Hải dương học đại cương - Chương 6 doc

Vӟi tѭ cách là thí dө, ta xét các cân bҵng nѭӟc và muӕi cӫa thӫy vӵc
Bҳc Băng Dѭѫng (bҧng 1.14) do E.G. Nhikiphorov và A.O. Spaigher lұp.
Bҧng 5.14. Cân bҵng nѭӟc và cân bҵng muӕi thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng
(theo E.G. Nhikiphorov và A.O. Spaigher)
Mang ÿӃn Mang ÿi
Các eo và các yӃu
tӕ cân bҵng
3*
10
W
F
km
3
/năm
oS %
SF
W
*
10
9
T/năm
3*
10
W
F
km
3
/năm
34,92
SF
W

*
10
9
T/năm
Các eo
Fram
112 34,98 3918 94 34,40 3247
Fram (nѭӟc ÿáy)
21 34,92 744 43 34,95 1789
Norÿcap-Zuiÿcap
35 34,96 1224
 
Bering
30 31,90 957
 
Canaÿa

65 32,20 2103
Các y͗u tͩ cân b͉ng
Dòng lөc ÿӏa
3,8 0 0
 
Băng mang ÿi

1,3 2,50 3,2
Bӕc hѫi hiӋu dөng
1,0 0 0
 
T͝ng
203 6842 203 6842

Ĉi vào thӫy vӵc Bҳc Băng Dѭѫng gӗm có: nѭӟc Ĉҥi Tây Dѭѫng qua eo
Fram và biӇn Baren, nѭӟc Thái Bình Dѭѫng - qua eo Bering, nѭӟc ÿáy - qua
eo Fram. Tӯ thӫy vӵc ÿi ra có: nѭӟc mһt Bҳc Băng Dѭѫng và nѭӟc ÿáy Ĉҥi
Tây Dѭѫng quay trӣ lҥi qua eo Fram, nѭӟc mһt Bҳc Băng Dѭѫng và nѭӟc
trung gian - qua các eo cӫa quҫn ÿҧo Kanaÿa. Cuӕi cùng có dòng nѭӟc ngӑt
lөc ÿӏa và giáng thӫy ÿi vào thӫy v
ӵc và
băng biӇn ÿѭӧc mang ÿi khӓi thӫy
vӵc. Ta nhұn thҩy trong sӕ nhӳng ÿһc trѭng nêu trên thì ÿѭӧc xác ÿӏnh tin
cұy hѫn cҧ có: dòng ÿӃn cùng vӟi dòng chҧy Tây Spitsbergen (eo Fram), qua
eo Bering và biӇn Baren (mһt cҳt Norÿcap - Zuiÿkap). Dòng nѭӟc ÿӃn và
dòng nѭӟc ÿáy mang qua eo Fram và các dòng mang ÿi qua các eo cӫa quҫn
ÿҧo Canaÿa không ÿѭӧc biӃt. Tuy nhiên, chúng ta có dӳ liӋu vӅÿӝ muӕi cӫa
các dòng nѭӟc này, ÿiӅu ÿó cho phép ѭӟ
c lѭӧng
ÿѭӧc lѭu lѭӧng nѭӟc nӃu
ÿѭa ra nhӳng giҧ thiӃt bә sung.
Tӯ bҧng 5.14 thҩy rҵng dòng nѭӟc lӟn nhҩt ÿӃn Bҳc Băng Dѭѫng là
dòng ÿi qua eo Fram, dòng này vѭӧt trӝi tәng cӫa tҩt cҧ các hӧp phҫn ÿӃn
còn lҥi. Tәng cӝng có
3
km
3
nѭӟc nhұp vào Bҳc Băng Dѭѫng. Lѭӧng
ÿi ra lӟn nhҩt tӯ Bҳc Băng Dѭѫng cNJng là lѭӧng ÿi qua eo Fram.
1020 
ĈiӅu lí thú là trao ÿәi nѭӟc kӃt quҧ qua eo Fram (có tính tӟi nѭӟc ÿáy)
tӓ ra rҩt nhӓ. Thұt vұy, tәng lѭӧng nѭӟc ÿӃn bҵng
3
km

3
, tәng lѭӧng
nѭӟc mang ÿi -
3
km
3
. Nhѭ vұy lѭӧng nѭӟc ÿӃn thӫy vӵc Bҳc Băng
Dѭѫng qua biӇn Baren và eo Bering thӵc tӃ bù trӯ vӟi lѭӧng nѭӟc mang ÿi
qua các eo cӫa quҫn ÿҧo Canaÿa.
10133

10137 
Chѭѫng 6
Cҩu trúc không gian cӫa nѭӟc ÿҥi dѭѫng và các
khӕi nѭӟc
6.1. Các ÿӟi cҩu trúc cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
Khái niӋm các ÿӟi cҩu trúc do V.N. Stepanov ÿѭa ra ÿӇ chӍ sӵ phân bӕ
theo phѭѫng thҷng ÿӭng cӫa nѭӟc vӟi nhӳng tính chҩt vұt lý, hóa hӑc khác
nhau. ViӋc nghiên cӭu nhӳng ÿӟi cҩu trúc trѭӟc hӃt liên quan tӟi xác ÿӏnh
các ranh giӟi cӫa chúng. Mӝt trong nhӳng khó khăn giҧi quyӃt vҩn ÿӅ này là
ӣ chӛ trong ÿҥi dѭѫng nhӳng ranh giӟi nhѭ vұy không phҧi bao giӡ cNJng thӇ
hiӋn rõ. S
ӵ xá
o trӝn hai khӕi nѭӟc diӉn ra càng mҥnh mӁ thì ranh giӟi giӳa
263 264
chúng sӁ càng mӡ nhҥt.
Khó khăn thӭ hai xác lұp ranh giӟi cӫa các ÿӟi cҩu trúc liên quan tӟi
chӛ nhӳng ranh giӟi ÿó thӇ hiӋn không phҧi bҵng mӝt mһt phân cách, mà
bҵng nhӳng lӟp chuyӇn tiӃp nhҩt ÿӏnh trong ÿó không phҧi bao giӡ cNJng có
thӇ theo dõi ÿѭӧc xem graÿien cӫa các tính chҩt vұt lý, hóa hӑc có tăng hay

không. Ngoài ra, vӟi ÿӝ sâu tăng lên thì nhӳng ranh giӟi nhѭ vұy càng trӣ
nên mӡ nhҥt hѫn. ĈӇ tì
m hiӇu nhӳng qui luұt cҩu trúc nѭӟc tәng quát ngѭӡi
ta phҧi dùng tӟi dӳ liӋu vӅ nhiӋt ÿӝ, ÿӝ muӕi, mұt ÿӝ, ÿӝ әn ÿӏnh thҷng ÿӭng
và graÿien cӫa chúng.
Ngѭӡi ta phân chia trong Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi bӕn ÿӟi cҩu trúc: ÿӟi mһt,
ÿӟi trung gian, ÿӟi sâu và ÿӟi sát ÿáy.
Ĉӟi mһt. Các tính chҩt nѭӟc ÿӟi mһt ÿѭӧc hình thành trong quá trình
trao ÿәi trӵc tiӃp năng lѭӧng và vұt chҩt giӳa ÿҥi dѭѫng và khí quyӇn. Vӟi
nѭӟc ÿӟi mһt, nét ÿһc trѭng là sӵ hiӋn diӋn cӫa biӃn thiên mùa và biӃn thiên
giӳa các vƭÿӝ biӇu hiӋn khá rõ nét. Ranh giӟi dѭӟi cӫa ÿӟi mһt chӫ yӃu nҵm
ӣÿӝ sâu 200-300 m (bҧng 6.1). Trong ÿó ӣ nam bán cҫu sӵ khác biӋt vӅÿӝ
sâu phân bӕ
r
anh giӟi ÿӟi mһt giӳa các ÿҥi dѭѫng không lӟn, trong khi ÿó ӣ
bҳc bán cҫu sӵ khác biӋt ÿó rõ rӋt hѫn. Sӵ khác biӋt cӵc ÿҥi quan sát thҩy
trong dҧi 10-20
o
N, ӣÿây khác biӋt ÿҥt tӟi 200 m (350 m ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng và
150 m ӣĈҥi Tây Dѭѫng), tӭc vӅ thӵc chҩt sӵ khác biӋt xҩp xӍ bҵng ÿӝ sâu
trung bình cӫa ÿӟi mһt (khoҧng 220m).
VӅ nhӳng ÿһc ÿiӇm phân bӕÿӏa lí cӫa biên dѭӟi ÿӟi mһt có thӇ nhұn
thҩy rҵng ӣ nhӳng vùng hoҥt ÿӝng cӫa các hӋ thӕng hoàn lѭu x
oáy thuұn vƭ
mô và các vùng phân kì dòng chҧ
y thì biên dѭӟi cӫa ÿӟi mһt nâng lên ÿӃn
150-200 m, còn ӣ nhӳng vùng nѭӟc chuyӇn ÿӝng xoáy nghӏch và hӝi tө nó
hҥ thҩp xuӕng ÿӃn 300-400 m.
Trong phҥm vi ÿӟi mһt thѭӡng ngѭӡi ta còn phân ra mӝt
lͣp t͹a ÿ͛ng

nh̭t bên trên
trong ÿó các ÿһc trѭng vұt lý và hóa hӑc cѫ bҧn không ÿәi theo
phѭѫng thҷng ÿӭng. Ĉӝ dày cӫa lӟp này phө thuӝc vào nhiӅu nhân tӕ: xáo
trӝn gió và xáo trӝn ÿӕi lѭu, hoàn lѭu nѭӟc v.v
Bҧng 6.1. Ĉӝ sâu biên dѭӟi cӫa các ÿӟi cҩu trúc, m (theo V.N. Stepanov)
Ĉӟi vƭÿӝ
Ĉҥi dѭѫng
ThӃ giӟi
Ĉҥi Tây
Dѭѫng
Ҩn Ĉӝ
Dѭѫng
Thái Bình
Dѭѫng
Ĉӟi mһt
5060
o
N 200 150

250
4050 250 250

250
3040 220 250

200
2030 190 250

150
1020 210 250 350 150

010 170 150 250 150
010
o
S 190 150 200 200
1020 200 150 250 200
2030 200 200 200 200
3040 200 200 200 200
4050 250 250 250 250
5060 230 250 200 250
6070 200 200 200 200
7080 200 200

200
Ĉӟi trung gian
5060
o
N 1600 1300

1800
4050 1800 1800

1800
3040 2000 2300

1800
2030 1900 2100

1800
1020 1600 1700 1800 1600
010 1200 1100 1400 1200

010
o
S 1300 1100 1600 1300
1020 1500 1300 1400 1600
2030 1600 1400 1600 1700
3040 1800 1700 1800 1800
4050 1600 1400 1600 1800
5060 1100 1100 800 1400
6070 1200 1300 1400 1100
7080 1500 1500

1500
265 266
Bҧng 6.1 (tiӃp)
Ĉӟi vƭÿӝ
Ĉҥi dѭѫng
ThӃ giӟi
Ĉҥi Tây
Dѭѫng
Ҩn Ĉӝ
Dѭѫng
Thái Bình
Dѭѫng
Ĉӟi sâu
5060
o
N 4000 3700

3700
4050 4100 3900


3500
3040 4400 4700

4200
2030 4100 4300

4100
1020 4100 4700

3900
010 4000 4600 3800 3900
010
o
S 3800 3900 3800 3800
1020 4000 3800 3800 4200
2030 4000 3700 3900 4200
3040 3700 3500 3900 3700
4050 3800 3700 4200 3400
5060 4000 4500 3400 4200
6070 3100 3700 3200 2800
7080 2700 3400

2400
Ĉӟi trung gian. Nѭӟc cӫa ÿӟi trung gian ÿѭӧc tҥo thành chӫ yӃu tӯ
nѭӟc mһt chìm xuӕng ӣ nhӳng nѫi có chuyӇn ÿӝng giáng mҥnh; chuyӇn
ÿӝng giáng này là do hoàn lѭu phѭѫng ngang trong các lӟp bên trên cӫa ÿҥi
dѭѫng gây nên. Khi bӏ chìm xuӕng nhӳng ÿӝ sâu khác nhau, nѭӟc bӏ lҥnh
dҫn và nһng hѫn do hòa trӝn vӟi các loҥi nѭӟc khác. Sau ÿó các khӕi nѭӟc
trung gian bҳt ÿҫu di chuyӇn trong phѭѫng ngang tӟi nhӳng mӵ

c khác nhau.
Sӵ xuҩt hiӋn vұn chuyӇn trong phѭѫng ngang là do hiӋu ӭng bù trӯ, bӣi vì ӣ
mӝt sӕ vùng nѭӟc liên tөc chìm xuӕng, còn nhӳng vùng khác - liên tөc nâng
lên.
Sau khi chuyӇn ÿӝng ngang bҳt ÿҫu thì ҧnh hѭӣng cӫa hӋ thӕng hoàn
lѭu mһt vƭ mô suy giҧm. Tҥi ÿӝ sâu gҫn ÿӝ sâu ngӵ trӏ cӫa các loҥi nѭӟc sâu -
thѭӡng là 600-1000 m, ngѭӡi ta nhұn thҩy hoàn lѭu ÿӟi áp ÿҧo. Thҩ
p hѫn lӟp
này
thì vұn chuyӇn kinh hѭӟng mҥnh hѫn và quá trình trao ÿәi nѭӟc, năng
lѭӧng và chҩt giӳa các ÿӟi vƭÿӝ bҳt ÿҫu hoҥt ÿӝng. Vì vұy ÿӟi cҩu trúc trung
gian có vai trò ÿһc biӋt, “liên kӃt” trong các quá trình trao ÿәi năng lѭӧng và
vұt chҩt trong Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi. Tuy nhiên, sӵ hình thành các khӕi nѭӟc
trung gian ӣ các vƭÿӝ cӵc và các vƭÿӝ thҩp khác nhau vӅ căn bҧn. Ӣ các
vùng cӵ
c chúng ÿѭӧc tҥo thành tӯ nhӳng khӕi nѭӟc ҩm có ÿӝ muӕi cao tӯ
mһt chìm xuӕng, còn ӣ các vùng chí tuyӃn sӵ hình thành nhӳng khӕi nѭӟc
trung gian diӉn ra do nѭӟc lҥnh tѭѫng ÿӕi vӟi ÿӝ muӕi thҩp tӯ dѭӟi nәi lên.
Biên dѭӟi cӫa ÿӟi trung gian nҵm ӣ các ÿӝ sâu tӯ 800-1000 ÿӃn 1600-
1800 m (xem bҧng 6.1), trung bình ӣÿӝ sâu 1500 m. NӃu so sánh vӟi các ÿҥi
dѭѫng kh
ác thì ӣĈҥi Tây Dѭѫng, nѫi hoàn lѭ
u nѭӟc mҥnh mӁ hѫn, ngѭӡi ta
nhұn thҩy biên này hѫi nâng lên cao hѫn ӣ nhӳng vùng có chӃÿӝ nѭӟc
chuyӇn ÿӝng thăng áp ÿҧo và hѫi thҩp xuӕng ӣ nhӳng nѫi nѭӟc chuyӇn ÿӝng
giáng. Ӣ Thái Bình Dѭѫng và Ҩn Ĉӝ Dѭѫng hoàn lѭu nѭӟc yӃu hѫn, ÿӝ sâu
biên dѭӟi cӫa ÿӟi trung gian tӓ ra ÿӗng ÿӅu hѫn. Ĉӝ dày ÿӟi trun
g gian trong
Ĉҥi dѭѫng ThӃ
giӟi biӃn ÿәi tӯ 600-800 ÿӃn 1

000-1200 m.
Ĉӟi sâu. Các tính chҩt và ÿӝng lӵc cӫa nhӳng khӕi nѭӟc sâu ÿѭӧc
quyӃt ÿӏnh bӣi sӵ vұn chuyӇn và tái phân bӕ khӕi lѭӧng trong quá trình trao
ÿәi năng lѭӧng và vұt chҩt cӫa hành tinh. Ĉӕi vӟi các khӕi nѭӟc sâu thì quá
trình trao ÿәi kinh hѭӟng diӉn ra ӣ phҫn lӟn các vùng Ĉҥi Tây Dѭѫng, Ҩn
Ĉӝ Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng và trao ÿәi giӳa các ÿҥi dѭѫng có vai trò to
lӟn. Quá trình trao ÿәi này ÿѭӧc gây nên bӣi sӵ khác biӋ
t vӅ cá
c tính chҩt
khӕi nѭӟc trong mӛi ÿҥi dѭѫng và dòng chҧy vòng quanh cӵc Nam Cӵc bao
quát toàn bӝ bӅ dày ÿҥi dѭѫng. Các khӕi nѭӟc sâu có ÿһc trѭng là tính ÿӗng
nhҩt cao và cѭӡng ÿӝ vұn chuyӇn không lӟn. Nhѭng khӕi lѭӧng năng lѭӧng
và vұt chҩt ÿѭӧc vұn chuyӇn rҩt lӟn vì thӇ tích cӫa các khӕi nѭӟc này rҩt lӟn.
Biên dѭӟi cӫa ÿӟi sâu nҵm
ӣÿӝ sâu 3
500-4000 m, tӭc bӅ dày ÿӟi này
bҵng khoҧng 2000 m. Biên dѭӟi cӫa ÿӟi sâu phө thuӝc mҥnh vào ÿӏa hình
ÿáy. Ӣ các trNJng ÿҥi dѭѫng nó hҥ xuӕng tӟi ÿӝ sâu gҫn 4500 m, còn trên cao
nguyên nó nâng lên tӟi 2
000-3000 m.
Ĉӟi sát ÿáy. Các tính chҩt nѭӟc cӫa ÿӟi sát ÿáy chӫ yӃu hình thành do
quá trình bình lѭu nѭӟc có nguӗn gӕc tӯ cӵc, sӵ tѭѫng tác giӳa nѭӟc và ÿáy
267 268
ÿҥi dѭѫng cNJng nhѭ các quá trình ÿoҥn nhiӋt. Vӏ trí biên dѭӟi cӫa ÿӟi sát ÿáy
ít liên quan tӟi nhӳng nhân tӕ quyӃt ÿӏnh biên cӫa các ÿӟi cҩu trúc khác. Ӣ
ÿây ÿӏa hình ÿáy quyӃt ÿӏnh ÿӝ dày cӫa ÿӟi sát ÿáy, vì vұy cҫn xác ÿӏnh ÿӝ
dày ÿó căn cӭ vào mӝt ÿӝ sâu qui ѭӟc nào ÿó. Rõ ràng mһt qui chiӃu thuұn
tiӋn nhҩt sӁ là ÿӝ sâu 5000 m - ÿӝ sâu ÿһc trѭng
cӫa ÿáy ÿҥi dѭѫng. Vұy ÿó
ÿӝ dày qui ѭӟc cӫa ÿӟi sát ÿáy là hiӋu giӳa biên cӫa nó và ÿӝ sâu 5000 m.

