Bҳc Băng Dѭѫng và các biӇn cӫa nó ÿѭӧc nghiên cӭu
ÿҫy ÿӫ nhҩt. Vì khӕi lѭӧng băng chính nҵm trong trҥng thái chuyӇn ÿӝng
(trôi), nên chúng thѭӡng không ÿҥt tӟi cân bҵng әn ÿӏnh. NӃu ӣ các vùng
biӇn phía nam Bҳc Băng Dѭѫng dѭӟi tác ÿӝng cӫa nhӳng nhân tӕ nhiӋt có
thӇ tăng trѭӣng hoһc tan băng tӟi ÿӝ dày 2 m, thì ӣ phҫn trung tâm ÿҥ

i dѭѫng
qua
mùa hè chӍ tan gҫn 50 cm. VӅ trung bình, ÿӝ dày băng tăng lên khi vƭÿӝ
tăng, nhѭng do nhӳng ÿһc ÿiӇm hoàn lѭu và chӃÿӝ nhiӋt, cӵc ÿҥi tuyӋt ÿӕi
nhұn thҩy không phҧi ӣ cӵc, mà ӣ các vùng lân cұn quҫn ÿҧo Canaÿa thuӝc
Bҳc Băng Dѭѫng và biӇn Bôpho. Ӣÿây băng gҳn bӡ nhiӅu tuәi tҥi mӝt sӕ
chӛ có
thӇÿҥt ÿӝ
dày hѫn 10 m. Còn ÿӝ dày cӫa băng tҥi nhӳng vùng có ÿӝ
nhҩp nhô lӟn có thӇ thұm chí vѭӧt quá 20
30 m.
Ӣ thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng, ngѭӡi ta thѭӡng phân biӋt hai khӕi băng
ÿҥi dѭѫng nhiӅu tuәi: khӕi Canaÿa ÿã nhҳc ÿӃn ӣ trên và khӕi cұn Ĉҥi Tây
Dѭѫng, ranh giӟi giӳa chúng ÿi qua dãy núi ngҫm Lomonosov. Do hӋ quҧ
phân kì dòng băng, mùa ÿông ӣÿây hình thành mӝt ÿӟi thҧm băng có ÿӝ nӭt
rãnh cao hѫn, còn mùa hè - hình thành ÿӟi nѭӟc thoáng xen kӁ. Ĉѭѫng
nhiên, diӋn tích nѭӟc thoáng xen kӁ phҧ
i c
ó biӃn trình mùa rõ nét. Mùa ÿông
trung bình vùng nѭӟc thoáng xen kӁӣ thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng bҵng
khoҧng 2%, mùa hè tăng lên ÿӃn 15%.
Hình 7.7. Vӏ trí trung bình tháng cӫa băng vào mùa ҩm (a) và mùa lҥnh (b)
ӣ cung thuӝc phҫn Ĉҥi Tây Dѭѫng cӫa Bҳc Băng Dѭѫng (theo G.K. Zubakin)
345 346
Do nhӳng ÿһc ÿiӇm chuyӇn ÿӝng trôi tәng thӇ, hàng năm tӯ thӫy vӵc
Bҳc Băng Dѭѫng mang vào biӇn
Grinlan mӝt lѭӧng băng có thӇ phӫ gҫn 900
nghìn km
2
, bҵng 20% diӋn tích cӫa ÿҥi dѭѫng. Do nhӳng dao ÿӝng ÿiӅu kiӋn

khí tѭӧng thӫy văn, biӃn thiên giӳa các năm cӫa khӕi lѭӧng băng mang ÿi
ÿҥt tӟi 60
% giá trӏ trung bình cӫa nó. BӅ rӝng ÿӟi băng và ÿӝ phӫӣ biӇn
Grinlan giҧm dҫn vӅ phía nam hoàn toàn phù hӧp vӟi ÿһc ÿiӇm hoàn lѭu nѭӟc
và nhiӋt ÿӝ nѭӟc. Nѭӟc ҩm Ĉҥi Tây Dѭѫng mang theo nhiӋt lѭӧng to lӟn,
tҥo nên nhӳng ÿiӅu kiӋn tҥo băng bҩt lӧi. Vì vұy, ӣ biӇn Baren, nѫi các loҥi
nѭӟc này phә biӃn, thұm chí vào mùa ÿông ӣ phҫn ÿông nam không bӏ phӫ
băng (hình 7.7). Vӏ trí phía nam nhҩt cӫa miӅ
n băng
nhұn thҩy vào tháng 4,
vӏ trí phía bҳc nhҩt - tháng 8, khi ÿó hҫu nhѭ toàn bӝ biӇn Baren ÿѭӧc giҧi
phóng khӓi băng. Vӏ trí miӅn băng là mӝt ÿһc trѭng rҩt biӃn ÿӝng, nó có thӇ
xê dӏch trong không gian nhiӅu trăm kilômét, tӯÿó ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn các
quá trình tѭѫng tác nhiӋt ÿӝng lӵc cӫa ÿҥi dѭѫng và khí quyӇn.
BiӇn Bҥch Hҧi nӕi vӟi biӇn Baren lҥ
i
khác xa biӇn này vӅ chӃÿӝ băng.
Bҥch Hҧi thӵc tӃ không nhұn ÿѭӧc nѭӟc ҩm ÿҥi dѭѫng và ÿӗng thӡi dòng
nѭӟc sông và nѭӟc ngӑt tӯ tan băng dүn tӟi phân tҫng mұt ÿӝ biӇu hiӋn khá
rõ nét. KӃt quҧ là trӳ lѭӧng nhiӋt cӫa biӇn giӟi hҥn ӣ nhӳng gì ÿѭӧc hình
thành bӣi sӵ sѭӣi ҩm mùa hҥ tҥi chӛ, tұ
p
trung ӣ các lӟp nѭӟc mһt. Nó nhanh
chóng bӏ tiêu phí trong thӡi kì thu ÿông và lѭӧng mҩt nhiӋt tiӃp theo ÿѭӧc
bӗi hoàn do nhiӋt lѭӧng tҥo băng. Vì vұy, Bҥch Hҧi hàng năm bӏ phӫ băng tӯ
3 ÿӃn 9 tháng.
Bên cҥnh nhӳng ÿiӅu kiӋn nhiӋt, các nhân tӕÿӝng lӵc làm trôi băng có
thӇ có ҧnh hѭӣng khá mҥnh tӟi thҧm băng ӣ nhiӅu biӇn thuӝc Bҳc Bă
ng
Dѭѫng. Ӣ nhӳng biӇn mà vұn chuyӇn mang băng ÿi chiӃm ѭu thӃ (Karѫ,

Lapchev, Chukot, Baphin), thì ÿӝ bҩt ÿӗng nhҩt không gian cӫa ÿӝ dày băng
sӁ lӟn. Ӣ nhӳng biӇn hӝi tө, tӭc băng mang tӟi chiӃm ѭu thӃ (Ĉông Xibêri và
Bôpho), thì băng ÿӗng nhҩt hѫn vӅ tuәi và ÿӝ dày trung bình.
Thҧm băng ӣ phҫn phía bҳc Thái Bình Dѭѫng
ÿѭӧc nghiên cӭ
u ít nhҩt.
Khӕi lѭӧng băng chính ÿѭӧc tҥo thành ӣÿây trong các biӇn ven. Bҳt ÿҫu tӯ
tháng 9 - tháng 10 băng xuҩt hiӋn ӣ phҫn phía bҳc biӇn Bering và dҫn dҫn lan
xuӕng phía nam. Trong tháng 11 bҳt ÿҫu ÿông, băng ӣ biӇn Okhot, ÿҫu tháng
12 - ӣ biӇn Nhұt Bҧn và cuӕi cùng phҫn bҳc biӇn Hoàng Hҧi. Ĉһc ÿiӇm ÿһc
trѭng cӫa thҧm băng cá
c vùng khѫi là tính năng ÿӝ
ng cao. Dѭӟi tác ÿӝng cӫa
gió, băng dҫn dҫn bӏ vӥ và bӏ mang xuӕng phía nam. KӃt quҧ là ӣ nhӳng
phҫn phía bҳc cӫa các biӇn thѭӡng hình thành nhӳng vùng nѭӟc thoáng và
gһp thҩy băng mӑi loҥi tuәi, tӯ nhӳng dҥng ban ÿҫu ÿӃn băng trҳng. Do dao
ÿӝng mӵc nѭӟc triӅu lӟn, các dòng chҧy và gió mҥnh, băng gҳn bӡ có thӇ
h
ình thành chӫ yӃu trong nhӳng v
NJng, vӏnh kín.
Mӝt lѭӧng băng không lӟn còn có thӇ tҥo thành trong các biӇn nӝi ÿӏa
bҳc bán cҫu (Kaspi, Aral, Azov và Hҳc Hҧi). Tҥi các biӇn này, nhӳng vùng
nѭӟc nông vӟi trӳ lѭӧng nhiӋt nhӓ bӏÿông băng trѭӟc hӃt. DiӋn tích băng ӣ
các biӇn ÿó phө thuôc mҥnh vào sӵ khҳc nghiӋt cӫa mùa ÿông và có dao
ÿӝng giӳa các năm lӟn.
VӅ Na
m Cӵc, ӣÿây nhӳng nhân t
ӕ nhiӋt là nhân tӕ chính trong sӵ hình
thành và lan truyӅn băng biӇn. Ĉһc ÿiӇm thӭ hai cӫa thҧm băng là ӣÿây rҩt
phә biӃn loҥi băng bên trong nѭӟc, ít ra là ӣ nhӳng vùng nѭӟc ven bӡ. Sӵ

ÿông lҥnh nѭӟc Nam Cӵc ӣÿӟi ven bӡ bҳt ÿҫu vào tháng 3, và tӯ thӡi ÿiӇm
ÿó ranh giӟi thҧm băng dҫn dҫn di ch
uyӇn lên phía bҳc vӟi tӕc ÿӝ trung bình
4,2 km/ngày. Vào tháng 9
10, miӅn băng ÿҥt tӟi vӏ trí phía bҳc cao nhҩt cӫa
nó, trung bình ӣ vƭÿӝ 60
o
, nhѭng vào nhӳng năm cө thӇ tùy nhӳng ÿiӅu kiӋn
khí tѭӧng thӫy văn, nó có thӇ xê dӏch vӅ phía này hoһc phía kia. Do gió,
dòng chҧy và sóng mà hình dáng miӅn băng có thӇ ngoҵn ngòe và biӃn ÿәi
nhanh. Ĉӝ phӫ băng có thӇ tӯ 1 cҩp trong gió tách dãn ÿӃn 10 cҩp trong gió
nén ép.
Ӣ phҫn ven bӡ, ÿӝ dày cӫa băng mӝt tuәi biӃn thiên trong khoҧng 1,5
2
m. Do ÿӝ chia cҳt ÿѭӡng bӡ tѭѫng ÿӕi yӃu, ÿӝ sâu lӟn và gió nên băng gҳn
bӡӣ Nam Cӵc phát triӇn rҩt kém so vӟi ӣ Bҳc Cӵc. BӅ rӝng trung bình cӫa
nó bҵng 25
35 km. Khӕi lѭӧng băng chӫ yӃu trôi ӣ ngay gҫn lөc ÿӏa. Băng
chuyӇn ÿӝng chӫ yӃu vӅ phía ÿông, lӋch vӅ phía bҳc dѭӟi tác ÿӝng cӫa các
mӓm nhô cӫa ÿѭӡng bӡ. Ӣÿҩy băng bӏ cuӕn hút vào hҧi lѭu vòng quanh
Nam Cӵc và tiӃp tөc trôi trong hӋ thӕng hҧi lѭu này.
347 348
Tan băng ӣ Nam Cӵc bҳt ÿҫu vào tháng 1011, tҥi rìa ngoài cӫa miӅn
băng tiӃp giáp vӟi nѭӟc ҩm ÿҥi dѭѫng. Ĉӝ rӝng miӅn băng giҧm trung bình
6,5 km/ngày. Ngoài các nhân tӕ nhiӋt, tӕc ÿӝ mang băng lên phía bҳc cNJng
có ҧnh hѭӣng nhҩt ÿӏnh tӟi tӕc ÿӝ tan băng, nó ÿҭy nhanh quá trình này. Sau
thӡi kì ҩm, phҫn lӟn thҧm băng Nam Cӵc biӃn mҩt, giҧm diӋn tích tӟi 2,5
triӋu km
2
. Phҫn chính cӫa lѭӧng băng dѭ tӗn tұp trung trong các biӇn Weÿen,