Ĉӝ dày ÿӟi sát ÿáy ÿҥt giá trӏ cӵc ÿҥi ӣ vùng nѭӟc Nam Cӵc vì biên
trên cӫa nó ӣ vùng này cao. ӢĈҥi Tây Dѭѫng ÿӝ dày ÿӟi sát ÿáy nhӓ hѫn so
vӟi ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng.
6.2. Cҩu trúc thҷng ÿӭng cӫa các tham sӕ trҥng thái cӫa
ÿҥi dѭѫng
6.2.1. NhiӋt ÿӝ nѭӟc
Phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa nhiӋt ÿӝ phө thuӝc vào nhiӅu quá trình vұt lý,
trong ÿó chӫ yӃu là các quá trình trao ÿәi nhiӋt và nѭӟc qua bӅ mһt, xáo trӝn
rӕi và ÿӕi lѭu, hoàn lѭu nѭӟc và trѭӟc hӃt là bình lѭu nhiӋt bӣi dòng chҧy.
Sӵ tác ÿӝng ÿӗng thӡi cӫa các quá trình ÿã nêu dүn ÿӃn hình thành trҳc diӋn
thҷng ÿӭng khá phúc tҥp cӫa nhiӋt ÿӝ, nhѭng dù sao cNJng có th
Ӈ nêu
ra ÿѭӧc
mӝt sӕ nét ÿһc trѭng cѫ hӳu cӫa các vùng khѫi ÿҥi dѭѫng.
Trѭӟc hӃt, ÿiӇn hình nhҩt là sӵ hiӋn diӋn cӫa
lӟp tӵa ÿӗng nhҩt bên
trên
, trong phҥm vi lӟp này nhiӋt ÿӝ, ÿӝ muӕi, và do ÿó mұt ÿӝ hҫu nhѭ
không ÿәi theo ÿӝ sâu. NӃu xét vӅ phân bӕ nhiӋt ÿӝ thì lӟp này ÿѭӧc gӑi là
lӟp ÿҷng nhiӋt. Sӵ hình thành lӟp này chӫ yӃu là do xáo trӝn gió và ÿӕi lѭu
thu ÿông. Vì vұy mùa ÿông ÿӝ sâu lӟp tӵa ÿӗng nhҩt có thӇÿҥt tӟi hàng trăm
mét, còn mùa hè giҧm xuӕng tӟi vài chөc mét. Trên hình 6.1 cho thҩy phân
bӕÿӝ sâu lӟp tӵa ÿӗng nhҩt ÿӕi vӟi ÿiӅu kiӋn trung bình nhiӅu năm. Tӯ hình
này thҩy rҵng cӵc ÿҥi ÿӝ sâu lӟp tӵa ÿӗng nhҩt ÿҥt 100 m và quan sát thҩy ӣ
các v
ƭÿӝ bӕn mѭѫi nam
bán cҫu. Tuy nhiên, thұm chí tҥi nhӳng vƭÿӝÿó ÿӝ
sâu lӟp ÿҷng nhiӋt có thӇ khác nhau tӟi hai lҫn. Giá trӏ cӵc tiӇu cӫa ÿӝ sâu
lӟp ÿҷng nhiӋt (khoҧng 10 m) quan sát thҩy ӣ nhӳng vùng cӵc cӫa các bán
cҫu, cNJng nhѭ dӑc bӡ tây châu Phi, Nam Mӻ, ӣ phҫn phía ÿông ÿai xích ÿҥo

Thái Bình Dѭѫng và nhiӅu vùng khác.
Hình 6.1. Phân bӕÿӝ sâu trung bình năm (m) cӫa lӟp tӵa ÿӗng nhҩt
Tҥi biên dѭӟi cӫa mình lӟp ÿҷng nhiӋt chuyӇn sang lͣp ÿ͡t bi͇n, hay
nêm nhi͏t mùa - là mӝt lӟp tѭѫng ÿӕi mӓng vӟi graÿien nhiӋt ÿӝ lӟn. Lӟp ÿӝt
biӃn chuyӇn dҫn sang
nêm nhi͏t chính, lӟp này tӗn tҥi quanh năm và ÿһc
trѭng bӣi biӃn thiên nhiӋt ÿӝ ÿiӇn hình - nhiӋt ÿӝ giҧm dҫn cӥ chөc ÿӝ cho
tӟi ÿӝ sâu 1000-1500 m.
Nêm nhiӋt mùa biӇu lӝ chӫ yӃu trong mùa nóng. Thông thѭӡng mùa
ÿông nó biӃn mҩt và trong trѭӡng hӧp này lӟp tӵa ÿӗng nhҩt chuyӇn ngay
sang nêm nhiӋt chính. Nêm nhiӋt mùa bҳt ÿҫu hình thành vào mùa xuân, khi
dòng nhiӋt bӭc xҥ tӟi trӣ nên lӟn hѫn tә
ng lѭӧng mҩt nh
iӋt, làm cho lӟp
nѭӟc mһt bӏ nung nóng và hình thành graÿien nhiӋt ÿӝ mang dҩu âm. Tuy
nhiên, do tác ÿӝng cӫa gió sӁ xҧy ra xáo trӝn, nhiӋt ÿѭӧc truyӅn xuӕng dѭӟi
và xuҩt hiӋn lӟp ÿҷng nhiӋt vӟi nhӳng tính chҩt (nhӳng ÿһc trѭng) khác vӟi
269 270
nêm nhiӋt chính. Bӣi vì quá trình này diӉn ra liên tөc, nên mһt biӇn càng bӏ
nung nóng thì lӟp ÿҷng nhiӋt càng khác vӟi lӟp nêm nhiӋt chính. KӃt quҧ là
xuҩt hiӋn mӝt lӟp nѭӟc vӟi graÿien nhiӋt ÿӝ rҩt lӟn.
Vào mùa thu, khi cân bҵng nhiӋt tӯ bên ngoài trӣ nên âm, tӭc tәng
lѭӧng mҩt nhiӋt bҳt ÿҫu vѭӧt trӝi dòng nhiӋt bӭc xҥ, thì nêm nhiӋt mùa bҳt
ÿҫu bӏ phá hӫy. Do quá trình nguӝi lҥ
nh
mһt ÿҥi dѭѫng, nó dҫn dҫn mӡ nhҥt
ÿi và lӟp ÿҷng nhiӋt xâm nhұp sâu vào nêm nhiӋt chính. Biên dѭӟi cӫa nêm
nhiӋt mùa biӃn ÿәi tӯ vài chөc mét ÿӃn vài trăm mét. Lӟp nѭӟc tӯ mһt ÿҥi
dѭѫng tӟi ÿӝ sâu cӵc ÿҥi cӫa nêm nhiӋt mùa thѭӡng ÿѭӧc gӑi là
lӟp hoҥt

ÿӝng
, tӭc lӟp trong ÿó quan trҳc thҩy dao ÿӝng mùa cӫa nhiӋt ÿӝ dѭӟi tác
ÿӝng cӫa biӃn trình năm cӫa dòng nhiӋt bӭc xҥ tӟi mһt ÿҥi dѭѫng.
Quá trình hình thành nêm nhiӋt mùa ÿã xét trên ÿây ÿһc trѭng trѭӟc hӃt
cho nhӳng vùng vƭÿӝ trung bình, cұn chí tuyӃn và mӝt phҫn các vƭÿӝ cao
cӫa ÿҥi dѭѫng. Ӣÿӟi xích ÿҥo và mӝt sӕ vùng cӫa ÿӟi chí tuyӃn, nѫi cân

bҵ
ng nhiӋt tӯ bên ngoài mang dҩu dѭѫng suӕt cҧ năm, thì nêm nhiӋt mùa
cNJng duy trì quanh năm, ngoài ra ÿӝ chênh nhiӋt ÿӝ trong nó có thӇÿҥt tӟi 10
o
C trên 10 m. Ӣ các vƭÿӝ cӵc, nѫi băng biӇn duy trì thұm chí ÿӃn tұn mùa hè,
hoһc ӣ nhӳng vùng front cұn cӵc, thì nêm nhiӋt mùa không hình thành và
nêm nhiӋt chính ӣÿây trҧi dày ÿӃn mһt ÿҥi dѭѫng.
VӅ nhӳng ÿһc ÿiӇm phân bӕ nêm nhiӋt chính (hình 6.2): tҥi xích ÿҥo
biên trên cӫa nó nҵm ӣÿӝ sâu tѭѫng ÿӕi nhӓ; nó ÿҥt ÿӝ sâu cӵc ÿҥi ӣ các vƭ
ÿӝ trung bình, ngoài ra ӣÿây b
iên dѭӟi hҥ xuӕng t
ӟi 1000 m hoһc thҩp hѫn.
Dƭ nhiên, các biên thҷng ÿӭng cӫa nêm nhiӋt chính càng rӝng thì graÿien
nhiӋt ÿӝ trong nó càng bé. Vì vұy, ÿӝ dày cӵc tiӇu cӫa nêm nhiӋt chính quan
sát thҩy trong ÿӟi 30-40
o
, còn cӵc ÿҥi - ӣ các vƭÿӝ cao, nѫi nêm nhiӋt chính
phát triӇn tӟi mһt ÿҥi dѭѫng. Bên dѭӟi nêm nhiӋt chính lӟp nѭӟc hҫu nhѭ
ÿӗng nhҩt vӅ nhiӋt ÿӝ, vì dѭӟi các ÿӝ sâu này toàn là nѭӟc vӟi nguӗn gӕc tӯ
cӵc.
Nhұn thҩy rҵng do nhӳng khác biӋt vӅ cѭӡng ÿӝ cӫa các quá trình vұt lý
hoһc sӵ áp ÿҧo cӫa mӝt quá trình nào ÿó so vӟi các quá trình còn lҥi m
à phân

b
ӕ nhiӋt ÿӝ có thӇ có nhӳng ÿһc ÿiӇm ÿһc thù. Thí dө, trên trҳc diӋn thҷng
ÿӭng có thӇ xuҩt hiӋn nhӳng cӵc trӏ phөÿһc trѭng cho nhӳng lӟp nhiӋt ÿӝ
cao hѫn hoһc thҩp hѫn.
Hình 6.2. BiӃn thiên kinh hѭӟng cӫa nêm nhiӋt chính ӣ bҳc bán cҫu
1 - graÿien nhӓ, 2 - trung bình, 3 - lӟn
Ĉһc trѭng cho các vùng cӵc là sӵ hiӋn diӋn cӫa mӝt c͹c ti͋u nhi͏t ÿ͡
phía d˱ͣi m̿t
, thӇ hiӋn mӝt lӟp lҥnh trung gian do ÿӕi lѭu thu ÿông tҥo nên.
Thí dө, ӣ Bҳc Băng Dѭѫng vào mùa hè có mӝt lӟp nѭӟc mһt chӍ dày vài mét
ÿѭӧc sѭӣi ҩm mӝt chút, phía dѭӟi lӟp này, ÿӃn ÿӝ sâu 100-150 m bҧo tӗn
mӝt lӟp có nhiӋt ÿӝ gҫn vӟi ÿiӇm ÿông băng tҥi ÿӝ muӕi cӫa nѭӟc (gҫn
). Ӣ vù
ng Nam Cӵc nhӳng giá trӏ nhiӋt ÿӝ cӵc tiӇu trong ÿai phân kì
Nam Cӵc (50-55
o
S), nѫi chuyӇn ÿӝng thăng ѭu thӃ, ÿѭӧc quan trҳc thҩy tӟi
ÿӝ sâu 50-70 m. VӅ phía bҳc và phía nam cӫa ÿai này nhӳng giá trӏ cӵc tiӇu
nhiӋt ÿӝ nҵm sâu tӟi 100-150 m, mӝt sӕ nѫi gҫn bӡ Nam Cӵc - tӟi 200 m.
C5,1
$

Lӟp cӵc ÿҥi nhiӋt ÿӝ t
rung gian ÿѭӧc quan trҳc thҩy ӣ các vùng cӵc
hoһc ӣ phҫn tây bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng và có liên quan tӟi
sӵ xâm
nhұp các khӕi nѭӟc tѭѫng ÿӕi ҩm tӯ nhӳng vƭÿӝ thҩp ÿi tӟi. Trong
271 272
ÿó các cӵc trӏ vùng cӵc có mӝt sӕ nguӗn gӕc khác nhau. Ӣ Nam Cӵc nhӳng
cӵc trӏ ÿѭӧc tҥo thành tӯ nѭӟc cӫa dòng chҧy vòng quanh Nam Cӵc bӏ lôi

kéo vào các hӋ thӕng hoàn lѭu vƭ mô xoáy thuұn. Vì chúng ÿi tӟi tӯ nhӳng vƭ
ÿӝ thҩp hѫn, nhiӋt ÿӝ cӫa chúng tӓ ra cao hѫn các nhiӋt ÿӝ nѭӟc Nam Cӵc
lӟp mһt và lӟp sâu. Ӣ rìa phía bҳc cӫa các hӋ thӕng xoáy
thuұn gҫn front
Nam Cӵc có nhӳng nhiӋt ÿӝ cao cӵc trӏÿӃn (2,5-3,0
o
C) ÿѭӧc nhұn thҩy tҥi
ÿӝ sâu 600-800 m, ӣ gҫn Nam Cӵc - tҥi ÿӝ sâu 800-1000 m.
Ӣ Bҳc Băng Dѭѫng, nѭӟc trung gian ҩm ÿѭӧc tҥo thành chӫ yӃu tӯ các
nhánh cӫa dòng chҧy Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng. Tҥi vùng Spitsbecgen, nѭӟc Ĉҥi
Tây Dѭѫng nóng và mһn chìm xuӕng phía dѭӟi nѭӟc Bҳc Băng Dѭѫng nhҽ
hѫn. NhiӋt ÿӝ cӵc ÿҥi (1-2
o
C và cao hѫn) ӣ phía bҳc Spitsbecgen dҫn dҫn
giҧm xuӕng tӟi 0,3-0,4
o
C trong ÿӏa phұn Bҳc Mӻ cӫa Bҳc Băng Dѭѫng, còn
ÿӝ sâu phân bӕ cӫa nó biӃn ÿәi tӯ 100-200 m ӣ gҫn Spitsbecgen ÿӃn 400-500
m ӣ phía bҳc Canaÿa.
Trong các ÿӟi cҩu trúc sâu và sát ÿáy không nhұn thҩy nhӳng cӵc trӏ
nhiӋt ÿӝ thӇ hiӋn rõ nét, mһc dù ӣ mӝt sӕ vùng ÿҥi dѭѫng nào ÿó do ÿһc ÿiӇm
ÿӏa hình ÿáy, hoҥt ÿӝng núi lӱa có thӇ xuҩt hi
Ӌn nhӳng
cӵc trӏÿӏa phѭѫng.
Nghiên cӭu nhӳng qui luұt phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa nhiӋt ÿӝ ÿã cho
phép V.N. Stepanov phân chia tám kiӇu cҩu trúc (bҧng 6.2), vùng phân bӕ
cӫa chúng trên thӫy vӵc Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi ÿѭӧc thӇ hiӋn trên hình 6.3.
Ki͋u xích ÿ̩o - chí tuy͇n (ɗT) có biӃn ÿәi nhiӋt ÿӝ lӟn nhҩt. Vì vұy nó
ÿѭӧc ÿһc trѭng bӣi graÿien thҷng ÿӭng ÿһc biӋt lӟn trong ÿӟi mһt vӟi giҧm
lѭӧng 15-20

o
C trong lӟp 200 m. Trong các khӕi nѭӟc trung gian graÿien
giҧm ÿi rҩt nhiӅu. ĈiӅu kiӋn gҫn vӟi ÿҷng nhiӋt quan sát thҩy ӣ dѭӟi 2000 m.
NӃu tính ÿӃn nhӳng ÿһc ÿiӇm ÿӏa phѭѫng có thӇ chia ra bӕn phө kiӇu: phө
kiӇu Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng (
ɗTc), phө kiӇu Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng (ɗTɸ), phө
kiӇu Tây Thái Bình Dѭѫng (
ɗTɡ) và phө kiӇu Ĉông Thái Bình Dѭѫng
(
ɗTɜ).
Ki͋u chí tuy͇n (T) có graÿien nhiӋt ÿӝ trong ÿӟi mһt nhӓ hѫn mӝt ít so
vӟi kiӇu xích ÿҥo chí tuyӃn. Ӣ thҩp hѫn 1
000 m sӵ khác biӋt giӳa kiӇu chí
tuyӃn và kiӇu xích ÿҥo chí tuyӃn không còn ÿáng kӇ nӳa. Trong kiӇu này có
hai phө kiӇu ӣ hai bán cҫu: kiӇu bán cҫu bҳc (
Tc) và kiӇu bán cҫu nam (Tɸ).
Ki͋u c̵n chí tuy͇n (CɛT) gҫn giӕng kiӇu chí tuyӃn, nhѭng vӟi graÿien
thҷng ÿӭng nhiӋt ÿӝ trong lӟp bên trên nhӓ hѫn nhiӅu. Ĉó là do sӵ phát triӇn
ÿӕi lѭu xuҩt hiӋn trong mùa ÿông khi nѭӟc mһt nóng và mһn bӏ nguӝi lҥnh.
Hình 6.3. Phân vùng Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi theo ÿһc ÿiӇm phân bӕ thҷng ÿӭng
nhiӋt ÿӝ nѭӟc (kí hiӋu trong chính văn) (theo V.N. Stepanov)
Ki͋u c̵n Ĉ͓a Trung H̫i (ɉp) - kiӇu nѭӟc nóng và mһn tӯĈӏa Trung
Hҧi mang qua các eo Ghibralta và Babel-Manÿeb và phân bӕ trong các vùng
lân cұn cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng và Ҩn Ĉӝ Dѭѫng. Trong lӟp mһt graÿien nhiӋt
ÿӝ khá cao. Khi chuyӇn sang các khӕi nѭӟc trung gian, graÿien nhiӋt ÿӝ giҧm
tӟi cӵc tiӇu trong lӟp cӵc trӏÿӝ muӕi (tҥi các ÿӝ sâu tӯ 600-800 ÿӃn 1
200-1
400 m). Ӣ phҫn phía dѭӟi ÿӟi trung gian, graÿien lҥi tăng và chӍ bҳt ÿҫu tӯ
ÿӟi sâu nѭӟc kiӇu này mӟi trӣ nên giӕng vӟi nhӳng kiӇu khác. Ngѭӡi ta chia
ra hai phө kiӇu tùy theo vӏ trí phân bӕ: phө kiӇu Ĉӏa Trung Hҧi (