Bellinshauzen, Amunÿen, ӣÿó băng tan ít do ҧnh hѭӣng cӫa lөc ÿӏa lҥnh giá.
Ĉӕi vӟi các vùng ven bӡ Nam Cӵc, ÿһc trѭng là mùa hè có mӝt ÿӟi
nѭӟc thoáng hoһc dãn băng, sau ÿó là dҧi băng ÿӝ phӫ cao hѫn. Bӭc tranh
này ÿһc biӋt nhұn thҩy rõ ӣ vùng biӇn Ross. Vùng nѭӟc thoáng ÿѭӧc gây nên
bӣi gió mang băng ÿi. Phҫn l
ӟn băng cò
n lҥi tӟi mùa thu dҫn dҫn bӏ mang vӅ
phía bҳc và tan trong năm sau. Vì vұy, các loҥi băng nhiӅu tuәi rҩt hiӃm gһp
ӣ vùng nѭӟc Nam Cӵc và chúng ÿѭӧc tҥo thành chӫ yӃu tӯ băng gҳn bӡ
nhiӅu tuәi, bӣi vì trong các vӏnh sâu băng gҳn bӡ có thӇ không bӏ phá vӥ và
nhiӅu năm liӅn không bӏ cuӕn vào dòng chҧy.
7.6.3. Các núi băng trôi
Các núi băng trôi là nhӳng khӕi băng lӟn nguӗn gӕc lөc ÿӏa, trôi tӵ do
hoһc nҵm ӣ thӅm nѭӟc nông. Phҫn áp ÿҧo các núi băng trôi (gҫn 99
%) ÿѭӧc
tҥo thành tӯ nhӳng tҧng vөn vӥ cӫa các khiên băng Nam Cӵc và
Grinlan,
song cѫ chӃ hình thành chúng có phҫn nào khác nhau. Thұt vұy, các núi băng
trôi Nam Cӵc vӅ nguӗn gӕc ÿѭӧc chia thành ba loҥi: núi băng trôi tӯ khӕi
băng thӅm biӇn, núi băng có ÿóng băng phӫ phía trên và núi băng tӯ phҫn
ngӑn cӫa khӕi băng hà.
Ĉҫu mút ngâm trong nѭӟc biӇn cӫa băng hà thӅm lөc ÿӏa chӏu tác ÿӝng
cӫa lӵc hѭӟng lên trên, lӵc này biӃn ÿәi tùy theo nhӳng dao ÿӝng mӵ
c nѭӟc
do thӫy t
riӅu và nhӳng dao ÿӝng không tuҫn hoàn khác cNJng nhѭ nhӳng ÿһc
ÿiӇm cӫa quá trình khí quyӇn. Ĉӗng thӡi bҧn thân khӕi băng cNJng chuyӇn
ÿӝng trong biӇn dѭӟi tác ÿӝng cӫa chính sӭc nһng cӫa nó. KӃt quҧ là xuҩt
hiӋn mӝt lӵc tәng cӝng, khi lӵc này lӟn hѫn ӭng lӵc tӟi hҥn trong khӕi băng,
nó dүn tӟi làm v

ӥ phҫn dѭӟi cӫa khӕi băng
.
Sӵ vөn vӥ cӫa núi băng trôi tҥo thành tӯ phҫn ngӑn cӫa khӕi băng hà
cNJng diӉn ra theo cách tѭѫng tӵ. Sӵ khác biӋt là ӣ chӛ quá trình này ÿѭӧc
thӵc hiӋn tѭѫng ÿӕi ÿӅu và luôn luôn xҧy ra ӣ nѫi các khe nӭt cân bҵng tҥo
thành trong khi khӕi băng hà trѭӡn xuӕng biӇn. Sӵ hình thành các núi băng
trôi có ÿóng băng bên trên diӉ
n ra theo kiӇu khác. Nhӳng phҫn rì
a cӫa khӕi
băng lөc ÿӏa trѭӡn tӯ nӅn ÿáy gӕc xuӕng biӇn bӏ nҵm trong trҥng thái không
cân bҵng. Vì vұy, ӣ phҫn nәi trên nѭӟc cӫa nó sӁ xuҩt hiӋn nhӳng ӭng lӵc
làm gãy và kӃt cөc dүn tӟi làm vӥ núi băng. Nhӳng núi băng trôi lӟn nhҩt
chӫ yӃu thuӝc loҥi nguӗn gӕc thӅ
m biӇn, nhӳng
núi băng nhӓ nhҩt - núi băng
trôi có ÿóng băng phӫ bên trên.
Ӣ
Grinlan, ÿa phҫn các núi băng trôi (khoҧng 7500 núi băng) ÿѭӧc tҥo
thành tӯ băng hà ӣ bӡ tây cӫa nó, trong ÿó nhӳng núi băng lӟn nhҩt ӣ vӏnh
Menvin và vNJng Ĉisko. Ӣÿây trung bình mӛi năm vӥ ra 5
400 núi băng lӟn.
Băng hà
Grinlan có tӕc ÿӝ di chuyӇn lӟn (2025 m/ngày), vì vұy, sӵ vӥ vөn
rìa dѭӟi cӫa chúng ÿѭӧc thӵc hiӋn dѭӟi tác ÿӝng chӍ cӫa trӑng lӵc.
Quá trình hình thành băng xҧy ra chұm trong băng hà dүn tӟi chӛ trong
núi băng chӭa nhiӅu bӑt khí, kӃt quҧ là thӇ tích không khí có thӇÿҥt tӟi 15
%
thӇ tích cӫa núi băng trôi. Nhѭ vұy, mӭc ÿӝ chìm trong nѭӟc cӫa núi băng
trôi phө thuӝc không chӍ vào mұt ÿӝ nѭӟc bi
Ӈn, mà còn vào thӇ tích không

khí trong bҧn thân núi băng trôi cNJng nhѭ hình dҥng cӫa nó. NӃu phҫn dѭӟi
cӫa núi băng rӝng, còn phҫn trên có dҥng chóp nón, thì núi băng ÿó sӁ nhô
cao trên mһt nѭӟc. TӍ lӋÿӝ cao phҫn trên mһt nѭӟc và ÿӝ cao phҫn dѭӟi
nѭӟc ÿӕi vӟi núi băng dҥng h
ình hӝp hay dҥng chiӃc bàn bҵng 1:7, dҥng tròn
1:4, dҥng kim tӵ tháp 1:3.
Phҫn trên mһt nѭӟc cӫa các núi băng lӟn nâng cao m
ӝt sӕ chөc mét,
trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp ÿӃn 100 m. ChiӅu dài và chiӅu rӝng cӫa các núi
băng lӟn ÿҥt tӟi mӝt sӕ kilômét, có khi hàng chөc kilômét, ӣ Nam Cӵc thұm
chí hàng trăm kilômét. Núi băng trôi lӟn nhҩt ӣ bҳc bán cҫu ÿѭӧc phát hiӋn
vào giӳa t
hӃ kӍ 18 ӣ gҫn bӡ tây Grinlan và có ÿӝ cao 225 m. Ӣ Nam Cӵc gһp
thҩy nhӳng núi băng trôi dài hѫn 150 km và cao hѫn 70 m. Sӕ lѭӧ
ng các núi
349 350
băng trôi khi xa dҫn vùng bӡ Nam Cӵc giҧm rҩt nhanh. Chúng ÿѭӧc quan sát
thҩy nhiӅu nhҩt trong ÿӟi ven bӡ khoҧng 100 km. Ӣ 68
o
S ngѭӡi ta gһp thҩy
hѫn 100 núi băng trôi (hình 7.8), còn ӣ 66
o
S - chӍ còn gҫn 50. Ӣ phía nhӓ
hѫn 60
o
S rҩt hiӃm khi gһp thҩy núi băng trôi.
Hình 7.8. BiӃn ÿәi sӕ lѭӧng núi băng trôi Nam Cӵc vӟi vƭÿӝ (theo B.K.
Buinhitski)
Sѫÿӗ trôi tәng thӇ cӫa các núi băng ӣ Nam Cӵc ÿѭӧc chia thành ba
vùng ÿӝc lұp: vùng ven bӡ, vùng chӫ yӃu mang băng ÿi và vùng dòng chҧy