CP) ӣĈҥi
Tây Dѭѫng và phө kiӇu Hӗng Hҧi (
KP) ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng.
273 274
Ki͋u Ĉ̩i Tây D˱˯ng - Thái Bình D˱˯ng (AT) ÿѭӧc hình thành ӣ các vƭ
ÿӝ ôn ÿӟi, vӟi chúng ÿһc trѭng là cân bҵng nhiӋt tӯ bên ngoài lӟn và mang
dҩu âm, ÿӕi lѭu mùa ÿông phát triӇn mҥnh. Vì vұy, giá trӏ nhiӋt ÿӝ trong các
ÿӟi mһt và trung gian tӓ ra thҩp hѫn nhiӅu so vӟi trong kiӇu
CɛT. Ĉӗng thӡi
các graÿien thҷng ÿӭng cNJng giҧm hѫn.
Bҧng 6.2. Giá trӏ nhiӋt ÿӝ trung bình theo các kiӇu phân tҫng,
o
C
Ĉӝ sâu
(m)
ɗTTBTɉpCɛTATCɛɉ ɉ
0 26,65 26,06 20,15 22,78 20,32 10,12 8,22 1,69
50 24,23 25,41 17,94 21,32 18,95 9,40 6,65 0,99
100 19,52 23,48 15,25 18,66 17,15 8,60 5,76 0,55
150 15,55 20,98 13,31 16,28 15,90 8,04 5,20 0,85
200 12,99 18,06 12,01 14,62 14,87 7,66 4,83 1,29
300 10,74 13,60 10,46 12,86 13,10 7,06 4,24 1,75
400 9,39 10,77 9,03 11,87 11,49 6,60 3,84 1,84
500 8,14 8,82 7,67 11,18 9,99 6,20 3,56 1,83
600 7,19 7,44 6,71 10,58 8,69 5,82 3,36 1,79
800 5,82 5,70 5,30 9,50 6,51 5,06 3,02 1,69
1000 4,93 4,62 4,44 8,44 4,93 4,30 2,77 1,55
1500 3,58 3,25 3,33 5,48 3,19 3,02 2,33 1,14
2000 2,69 2,48 2,70 3,50 2,58 2,57 2,00 0,85
3000 2,00 1,87 2,13 2,32 1,99 2,02 1,40 0,44

4000 1,70 1,56 1,84 2,04 1,55 1,74 1,00 0,26
5000 1,56 1,51 2,09 1,95 1,55  0,86 0,57
Ki͋u c̵n c͹c (Cɛɉ) ÿһc trѭng bӣi phân bӕÿӗng nhҩt cӫa nhiӋt ÿӝ theo
ÿӝ sâu, ngoҥi trӯ mӝt lӟp mһt tѭѫng ÿӕi mӓng. Tӯ kiӇu này chia ra hai phө
kiӇu: phө kiӇu cұn Nam Cӵc (
CɛAɧ) và phө kiӇu cұn Bҳc Cӵc (CɛAp) chӍ
gһp ӣ Thái Bình Dѭѫng.
Ki͋u c͹c (ɉ) có cӵc tiӇu nhiӋt ÿӝ bên dѭӟi mһt thӇ hiӋn rõ và cӵc ÿҥi
nhiӋt ÿӝ trong ÿӟi trung gian vӟi nguӗn gӕc ÿã ÿѭӧc xét ӣ trên. KiӇu này
gӗm hai phө kiӇu: phө kiӇu Nam Cӵc (
Aɧ) chiӃm phҫn nѭӟc rӝng lӟn xung
quang Nam Cӵc và phө kiӇu Bҳc Cӵc (
Ap) phân bӕӣ Bҳc Băng Dѭѫng và
các phҫn tây bҳc cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng.
6.2.2. Ĉӝ muӕi
Khác vӟi nhiӋt ÿӝ, ÿӝ muӕi là mӝt ÿһc trѭng thөÿӝng hѫn nhiӅu. Thұt
vұy, ÿӝ biӃn thiên cӫa nó xác ÿӏnh bҵng hӋ sӕ biӃn phân nhӓ hѫn nhiӅu lҫn
ÿӝ biӃn thiên cӫa nhiӋt ÿӝ. BiӃn thiên cӵc ÿҥi cӫa ÿӝ muӕi ÿһc trѭng cho mһt
ÿҥi dѭѫng, ÿiӅu này liên quan trѭӟc hӃt tӟi các hӧp phҫn cân bҵng nѭӟ
c ngӑt
(bӕc hѫi, giá
ng thӫy, dòng lөc ÿӏa, tan và tҥo băng biӇn). Trong ÿó, nhѭÿã
thҩy trong chѭѫng 1, hiӋu giӳa bӕc hѫi và giáng thӫy là nhân tӕ chính hình
thành trѭӡng ÿӝ muӕi trong lӟp trên cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi.
Phân bӕÿӝ muӕi theo ÿӝ sâu thӵc tӃ phө thuӝc hoàn toàn vào các quá
trình hoàn lѭu nѭӟc trong phѭѫng ngang và thҷng ÿӭng, trong ÿó bình lѭu
muӕi bӣi các dòng chҧy
là nhân tӕ quan tr
ӑng hѫn cҧ. Giӕng nhѭ nhiӋt ÿӝ,
trong phân bӕÿӝ muӕi cNJng thӇ hiӋn rõ mӝt lӟp tӵa ÿӗng nhҩt bên trên hình

thành trong xáo trӝn gió và ÿӕi lѭu thu ÿông.
Lӟp tӵa ÿӗng nhҩt bên trên xét theo phân bӕÿӝ muӕi ÿѭӧc gӑi là
lӟp
ÿҷng muӕi
. Vì nhӳng nhân tӕ chính hình thành lӟp ÿҷng muӕi và lӟp ÿҷng
nhiӋt thӵc tӃ cùng là mӝt, ÿһc biӋt trong thӡi kì lҥnh cӫa năm, nên các biên
dѭӟi cӫa nhӳng lӟp này khá gҫn vӟi nhau. Tuy nhiên, vào mùa ÿông ӣ nhӳng
vùng phát triӇn mҥnh ÿӕi lѭu, ÿӝ dày lӟp ÿҷng nuӕi lӟn hѫn mӝt ít so vӟi ÿӝ
dày lӟp ÿҷng nhiӋt. Nhѭng nhӳng khác biӋt lӟn nhҩt giӳa lӟ
p ÿҷng
muӕi và
lӟp ÿҷng nhiӋt lҥi ÿѭӧc nhұn thҩy vào mùa xuân và ÿҫu mùa hè, khi mà do
dòng nhiӋt bӭc xҥÿӃn tác ÿӝng làm giҧm mҥnh ÿӝ dày lӟp ÿҷng nhiӋt, trong
khi ÿó ÿӝ dày lӟp ÿҷng muӕi thӵc tӃ vүn không biӃn ÿәi. HӋ quҧ là vӅ trung
bình cҧ năm ÿӝ dày lӟp ÿҷng muӕi ӣ các vƭÿӝ trung bình và cao thѭӡng lӟn
hѫn ÿӝ dày lӟp ÿҷng
nhiӋt.
Sӵ hình thành
nêm mu͙i mùa әn ÿӏnh bҳt ÿҫu mӝt hai tháng muӝn hѫn
sӵ hình thành cӫa nêm nhiӋt mùa, hѫn nӳa nêm muӕi mùa chӍ quan sát thҩy
275 276
ӣ các vƭÿӝ cao do tan băng biӇn và giáng thӫy. Nét khác biӋt khác so vӟi
nêm nhiӋt mùa là ӣ chӛÿӝ sâu nêm muӕi mùa bé hѫn nhiӅu và nó thѭӡng chӍ
nҵm ӣ cách mһt ÿҥi dѭѫng vài mét.
Lӟp ÿҷng muӕi ӣ phҫn lӟn các vùng ÿҥi dѭѫng trӵc tiӃp chuyӇn sang
lӟp
nêm mu͙i chính tӗn tҥi quanh năm. Nó thѭӡng trùng vӟi phҫn trên cӫa
nêm nhiӋt vƭnh cӱu và phân bӕ trong phҥm vi 200-700 m. Mһc dù so vӟi nêm
nhiӋt, nêm muӕi chính biӇu hiӋn yӃu hѫn, nhѭng dù sao nó cNJng có ҧnh
hѭӣng rõ rӋt tӟi sӵ hình thành và tiӃn triӇn cӫa các khӕi nѭӟc và nhӳng quá

trình vұt lý khác. Ӣ thҩp hѫn nêm muӕi, ÿӝ muӕi hҫu nhѭ không biӃn ÿәi
theo ÿӝ sâu.
Mһc dù tính thөÿӝng
cӫa ÿӝ muӕi, khác vӟi phân tҫng nhiӋt ÿӝ, phân
tҫng cӫa ÿӝ muӕi tӓ ra phӭc tҥp hѫn và có tính xen kӁ lӟp biӇu hiӋn khá rõ
vӟi nhiӅu ÿiӇm cӵc trӏ trung gian. Thұt vұy, trong ÿӟi mһt quan sát thҩy mӝt
c͹c ÿ̩i ÿ͡ mu͙i g̯n m̿t, gһp ӣ rҩt nhiӅu nѫi trong Thái Bình Dѭѫng tӯÿai
cұn chí tuyӃn bҳc bán cҫu ÿӃn cұn chí tuyӃn nam bán cҫu. Sӵ hình thành cӵc
ÿҥi này chӫ yӃu liên quan tӟi hoҥt ÿӝng cӫa dҧi hӝi tө nӝi nhiӋt ÿӟi gây nên
giáng thӫy vѭӧt trӝi nhiӅu so vӟi bӕc hѫi trong ÿai xích ÿҥo. Nѭӟc nhҥt muӕi
tӯÿây ÿѭӧc mang vào các hӋ thӕng dòng chҧy Tín phong Bҳc và N
am
ÿӇ ÿi
ÿӃn các vùng chí tuyӃn rӗi sau ÿó tiӃp tөc theo hѭӟng tӟi các cӵc. Ӣ gҫn xích
ÿҥo, ÿӝ sâu cӵc ÿҥi ÿӝ muӕi bҵng 50-100 m. Tҥi các vùng chí tuyӃn, ÿӝ sâu
ÿó ÿҥt tӟi 150 m, ÿôi chӛ (ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng và phҫn tây Thái Bình Dѭѫng)
thұm chí tӟi 200 m.
Trong ÿӟi trung gian rҩt phә biӃn mӝt cӵc trӏÿӝ muӕi thҩp tҥo thành ӣ
các vƭÿӝ cұn cӵc do
kӃt qu
ҧ chìm nѭӟc các lӟp mһt, và mӝt cӵc trӏÿӝ muӕi
cao tҥo thành trong quá trình mang nѭӟc tӯ các biӇn Ĉӏa Trung Hҧi, Hӗng
Hҧi và vӏnh PӃchxic tӟi.
C͹c ti͋u ÿ͡ mu͙i trung gian c̵n c͹c nam ÿѭӧc quan sát thҩy trên
không gian rӝng lӟn - tӯ front ÿҥi dѭѫng Nam Cӵc ÿӃn 25
o
N ӣĈҥi Tây
Dѭѫng, 15
o
N ӣ Thái Bình Dѭѫng và ÿӃn 10

o
S ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng. Sӵ hình
thành cӫa cӵc tiӇu này chӫ yӃu do nhӳng chuyӇn ÿӝng giáng trong các ÿӟi
front Nam Cӵc và cұn Nam Cӵc, nѫi ÿây các ÿѭӡng ÿҷng ÿӝ muӕi hҫu nhѭ
phân bӕ thҷng ÿӭng tӯ mһt tӟi ÿӝ sâu 600-800m, ÿôi chӛ tӟi 1000 m. Ĉӝ sâu
phân bӕ cӵc ÿҥi tұp trung ӣ các hӋ thӕng hoàn lѭu xoáy nghӏch cұn chí tuyӃn
vӟi chuyӇn
ÿӝng giáng áp ÿҧo, ӣÿó nó ÿҥt tӟi 1
200 m và thҩp hѫn. Ĉӝ sâu
phân bӕ cӵc tiӇu thuӝc vӅ vùng front (cӵc) Nam Cӵc, ӣÿó nó nâng lên tӟi
600 m.
C͹c ti͋u ÿ͡ mu͙i trung gian c̵n c͹c b̷c chӍ phә biӃn ӣ phҫn phía bҳc
Thái Bình Dѭѫng. Sӵ hình thành cӫa nó cNJng liên quan tӟi chuyӇn ÿӝng
giáng phát triӇn trên front cұn cӵc bҳc và ÿһc biӋt ӣ phía nam front trong ÿӟi
45-35
o
N. Tҥi ÿây, nѭӟc ҩm và ÿӝ muӕi cao cӫa các hҧi lѭu Kurosyo và Bҳc
Thái Bình Dѭѫng bӏ lҥnh ÿi và chìm xuӕng ÿӝ sâu 400-600 m. Cӵc tiӇu ÿӝ
muӕi này phә biӃn tӟi vƭÿӝ 10-15
o
N.
C͹c ÿ̩i ÿ͡ mu͙i trung gian Ĉ͓a Trung H̫i có vai trò ÿáng kӇ không
nhӳng trong phân tҫng các khӕi nѭӟc Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng, mà còn trong các
quá trình hình thành các khӕi nѭӟc trung gian và ÿһc biӋt nѭӟc sâu. Do Ĉӏa
Trung Hҧi có cân bҵng nѭӟc ngӑt lӟn, dҩu âm, nên nѭӟc biӇn này bӏ mһn hóa
mҥnh (tӯ 37-38
%
o ӣ phía tây ÿӃn 39 %o và cao hѫn ӣ phía ÿông). Trong eo
Ghibralta, nѭӟc mһt ít mһn hѫn tӯÿҥi dѭѫng ÿi vào biӇn, bù trӯ cho lѭӧng
bӕc hѫi vѭӧt trӝi lѭӧng giáng thӫy trong biӇn này. Ӣ các lӟp dѭӟi cӫa eo,

nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi ÿѭӧc mang ra ÿҥi dѭѫng, lan truyӅn dѭӟi dҥng dҧi quҥt
và hòa trӝn mҥnh mӁ vӟi nѭӟc Ĉҥi Tây Dѭѫng. Trong quá trình biӃn tính,
chúng bӏ nguӝi lҥnh và chìm xuӕng. Cӵ
c trӏ do
chúng tҥo thành quan sát
ÿѭӧc ӣÿӝ sâu 1
000-2000 m vӟi ÿӝ muӕi tӯ 35 ÿӃn 36%
o.
C͹c ÿ̩i ÿ͡ mu͙i H͛ng H̫i - P͇chxic là hiӋn tѭӧng tѭѫng tӵ cӫa cӵc
ÿҥi Ĉӏa Trung Hҧi. Nó ÿѭӧc tҥo thành chӫ yӃu bҵng nѭӟc mang ra tӯ biӇn
Hӗng Hҧi, ÿӝ muӕi rҩt cao (tӯ 37 %
o ӣ phía nam ÿӃn 41 %o ӣ phía bҳc). Bҳt
ÿҫu tӯ vӏnh Aÿen nó ÿã giҧm xuӕng tӟi 35,7-36
%
o. Nѭӟc biӇn Hӗng Hҧi
cNJng lan truyӅn dҥng dҧi quҥt khi ra tӟi ÿҥi dѭѫng tҥi ÿӝ sâu 600-800 m. VӅ
phía ÿông, ÿӝ muӕi cao (35-35,2 %
o) lan rӝng tӟi tұn bӡ bán ÿҧo Trung Ҩn,
vӅ phía nam - ÿӃn 5
o
S và vӅ phía tây nam - ÿӃn tұn eo biӇn Môzămbic.
C͹c ÿ̩i ÿ͡ mu͙i ÿͣisâu chӍ biӇu hiӋn ӣ phҫn ÿông bҳc Ĉҥi Tây
Dѭѫng, ӣÿây nhӡ quá trình nѭӟc ҩm và mһn do hҧi lѭu Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng
277 278
mang ÿӃn bӏ nguӝi lҥnh mҥnh, ÿӕi lѭu mұt ÿӝ phә biӃn hҫu nhѭ tӟi toàn bӅ
dày ÿҥi dѭѫng. Cӵc trӏ sâu quan sát thҩy tӯ 45 ÿӃn 60
o
N. Ӣ khoҧng giӳa 25
và 45
o

N cӵc trӏ này bӏ mӡ nhҥt bӣi nhӳng chuyӇn ÿӝng giáng trong hӋ thӕng
xoáy nghӏch cұn chí tuyӃn và xuҩt hiӋn lҥi trong dҧi 20-25
o
N ӣÿӝ sâu 1 200-
1
500 m. ĈӃn xích ÿҥo, cӵc trӏ hҥ thҩp xuӕng tӟi 2 000 m vӟi ÿӝ muӕi gҫn
bҵng 35
%
o, còn ӣ vùng chí tuyӃn nam nó thҩp hѫn nӳa (3000-3500 m). Ӣ
Nam Cӵc ÿӝ sâu phân bӕ cӵc trӏÿӝ muӕi dҫn dҫn nâng lên trên hѭӟng tӟi lөc
ÿӏa do sӵ áp ÿҧo cӫa chuyӇn ÿӝng thăng trong các hӋ thӕng xoáy thuұn. Ӣ
gҫn front cұn Nam Cӵc, nó nâng lên ÿӃn ÿӝ sâu 2
500-3 000 m, còn ӣ dҧi
phân kì Nam Cӵc - tӟi 800-1000 m. Nѭӟc sâu Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng ÿѭӧc hҧi
lѭu vòng quanh Nam Cӵc mang vӅ phía ÿông, ÿi vào các phҫ
n phía nam cӫa
Ҩn Ĉӝ Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng.
Hình 6.4. Phân vùng Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi theo ÿһc ÿiӇm phân bӕ thҷng ÿӭng
cӫa ÿӝ muӕi (các kí hiӋu trong chính văn) (theo V.N. Stepanov)
Vì phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa ÿӝ muӕi khá phӭc tҥp, nên trong hӋ thӕng
phân loҥi theo ÿiӅu kiӋn phân tҫng ngѭӡi ta phân chia ra 11 kiӇu (bҧng 6.3),
vùng phân bӕ cӫa các kiӇu trên Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi ÿѭӧc biӇu diӉn trên hình
6.4.
Ki͋u xích ÿ̩o - chí tuy͇n (ɗT) ÿһc trѭng bӣi nhӳng giá trӏÿӝ muӕi hѫi
giҧm trong lӟp mһt do giáng thӫy vѭӧt trӝi bӕc hѫi, mӝt cӵc ÿҥi bên dѭӟi
mһt tҥi ÿӝ sâu 100-150 m, nêm muӕi biӇu lӝ yӃu và ӣ dѭӟi ÿӝ sâu 500 m ÿӝ
muӕi phân bӕ hҫu nhѭÿӗng ÿӅu. KiӇu này không xuҩt hiӋn ӣĈҥi Tây
Dѭѫng. Có ba phө kiӇu:
ɗTc, ɗTɸ, ɗTɜ và chӍ quan sát thҩy ӣ Thái Bình
Dѭѫng.