vòng quanh Nam Cӵc. Trong vùng ven bӡ, dѭӟi tác ÿӝng cӫa dòng chҧy
hѭӟng tây ven bӡ và gió ÿông nam thӕng trӏ, các núi băng chuyӇn ÿӝng trên
hѭӟng tәng quát vӅ phía tây. Sau ÿó, chúng rѫi vào vùng có xu thӃ mang
băng ÿi là áp ÿҧo, ÿó là các vùng phía tây cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng (50
60
o
W),
vùng trung tâm Ҩn Ĉӝ Dѭѫng (95
110
o
E) và vùng phía tây cӫa Thái Bình
Dѭѫng (160
180
o
E). Di chuyӇn theo hѭӟng bҳc trong vùng mang băng ÿi,
các núi băng chuyӇn tӟi ÿӟi hoҥt ÿӝng әn ÿӏnh cӫa dòng chҧy vòng quanh
Nam Cӵc và tiӃp tөc trôi theo hѭӟng tәng thӇ vӅ phía ÿông. Tӕc ÿӝ trôi rҩt
khác nhau, trung bình tӯ 5 ÿӃn 30 km/ngày) tùy thuӝc vào khu vӵc. Thӡi
gian sӕng cӫa các núi băng phө thuӝc vào vӏ trí cӫa chúng và trung bình bҵng
6 năm, mһc dù trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp có thӇÿӃn 12
13 năm.
Nhӳng núi băng nguӗn gӕc tây Grinlan lúc ÿҫu chuyӇn ÿӝng dӑc theo
miӅn bӡ lên phía bҳc tӟi eo Smit, sau ÿó quay xuӕng phía nam theo bӡÿông
cӫa ÿҧo Baphin và bán ÿҧo Labraÿo. Mӝt sӕ lѭӧng lӟn nhӳng núi băng loҥi
này trong hӋ thӕng hҧi lѭu Labraÿo ÿѭӧc mang vào Ĉҥi Tây Dѭѫng, tҥo
thành mӕi ÿe dӑa cho ngành hàng hҧi. Ĉѭӡng ÿi cӫa các núi băng trôi tӯ vӏnh
Menvin tӟi d
ҧi
nông ngҫm Niuphѫnlan trung bình dài 3 năm. Mӝt phҫn các
núi băng còn ÿѭӧc tҥo thành ӣ bӡÿông Grinlan. Nhӳng núi băng này bӏ cuӕn

hút vào dòng chҧy Ĉông Grinlan, trôi tӟi mNJi Farwel và sau khi vòng qua
mNJi này, sӁ tiӃp tөc trôi dӑc bӡ theo hѭӟng tây bҳc. Phҫn lӟn khӕi lѭӧng các
núi băng bӏ phá hӫy trong nѭӟc ҩm cӫa dòng chҧy Imingѫ.
Mӝt sӕ lѭӧng không ÿáng kӇ các núi băng (gҫn 1
%) ÿѭӧc t
ҥo thành ӣ
thӫy vӵc Bҳc Cӵc, chӫ yӃu tӯ băng hà cӫa các ÿҧo Ĉҩt Fran -Yosiph, Ĉҩt
Bҳc và Spitsbecgen. Vùng phân bӕ cӫa nhӳng núi băng trôi này giӟi hҥn ӣ
phҫn cұn Ĉҥi Tây Dѭѫng cӫa thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng, sӕ lѭӧng chúng
thѭӡng không quá vài chөc.
DiӋn tích phân bӕ các núi băng trôi ӣ bҳc bán cҫu ÿҥt km
2
, ӣ
nam bán cҫu - tám lҫn lӟn hѫn, tӭc
6
km
2
. Do ÿó, tәng diӋn tích phân
bӕ cӫa chúng bҵng khoҧng 18,7 % diӋn tích Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi. Các núi
băng trôi ÿѭӧc mang ÿi theo hѭӟng tӟi xích ÿҥo xa hѫn nhiӅu so vӟi băng
biӇn: ӣ nam bán cҫu chúng ÿѭӧc gһp thҩy ӣ các vƭÿӝ 44
57
o
S, trong mӝt sӕ
trѭӡng hӧp thұm chí còn xa hѫn nӳa. Hҧi lѭu Labraÿo mang các núi băng
trôi tӟi tұn 40
o
N, ÿôi khi tӟi 36
o
N.

6
107 
1056 
Ĉһc ÿiӇm phân bӕÿiӇn hình cӫa các núi băng trôi là ÿӝ biӃn ÿӝng giӳa
các năm rҩt cao, ÿiӅu ÿó là do mӛi núi băng tách khӓi băng hà theo nhӳng
cách rҩt khác nhau. Thí dө, trên hình 7.9 dүn biӃn thiên giӳa các năm cӫa sӕ
lѭӧng núi băng trôi ӣ khu vӵc tây bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng, phía nam 48
o
N. NӃu
nhѭ năm 1924 sӕ lѭӧng các núi băng trôi ghi nhұn ÿѭӧc là 10, thì sau 5 năm
sӕÿó ÿã là 1351. Sӕ lѭӧng các núi băng trôi trung bình thӡi kì 1913
1965
bҵng 381.
351 352
Hình 7.9. BiӃn thiên sӕ lѭӧng núi băng trôi ӣĈҥi Tây Dѭѫng phía nam 48
o
N
(theo Jelly và Marshall)
Các núi băng trôi gây nên nhӳng trӣ ngҥi ÿáng kӇÿӕi vӟi hàng hҧi.
Chính là sau khi ÿөng ÿӝ vӟi mӝt trong nhӳng núi băng trôi ӣ phía nam
Niuphѫnlan năm 1913, tҫu “Titanic” bӏÿҳm, sӵ kiӋn ÿó khích lӋ ngѭӡi ta
thành lұp mӝt dӏch vө chuyên trách quan trҳc mӝt cách hӋ thӕng vӅ các núi
băng trôi trên ÿҥi dѭѫng.
Tài liӋu tham khҧo
Tài liӋu tham khҧo chính
1. Ⱥɬɥɚɫ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ɍ. 1-3. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1974-1980
2. Ƚɟɪɲɚɧɨɜɢɱ Ⱦ.ȿ., Ɇɭɪɨɦɰɟɜ Ⱥ.Ɇ. Ɉɤɟɚɧɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɟ ɨɫɧɨɜɵ ɛɢɨ-
ɥɨɝɢɱɟɫɤɨɣ ɩɪɨɞɭɤɬɢɜɧɨɫɬɢ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1982. 319 ɫ.
3. Ƚɭɫɟɜ Ⱥ.Ɇ. Ɉɫɧɨɜɵ ɨɤɟɚɧɨɥɨɝɢɢ. Ɇ. ɢɡɞ. ɆȽɄ, 1983. 247 ɫ.

4. ȿɝɨɪɨɜ ɇ.ɂ. Ɏɢɡɢɱɟɫɤɚɹ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɹ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1974.
455 ɫ.
5. ɀɭɤɨɜ Ʌ.Ⱥ. Ɉɛɳɚɹ ɨɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1976. 376 ɫ.
6. ɇɟɲɢɛɚ ɋ. Ɉɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝ
ɥ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1991. 414 ɫ.
7. Ɉɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɱɟɫɤɢɟ ɬɚɛɩɢɰɵ (4-ɟ ɢɡɞ.) Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1975.
477 ɫ.
8.
Ɉɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɱɟɫɤɚɹ ɷɧɰɢɤɩɨɩɟɞɢɹ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1974. ɛ31 ɫ.
9. ɋɦɢɪɧɨɜ Ƚ.ɇ. Ɉɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. Ɇ. ȼɵɫɲɚɹ ɲɤɨɥɚ, 1987. 407 ɫ.
10. ɋɬɟɩɚɧɨɜ ȼ.ɇ. Ɉɤɟɚɧɨɫɮɟɪɚ. Ɇ. Ɇɵɫɥɶ, 1983. 270 ɫ.
Tài liӋu tham khҧo bә sung cho các chѭѫng
Chѭѫng 1
1. Ⱥɬɥɚɫ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ɍɟɪɦɢɧɵ. ɉɨɧɹɬɢɹ. ɋɩɪɚɜɨɱɧɵɟ ɬɚɛɥɢɰɵ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1980. 156 ɫ.
2. Ȼɨɝɞɚɧɨɜ ɘ.Ⱥ., Ʉɚɩɥɢɧ ɉ.Ⱥ., ɇɢɤɨɥɚɟɜ ɋ.Ⱦ. ɉɪɨɢɫɯɨɠɞɟɧɢɟ ɢ
ɪɚɡɜɢɬɢɟ ɨɤɟɚɧɚ. Ɇ. Ɇɵɫɥɶ, 1972
3. Ʌɟɨɧɬɶɟɜ Ɉ.Ʉ. Ɏɢɡɢɱɟɫɤɚɹ ɝɟɨɝɪɚɮɢɹ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ɇ. ɢɡɞ.
ɆȽɍ, 1982. 200 ɫ.
4. Ʌɢɫɢɰɵɧ Ⱥ.ɉ. Ɉɫɚɞɤɨɨɛɪɚɡɨɜɚɧɢɟ ɜ ɨɤɟɚɧɚɯ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1974. 438 ɫ.
5. Ɇɚɥɢɧɢɧ ȼ. ɇ. ȼɥɚɝɨɨɛɦɟɧ ɜ ɫɢɫ
ɬɟɦɟ ɨɤɟɚɧ - ɚɬɦɨɫɮɟɪɚ. ɋɉɛ:
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1994. 197 ɫ.
353 354
6. Ɇ
ɢɪɨɜɨɣ ɜɨɞɧɵɣ ɛɚɥɚɧɫ ɢ ɜɨɞɧɵɟ ɪɟɫɭɪɫɵ Ɂɟɦɥɢ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨ-
ɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1974. 638 ɫ.
7. Ɇɨɧɢɧ Ⱥ.ɋ. ɒɢɲɤɨɜ ɘ.Ⱥ. ɂɫɬɨɪɢɹ ɤɥɢɦɚɬɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1979. 4Ɉ7 ɫ.

8. ɋɬɟɩɚɧɨɜ ȼ.ɇ. ɉɪɢɪɨɞɚ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ɇ. ɉɪɨɫɜɟɳɟɧɢɟ, 1982.
192 ɫ.
9. ɋɬɪɨɤɢɧɚ Ʌ.Ⱥ. Ɍɟɩɥɨɜɨɣ ɛɚɥɚɧɫ ɩɨɜɟɪɯɧɨɫɬɢ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟ-
ɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1989. 447 ɫ.
10. Ɏɟɞɨɫɟɟɜ ɉ.Ⱥ. ɂɫɬɨɪɢɹ ɢɡɭɱɟɧɢɹ ɨɫɧɨɜ
ɧɵɯ ɩɪɨɛɥɟɦ ɝɢɞɪɨɫɮɟɪɵ.
Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1975. 207 ɫ.
11. Ɏɢɡɢɱɟɫɤɚɹ ɝɟɨɝɪɚɮɢɹ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. ɉɨɞ ɪɟɞ. Ʉ.Ʉ. Ɇɚɪɤɨɜɚ.
Ʌ. ɇɚɭɤɚ, 1980. Ɂɛ2 ɫ.
12. ɑɟɱɤɢɧ ɋ.Ⱥ. Ɉɫɧɨɜɵ ɝɟɨɮɢɡɢɤɢ
. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1990. 288 ɫ.
13. ɒɟɩɚɪɞ Ɏ.ɉ. Ɇɨɪɫɤɚɹ ɝɟɨɥɨɝɢɹ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1976. 488 ɫ.
Chѭѫng 2
1. Ⱥɥɟɤɢɧ Ɉ.Ⱥ, Ʌɹɯɢɧ ɘ.ɂ. ɏɢɦɢɹ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ,
1984. 343 ɫ.
2. ȼɢɧɧɢɤɨɜ ɋ.Ⱦ, ɉɪɨɫɤɭɪɹɤɨɜ Ȼ.ȼ. Ƚɢɞɪɨɮɢɡɢɤɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1988. 248 ɫ.
3. Ⱦɟɪɩɝɨɥɶɰ ȼ.Ɏ. Ɇɢɪ ɜɨɞɵ. Ʌ. ɇɟɞɪɚ, 1979. 254 ɫ.
4. ɂɜɚɧɨɜ Ⱥ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɸ. ɉɟɪ. ɫɮɪ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1978. 574 ɫ.
5. ɂɡɪɚɷɥɶ ɘ.Ⱥ., ɐɵɛɚɧɶ Ⱥ.ȼ. Ⱥɧɬɪɨɩɨɝɟɧɧɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ ɨɤɟɚ
ɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1989. 528 ɫ.
ɛ. Ɇɚɦɚɟɜ Ɉ.ɂ. Ɍɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɵɣ ɚɧɚɥɢɡ ɜɨɞ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1987. 295 ɫ.
7. Ɇɢɯɚɣɥɨɜ ȼ.ɇ
., Ⱦɨɛɪɨɜɨɥɶɫɤɢɣ Ⱥ.Ⱦ. Ɉɛɳɚɹ ɝɢɞɪɨɥɨɝɢɹ. Ɇ.
ȼɵɫɲɚɹ ɲɤɨɥɚ, 1991. 368 ɫ.
8. Ɉɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. ɏɢɦɢɹ ɨɤɟɚɧɚ. Ɍ.1. ɏɢɦɢɹ ɜɨɞ ɨɤɟɚɧɚ. ɉɨɞ ɪɟɞ. Ɉ.Ʉ.
Ȼɨɪɞɨɜɫɤɨɝɨ, ȼ.ɇ. ɂɜɚɧɟɧɤɨɜɚ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1979. 520 ɫ.
9. Ɏɢɥɢɩɩɨɜ Ⱦ.Ɇ. Ʉɥɢɦɚ