Ki͋u Bengal (Ȼɝ) có nhiӅu nét tѭѫng tӵ ɗT, song trong kiӇu này không
có cӵc ÿҥi dѭӟi mһt, còn ÿӝ muӕi cӫa nѭӟc ÿӟi sâu thì hѫi tăng, ngѭӧc lҥi
vӟi kiӇu
ɗT.
Ki͋u chí tuy͇n (T) chiӃm nhӳng vùng rӝng lӟn cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi,
ÿӝ muӕi lӟp mһt hѫi tăng, cӵc ÿҥi dѭӟi mһt và cӵc tiӇu trung gian biӇu hiӋn
rҩt rõ nét.
Ki͋u chí tuy͇n trung tâm ÿ̩i d˱˯ng (CɪT) phân bӕӣ trung phҫn các
ÿҥi dѭѫng tҥi vùng cӵc ÿҥi hiӋu bӕc hѫi - giáng thӫy. Vì vұy, kiӇu này có ÿӝ
muӕi cao nhҩt trong lӟp mһt, giҧm ÿӅu ÿӃn ÿӝ sâu 800-1
000 m và tăng chұm
ӣ phía dѭӟi 1
000 m.
Ki͋u chí tuy͇n phía ÿông (ȼT) khác vӟi kiӇu chí tuyӃn chính bӣi sӵ
phân bӕÿӝ muӕi ÿӗng ÿӅu trong lӟp 500 m bên trên do nhӳng chuyӇn ÿӝng
thăng cѭӡng ÿӝ mҥnh gây nên.
Ki͋u c̵n Ĉ͓a Trung H̫i (ɉp) hình thành tӯ nѭӟc ÿӝ muӕi cao và tѭѫng
ÿӕi nóng tӯ các biӇn Ĉӏa Trung Hҧi và Hӗng Hҧi, vӏnh PӃchxic ÿѭӧc mang
ra ÿҥi dѭѫng. KiӇu này ÿһc trѭng bӣi mӝt cӵc ÿҥi ÿӝ muӕi trung gian thӇ
hiӋn rõ nét. Theo ÿһc ÿiӇm ÿӏa phѭѫng, nó ÿѭӧc chia thành mӝt sӕ phө kiӇu:
phө kiӇu vӏnh PӃchxic (
ɉpc), phө kiӇu tây Hӗng Hҧi (ɉpɡ), phө kiӇu ÿông
Hӗng Hҧi (
ɉpɜ), phө kiӇu nam Hӗng Hҧi (ɉpɸ) và phө kiӇu Ĉӏa Trung Hҧi
(
Cp).
Ki͋u c̵n chí tuy͇n (CɛT) có phân bӕÿӗng nhҩt ÿӝ muӕi trong lӟp 200
m bên trên và nêm muӕi rõ nét trѭӟc 1
000 m.
279 280

Ki͋u B̷c Ĉ̩i Tây D˱˯ng (CȺ) ÿѭӧc hình thành dѭӟi tác ÿӝng cӫa
dòng chҧy Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng mang nѭӟc cұn chí tuyӃn nóng và ÿӝ muӕi
cao tӟi vùng phía bҳc ÿҥi dѭѫng này. KiӇu này ÿһc trѭng bӣi ÿӝ muӕi cao
trong các lӟp nѭӟc mһt và trung gian, phân tҫng yӃu và không tӗn tҥi nhӳng
cӵc trӏ nhiӋt muӕi.
Ki͋u Nam Thái Bình D˱˯ng (ɘT) là hiӋn tѭӧng tѭѫng tӵ cӫa CȺ, tuy
nhiên ÿӝ muӕi cӫa nó thҩp hѫn nhiӅu. Nét khác biӋt nӳa là xáo trӝn ÿӕi lѭu
vào thӡi kì lҥnh lan truyӅn tӟi ÿӝ sâu cӫa cӵc ÿҥi trung gian.
Ki͋u c̵n c͹c (Cɛɉ) có phân tҫng tѭѫng ÿӕi yӃu, nѭӟc mһt và trung
gian nhҥt ÿi nhiӅu làm tăng graÿien thҷng ÿӭng trong lӟp bên trên. Nѭӟc các
tҫng sâu có phân bӕÿӝ muӕi ÿӗng nhҩt.
Bҧng 6.3. Giá trӏÿӝ muӕi trung bình cӫa các kiӇu phân bӕ, %o
Ĉӝ
sâu
(m)
ɗT Ȼɝ TCɪT ȻT ɉɪ CɛTCȺɘTCɛɉ ɉ
0 34,42 32,83 35,16 36,10 34,94 35,80 35,23 35,04 34,28 33,94 33,48
50 34,73 33,87 35,40 36,05 34,92 35,84 35,27 35,14 34,29 33,96 33,74
100 34,93 34,62 35,57 35,94 34,82 35,78 35,27 35,19 34,32 34,02 33,96
150 34,89 34,87 35,56 35,75 34,77 35,70 5,22 35,19 34,35 34,09 34,17
200 34,79 34,95 35,43 35,54 34,76 35,64 35,16 35,19 34,37 34,14 34,31
300 34,78 34,99 35,08 35,16 34,74 35,54 35,02 35,17 34,37 34,21 34,44
400 34,72 35,01 34,86 34,93 34,67 35,46 34,87 35,14 34,37 34,27 34,50
500 34,68 35,00 34,72 34,76 34,59 34,42 34,74 35,12 34,35 34,31 34,54
600 34,64 35,00 34,64 34,65 34,54 35,39 34,63 35,09 34,33 34,36 34,58
800 34,67 34,95 34,58 34,56 34,51 35,39 34,51 35,06 34,31 34,45 34,62
1000 34,62 34,92 34,61 34,56 34,55 35,38 34,48 35,03 34,33 34,52 34,64
1500 34,65 34,84 34,72 34,71 34,69 35,13 34,61 34,96 34,50 34,64 34,68
2000 34,66 34,79 34,75 34,77 34,75 34,94 34,70 34,94 34,63 34,71 34,69
3000 34,68 34,76 34,76 34,78 34,77 34,86 34,75 34,94 34,69 34,71 34,70

4000 34,70 34,72 34,76 34,77 34,77 34,82 34,74 34,91 34,70 34,70 34,69
5000 34,71

34,76 34,81 34,79 34,80 34,75

34,68 34,68 34,70
Ki͋u c͹c (ɉ): Ĉӝ muӕi trong ÿӟi mһt và phҫn trên cӫa ÿӟi sâu rҩt thҩp,
sau ÿó hҫu nhѭÿѫn ÿiӋu tăng ÿӃn ÿӝ sâu 1 000-1 500 m, dѭӟi nӳa thӵc tӃ
không ÿәi. Có hai phө kiӇu: phө kiӇu Nam Cӵc (
Ⱥɧ) và phө kiӇu Bҳc Băng
Dѭѫng (
Ⱥp).
6.2.3. Mұt ÿӝ nѭӟc
Nhѭÿã nhұn xét, do mұt ÿӝ phө thuӝc phi tuyӃn vào nhiӋt ÿӝ và ÿӝ
muӕi, nên ÿã nҧy sinh mӝt loҥt hiӋu ӭng trong khi hòa trӝn nhӳng khӕi nѭӟc
khác nhau. Tuy nhiên, khi phân tích vƭ mô và ÿһc biӋt phân tích khí hұu thì
tính phi tuyӃn này ÿӕi vӟi các vùng khѫi ÿҥi dѭѫng có thӇ bӓ qua. Vì vұy,
trong phép xҩp xӍ bұc nhҩt phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa mұt ÿӝ là kӃt quҧ cӝng
các phân bӕ th
ҷng
ÿӭng cӫa nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi. Ĉѭѫng nhiên là nhiӋt ÿӝ
góp phҫn áp ÿҧo vào sӵ hình thành trѭӡng mұt ÿӝ. Ngoҥi trӯ nhӳng vùng vƭ
ÿӝ cao, nѫi có băng biӇn và dòng bӭc xҥ tӟi trong năm không lӟn cNJng nhѭ
nhӳng vùng cөc bӝ có nѭӟc sông hòa trӝn vӟi nѭӟc biӇn làm chênh lӋch ÿӝ
muӕi mӝt cách ÿӝt ngӝt.
Lӟp tӵa ÿӗng nhҩt
bên trên vӅ m
ұt ÿӝ ÿѭӧc gӑi là lӟp ÿҷng mұt ÿӝ. Ĉӝ
dày cӫa nó thѭӡng ÿѭӧc chҩp nhұn bҵng cӵc tiӇu trong hai giá trӏÿӝ dày lӟp
ÿҷng nhiӋt và lӟp ÿҷng muӕi. Vì vұy, vӅ trung bình trong năm ÿӝ dày lӟp

ÿҷng mұt ÿӝ nhӓ hѫn các ÿӝ dày tѭѫng ӭng cӫa lӟp ÿҷng nhiӋt và lӟp ÿҷng
muӕi.
Dѭӟi lӟp ÿҷng mұt ÿӝ là
lͣp ÿ͡t bi͇t, hay nêm m̵t ÿ͡ mùa, lӟp này
hình thành trong quá trình ÿӕt nóng bӭc xҥ các lӟp nѭӟc mһt vào thӡi kì
xuân hè. Nhӳng qui luұt chӫ yӃu cӫa nó thӵc tӃ trùng hӧp vӟi nêm nhiӋt mùa
ÿӕi vӟi phҫn lӟn Ĉҥi Dѭѫng ThӃ giӟi, song cѭӡng ÿӝ có thӇ biӃn ÿәi tùy
thuӝc nhӳng ÿһc ÿiӇm ÿӏa phѭѫng trong phân bӕÿӝ muӕi. NӃu nhӳng quá
trình vұt lý nào ÿó (thí dө, bình lѭu các khӕi nѭӟc
ÿӝ muӕi cao bӣi dò
ng
chҧy) làm tăng ÿӝ muӕi vӟi ÿӝ sâu trong lӟp nêm nhiӋt, thì nó làm tăng
graÿien thҷng ÿӭng cӫa mұt ÿӝ và do ÿó, tăng cѭӡng nêm mұt ÿӝ mùa. Trong
trѭӡng hӧp ngѭӧc lҥi, khi ÿӝ muӕi giҧm vӟi ÿӝ sâu, thì nêm mұt ÿӝ mùa suy
281 282
yӃu.
Tình hình ӣ các vùng cӵc có khác. Ӣÿây nêm nhiӋt mùa không tӗn tҥi
và sӵ hình thành nêm mұt ÿӝ mùa là do nêm muӕi mùa hình thành trong quá
trình tan băng biӇn và giáng thӫy. Ngoài ra, nêm mұt ÿӝ rҩt әn ÿӏnh ÿѭӧc tҥo
thành ӣ nhӳng vùng hòa trӝn nѭӟc sông và nѭӟc biӇn. Trong mӝt sӕ trѭӡng
hӧp riêng nêm mұt ÿӝ này không chӍ gây trӣ ngҥi cho sӵ xáo trӝn thҷng ÿӭng
mà còn cho chuyӇn ÿӝng cӫa tҫu.
Sӵ hình thành nêm mұt ÿӝ
sâu vƭnh cӱu cNJng
diӉn ra ÿҥi thӇ nhѭ vұy,
nêm mұt ÿӝ vƭnh cӱu trùng hӧp vӟi nêm nhiӋt chính vӅ nhӳng nét chung. Vai
trò cӫa ÿӝ muӕi dүn tӟi hoһc làm tăng cѭӡng nêm mұt ÿӝ vƭnh cӱu khi ÿӝ
muӕi tăng vӟi ÿӝ sâu, hoһc làm suy yӃu nó khi ÿӝ muӕi giҧm vӟi ÿӝ sâu.
Trong bҧng 6.4 dүn phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa mұt
ÿӝ qui

ѭӟc ÿӕi vӟi
phҫn phía bҳc và phҫn phía nam cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng có
thӇ làm chӍ sӕ vӅ hѭӟng trao ÿәi nѭӟc qua xích ÿҥo. Nhѭÿã thҩy tӯ bҧng
này, mұt ÿӝ nѭӟc trung bình ӣ phҫn phía bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng bên trên ÿӝ sâu
1
000 m tӓ ra thҩp hѫn mұt ÿӝ nѭӟc ӣ phҫn phía nam, còn ӣ các ÿӝ sâu lӟn
hѫn 1
000 m - ngѭӧc lҥi.
Bҧng 6.4. Phân bӕ thҷng ÿӭng mұt ÿӝ qui ѭӟc cӫa các lӟp nѭӟc
ӣ phҫn phía bҳc và phҫn phía nam các ÿҥi dѭѫng
Ĉҥi Tây Dѭѫng Thái Bình Dѭѫng
Lӟp (m)
phҫn bҳcphҫn nam phҫn bҳcphҫn nam
0150 26,06 26,45 24,66 25,88
150500 27,05 27,16 26,49 26,85
5001000 27,46 27,48 27,08 27,28
10002000 27,77 27,71 27,47 27,55
20003000 27,85 27,83 27,68 27,74
30004000 27,87 27,86 27,74 27,80
40005000 27,88 27,86 27,78 27,82
Nhѭ vұy, trong các lӟp bên trên cӫa ÿҥi dѭѫng nѭӟc phҧi vұn chuyӇn tӯ
nӱa phía nam qua xích ÿҥo tӟi nӱa phía bҳc, trong các lӟp sâu hѫn 1
000 m -
tӯ nӱa phía bҳc tӟi nӱa phía nam. Ӣ phҫn phía nam Thái Bình Dѭѫng mұt ÿӝ
nѭӟc cӫa tҩt cҧ các lӟp lӟn hѫn mұt ÿӝ nѭӟc ӣ phҫn phía bҳc. Vì vұy, sӵ vұn
chuyӇn nѭӟc qua xích ÿҥo tӯ bán cҫ
u nam tӟi bán cҫu bҳc diӉn ra trong tҩt cҧ
các lӟp.
6.3. Khái niӋm vӅ các khӕi nѭӟc. Phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc
trên cѫ sӣ phân tích

ST 
Sӵ biӃn thiên theo ÿӟi cӫa các ÿiӅu kiӋn tӵ nhiên, cӫa ÿһc ÿiӇm phân bӕ
năng lѭӧng mһt trӡi, trao ÿәi nhiӋt và nѭӟc, sӵ hiӋn diӋn cӫa các hӋ thӕng
hoàn lѭu vƭ mô vӟi ÿһc thù chuyӇn ÿӝng phѭѫng ngang và phѭѫng thҷng
ÿӭng là nguyên nhân hình thành các khӕi nѭӟc vӟi mӝt tұp hӧp xác ÿӏnh các
ÿһc trѭng tӵa dӯng.
Theo ÿӏnh nghƭa c
ӫa A.Ĉ. Ĉobrѫv
olski, khӕi nѭӟc là mӝt thӇ tích nѭӟc
tѭѫng ÿӕi lӟn, hình thành ӣ mӝt vùng ÿҥi dѭѫng nhҩt ÿӏnh, có phân bӕ các
ÿһc trѭng vұt lý, hóa hӑc và sinh hӑc hҫu nhѭ không ÿәi và liên tөc trong
mӝt khoҧng thӡi gian dài, tҥo thành mӝt phӭc hӋ và lan truyӅn nhѭ mӝt thӇ
thӕng nhҩt.
Nhѭ vұy, tính chҩt hҫu nhѭ không ÿәi cӫa các ÿһ
c t
rѭng trong không
gian và thӡi gian là nét phân biӋt chӫ yӃu cӫa các khӕi nѭӟc. CNJng cҫn phҧi
lѭu ý rҵng khӕi nѭӟc phҧn ánh nhӳng ÿһc ÿiӇm ÿӏa lý tӵ nhiên cӫa vùng hình
thành, ӣÿó nó nhұn ÿѭӧc nhӳng tính chҩt ÿһc trѭng cӫa mình, cNJng nhѭ
nhӳng con ÿѭӡng lan truyӅn. Tҥi các biên giӳa nhӳng khӕi nѭӟc hình thành
các ÿͣi front, trong ÿó graÿien cӫa các ÿһc trѭng có giá trӏ lӟn khi chuyӇn tӯ
mӝt khӕi nѭӟc này sang khӕi nѭӟc khác. Trong trѭӡng hӧp các graÿien ÿһc
biӋt lӟn, ranh giӟi giӳa các khӕi nѭӟc có thӇ có dҥng mӝt mһt phân cách, hay
m̿t front.
Vì
có nhӳng khó khăn trong viӋc xác ÿӏnh nhiӅu ÿһc trѭng hóa hӑc và
283 284
sinh hӑc, ÿӃn nay vүn rҩt khó nhұn ÿӏnh nhӳng ÿһc trѭng nào là quan trӑng
hѫn, nhӳng ÿһc trѭng nào ít quan trӑng hѫn dѭӟi góc ÿӝ ÿӇ phân ÿӏnh mӝt
khӕi nѭӟc. ĈiӅu này gây trӣ ngҥi cho viӋc phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc mӝt cách

ÿѫn trӏ. Vì vұy, thông thѭӡng ÿӇ phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc ngѭӡi ta chӍ sӱ
dөng dӳ liӋu vӅ nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi, mһc dù
nhӳng dӳ liӋu này không phҧi
bao giӡ cNJng là ÿӫ ÿӇ phân ÿӏnh mӝt cách tin cұy.
Nhӡ biӇu ÿӗ
ST 
có thӇ biӇu diӉn nhӳng hình tѭӧng ÿӗ hӑa sau ÿây:
ÿѭӡng thҷng hòa trӝn biӇu diӉn sӵ hòa trӝn cӫa hai khӕi nѭӟc; tam giác hòa
trӝn dùng ÿӇ phân tích sӵ hòa trӝn cӫa ba khӕi nѭӟc; ÿѭӡng cong
ST  bҩt
kì (ÿѭӡng cong hòa trӝn) phҧn ánh quá trình hòa trӝn nѭӟc chѭa hoàn toàn.
Ta xét hai khӕi nѭӟc ÿӗng nhҩt
A
và vӟi nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi tuҫn
tӵ bҵng và . Trên biӇu ÿӗ
T
B
S
11
, ST
22
, ST  nhӳng khӕi nѭӟc này sӁÿѭӧc
xác ÿӏnh bҵng các ÿiӇm
A
và gӑi là các chӍ sӕ nhiӋt muӕi trong tӑa ÿӝ
ST  (hình 6.5).
B
Hình 6.5. Ĉѭӡng thҷng hòa trӝn
hai khӕi nѭӟc
Trong ÿiӅu kiӋn hòa trӝn hoàn toàn các khӕi nѭӟc, nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi

cӫa hӛn hӧp sӁÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng các công thӭc sau:
2211
mTmTT 
, (6.1)
2211
mSmSS  , (6.2)
trong ÿó
1
m và 
2
m tӍ phҫn (khӕi lѭӧng) cӫa khӕi nѭӟc thӭ nhҩt và thӭ hai
tham gia hòa trӝn. Tr ѭѫo
, tӭc 1
m
n
g các ph ng trình này, tӍ phҫn ÿѭӧc biӇu diӉn bҵng
phҫn cӫa ӏÿѫn v
21
 m .
Hình 6.6. Tam giác hòa trӝn ba khӕi nѭӟc
ӝn ba khӕi n ӗng nBây giӡ ta xét trѭӡng hӧp hòa tr ѭӟc ÿ hҩt BA , và M
Ӌt ÿӝ và ÿӝ muӕi tuҫn tӵ là
2211
, ; , STST và
33
, ST . Trên biӇu ÿӗ
ST  (hình 6.6) nhӳng chӍ sӕ cӫa ba khӕi nѭӟc này nӃu không nҵm trên mӝt
ÿѭӡng thҷng thì tҥo thành mӝt tam giác hòa trӝn. Sҧn phҭm hòa trӝn hoàn
toàn ba khӕi n
có nhi