ɬɢɱɟɫɤɢɣ ɚɧɚɥɢɡ ɮɢɡɢɱɟɫɤɢɯ ɩɨɥɟɣ Ⱥɬɥɚɧ-
ɬɢɱɟɫɤɨɝɨ ɢ Ɍɢɯɨɝɨ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1984. 213 ɫ.
Chѭѫng 3
1. Ⱥɤɭɫɬɢɤɚ ɨɤɟɚɧɚ. ɉɨɞ ɪɟɞ. Ʌ.Ɇ. Ȼɪɟɯɨɜɫɤɢɯ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1974. 693 ɫ.
2. Ⱥɧɞɪɟɟɜɚ ɇ.ȿ. ɮɢɡɢɱɟɫɤɢɟ ɨɫɧɨɜɵ ɪɚɫɩɪɨɫɬɪɚɧɟɧɢɹ ɡɜɭɤɚ ɜ
ɨɤɟɚɧɟ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1975. 190 ɫ.
3. ȿɪɥɨɜ ɇ.Ƚ. Ɉɩɬɢɤɚ ɦɨɪɹ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1980.
247 ɫ.
4. ɂɜɚɧɨɜ Ⱥ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɸ. ɉɟɪ. ɫɮɪ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1978. 580 ɫ.
5. Ʉɥɟɣ Ʉ, Ɇɟɞɜɢɧ Ƚ. Ⱥ
ɤɭɫɬɢɱɟɫɤɚɹ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɹ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ɇ.
Ɇɢɪ, 1980. 580 ɫ.
6. Ɉɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. Ɏɢɡɢɤɚ ɨɤɟɚɧɚ. Ɍ. 1. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1978. 455 ɫ.
7. Ɉɱɚɤɨɜɫɤɢɣ ɘ.ȿ., Ʉɨɩɟɥɟɜɢɱ Ɉ
.ȼ., ȼɨɣɬɨɜ ȼ.ɇ. ɋɜɟɬ ɜ ɦɨɪɟ. Ɇ.
ɇɚɭɤɚ. 94 ɫ.
8. ɒɢɮɪɢɧ Ʉ.ɋ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɨɩɬɢɤɭ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ,
1983. 279 ɫ.
9. ɒɭɥɟɣɤɢɧ ȼ.ȼ. Ɏɢɡɢɤɚ ɦɨɪɹ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1968. 1083 ɫ.
Chѭѫng 4
1. Ȼɭɥɝɚɤɨɜ ɇ.ɉ. Ʉɨɧɜɟɤɰɢɹ ɜ ɨɤɟɚɧɟ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1975. 271 ɫ.
2. Ɂɭɛɨɜ ɇ.ɇ. Ⱦɢɧɚɦɢɱɟɫɤɚɹ ɨɤɟɚɧɨɥɨɝɢɹ. Ɇ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ,
1947. 430 ɫ.
3. ɂɜɚɧɨɜ Ⱥ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɸ. ɉɟɪ. ɫɮɪ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1978. 580 ɫ.
4. Ʉɚɪɥɢɧ Ʌ.ɇ., Ʉɥɸɣɤɨɜ ȿ.ɘ., Ʉɭɬɶɤɨ ȼ.ɉ. Ɇɟɥɤɨɦɚɫɲɬɚɛɧɚɹ
ɫɬɪɭɤɬɭɪɚ ɝɢɞɪɨɮɢɡɢɱɟɫɤɢɯ ɩɨɥɟɣ ɜɟɪɯɧɟɝɨ ɫɥɨɹ ɨɤɟɚɧɚ. Ɇ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1988. 162 ɫ.
5. Ɇɚɦɚɟɜ Ɉ.ɂ. Ɍɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɵɣ ɚɧ
ɚɥɢɡ ɜɨɞ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1987. 295 ɫ.