ѭӟc sӁ có nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng các công
thӭc hòa trӝn:
TmTmTmT 
332211
,
285 286
SmSmSmS 
332211
, (6.3)
tron
m
g ÿó Ӎ phҫn cӫa ba
khӕi nѭӟc tham gia hòa trӝn, trong
ÿó
ho
)
ÿѭ
a ө, t ӕi nѭӟ
21
, mm và 
3
t
1
321
 mm
.
KӃt quҧ hòa trӝn àn toàn ba khӕi nѭӟc sӁ ÿѭӧc biӇu diӉn bҵng mӝt
ÿiӇm vӟi các tӑa ÿӝ (
ST ,
) nҵm bên trong tam giác hòa trӝn. ĈӇ thuұn tiӋn

cho viӋc xác ÿӏnh tѭѫng quan cӫa tӯng khӕi nѭӟc so vӟi các khӕi nѭӟc hòa
trӝn, cҫn chia các cҥnh cӫa tam giác hòa trӝn thành 10 phҫn và nӕi các ÿiӇm
chia bҵng nhӳng ÿѭӡng thҷng song song vӟi mӛi cҥnh cӫa tam giác. ViӋc sӱ
dөng lѭӟi này ÿӇ xác ÿӏnh hàm lѭӧng (bҵng phҫn trăm cӫa tӯng khӕi nѭӟc
ӧc biӇu thӏ
trӵc q
u n trên hình 6.6. Thí d ҥi ÿiӇm
a
có 10 % kh c
m
A
, 50 % khӕi nѭӟckhӕi nѭӟcB và 40 % M . ĈӇ xác ҭn sӕ
ҫn giҧi hӋ
(6.4)
xá
ÿӏnh ba
21
, mm
và
m
3
c
.1
321
 mmm
Tӯ cá
c phѭѫng trình (6.1), (6.2) dӉ dàng c ÿӏnh các giá trӏ
,
,
332211

332211


SmSmSmS
TmTmTmT
T
và S
tѭѫng ng v i mӝt ÿiӇm bҩt kì cӫa hӛn hӧpӭӟ
M
, theo dӳ liӋu vӅ các k i
nѭӟc
hӕ
A
và B . Ta nhұn thҩy rҵng các giá trӏ nh và ÿӝ muӕi ӣiӋt ÿӝ ÿiӇm M
liên hӋ vӟi nhau bҵng mӕi phө thuӝc ÿѫn trӏ
1212
SSSS 
Ĉӗng thӡi thѭӡng
xuҩt hiӋn bài toán xác ÿӏnh thành phҫn tӍ lӋ (phҫn
trăm) cӫa tӯng khӕi nѭӟc trong sӕ các khӕi nѭӟc cӫa hӛn hӧp theo nhӳng giá
trӏ cӫa các chӍ s
122112
)( TTSTSTS
T




.
ӕ nhiӋt muӕi. Vӟi mөc ÿích ÿó, chӍ cҫn giҧi hӋ hai phѭѫng

trình tuyӃn tính
.1
,
21
2211


mm
TmTmT
21
1
2
21
2
1
,
TT
TT
m
TT
TT
m






.
Ta xét thí dө cө thӇ. Giҧ sӱӣ vùng nào ÿó tҥi mһt ÿҥi dѭѫng ta có khӕi

nѭӟc, tҥi ÿӝ sâu 100 m ta có khӕi nѭӟc
B .
Yêu cҫu xác ÿӏnh các ÿһc trѭng cӫa khӕi nѭӟc ӣÿiӇm
)% 35 ,C20( oA
$
)% 34 ,C16( o
$
M tҥi ÿӝ sâu 40 m.
NӃu chҩp nhұn các ÿiӇm
A
và B là tâm cӫa các khӕi nѭӟc, dӉ dàng thҩy
rҵng ӣÿiӇm
M ÿã hòa trӝn 60% khӕi
A
và 40% khӕi B . ThӃ nhӳng giá trӏ
này vào các công thӭc (6.1) và (6.2), ta tìm ÿѭӧc ӣÿiӇm
M nhiӋt ÿӝ nѭӟc
bҵng 18,4
o
C và ÿӝ muӕi bҵng 34,5%o.
Các ÿһc trѭng trong trѭӡng hӧp hòa trӝn ba khӕi nѭӟc cNJng ÿѭӧc xác
ÿӏnh bҵng cách tѭѫng tӵ.
Phҧi lѭu ý rҵng trong ÿiӅu kiӋn thӵc thѭӡng không quan sát thҩy sӵ hòa
trӝn hoàn toàn các khӕi nѭӟc. Tҥi vì bên cҥnh quá trình xáo trӝn, hѭӟng tӟi
san bҵng nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi, trong ÿҥi dѭѫng còn có nhӳng quá trình duy
trì các giá trӏ ban ÿҫu cӫa chúng, tӭc nhӳng quá trình tҥo ra các khӕi nѭӟc.
Tr
ѭӟc hӃt, ÿó
là các quá trình trao ÿәi nhiӋt và ҭm vӟi khí quyӇn, bình lѭu và
mӝt sӕ quá trình khác.

KӃt quҧ là thay vì tam giác hòa trӝn, chúng ta có ÿѭӡng cong có
thӇ có
dҥng khá phӭc tҥp nӃu trong mӝt vùng ÿҥi dѭѫng nào ÿó theo phѭѫng
thҷng ÿӭng có chӭa nhiӅu khӕi nѭӟc khác nhau. Ĉѭӡng cong
ST 
ÿѭӧc
xây dӵng nhѭ sau. Sӕ liӋu vӅ phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi tҥi
mӝt trҥm hҧi văn nào ÿó ÿѭӧc ÿѭa lên biӇu ÿӗ
ST
ST 
 . Ghi các giá trӏÿӝ sâu
tҫng quan trҳc vào bên cҥnh các chӍ sӕ nhiӋt muӕi tѭѫng ӭng và nӕi tҩt cҧ các
ÿiӇm bҵng mӝt ÿѭӡng cong ÿӅu ta sӁ nhұn ÿѭӧc ÿѭӡng cong
ST  (hình
6.7).
Nhӳng qui tҳc phân tích các khӕi nѭӟc theo các ÿѭӡng cong ÿã
ÿѭӧc V.B. Stokman phát biӇu năm 1944 nhѭ sau:
ST 
(6.5)
Tӯ (6.5) ta có
1. Ran
h giӟi giӳa hai khӕi nѭӟc là ÿӝ sâu tҥi ÿó hàm lѭӧng (bҵng %)
xác ÿӏnh theo ÿѭӡng thҷng hòa trӝn hoһc tam giác hòa trӝn bҵng 50 % ÿӕi
vӟi tӯng khӕi nѭӟc.
287 288
2. NӃu ÿѭӡng cong gҫn giӕng ÿѭӡng thҷng, thì ÿӇ phân tích nên
sӱ dөng ÿѭӡng thҷng hòa trӝn. Trong trѭӡng hӧp này các chӍ sӕ cӫa hai khӕi
nѭӟc hòa trӝn nҵm ӣ các ÿҫu mút cӫa ÿѭӡng cong và tѭѫng ӭng vӟi khӕi
nѭӟc mһt và khӕi nѭӟc sâu.
ST 

Hình 6.7. Phân tích các khӕi nѭӟc tҥi trҥm thӫy vănST 
( ) (theo O.I. Mamaev)
W4752 ,S2141 ''
$$

OM
3. NӃu ÿѭӡng cong gӗm hai ÿoҥn thҷng hoһc hѫn nӕi vӟi nhau,
thì có ba khӕi nѭӟc hoһc hѫn tham gia hòa trӝn. Sӕ khӕi nѭӟc bҵng sӕÿiӇm
cӵc trӏ cӫa ÿѭӡng cong cӝng vӟi hai.
ST 
4. V
iӋc xác ÿӏnh các chӍ sӕ ÿѭӧc thӵc h
iӋn bҵng cách vӁ các
ÿѭӡng tiӃp tuyӃn vӟi các ÿoҥn nҳn thҷng cӫa các ÿѭӡng cong
ST
ST 

. Trong
trѭӡng hӧp này, giao ÿiӇm cӫa các tiӃp tuyӃn ӣ vùng cӵc trӏ sӁ chӍ ra chӍ sӕ
nhiӋt muӕi cӫa khӕi nѭӟc trung gian. Nhӳng ÿiӇm mút cӫa các nhánh cӫa
ÿѭӡng cong
ST  tѭѫng ӭng vӟi các khӕi nѭӟc gҫn mһt và khӕi nѭӟc sát
ÿáy.
5. ĈӇ xác ÿӏnh các biên và hàm lѭӧng (bҵng %) cӫa các khӕi nѭӟc tҥi
nhӳng ÿӝ sâu khác nhau, trên các chӍ sӕ
ST  , nhѭ trên các ÿӍnh, phҧi dӵng
tam giác hòa trӝn.
6. Ĉѭӡng trung tuyӃn chính cӫa tam giác hòa trӝn ( và trên hình
6.7) vӁ tӯÿӍnh
ӭng vӟi khӕi nѭӟc trung gian tӟi trung ÿiӇm cӫa cҥnh ÿӕi

diӋn (gӑi là ÿáy cӫa tam giác hòa trӝn) cҳt ÿѭӡng cong
ST
Id Dc

tҥi ÿiӇm ӣÿó
ÿӝ sâu
z sӁÿһc trѭng cho vӏ trí cӫa nhân khӕi nѭӟc trung gian.
7. Nhӳng ÿѭӡng trung tuyӃn bên cӫa tam giác hòa trӝn ( và ,
và trên hình 6.7) vӁ tӯ tr
ung ÿiӇm cӫa ÿáy tam giác hòa trӝn tӟi hai cҥnh
khác sӁ cҳt ÿѭӡng cong
ST
ad ae ec
bc
 tҥi nhӳng ÿiӇm ӣÿó ÿӝ sâu z sӁ tѭѫng ӭng
vӟi các biên cӫa khӕi nѭӟc trung gian. Phҫn ÿѭӡng cong
TS nҵm giӳa hai
trung tuyӃn bên cӫa tam giác hòa trӝn sӁ tѭѫng ӭng vӟi khӕi nѭӟc trung gian.
Ta sӁ xem xét viӋc sӱ dөng nhӳng qui tҳc trên áp dөng vào phân tích
các khӕi nѭӟc tҥi trҥm thӫy văn vӟi tӑa ÿӝ 41
o
27’S và 52
o
47’W (xem hình
6.7). Ĉѭӡng cong
ST 
có ba cӵc trӏ (tҥi các ÿӝ sâu gҫn bҵng 100, 700 và 2
500 m) và hai nhánh - nhánh mһt (tӯ 0 ÿӃn 100 m) và nhánh sâu (tӯ 2 500
ÿӃn 5
000 m). Nhѭ vұy, có thӇ cho rҵng tҥi trҥm này tӗn tҥi năm khӕi nѭӟc.

Ĉó là: 1) Khӕi nѭӟc ÿѭӧc ÿһc trѭng bӣi ÿҫu mút cӫa ÿѭӡng cong
ST 
(ÿiӇm
A
c
) và ÿҥi diӋn cho khӕi nѭӟc mһt nҵm trong lӟp tӯ 0 ÿӃn 75-100 m;
2) Khӕi nѭӟc
A
ÿһc trѭng bӣi cӵc ÿҥi ÿӝ muӕi - ÿó là khӕi nѭӟc trung tâm
Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng nҵm trong lӟp khoҧng 100-200 m; 3) Khӕi nѭӟc
I
ÿһc
trѭng bӣi cӵc tiӇu ÿӝ muӕi - ÿó là khӕi nѭӟc trung gian Nam Cӵc ÿѭӧc tҥo
thành ӣ vùng hӝi tө Nam Cӵc và nҵm trong lӟp 200-1000 m; 4) Khӕi nѭӟc

D
khӕi nѭӟc sâu Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng, nҵm trong lӟp khoҧng 1000-3500
m; 5) Khӕi nѭӟc sát ÿáy Nam Cӵc
B quan sát thҩy ӣ Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng
và ÿѭӧc tҥo thành chӫ yӃu ӣ biӇn Weÿen.
289 290
Hình 6.8. Các ÿѭӡng cong
phân bӕ thҷng ÿӭng nhiӋt
ÿӝ và ÿӝ muӕi, vӏ trí các
khӕi nѭӟc tҥi trҥm thӫy văn
()
(theo O.I. Mam
aev)
W4752 ,S2141 ''
$$

OM
Trên hình 6.8 thӇ hiӋn phân bӕ thҷng ÿӭng nhiӋt ÿӝ và ÿӝ muӕi tҥi trҥm
này và chӍ ra các ranh giӟi cӫa nhӳng khӕi nѭӟc. Sau khi xác ÿӏnh ÿѭӧc các
ranh giӟi giӳa nhӳng khӕi nѭӟc cho mӝt loҥt trҥm, ta có thӇÿѭa phân bӕ các
khӕi nѭӟc lên bҧn ÿӗ và nhѭ vұy xác ÿӏnh ÿѭӧc vӏ trí không gian các khӕi
nѭӟc. Mһc dù có mӝt loҥt nhӳng nhѭӧc ÿiӇm, phân tích
ST  ÿӃn nay vүn
là mӝt phѭѫng pháp phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc ÿѭӧc dùng rӝng rãi nhҩt.
6.4. Nhӳng khӕi nѭӟc cѫ bҧn cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
HiӋn nay tӗn tҥi mӝt sӕ hӋ thӕng phân loҥi các khӕi nѭӟc. Quen thuӝc
nhҩt là các hӋ thӕng phân loҥi cӫa Defant, Sverdrup, Mamaev, Stepanov
v.v Các hӋ thӕng này khác nhau cҧ vӅ nhӳng căn cӭ phѭѫng pháp luұn lүn
kӃt quҧ phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc. HӋ phân loҥi chi tiӃt nhҩt là phân loҥi cӫa
V.N. Stepanov, ÿӇ phân ÿӏnh các khӕi nѭӟc ÿã sӱ dөng nhӳng cӵc trӏ nhiӋt
muӕi tro
ng phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa nѭӟc. Trong ÿó ông xem xét các khӕi
nѭӟc riêng biӋt theo tӯng ÿӟi cҩu trúc. Dƭ nhiên là sӕ khӕi nѭӟc lӟn nhҩt - 11
khӕi nѭӟc, ÿã ÿѭӧc phân ÿӏnh trong ÿӟi cҩu trúc mһt (xích ÿҥo - chí tuyӃn,
Bengal, chí tuyӃn, chí tuyӃn phía ÿông, chí tuyӃn trung tâm, Aravi, cұn chí
tuyӃn, Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng, Nam Thái Bình Dѭѫng, cұn cӵc, cӵc). Trên hình
6.9 biӇu diӉn phân bӕ các khӕi nѭӟc
ÿã nêu chӭng tӓ vӅ cҩu trúc khá phӭc
tҥp cӫa chúng.
Hình 6.9. Vӏ trí phân bӕ các khӕi nѭӟc mһt trong Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
(theo V.N. Stepanov)
Tùy mӭc ÿӝ xuӕng sâu khӓi mһt ÿҥi dѭѫng, sӕ khӕi nѭӟc giҧm dҫn. Ĉó
là vì càng xuӕng sâu sӕ nhân tӕ tác ÿӝng giҧm, cѭӡng ÿӝ cӫa các quá trình
vұt lý thӫy văn suy yӃu dҫn làm cho mӭc ÿӝ ÿӗng nhҩt cӫa các lӟp nѭӟc tăng
lên. Thí dө, trong ÿӟi cҩu trúc trung gian sӕ khӕi nѭӟc giҧm xuӕng còn 6,

ngoài ra tҩt cҧ các khӕi nѭӟc ÿó, ngoҥi trӯ kh
ӕi nѭӟc cұn Ĉӏa Tr
ung Hҧi, là
phҫn nӕi tiӃp cӫa các khӕi nѭӟc mһt tѭѫng ӭng. Trong các ÿӟi sâu và sát ÿáy,
cNJng phân ÿӏnh ÿѭӧc sӕ khӕi nѭӟc nhѭ vұy. Song vùng phân bӕ cӫa chúng
không trùng nhau, mӝt sӕ trong chúng còn có nguӗn gӕc khác vӅ căn bҧn.
Nhѭӧc ÿiӇm chӫ yӃu nhҩt cӫa hӋ phân loҥi này là sӵ tách bҥch có phҫn
291 292
nào nhân tҥo các khӕi nѭӟc theo các ÿӟi cҩu trúc, bӣi vì trong thӵc tӃ chúng
không có nhӳng ranh giӟi chҳc chҳn nhѭ vұy. Vӟi tѭ cách là thí dө, chúng ta
xem sѫÿӗ kinh ÿiӇn phân bӕ các khӕi nѭӟc trên mһt cҳt dӑc kinh tuyӃn qua
Ĉҥi Tây Dѭѫng tӯ Aixѫlen ÿӃn Nam Cӵc (hình 6.10). Sѫÿӗ này do Wust
xây dӵng năm 1935 và dӵa trên chuyӃn khҧo sát lӏch sӱ cӫa tҫu nghiên cӭu
khoa hӑc “Meteor” các năm 1925-1927. Wust ÿã phân ÿӏnh
trong ÿҥi dѭѫng
nhӳng khӕi nѭӟc ÿӕi lѭu (mһt và trung gian) và nhӳng khӕi nѭӟc bình lѭu
(sâu và ÿáy). Nhӳng khӕi nѭӟc ÿӕi lѭu gӗm khӕi nѭӟc trung tâm - cҩu tҥo tӯ
nѭӟc nóng mһn và ӣ Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng, nó phân bӕ trong biӇn Sargass.
Dѭӟi thҩp hѫn khӕi nѭӟc này là mӝt lӟp không dày các loҥi nѭӟc Ĉӏa Trung
Hҧi.
Trong ÿӟi bình lѭu, Wust ÿã phân ÿӏnh
b
ӕn khӕi nѭӟc cѫ bҧn. Ĉó là
nѭӟc sâu (khӕi nѭӟc) Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng, tҥo thành trong biӇn Na Uy và
biӇn Grinlan do ÿӕi lѭu thu ÿông. Khi chìm xuӕng, thӵc tӃ nó chiӃm toàn bӝ
các lӟp sâu và di chuyӇn chұm vӅ phía nam tӟi Nam Cӵc. Ӣ gҫn Nam Cӵc
nó nәi lên mһt. Toàn bӝ quãng ÿѭӡng tӯ Bҳc Băng Dѭѫng tӟi Nam Cӵc nó
di chuyӇn mҩt 700 năm. Ĉó là nѭӟc trung gian Nam Cӵc, hì
nh thành
ӣ gҫn