6. Ɇɚɬɟɪɢɚɥɵ ɨɤɟɚɧɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɯ ɢɫɫɥɟɞɨɜɚɧɢɣ. ȼɵɩ.1. Ɏɨɪɦɵ ɬɨɧ-
ɤɨɣ ɬɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɨɣ ɫɬɪɭɤɬɭɪɵ ɨɤɟɚɧɚ. Ʉɚɬɚɥɨɝ. Ɇ., 1987. 134
ɫ.
7. Ɇɨɧɢɧ Ⱥ.ɋ., Ʉɚɦɟɧɤɨɜɢɱ ȼ
.Ɇ., Ʉɨɪɬ ȼ.Ƚ. ɂɡɦɟɧɱɢɜɨɫɬɶ Ɇɢɪɨ-
ɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1974. 262 ɫ.
8. Ɇɨɧɢɧ Ⱥ.ɋ., Ɉɡɦɢɞɨɜ Ɋ.ȼ. Ɉɤɟɚɧɫɤɚɹ ɬɭɪɛɭɥɟɧɬɧɨɫɬɶ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨ-
355 356
ɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1981
. 320 ɫ.
9. ɉɪɚɭɞɦɟɧ Ⱦ. Ⱦɢɧɚɦɢɱɟɫɤɚɹ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɹ. Ɇ. ɂɡɞ-ɜɨ ɢɧɨɫɬɪ. ɥɢ-
ɬɟɪɚɬɭɪɵ, 1957. 418 ɫ.
10. Ɏɟɞɨɪɨɜ Ʉ. ɇ. Ɍɨɧɤɚɹ ɬɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɚɹ ɫɬɪɭɤɬɭɪɚ ɜɨɞ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1976. 184 ɫ.
Chѭѫng 5
1. Ȼɨɪɬɤɨɜɫɤɢɣ Ɋ.ɋ. Ɍɟɩɥɨ- ɢ ɜɥɚɝɨɨɛɦɟɧ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ ɢ ɨɤɟɚɧɚ ɩɪɢ
ɲɬɨɪɦɟ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1983. 193 ɫ.
2. Ȼɸɬɧɟɪ ɗ.Ʉ. ɉɥɚɧɟɬɚɪɧɵɣ ɝɚɡɨɨɛɦɟɧ Ɉ
2
ɢɋɈ
2
. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟ-
ɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1986. 240 ɫ.
3. ȼɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɨɤɟɚɧɚ ɢ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ ɜ ɋɟɜɟɪɧɨɣ ɩɨɥɹɪɧɨɣ
ɨɛɥɚɫɬɢ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1991. 176 ɫ.
4. Ⱦɨɪɨɧɢɧ ɘ.ɉ. ȼɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ ɢ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨ-
ɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1981. 286 ɫ.
5. Ʉɚɝɚɧ Ȼ.Ⱥ. ȼɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɨɤɟɚɧɚ ɢ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ. ɋɉɛ: Ƚɢɞɪɨɦɟ-
ɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1992. 335 ɫ.
ɛ. Ʉɪɚɭɫ ɗ. ȼɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ ɢ ɨɤɟɚɧɚ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ʌ.

Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1976. 295 ɫ.
7. Ʌɚɩɩɨ ɋ.ɋ., Ƚɭ
ɫɟɜ ɋ.Ʉ., Ɋɨɠɞɟɫɬɜɟɧɫɤɢɣ Ⱥ.ȿ. Ʉɪɭɩɧɨɦɚɫɲɬɚɛɧɨɟ
ɬɟɩɥɨɜɨɟ ɜɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɜ ɫɢɫɬɟɦɟ ɨɤɟɚɧ - ɚɬɦɨɫɮɟɪɚ ɢ ɷɧɟɪɝɨ-
ɚɤɬɢɜɧɵɟ ɨɛɥɚɫɬɢ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1990.
336 ɫ.
8. Ɇɚɥɢɧɢɧ ȼ. ɇ. ȼɥɚɝɨɨɛɦɟɧ ɜ ɫɢɫɬɟɦɟ ɨɤɟɚɧ - ɚɬɦɨɫɮɟɪɚ
. ɋɉɛ:
Ƚɪɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1993. 196 ɫ.
9. Ɇɨɧɢɧ Ⱥ.ɋ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɬɟɨɪɢɸ ɤɥɢɦɚɬɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ,
1982. 246 ɫ.
10. Ɇ
ɢɪɨɜɨɣ ɜɨɞɧɵɣ ɛɚɥɚɧɫ ɢ ɜɨɞɧɵɟ ɪɟɫɭɪɫɵ Ɂɟɦɥɢ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1974. 638 ɫ.
11. ɉɥɚɯɨɬɧɢɤ Ⱥ.Ɏ. ȼɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɟ ɨɤɟɚɧɚ ɢ ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ (ɂɫɬɨɪɢɹ
ɢɡɭɱɟɧɢɹ). Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1978. 203 ɫ.
12. ɉɪɨɰɟɫɫɵ ɩɟɪɟɧɨɫɚ ɜɛɥɢɡɢ ɩɨɜɟɪɯɧɨɫɬɢ ɪɚɡɞɟɥɚ ɨɤɟɚɧ

ɚɬɦɨ-
ɫɮɟɪɚ. ɉɨɞ ɪɟɞ. Ⱥ.ɋ. Ⱦɭɛɨɜɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1974. 239 ɫ.
13. ɉɟɪɪɢ Ⱥ., ɍɨɤɟɪ Ⱦ. ɋɢɫɬɟɦɚ ɨɤɟɚɧ - ɚɬɦɨɫɮɟɪɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1979. 195 ɫ.
ɂ. ɋɬɪɨɤɢɧɚ Ʌ.Ⱥ. Ɍɟɩɥɨɜɨɣ ɛɚɥɚɧɫ ɩɨɜɟɪɯɧɨɫɬɢ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨ-
ɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1989. 447 ɫ.
15. Ɍɢɦɨɮɟɟɜ ɇ.Ⱥ. Ɋɚɞɢɚɰɢɨɧɧɵɣ ɪɟɠɢɦ ɨɤɟɚɧɨɜ. Ʉɢɟɜ: ɇɚɭɤɨɜɚ
ɞɭɦɤɚ, 1983. 247 ɫ.
16. ɗɧɰɢɤɥɨɩɟɞɢɹ ɨɤɟɚɧ - ɚɬɦɨɫɮɟɪɚ. ɉɟɪ. ɫ ɚɧɝɥ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1988.
464 ɫ.
Chѭѫng 6