50
o
S khi hòa trӝn khӕi nѭӟc trung tâm và các loҥi nѭӟc mһt Nam Cӵc nhҥt
muӕi. Sau khi hòa trӝn, khӕi nѭӟc mӟi chìm xuӕng và bҳt ÿҫu lan lên phía
bҳc, cҳt ÿѭӡng xích ÿҥo. Ĉó là nѭӟc vòng quanh cӵc Nam Cӵc (
Ⱥɐɉȼ)
chuyӇn ÿӝng vòng quanh Nam Cӵc dѭӟi dҥng dòng chҧy vòng quanh cӵc
Nam Cӵc và nhӡÿó tҩt cҧ các ÿҥi dѭѫng trӣ nên liên hӋ vӟi nhau. Cuӕi cùng,
ÿó là nѭӟc ÿáy Nam Cӵc, cѫ chӃ hình thành cӫa nó sӁ ÿѭӧc xét ӣ dѭӟi ÿây.
Dƭ nhiên, sѫÿӗ cӫa Wust khá thô và không tính tӟi nhiӅu ÿһc thù khu
vӵc hình thành các khӕi nѭӟc, nhѭng nói chung, nó phҧn ánh ÿúng vӅÿӏnh
tính sӵ phân bӕ và di chuyӇn cӫa các khӕi nѭӟc tr
ong m
һt phҷng thҷng ÿӭng
cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng. VӅ sau, viӋc chia ÿҥi dѭѫng thành nѭӟc ÿӕi lѭu và nѭӟc
bình lѭu cNJng ÿã ÿѭӧc O.I. Mamaev ӫng hӝ, ông này trên cѫ sӣ phân tích
ST  kinh ÿiӇn ÿã phân ÿӏnh nhӳng khӕi nѭӟc cѫ bҧn cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ
giӟi (bҧng 6.5). Ĉó là các khӕi nѭӟc mһt cұn Bҳc Cӵc cӫa phҫn phía bҳc Ĉҥi
Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng cNJng nhѭ các khӕi nѭӟc mһt và trung gian
Nam Cӵc vӟi cҩu trúc nhiӋt muӕi khá phӭc tҥp.
Hình 6.10. Phân bӕ các khӕi nѭӟc trên mһt cҳt kinh tuyӃn dӑc Ĉҥi Tây Dѭѫng
(theo Wust)
Phân tích sӕ liӋu bҧng 6.5 cho thҩy rҵng thұm chí cùng nhӳng khӕi
nѭӟc khi chuyӇn tӯ mӝt ÿҥi dѭѫng sang ÿҥi dѭѫng khác có thӇ biӃn ÿәi mҥnh
các ÿһc trѭng nhiӋt muӕi cӫa mình. Thí dө, nѭӟc trung gian Nam Cӵc ӣĈҥi
Tây Dѭѫng có nhiӋt ÿӝ 2,2
o
C, ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng có nhiӋt
ÿӝ tuҫn tӵ là 5,2 và 5,0
o

C. Ngoài ra, trong mӛi ÿҥi dѭѫng có nhӳng khӕi
nѭӟc không gһp thҩy ӣ các ÿҥi dѭѫng khác (nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi ӣĈҥi Tây
Dѭѫng, nѭӟc biӇn Timo ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng v.v ) và do nhӳng khác biӋt vӅ chӃ
ÿӝ thӫy văn qui ÿӏnh.
Nhӳng khác biӋt giӳa các ÿҥi dѭѫng khá rõ nét ÿѭӧc biӇu lӝ trên các
ÿѭӡng cong
ST  lҩy trung bình (hình 6.11). DӉ nhұn thҩy rҵng ӣĈҥi Tây
Dѭѫng thӵc tӃ tҥi tҩt cҧ các tҫng ÿӝ muӕi ÿӅu cao hѫn, còn ӣ Thái Bình
Dѭѫng - thҩp hѫn. Nhӳng khác biӋt giӳa các ÿҥi dѭѫng vӅ phân bӕ thҷng
ÿӭng cӫa nhiӋt ÿӝ thӇ hiӋn ít hѫn. Nhӳng khác biӋt ÿó chӍ biӇu hiӋn rõ nhҩt ӣ
trong lӟp tӵa ÿӗng nhҩt bên trên: nhiӋt
ÿӝ ӣ Thái Bình
Dѭѫng cao hѫn mӝt
chút so vӟi các ÿҥi dѭѫng khác.
293 294
Bҧng 6.5. Các khӕi nѭӟc cѫ bҧn cӫa Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
và nhӳng chӍ sӕ nhiӋt muӕi cӫa chúng (theo O.I. Mamaev)
Ĉҥi dѭѫng
Khӕi
nѭӟc
Ĉҥi Tây Dѭѫng Ҩn Ĉӝ Dѭѫng Thái Bình Dѭѫng
Ĉӕi lѭu (mһt)
Cұn chí tuyӃn Bҳc
Ĉҥi Tây Dѭѫng (20
o
C; 36,5%o)
Cұn chí tuyӃn Nam
Ĉҥi Tây Dѭѫng
(18
o

C; 35,9%o)
Bengal
(25
o
C; 33,8%o)
Xích ÿҥo
(25
o
C; 33,3%o)
BiӇn Timo
(20
o
C; 34,5%o)
Cұn chí tuyӃn phҫn
nam ÿҥi dѭѫng
(16
o
C; 35,6%o)
Cұn chí tuyӃn phҫn phía tây
Bҳc Thái Bình Dѭѫng
(20
o
C; 34,8%o)
Cұn chí tuyӃn phҫn phía
ÿông Bҳc Thái Bình Dѭѫng
(20
o
C; 35,2%o)
Xích ÿҥo và cұn chí tuyӃn
Nam Thái Bình Dѭѫng

(25
o
C; 36,2%o) và (20
o
C;
35,7
%o)
Ĉӕi lѭu (trung gian)
Cұn Bҳc Cӵc
(2
o
C; 34,9%o)
Ĉӏa Trung Hҧi
(11,9
o
C; 36,5%o)
Nam Cӵc
(2,2
o
C; 33,8%o)
Hӗng Hҧi
(23
o
C; 40,0%o)
BiӇn Timo
(13
o
C; 34,6%o)
Nam Cӵc
(5,2

o
C; 34,3%o)
Cұn Bҳc Cӵc
(5
o
C; 33,8%o)
Cұn Bҳc Cӵc phҫn phía
ÿông Nam Thái Bình
Dѭѫng
(11,5
o
C; 33,9%o)
Nam Cӵc
(5
o
C; 34,1%o)
Bình lѭu (sâu sát ÿáy)
Sâu và sát ÿáy Bҳc
Ĉҥi Tây Dѭѫng
(2,5
o
C; 34,9%o)
Sâu Nam Ĉҥi Tây
Dѭѫng
(4
o
C; 35%o)
Sát ÿáy Nam Cӵc
(-0,4
o

C; 34,66%o)
Sâu và sát ÿáy Nam
Cӵc
(0,6
o
C; 34,7%o)
Sâu và sát ÿáy
(1,3
o
C; 34,7%o)
Ghi chú: Nhӳng khӕi nѭӟc không có chӍ sӕ nhiӋt muӕi әn ÿӏnh không nêu trong bҧng này
Nhѭ vұy là phân bӕ các khӕi nѭӟc ÿҥi dѭѫng phҧn ánh rҩt rõ tính phân
ÿӟi theo phѭѫng thҷng ÿӭng và phѭѫng ngang nhѭ là mӝt trong nhӳng qui
luұt ÿӏa lý cѫ bҧn cӫa tӵ nhiên Trái Ĉҩt. Tuy nhiên, khác vӟi tính phân ÿai
thҷng ÿӭng trên lөc ÿӏa chӍ biӇu lӝӣ nhӳng vùng núi, tính phân ÿӟi thҷng
ÿӭng cӫa ÿҥi dѭѫng biӇu lӝ thӵc tӃӣ mӑi nѫi và do ÿó mang tính chҩt to
àn
c
ҫu.
Hình 6.11. Các ÿѭӡng cong ST  trung bình ӣ các ÿҥi dѭѫng
1 - Thái Bình Dѭѫng, 2 - Ĉҥi Tây Dѭѫng, 3 - Ҩn Ĉӝ Dѭѫng
295 296
6.5. VӅ nhӳng cѫ chӃ hình thành và tiӃn triӇn cӫa các khӕi
nѭӟc ÿҥi dѭѫng
Thông qua phân tích sӵ phân bӕ cӫa các khӕi nѭӟc suy ra rҵng các nhân
tӕ cѫ bҧn hình thành nên chúng là nhӳng quá trình trao ÿәi nhiӋt và nѭӟc qui
mô lӟn qua mһt ÿҥi dѭѫng, hoàn lѭu nѭӟc phѭѫng ngang và phѭѫng thҷng
ÿӭng, nhӳng quá trình ÿӕi lѭu thu ÿông ӣ các vƭÿӝ cao và ӣ các thӫy vӵc
biӇn giӳa các lөc ÿӏa. Chính là sӵ kӃt hӧp và nhӳng ÿһc ÿiӇm biӇu lӝ các
nhân tӕÿã nêu mà cuӕi

cùng dү
n tӟi hình thành các khӕi nѭӟc lӟn vӟi nhӳng
ÿһc trѭng tӵa dӯng. Tuy nhiên, ÿҥi ÿa sӕ các khӕi nѭӟc ÿѭӧc “ra ÿӡi” trong
quá trình trao ÿәi nhiӋt và nѭӟc, tӭc trong khi tiӃp xúc trӵc tiӃp vӟi khí
quyӇn. KӃt quҧ là các khӕi nѭӟc có ÿѭӧc nét riêng và nhӳng tính chҩt ÿһc
trѭng nhҩt trѭӟc hӃt ӣ nѫi mà chúng hình thành trên mһt ÿҥi dѭѫng. Sau ÿó
các khӕi nѭӟc mӟi bӏ bi
Ӄn
tính (tiӃn triӇn) trong khi di chuyӇn trong phѭѫng
ngang và phѭѫng thҷng ÿӭng.
Ĉѭѫng nhiên là phҫn lӟn các khӕi nѭӟc trung gian, sâu và sát ÿáy ÿѭӧc
hình thành tӯ các khӕi nѭӟc mһt. Trong ÿó sӵ chìm xuӕng cӫa nѭӟc mһt diӉn
ra chӫ yӃu do nhӳng di chuyӇn thҷng ÿӭng, nhӳng di chuyӇn này lҥi do
chuyӇn ÿӝng xoay trong phѭѫng ngang cӫa chúng gây nên. Nhӳng vùng có
ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi nhҩt ÿӇ tҥo thành các kh
ӕi nѭӟc là ӣ các vƭÿӝ cao, nѫi
ÿây mұt ÿӝ nѭӟc cao cùng vӟi graÿen thҷng ÿӭng không lӟn ÿã thúc ÿҭy sӵ
phát triӇn nhӳng chuyӇn ÿӝng giáng mҥnh mӁӣ rìa các hӋ thӕng xoáy thuұn.
Ranh giӟi cӫa các loҥi khӕi nѭӟc thѭӡng là nhӳng lӟp phân cách các ÿӟi cҩu
trúc.
Mӝt trong nhӳng hiӋn tѭӧng lí thú nhҩt xҧy ra trong ÿҥi dѭѫng là sӵ
hình thành các khӕi nѭӟc s
át ÿáy. Phҫ
n lӟn chúng ÿѭӧc tҥo thành ӣ các dҧi
thӅm cӫa các biӇn Weÿen, Rossa và phҫn phía bҳc các biӇn Na Uy và
Grinlan. Ӣ biӇn Weÿen, chúng tҥo thành nhiӅu nhҩt và ӣÿây quá trình tҥo
nѭӟc xҧy ra tӯ tӯ, nhiӅu giai ÿoҥn và nhiӅu lҫn hòa trӝn liên tiӃp các loҥi
nѭӟc khác nhau.
Trѭӟc hӃt, nѭӟc cӫa thӅm phía tây ,C93,1(
$

 T  56,34 S
)% ÿѭӧc hì
nh thành trong quá trình nguӝi lҥnh và mһn hóa mҥnh do
trao ÿәi rӕi, bӕc hѫi và tҥo băng. Do hoàn lѭu xoáy thuұn, có mӝt lѭӥi nѭӟc
sâu biӃn tính ( ) xâm nhұp
vào biӇn Weÿen tӟi
vùng ÿang xét. Khi hòa trӝn hai khӕi nѭӟc này trong lӟp 280-340 m ÿã tҥo
thành loҥi nѭӟc ÿáy cӫa biӇn Weÿen ( ,
84,34
o
o%34,65S ,C7,0 
$
T
 T
C90,0
$
oS % 655,34 ). Vì nһng
hѫn, nѭӟc này trѭӡn theo sѭӡn lөc ÿӏa, bӏ lôi cuӕn vào hoàn lѭu và chuyӇn
ÿӝng theo chiӅu kim ÿӗng hӗ dӑc theo sѭӡn, dҫn dҫn hòa trӝn vӟi nѭӟc sâu
ҩm và tҥo thành mӝt khӕi nѭӟc mӟi vӟi nhiӋt ÿӝ tӯ -0,3 ÿӃn -0,4
o
C và ÿӝ
muӕi 34,66%
o, ÿѭӧc gӑi là nѭӟc ÿáy Nam Cӵc (ȺȾȼ).
Ĉһc ÿiӇm hình thành nѭӟc ÿáy Nam Cӵc là nó xҧy ra không chӍ trong
thӡi kì lҥnh cӫa năm, mà cҧ trong mùa hè. Ѭӟc lѭӧng gҫn ÿúng vӅ tӍ lӋ phҫn
trăm các loҥi nѭӟc nguyên thӫy tҥo thành nѭӟc ÿáy Nam Cӵc cho thҩy rҵng
trong quá trình hòa trӝn có 12,5
% nѭӟc mһt, 25 % nѭӟc thӅm phía tây và
62,5

% nѭӟc ҩm tҫng sâu tham gia. Tӕc ÿӝ hình thành nѭӟc bҵng khoҧng 160
000 km
3
/năm. Sӵ tӗn tҥi cӫa mӝt vùng nѭӟc không ÿóng băng khәng lӗәn
ÿӏnh rӝng tӟi 500 nghìn km
2
ӣÿây là kӃt quҧ cӫa quá trình xáo trӝn ÿӕi lѭu
diӉn ra mҥnh mӁ.
Sau khi ra khӓi biӇn Weÿen, nѭӟc ÿáy Nam Cӵc lan truyӅn vào Ĉҥi
Tây Dѭѫng chӫ yӃu dӑc theo hӋ thӕng dãy núi giӳa Ĉҥi Tây Dѭѫng, cҳt qua
xích ÿҥo và ÿi tӟi khoҧng 40
o
N (hình 6.12), còn mӝt phҫn bӏ hҧi lѭu vòng
quanh cӵc Nam Cӵc lôi cuӕn vào chuyӇn ÿӝng vƭ hѭӟng ÿѭӧc mang tӟi Ҩn
Ĉӝ Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng.
Mӝt cѫ chӃÿӝc ÿáo khác hình thành nên các khӕi nѭӟc là dòng nѭӟc ÿӝ
muӕi cao dѭӟi sâu tӯĈӏa Trung Hҧi và Hӗng Hҧi chҧy vào Ĉҥi Tây Dѭѫng
và Ҩn Ĉӝ Dѭѫng. Do kӃt quҧ bӕc hѫi rҩt mҥnh ӣ các biӇn này trong mùa
ÿô
ng và hӋ qu
ҧ là xáo trӝn ÿӕi lѭu mҥnh, mà ÿã hình thành nhӳng lѭӧng lӟn
loҥi nѭӟc sâu tѭѫng ÿӕi ҩm (hѫn 13
o
C ӣĈӏa Trung Hҧi và hѫn 21
o
C ӣ Hӗng
Hҧi) và ÿӝ muӕi cao (tuҫn tӵ gҫn 39
%
o và hѫn 42 %o). Nѭӟc sâu Ĉӏa Trung
Hҧi chҧy trong lӟp sát ÿáy qua eo Ghibralta (hình 6.13) và vì nó nһng hѫn

nhiӅu so vӟi nѭӟc Ĉҥi Tây Dѭѫng xung quanh, nên trѭӡn xuӕng sâu theo
thӅm và sѭӡn lөc ÿӏa cho tӟi ÿӝ sâu 1
000-1500 m. Tҥi nhӳng ÿӝ sâu ÿó mұt
ÿӝ nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi và nѭӟc Ĉҥi Tây Dѭѫng trӣ nên bҵng nhau. Vì vұy,
nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi bҳt ÿҫu lan truyӅn (ÿҷng mұt ÿӝ) theo phѭѫng ngang
dѭӟi d
ҥng mӝt lӟp xâm nhұp. Khác biӋt quan trӑng cӫa khӕi nѭӟc này vӟi
297 298
nhӳng khӕi nѭӟc khác (thí dө, nѭӟc ÿáy Nam Cӵc) là ӣ chӛ sӵ chuyӇn giao
các tính chҩt tӯ nguӗn xâm nhұp ra phía rìa ÿѭӧc thӵc hiӋn nhӡ nhӳng quá
trình xáo trӝn nhiӅu qui mô.
Hình 6.12. Sӵ truyӅn bá khӕi nѭӟc ÿáy Nam Cӵc trong Ĉҥi Tây Dѭѫng
Hình 6.13. Dòng nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi ÿi ra Bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng
Sӵ hình thành khӕi nѭӟc trung gian Hӗng Hҧi ӣҨn Ĉӝ Dѭѫng cNJng
diӉn ra tѭѫng tӵ nhѭ vұy. Nѭӟc Hӗng Hҧi ÿӝ muӕi cao chҧy trong lӟp sát
ÿáy qua eo Babel-Maÿep tӟi vӏnh Aÿen và ӣÿó nó hòa trӝn vӟi nѭӟc biӇn
Aravi có các ÿһc trѭng nhiӋt muӕi gҫn giӕng và lan truyӅn tiӃp tӟi mӝt phҫn
rӝng lӟn cӫa Ҩn Ĉӝ Dѭѫng
.
Nhѭ vұy, có thӇ rút ra kӃt luұn vӅ nhӳng khác biӋt quan trӑng trong sӵ
hình thành các khӕi nѭӟc. Phҫn lӟn các khӕi nѭӟc, nhѭÿã nhұn xét, ÿѭӧc tҥo
thành ӣ nhӳng vùng ÿӗng nhҩt khí hұu cӫa ÿҥi dѭѫng trong khi tiӃp xúc trӵc
tiӃp vӟi khí quyӇn. Ngoài ra các khӕi nѭӟc này chiӃm nhӳng không gian
rӝng lӟn và chúng không di chuyӇn nhѭ mӝt thӇ thӕng nhҩt. Ĉӗng thӡi, t
rong
phҥ
m vi bҧn thân khӕi nѭӟc, thì nѭӟc liên tөc chuyӇn ÿӝng và bӏ lôi kéo vào
các quá trình trao ÿәi và xáo trӝn. Nhӳng khӕi nѭӟc nhѭ vұy ÿѭӧc gӑi là
khӕi nѭӟc cѫ bҧn, hay khӕi nѭӟc nguyên sinh.
Các khӕi nѭӟc thӭ sinh là kӃt quҧ hòa trӝn các khӕi nѭӟc cѫ bҧn và