1. Ȼɟɥɤɢɧ ɂ.Ɇ. Ɇɨɪɮɨɥɨɝɨ-ɫɬɚɬɢɫɬɢɱɟɫɤɢɣ ɚɧɚɥɢɡ ɫɬɪɚɬɢɮɢ-
ɤɚɰɢɢ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1991. 133 ɫ.
2. Ȼɭɪɤɨɜ ə.Ⱥ. Ɉɛɳɚɹ ɰɢɪɤɭɥɹɰɢɹ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1980. 253 ɫ.
3. ɂɜɚɧɨɜ Ⱥ. ȼɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɨɤɟɚɧɨɝɪɚɮɢɸ. Ɇ. Ɇɢɪ, 1978. 574 ɫ.
4. Ʉɭɤɫɚ ȼ.ɂ. ɉɪɨɦɟɠɭɬɨɱɧɵɟ ɜɨɞɵ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟ-
ɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1983. 270 ɫ.
5. Ʉɭɡɧɟɰɨɜ Ⱥ.Ⱥ. ȼɟɪɯɧɢɣ ɤɜɚɡɢɨɞɧɨɪɞɧɵɣ ɫɥɨɣ ɋɟɜɟɪɧɨɣ Ⱥɬɥɚɧ-
ɬɢɤɢ. Ɉɛɧɢɧɫɤ, 1982.
82 ɫ.
6. Ɇɚɦɚɟɜ Ɉ.ɂ. Ɍɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɵɣ ɚɧɚɥɢɡ ɜɨɞ Ɇɢɪɨɜɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1987. 295 ɫ.
7. ɇɢɤɢɮɨɪɨɜ ȿ. Ƚ., ɒɩɚɣɯɟɪ Ⱥ.Ɉ. Ɂɚɤɨɧɨɦɟɪɧɨɫɬɢ ɮɨɪɦɢɪɨɜɚɧɢɹ
ɤɪɭɩɧɨɦɚɫɲɬɚɛɧɵɯ ɤɨɥɟɛɚɧɢɣ ɝɢɞɪɨɥɨɝɢɱɟɫɤɨɝɨ ɪɟɠɢɦɚ ɋɟɜɟɪ-
ɧɨɝɨ Ʌɟɞɨɜɢɬɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1980. 2ɛ9 ɫ.
ȼ. ɋɚɪɭɯɚɧɹɧ ɗ.ɂ., ɋɦɢɪɧɨɜ ɇ.ɉ. ȼɨɞɧɵɟ ɦɚɫɫɵ ɢ ɰɢɪɤɭɥɹɰɢɹ ɘɠ-
ɧɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1986. 28
8 ɫ.
9. ɋɬɟɩɚɧɨɜ ȼ. ɇ. ɢɞɪ. Ʉɥɢɦɚɬɨɥɨɝɨ-ɫɬɚɬɢɫɬɢɱɟɫɤɢɟ ɢɫɫɥɟɞɨɜɚɧɢɹ
ɬɟɪɦɨɯɚɥɢɧɧɵɯ ɩɨɥɟɣ ɋɟɜɟɪɧɨɣ Ⱥɬɥɚɧɬɢɤɢ. Ɇ.
Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1982. 164 ɫ.
10. Ɍɢɦɨɮɟɟɜ ȼ.Ɍ., ɉɚɧɨɜ ȼ. ȼ. Ʉɨɫɜɟɧɧɵɟ ɦɟɬɨɞɵ ɜɵɞɟɥɟɧɢɹ ɜɨɞ-
ɧɵɯ ɦɚɫɫ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1962. 351 ɫ.
357 358
359 360
11. ɒɬɨɤɦɚɧ ȼ.Ȼ. ɂɡɛɪɚɧɧɵɟ ɬɪɭɞɵ ɩɨ ɮɢɡɢɤɟ ɦɨɪɹ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1970. 336 ɫ.
12. ɓɟɪɛɢɧɢɧ Ⱥ.Ⱦ. ɋɬɪɭɤɬɭɪɚ ɢ ɰɢɪɤɭɥɹɰɢɹ ɜɨɞ ɂɧɞɢɣɫɤɨɝɨ ɨɤɟɚɧɚ.
Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1976

Chѭѫng 7
1. Ȼɭɣɧɢɰɤɢɣ ȼ.ɏ. Ɇɨɪɫɤɢɟ ɥɶɞɵ ɢ ɚɣɫɛɟɪɝɢ Ⱥɧɬɚɪɤɬɢɤɢ. Ʌ. ɂɡɞ.
ɅȽɍ, 1973. 255 ɫ.
2. ȼɡɚɢɦoɞɟɣɫɬɜɢɟ ɨɥɟɞɟɧɟɧɢɹ ɫ ɚɬɦɨɫɮɟɪɨɣ ɢ ɨɤɟɚɧɨɦ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ,
1987. 218 ɫ.
3. Ⱦɨɪɨɧɢɧ ɘ.ɉ., ɏɟɣɫɢɧ Ⱦ.ȿ. Ɇɨɪɫɤɨɣ ɥɟɞ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ,
1975. 318 ɫ.
4. Ɂɚɯɚɪɨɜ ȼ.Ɏ. Ʌɶɞɵ Ⱥɪɤɬɢɤɢ ɢ ɫɨɜɪɟɦɟɧɧɵɟ ɩɪɢɪɨɞɧɵɟ ɩɪɨɰɟɫɫɵ.
Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1981. 136 ɫ.
5. Ɂɭɛɚɤɢɧ Ƚ.Ʉ. Ʉɪɭ
ɩɧɨɦɚɫɲɬɚɛɧɚɹ ɢɡɦɟɧɱɢɜɨɫɬɶ ɫɨɫɬɨɹɧɢɹ
ɥɟɞɹɧɨɝɨ ɩɨɤɪɨɜɚ ɦɨɪɟɣ ɋɟɜɟɪɨ-ȿɜɪɨɩɟɣɫɤɨɝɨ ɛɚɫɫɟɣɧɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨ-
ɦɟɬɟɨɢɡɞɚɬ, 1987. 160 ɫ.
6. Ɂɭɛoɜɇ.ɇ. Ʌɶɞɵ Ⱥɪɤɬɢɤɢ. Ɇ. ɂɡɞ. Ƚɥɚɜɫɟɜɦɨɪɩɭɬɢ, 1945. 360 ɫ.
7. ɇɚɡɚɪɨɜ ȼ.ɋ. Ʌɶɞɵ ɚɧɬɚɪɤɬɢɱɟɫɤɢɯ ɜɨɞ.
Ɇ. ɂɡɞ. Ⱥɇ ɋɋɋɊ, 1962.
80 ɫ.
8. ɉɟɫɱɚɧɫɤɢɣ ɂ.ɋ. Ʌɟɞɨɜɟɞɟɧɢɟ ɢ ɥɟɞɨɬɟɯɧɢɤɚ. Ʌ. Ƚɢɞɪɨɦɟɬɟɨ-
ɢɡɞɚɬ, 1967. 461 ɫ.
9. ɋɚɦɨɣɥɨɜ Ȼ.Ⱥ. Ɏɢɡɢɤɚ, ɯɢɦɢɹ ɢ ɫɬɪɨɟɧɢɟ ɩɪɢɪ
ɨɞɧɵɯ ɥɶɞɨɜ ɢ ɦɟɪɡ-
ɥɵɯ ɝɨɪɧɵɯ ɩɨɪɨɞ. Ɇ. ɂɡɞ. ɆȽɍ, 1971. 507 ɫ.
10. ɒɭɥɟɣɤɢɧ ȼ.ȼ. Ɏɢɡɢɤɚ ɦɨɪɹ. Ɇ. ɇɚɭɤɚ, 1968. 1083 ɫ.