nѭӟc tӯ nhӳng biӇn ven và biӇn giӳa lөc ÿӏa ÿѭӧc mang vào ÿҥi dѭѫng, trong
ÿó lӟp xâm nhұp l
à hҥ
t nhân “mҽ” cӫa chúng.
Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp, ngѭӡi ta phân ÿӏnh nhӳng khӕi nѭӟc cөc bӝ
(ÿӏa phѭѫng). Ĉó là nhӳng hҥt nhân cӫa nhӳng thành tҥo xoáy biӋt lұp lan
truyӅn trong các khӕi nѭӟc mһt hay nѭӟc trung gian, nhӳng lѭӥi xâm nhұp
299 300
qui mô vӯa và nhӓ (thí dө, nhӳng xâm nhұp front) ÿѭӧc tách khӓi nhӳng
khӕi nѭӟc mҽ và di chuyӇn vào bên trong bӅ dày cӫa các khӕi nѭӟc khác
loҥi. Nét khác biӋt quan trӑng cӫa nhӳng khӕi nѭӟc cөc bӝ là ӣ chӛ sӵ di
chuyӇn cӫa chúng là mӝt thӇ thӕng nhҩt và có thӇ không trùng hӧp vӟi sӵ di
chuyӇn cӫa khӕi nѭӟc mҽ.
Các chӍ sӕ chính xác nhҩt cӫa mӝ
t khӕi nѭӟc là nhӳng ÿһc trѭng
vұt lý,
hóa hӑc hay nhӳng ÿһc trѭng khác ӣ “nhân” cӫa nó, tӭc ӣ vùng hình thành.
Tӯ nhân cho ÿӃn các biên ngoài, nhӳng ÿһc trѭng cӫa khӕi nѭӟc thѭӡng
không giӳ không ÿәi, mà bӏ biӃn ÿәi trong nhӳng giӟi hҥn nào ÿó. Nhӳng
biӃn ÿәi ҩy, tӭc
s͹ bi͇n tính cӫa khӕi nѭӟc, ÿѭӧc thӵc hiӋn dѭӟi tác ÿӝng cӫa
nhӳng nhân tӕ sau: sӵ dӏch chuyӇn khӕi nѭӟc tӯ mӝt vùng khí hұu này sang
vùng khác, nhӳng biӃn ÿәi ÿiӅu kiӋn bên ngoài ӣ vùng phân bӕ và sӵ hòa
trӝn vӟi các khӕi nѭӟc láng giӅng.
Nhân tӕ thӭ nhҩt gӑi là
bi͇n tính ÿͣi, vì nó liên quan tӟi tác ÿӝng cӫa
các dòng chҧy ÿҥi dѭѫng kinh hѭӟng. Nhân tӕ thӭ hai là
bi͇n tính mùa, liên
quan tӟi biӃn trình năm cӫa các quá trình khí tѭӧng thӫy văn ӣ nѫi cѭ trú cӫa
khӕi nѭӟc. Khi ÿó có thӇ xuҩt hiӋn nhӳng biӃn thӇ cӫa khӕi nѭӟc (biӃn thӇ

mùa ÿông và biӃn thӇ mùa hè cӫa khӕi nѭӟc). Nhân tӕ thӭ ba ÿѭӧc gӑi là
biӃn tính xáo trӝn, có thӇ xҧy ra tӯ tӯ nӃu giӳa các khӕi nѭӟc không có ranh
giӟi rõ nét. ĈiӅu này
ÿһc t
rѭng trѭӟc hӃt cho các loҥi nѭӟc cӫa các ÿӟi cҩu
trúc sâu và sát ÿáy. Tuy nhiên, biӃn tính xáo trӝn có thӇÿѭӧc thӵc hiӋn rҩt
nhanh, ÿiӅu này trѭӟc hӃt xҧy ra vӟi các dҧi front ÿҥi dѭѫng, nѫi ÿó các ÿһc
trѭng lý, hóa chính có graÿien không gian lӟn so vӟi giá trӏ nӅn cӫa chúng.
Các dҧi front dӯng (khí hұu) và bҧn thân các front là ranh giӟi tӵ nhiên cӫa
nhӳng khӕi nѭӟc cѫ bҧn trong Ĉҥ
i dѭѫng
ThӃ giӟi.
Ӣ vùng khѫi ÿҥi dѭѫng có thӇ phân ÿӏnh năm kiӇu front: kiӇu xích ÿҥo,
kiӇu cұn xích ÿҥo, kiӇu chí tuyӃn, kiӇu cұn cӵc và kiӇu cӵc. Tәng sӕ front ӣ
Ĉҥi Tây Dѭѫng là 8, ӣ Thái Bình Dѭѫng - 7 (không có front Bҳc Cӵc), ӣҨn
Ĉӝ Dѭѫng - 5 (ӣ phҫn phía bҳc ÿҥi dѭѫng này chӍ có các front xích ÿҥo và
cұn xích ÿҥo), ӣ Bҳc Băng Dѭѫng chӍ c
ó front Bҳc Cӵc. Các front và dҧi
front có ÿһc trѭng là tính năng ÿӝng cao cӫa các quá trình diӉn ra trong
chúng. Các front cұn cӵc có tính năng ÿӝng ÿһc biӋt cao, do liên quan tӟi sӵ
tѭѫng tác cӫa nѭӟc các vƭÿӝ thҩp và nѭӟc các vƭÿӝ cao vӟi nhӳng ÿһc trѭng
lý hóa rҩt khác nhau. Các front xích ÿҥo và chí tuyӃn ít năng ÿӝng nhҩt. Tuy
nhiên, mһc dù tính tích cӵc ÿӝng lӵc cao, ÿһc trѭng cӫa các front khí hұu là
vӏ trí әn ÿӏnh t
rong không gian.
6.6. Cҩu trúc phѭѫng ngang cӫa các tham sӕ trҥng thái
ÿҥi dѭѫng
Tӯ kӃt quҧ phân tích phân bӕ thҷng ÿӭng cӫa các tham sӕ trҥng thái và
các khӕi nѭӟc, suy ra rҵng lӟp mһt ÿҥi dѭѫng là lӟp biӃn ÿӝng nhҩt. Lӟp này
tham gia vào tѭѫng tác vӟi lӟp khí quyӇn sát mһt nѭӟc và tiӃp nhұn nhӳng

biӃn ÿәi cӫa thӡi tiӃt, trong ÿó ÿӟi tiӃp xúc trӵc tiӃp cӫa các phҫn tӱ nѭӟc vӟi
không khí trong quá trình sóng gió và xáo trӝn rӕi có thӇ là m
ӝt lӟp dày
hàng
chөc mét. Vӟi ÿӝ sâu tăng lên, do các quá trình xáo trӝn, thì nhӳng bҩt ÿӗng
nhҩt ÿѭӧc là trѫn, tính ÿӗng nhҩt cӫa các lӟp tăng lên và nhӳng khác biӋt
không gian bӏ san bҵng. Vì vұy, khi phân tích phân bӕ phѭѫng ngang cӫa các
tham sӕ trҥng thái, chúng ta chӫ yӃu chú ý tӟi lӟp mһt ÿҥi dѭѫng.
6.6.1. NhiӋt ÿӝ nѭӟc
Phân bӕ nhiӋt ÿӝ mһt ÿҥi dѭѫng dѭӟi sӵҧnh hѭӣng trӵc tiӃp cӫa các
quá trình trao ÿәi nhiӋt vӟi khí quyӇn và trѭӟc hӃt cӫa dòng nhiӋt bӭc xҥ tӟi,
rҩt phù hӧp vӟi ÿӏnh luұt ÿӏa ÿӟi (hình 6.14). Mӝt sӕ biӇu hiӋn không tuân
thӫ tính phân ÿӟi chӫ yӃu liên quan tӟi tác ÿӝng cӫa các dòng chҧy ÿҥi
dѭѫng chính. Trong ÿó ӣ nhӳng khu vӵc
xoáy nghӏch cұn chí tuyӃn cӫa Ĉҥi
Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng tác ÿӝng cӫa các dòng chҧy biӇu hiӋn chӫ
yӃu bҵng tăng nhiӋt ÿӝ ӣ nhӳng vùng phía tây các ÿҥi dѭѫng so vӟi các vùng
phía ÿông khoҧng 5-8
o
C. Tҥi nhӳng vƭÿӝ cao cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng ta nhұn
thҩy bӭc tranh ngѭӧc lҥi, nѫi ÿây nѭӟc nóng cӫa các hҧi lѭu Bҳc Ĉҥi Tây
Dѭѫng và Na Uy ӣ phía ÿông tѭѫng phҧn mҥnh mӁ vӟi nѭӟc lҥnh cӫa các
301 302
hҧi lѭu Ĉông Grinlan và Labraÿo ӣ phía tây: hiӋu nhiӋt ÿӝ nѭӟc ӣ các bӡ
ÿông và bӡ tây cӫa ÿҥi dѭѫng ÿҥt tӟi khoҧng 6,5
o
C mùa ÿông và 12
o
C mùa
hè.

Ӣ phía nam ÿѭӡng xích ÿҥo, tҥi các vƭÿӝ chí tuyӃn, nhӳng vùng phía
tây cӫa các ÿҥi dѭѫng tӓ ra ҩm hѫn nhӳng vùng phía ÿông khoҧng 10
o
C, còn
ÿӟi cұn chí tuyӃn
 5-6
o
C. Tҥi các vƭÿӝ trung bình, nѫi sӵ vұn chuyӇn nѭӟc
mһt vƭ hѭӟng ngӵ trӏ, thì sӵ khác biӋt không còn nӳa.
Ӣ phҫn phía bҳc Ҩn Ĉӝ Dѭѫng, hiӋu nhiӋt ÿӝ giӳa các vùng phía tây và
phía ÿông có ÿһc ÿiӇm mùa. Mùa hè, khi hҧi lѭu lҥnh Sômali phát triӇn, nhiӋt
ÿӝ ӣ phía tây thҩp hѫn 6-8
o
C so vӟi ӣ phía ÿông. Mùa ÿông sӵ khác biӋt này
bӏ là trѫn.
Hình 6.14. Phân bӕ nhiӋt ÿӝ nѭӟc năm trung bình trên mһt Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
NhiӋt ÿӝ cӵc ÿҥi (28-30
o
C và hѫn) nhұn thҩy ӣ vùng xích ÿҥo nhiӋt; ӣ
phҫn phía tây các ÿҥi dѭѫng xích ÿҥo nhiӋt thѭӡng nҵm cách xích ÿҥo ÿӏa lý
mӝt chút vӅ phía nam, còn ӣ phҫn phía ÿông thì ÿi qua xích ÿҥo giӳa 3-6
o
N.
NhiӋt ÿӝ thҩp nhҩt dƭ nhiên ÿѭӧc quan sát thҩy ӣ các vùng cұn cӵc gҫn thҧm
băng biӇn, nhiӋt ÿӝ ӣ ÿây luôn có giá trӏ âm. Do sӵ di chuyӇn theo mùa cӫa
thҧm băng, nhiӋt ÿӝ cӵc tiӇu cNJng biӃn ÿӝng theo mùa.
NhiӋt ÿӝ nѭӟc có dao ÿӝng ngày ÿêm và dao ÿӝng năm do nhӳng biӃn
thiên cӫa bӭc xҥ mһt trӡi khi Trái Ĉҩt quay quanh trөc cӫa nó và quay quanh
Mһt Tr
ӡi. BiӃn trìn

h ngày ÿêm cӫa nhiӋt ÿӝ biӇu lӝ rõ nhҩt ӣ các vƭÿӝ trung
bình và giҧm dҫn trên hѭӟng tӟi các cӵc. Thông thѭӡng nhiӋt ÿӝ lӟn nhҩt
nhұn thҩy sau giӳa trѭa, khi ÿó là lúc sѭӣi nóng cӵc ÿҥi, và nhӓ nhҩt - sau
nӱa ÿêm, khi phát xҥ hiӋu dөng ÿҥt cӵc ÿҥi. BiӃn trình ngày ÿêm phө thuӝc
mҥnh vào nhӳng ÿiӅu k
iӋ
n synop. Khi các xoáy thuұn ÿi qua, làm tăng cѭӡng
ÿӝ gió và tăng lѭӧng mây, dao ÿӝng nhiӋt ÿӝ ngày ÿêm giҧm mҥnh. Ngѭӧc
lҥi, trong các tình huӕng xoáy nghӏch, thӡi tiӃt không mây và gió yӃu, biӃn
trình nhiӋt ÿӝ ngày ÿêm tăng lên. Biên ÿӝ biӃn trình ngày ÿêm - hiӋu giӳa
nhiӋt ÿӝ cӵc ÿҥi và cӵc tiӇu ӣ các vƭÿӝ ôn ÿӟi bҵng 0,3
1,7
o
C tùy thuӝc các
ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt.
Dao ÿӝng năm cӫa nhiӋt ÿӝ thѭӡng cao hѫn dao ÿӝng ngày ÿêm mӝt
bұc. Tѭѫng tӵ các dao ÿӝng ngày ÿêm, biên ÿӝ biӃn trình năm ÿҥt cӵc ÿҥi ӣ
các vƭÿӝ trung bình cӫa hai bán cҫu (bҧng 6.6). Thӵc tӃ không nhұn thҩy
biӃn trình năm ӣÿӟi xích ÿҥo, nѫi ÿây không có dao ÿӝng năm cӫa bӭc xҥ
mһt trӡ
i.
Khác biӋt trong dao ÿӝng nhiӋt ÿӝ năm ӣ bҳc và nam bán cҫu liên
quan tӟi biӃn trình năm cӫa cân bҵng nhiӋt tӯ bên ngoài cӫa ÿҥi dѭѫng, nó có
biên ÿӝ năm ӣ bҳc bán cҫu cao hѫn rõ rӋt và các giá trӏ tăng dҫn tӯ xích ÿҥo
vӅ phía các vƭÿӝ cao ӣ cҧ hai bán cҫu.
Bên trong tӯng ÿӟi vƭÿӝ, biӃn trình năm cӫa nhiӋt ÿӝ cNJng khác nha
u,
mӝt mһt - do ҧ
nh hѭӣng không nhѭ nhau cӫa các lөc ÿӏa, mһt khác - do tác
ÿӝng không nhѭ nhau cӫa các dòng chҧy ÿҥi dѭѫng và chuyӇn ÿӝng nѭӟc

trong phѭѫng thҷng ÿӭng. Thí dө, các dòng chҧy ҩm làm tăng nhiӋt ÿӝ vào
thӡi kì nguӝi lҥnh, sӁ làm giҧm biên ÿӝ dao ÿӝng năm. Tѭѫng tӵ, các dòng
chҧy lҥnh làm giҧm nhiӋt ÿӝ nѭӟc vào mùa nóng, cNJng sӁ làm giҧm biên ÿӝ
303 304
năm. Nѭӟc sâu nâng lên mһt thѭӡng làm giҧm biên ÿӝ năm, còn chuyӇn
ÿӝng giáng làm tăng biên ÿӝ năm.
Ҧnh hѭӣng cӫa các lөc ÿӏa liên quan tӟi sӵ vұn chuyӇn nhӳng khí ÿoàn
lҥnh hoһc nóng ra ÿҥi dѭѫng bӣi hoàn lѭu khí quyӇn. Sӵ ngӵ trӏ cӫa không
khí lөc ÿӏa nóng mùa hè và lҥnh mùa ÿông trên mӝt vùng ÿҥi dѭѫng nào ÿó
sӁ làm tăng biên ÿӝ biӃn trình năm, vì trong trѭӡng hӧ
p thӭ nhҩt nh
iӋt ÿӝ
tăng lên, còn trong trѭӡng hӧp thӭ hai - giҧm do mҩt nhiӋt vào khí quyӇn.
Ngѭӧc lҥi, nӃu không khí tѭѫng ÿӕi lҥnh thӕng trӏ trên mһt ÿҥi dѭѫng vào
mùa hè hoһc không khí ҩm thӕng trӏ vào mùa ÿông, thì biên ÿӝ dao ÿӝng
nhiӋt ÿӝ năm giҧm. Nhѭ vұy, do kӃt quҧ tác ÿӝng ÿӗng thӡi cӫa nhiӅu nhân
tӕ vӟi xu hѭӟng khác nhau mà hình thành nên sӵ phân bӕ
biên ÿӝ biӃn trìn
h
năm rҩt khác nhau thұm chí trong nӝi bӝ mӝt ÿӟi vƭÿӝ.
Bҧng 6.6. BiӃn thiên kinh hѭӟng cӫa biên ÿӝ biӃn trình năm nhiӋt ÿӝ nѭӟc
các ÿҥi dѭѫng (theo L.A. Strokina)
Ĉӟi vƭÿӝ (
o
)
Ĉҥi
dѭѫng
0
10 1020 2030 3040 4050 5060 6070 7080
Bҳc bán cҫu

Ĉҥi Tây
Dѭѫng
1,0 2,8 4,8 7,6 7,9 5,7 4,9 4,1
Thái Bình
Dѭѫng
0,8 2,8 5,8 9,0 9,4 7,5  4,1
Nam bán cҫu
Ĉҥi Tây
Dѭѫng
3,8 4,2 4,6 5,6 5,1 3,1  3,1
Thái Bình
Dѭѫng
1,9 2,8 4,2 5,6 4,8 3,1  2,3
Bên cҥnh nhӳng dao ÿӝng năm và dao ÿӝng ngày ÿêm tӵa tuҫn hoàn,
trong trѭӡng nhiӋt ÿӝ nѭӟc còn có nhӳng biӃn ÿӝng không ÿӅu ÿһn, không có
chu kǤ, biên ÿӝ và pha cӕÿӏnh. Thí dө, ÿó là nhӳng dao ÿӝng synop liên
quan tӟi sӵ hiӋn diӋn cӫa các xoáy synop trong khí quyӇn (xoáy thuұn, xoáy
nghӏch), có khҧ năng làm biӃn ÿәi nhiӋt ÿӝ nѭӟc tӯ vài ÿӝ ÿӃn vài chөc ÿӝ
bách phân, ÿó là các xoáy ÿҥi dѭѫng, sóng Rossby v.v
Trong
trѭӡng nhi
Ӌt ÿӝ còn biӇu lӝ khá rõ nhӳng dao ÿӝng giӳa các năm
và giӳa các thӃ kӍ, ÿѭӧc gây nên bӣi các quá trình tѭѫng tác ÿҥi dѭѫng và khí
quyӇn toàn cҫu quy mô lӟn, các nhân tӕ thiên văn, nhӳng biӃn ÿәi khí hұu
v.v Vӟi tѭ cách là thí dөÿiӇn hình vӅ dao ÿӝng nhiӋt ÿӝ nѭӟc giӳa các
năm, ta có thӇ dүn ra hiӋn tѭӧng El-Nino. HiӋn tѭӧng El-Nino ÿѭӧc hiӇu là
sӵ xuҩt hiӋn cӫa n
ѭӟc nó
ng dӏ thѭӡng vào thӡi kì tháng 12
 ÿҫu tháng giêng

dӑc vùng bӡ Equaÿo và Pêru rӗi lan rӝng tӯ Lima xuӕng phía nam. Thӡi gian
kéo dài cӫa El-Nino tӯ 2
3 ÿӃn 910 tháng, nhiӋt ÿӝ tăng lên tӯ 3,1 ÿӃn 6,8
o
C. Chu kì xuҩt hiӋn cӫa hiӋn tѭӧng không ÿӅu ÿһn và dao ÿӝng trong
khoҧng 3
7 năm. Dҧi nѭӟc nóng dӏ thѭӡng rӝng khoҧng 10
4
10
5
km
2
, tuy
nhiên, nӃu tính tӟi ҧnh hѭӣng gián tiӃp thông qua hoàn lѭu khí quyӇn, thì qui
mô cӫa hiӋn tѭӧng El-Nino tăng lên ÿӃn 10
6
10
7
km
2
.
Mһc dù nhӳng nguyên nhân cӫa El-Nino ÿӃn nay chѭa ÿѭӧc biӃt ÿӃn
cùng, nhѭng có thӇ khҷng ÿӏnh mӝt cách chҳc chҳn vӅ mӕi liên hӋ chһt chӁ
giӳa El-Nino và “dao ÿӝng nam” ÿһc trѭng cho sӵ biӃn ÿӝng vƭ mô cӫa các
quá trình khí quyӇn ít ra là ӣ các vƭÿӝ thҩp cӫa phҫn phía nam Thái Bình
Dѭѫng. ChӍ sӕ dao ÿӝng nam là graÿien áp suҩt giӳa vùng Darwin (bҳc Úc)
và ÿҧo Taiti do Wolker ÿӅ xuҩt năm
1920. Khi ch
Ӎ sӕ này có dӏ thѭӡng âm,
thì các gió tín phong ÿông nam suy yӃu nhiӅu. KӃt quҧ là chӃÿӝ mӵc nѭӟc

ÿҥi dѭѫng thiên cao do gió tín phong tҥo thành ӣ bӡ châu Á ӣÿiӅu kiӋn bình
thѭӡng sӁ bӏ phá hӫy và mӝt dòng nѭӟc ngѭӧc lҥi ÿѭӧc hình thành. Nhӡ
dòng chҧy xích ÿҥo dѭӟi mһt mà các sóng nѭӟc ҩm nhanh chóng trӣ lҥi bӡ
tây cӫa Thái Bình Dѭѫng và khi ÿөng ÿӝ vӟi bӡ, chúng ÿѭӧc tách thành hai
nhá
nh. Nhánh phía nam chính là El-Nino. Tӯ thӡi ÿ
iӇm cӵc tiӇu chӍ sӕ dao
ÿӝng nam cho tӟi khi bҳt ÿҫu El-Nino là khoҧng 4
6 tháng. HiӋn tѭӧng El-
Nino làm chӃt hàng loҥt các loài cá ѭa lҥnh và gây thiӋt hҥi to lӟn cho ngành
ÿánh bҳt cá.
305 306
6.6.2. Ĉӝ muӕi
Khác vӟi phân bӕ nhiӋt ÿӝ, phân bӕ không gian cӫa ÿӝ muӕi, ÿһc biӋt ӣ
bҳc bán cҫu, không có tính ÿӏa ÿӟi biӇu lӝ rõ (hình 6.15). Ĉó là do ӣ vùng
khѫi ÿҥi dѭѫng ÿӝ muӕi lӟp mһt ÿѭӧc quyӃt ÿӏnh trѭӟc hӃt bӣi tѭѫng quan
giӳa bӕc hѫi và giáng thӫy và mӝt phҫn bӣi các nhân tӕ hoàn lѭu, ҧnh hѭӣng
cӫa các nhân tӕ cuӕi này có thӇ là ÿ
áng kӇӣ nhӳng
dҧi front. Tính phân ÿӟi
vòng quanh lөc ÿӏa gây bӣi dòng nѭӟc tӯÿҩt liӅn trong phân bӕÿӝ muӕi
ÿѭӧc biӇu lӝ rõ hѫn cҧ. Ĉһc biӋt tính chҩt này rõ nét ӣ các dҧi cӱa nhӳng
sông lӟn, ӣÿó quan sát thҩy nhӳng chênh lӋch ÿӝt xuҩt vӅÿӝ muӕi và tҥo
thành nhӳng front ÿӝ muӕi әn ÿӏnh. Tҥi các vùng cӵc, bә sung vào các nhân
tӕÿã
nêu còn có nhӳng quá trình tҥo và tan băng biӇn làm gia t
ăng sӵ mһn
hóa (nhҥt hóa) nѭӟc mһt. Nhѭ vұy, dѭӟi tác ÿӝng cӫa nhӳng nhân tӕÿã xét ӣ
trên, sӵ biӃn ÿәi ÿӝ muӕi lúc ÿҫu diӉn ra trong lӟp mһt mӓng cӫa ÿҥi dѭѫng,
sau ÿó, thông qua các quá trình hoàn lѭu thҷng ÿӭng và phѭѫng ngang cNJng

nhѭÿӕi lѭu tӵ do, sӁ ÿѭӧc truyӅn xuӕng các ÿӝ sâu.
Ĉӝ muӕi lӟn nhҩt qu
an sát thҩy ӣ các vƭÿӝ cұn chí tuy
Ӄn, nѫi ÿây bӕc
hѫi hiӋu dөng ÿҥt cӵc ÿҥi. Ӣ phҫn phía bҳc Ĉҥi Tây Dѭѫng nó vѭӧt quá 37,5
%
o, còn ӣ Thái Bình Dѭѫng 35,5%o.
Ӣ phҫn phía nam cӫa tҩt cҧ các ÿҥi dѭѫng, tҥi nhӳng vƭÿӝ cұn chí
tuyӃn, ÿӝ muӕi bҵng 36
36,5%o. Trong ÿó ӣ nhӳng vùng rìa ÿông cӫa các hӋ
thӕng hoàn lѭu xoáy nghӏch vƭ mô, nѫi nѭӟc nhҥt muӕi tӯ nhӳng vƭÿӝ cao
hѫn ÿѭӧc mang tӟi, ÿӝ muӕi thҩp hѫn so vӟi các vùng trung tâm và ÿһc biӋt
các vùng phía tây các ÿҥi dѭѫng, nѫi bӕc hѫi hiӋu dөng thѭӡng cӵc ÿҥi.
Trong ÿӟi xích ÿҥo, nѫi mѭa nhiӅu nhҩt, ÿӝ muӕi giҧm xuӕng tӟi
33
34,5%o, mӝt sӕ vùng (thí dө, các vӏnh Panama và Ghinê) thұm chí tӟi 30
%
o và thҩp hѫn.
Ӣ nhӳng vƭÿӝ ôn ÿӟi phía bҳc, ÿӝ muӕi giҧm tҥi các vùng phía tây do
bình lѭu nѭӟc nhҥt hѫn tӯ các vƭÿӝ cao, xuӕng tӟi 32
33 %o và thҩp hѫn,
còn tҥi các vùng phía ÿông, ngѭӧc lҥi, ӣÿây nѭӟc mһn hѫn tӯ các vƭÿӝ thҩp
ÿѭӧc mang tӟi, ÿӝ muӕi bҵng 34
34,5%o.
Hình 6.15. Phân bӕÿӝ muӕi năm trung bình trên mһt Ĉҥi dѭѫng ThӃ giӟi
Bҧng 3.7 cho bӭc tranh chi tiӃt hѫn vӅ nhӳng khác biӋt vӅÿӝ muӕi giӳa
các bán cҫu. Trong bҧng này dүn các giá trӏÿӝ muӕi lҩy trung bình ÿӕi vӟi
nӱa bҳc và nӱa nam cӫa Ĉҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng. Ӣ Bҳc Ĉҥi
Tây Dѭѫng, thӵc tӃ tҥi tҩt cҧ các ÿӝ sâu, ÿӝ muӕi lӟn hѫn ÿáng kӇ so vӟi ӣ
Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng. ĈiӅu

này liên quan không chӍ v
ӟi bӕc hѫi mҥnh hѫn,
mà còn vӟi ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp cӫa các khӕi nѭӟc sâu Ĉӏa Trung Hҧi, nó tác
ÿӝng tӟi cҧ lӟp cӵc tiӇu ÿӝ muӕi (500
1000 m). Ӣ Nam Ĉҥi Tây Dѭѫng, lӟp
này ÿѭӧc phân biӋt rҩt rõ, vì ҧnh hѭӣng cӫa nѭӟc Ĉӏa Trung Hҧi ӣÿây biӇu
hiӋn ӣ nhӳng ÿӝ sâu lӟn hѫn. Ngѭӧc lҥi, ӣ nӱa phía bҳc cӫa Thái Bình
Dѭѫng ÿӝ muӕi trong toàn bӅ dày ÿҥi dѭѫng thҩp hѫn so vӟi nӱa phía nam,
vì nӱa này chӏu ҧnh hѭӣng cӫa các khӕi nѭӟc sâu mһn ÿi ÿӃn tӯĈҥi T
ây
Dѭѫng và Ҩn Ĉӝ Dѭѫng trong hӋ thӕng hoàn lѭu vƭ hѭӟng.
307 308
Bҧng 6.7. Ĉӝ muӕi trung bình cӫa các lӟp nѭӟc
ӣĈҥi Tây Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng (%o)
Ĉҥi Tây Dѭѫng Thái Bình Dѭѫng
Lӟp (m)
Bҳc bán cҫu Nam bán cҫuBҳc bán cҫu Nam bán cҫu
0  150 35,44 34,97 34,04 34,76
150  500 35,42 34,72 34,32 34,76
500  1 000 35,06 34,54 34,34 34,56
1 000  2 000 35,00 34,71 34,50 34,58
2 000  3 000 34,94 34,78 34,62 34,68
3 000  4 000 34,92 34,77 34,66 34,69
4 000  5 000 34,90 34,74 34,70 34,70
Khác vӟi dao ÿӝng nhiӋt ÿӝ, dao ÿӝng ngày ÿêm cӫa ÿӝ muӕi trên mһt
ÿҥi dѭѫng không có biӃn trình biӇu hiӋn rõ. Cӵc ÿҥi và cӵc tiӇu ÿӝ muӕi có
thӇ quan sát thҩy vào giӡ bҩt kì trong ngày tùy thuӝc các nhân tӕ khí tѭӧng
thӫy văn quyӃt ÿӏnh, trѭӟc hӃt là biӃn trình bӕc hѫi ngày ÿêm. Phù hӧp vӟi
biӃn trình bӕc hѫi, cӵc tiӇu ÿӝ muӕi thѭӡng xҧ
y ra ban ngày, cӵc ÿҥi - b

an
ÿêm, vӟi ÿiӅu kiӋn không mѭa. Mѭa kéo dài hoһc tan băng hҫu nhѭ là trѫn
hoàn toàn cӵc ÿҥi ÿӝ muӕi và san bҵng biӃn trình ngày ÿêm cӫa nó.
Thông thѭӡng dao ÿӝng ngày ÿêm cӫa ÿӝ muӕi bҵng vài phҫn nghìn,
nhѭng mӝt sӕ trѭӡng hӧp riêng có thӇÿҥt tӟi 0,1
0,2 %o. Ĉӝ sâu xâm nhұp
cӫa các dao ÿӝng thѭӡng không quá 10 m, nhѭng ӣ các vƭÿӝ cұn nhiӋt ÿӟi,
ÿӝ sâu ÿó tăng 1,5
2 lҫn. Trong các dҧi front dao ÿӝng ngày ÿêm cӫa ÿӝ
muӕi gây bӣi sӵ trao ÿәi nѭӟc qua mһt ÿҥi dѭѫng có thӇ bӏ che khuҩt bӣi quá
trình bình lѭu muӕi do dòng chҧy, dao ÿӝng ngày ÿêm ÿôi khi ÿҥt 0,3
0,5
%
o.
Dao ÿӝng năm cӫa ÿӝ muӕi ÿѭӧc quyӃt ÿӏnh bӣi biӃn trình năm cӫa các
thành phҫn cân bҵng nѭӟc và hoàn lѭu phѭѫng ngang cӫa ÿҥi dѭѫng. Do bӕc
hѫi và ÿһc biӋt lѭӧng giáng thӫy biӃn ÿӝng lӟn, nên dao ÿӝng năm cӫa ÿӝ
muӕi biӃn ÿәi mҥnh tӯ vùng này ÿӃn vùng khác. Dao ÿӝng năm biӇu hiӋn
ÿһc biӋt rõ ӣ các dҧi front, ӣÿây có nhӳ
n
g dòng nѭӟc vӟi ÿӝ muӕi khác
nhau, có thӇ chênh lӋch nhau tӟi 2
4%o. Trong ÿó dao ÿӝng năm ÿӝ muӕi
bao quát lӟp dày 100
150 m và hѫn nӳa. Ӣ các vùng cӵc, dao ÿӝng ÿó ÿѭӧc
nhұn thҩy trong lӟp 20 m và gây nên chӫ yӃu bӣi các quá trình tҥo và tan
băng.
Dao ÿӝng năm nhӓ nhҩt cӫa ÿӝ muӕi diӉn ra ӣ các vƭÿӝ chí tuyӃn, nó
chӍ bҵng cӥ phҫn mѭӡi, thұm chí phҫn trăm cӫa %
o. Vӟi ÿӝ sâu, dao ÿӝng

năm cӫa ÿӝ muӕi giҧm rҩt nhanh, ngoҥi trӯӣ các dҧi front.
VӅ biӃn ÿӝng giӳa các năm cӫa ÿӝ muӕi mӟi chӍ ÿѭӧc nghiên cӭu rҩt ít
so vӟi biӃn ÿӝng cӫa nhiӋt ÿӝ. Nhӳng nguyên nhân khách quan cӫa ÿiӅu này
trѭӟc hӃt là do dӳ liӋu quan trҳc dài hҥn vӅÿӝ muӕi hҫu nhѭ hoàn toàn thiӃu.
Ngoài ra, có thӇ là n
gѭӡi ta ch
ѭa ÿánh giá hӃt vai trò hình thành khí hұu cӫa
ÿӝ muӕi. Có lӁ chính thӵc tӃ này ÿã giúp K.N. Pheÿorov diӉn ÿҥt ÿӝ muӕi
nhѭ là “nàng Zolushka” trong hҧi dѭѫng hӑc. HiӇn nhiên, vai trò ÿӝ muӕi ÿӕi
vӟi sӵ hình thành chӃÿӝ khí hұu cӫa ÿҥi dѭѫng là rҩt ÿáng kӇ, ÿһc biӋt ӣ
nhӳng vùng cұn chí tuyӃn và cӵc. Thí dө, chính là nhӳng biӃn ÿӝng giӳa các
năm cӫa diӋn tíc
h vùng phân bӕ nѭӟc mһt ÿӝ muӕi thҩp chӫ yӃu qui ÿӏnh sӵ
biӃn ÿӝng giӳa các năm cӫa thҧm băng ӣ Bҳc Băng Dѭѫng.
6.6.3. Mұt ÿӝ nѭӟc
Do tính thөÿӝng lӟn cӫa mұt ÿӝ mà trong phân bӕ mұt ÿӝ trên mһt ÿҥi
dѭѫng ÿӏnh luұt ÿӏa ÿӟi biӇu lӝ thұm chí rõ nét hѫn so vӟi trѭӡng nhiӋt ÿӝ.
Mұt ÿӝ cӵc tiӇu ӣ vùng khѫi ÿҥi dѭѫng ÿѭӧc nhұn thҩy trong ÿӟi xích ÿҥo
(hình 6.16), nѫi ÿây vӯa có nhiӋt ÿӝ thѭӡng xuyên cao cùng vӟi lѭӧng giáng
thӫy rѫi cӵc ÿҥi làm
nhҥt lӟp nѭӟc mһt. Càng tiӃn dҫn vӅ phía các vƭÿӝ cao
mұt ÿӝ càng tăng. Ӣ các vƭÿӝ cұn chí tuyӃn và vƭÿӝ trung bình cӫa Ĉҥi Tây
Dѭѫng, tӗn tҥi mӝt sӕ khác biӋt vӅ mұt ÿӝ giӳa các vùng phía tây và phía
ÿông do các dòng chҧy ngӵ trӏӣÿó gây nên. Nѭӟc ít ÿұm ÿһc hѫn, do ÿó nhҽ
hѫn, ÿѭӧc tұp trung trong dҧi hoҥt ÿӝng
cӫa Gѫnstrim. Ngѭӧc lҥi, ӣ
vùng hҧi
lѭu Kanarѫ mұt ÿӝ nѭӟc tӓ ra lӟn hѫn, trѭӟc hӃt do nhiӋt ÿӝ thiên giҧm.
309 310
Hình 6.16. Phân bӕ mұt ÿӝ nѭӟc năm trung bình trên mһt Ĉҥi Dѭѫng ThӃ giӟi

t
V
Nhӳng giá trӏ cӵc ÿҥi mұt ÿӝ ÿѭӧc quan sát thҩy ӣ các vƭÿӝ cұn cӵc, ӣ
ÿó ÿӝ muӕi ÿã có tác ÿӝng tӟi phân bӕ mұt ÿӝ. Thұt vұy, ӣ bҳc bán cҫu, mұt
ÿӝ ÿҥt cӵc ÿҥi trong trөc cӫa dòng chҧy nóng Na Uy và các nhánh cӫa nó
trѭӟc hӃt nhӡ các loҥi nѭӟc ÿӝ muӕi cao ÿѭӧc mang tӟi ÿây tӯ nhӳng vƭÿӝ
thҩp.
Trong
bҧng 6.8 d
үn nhӳng giá trӏ mұt ÿӝ qui ѭӟc lҩy trung bình
trong phҥm vi lӟp bên trên (0
150 m) và theo tӯng ÿӟi mѭӡi ÿӝ vƭÿӝ cӫa
các ÿҥi dѭѫng. Nhѭ ta mong ÿӧi, vì các phҫn phía cӵc nam cӫa các ÿҥi
dѭѫng lҥnh hѫn nhiӅu so vӟi các phҫn gҫn Bҳc Băng Dѭѫng, nên mұt ÿӝ
nѭӟc ӣÿó cao hѫn. Ĉҥi Tây Dѭѫng là ÿҥi dѭѫng có ÿӝ muӕi cao nhҩt, lҥnh
nhҩt và do ÿó, nѭӟc cӫa nó nһng nhҩt, mұt ÿӝ qui ѭӟc trung bình bҵn
g 25,43.
Mұ
t ÿӝ nѭӟc lӟp mһt thҩp nhҩt là ӣ Thái Bình Dѭѫng (24,27). Vì vұy, chính
là ӣĈҥi Tây Dѭѫng hoàn lѭu thҷng ÿӭng phát triӇn mҥnh nhҩt, kӃt quҧ là ӣ
ÿây tҥo thành nhӳng thӇ tích lӟn nѭӟc tҫng sâu và sát ÿáy ÿӇ mang tӟi Ҩn Ĉӝ
Dѭѫng và Thái Bình Dѭѫng.
t
V
Dao
ÿӝng ngày cӫa mұt ÿӝ ÿѭӧc quyӃt ÿӏnh bӣi biӃn thiên nhiӋt ÿӝ và
ÿӝ muӕi và do ÿó,
bao quát các lӟp tӯ 10 ÿӃn 60 m và hѫn. Trên mһt ÿҥi
dѭѫng, biên ÿӝ dao ÿӝng có thӇÿҥt tӟi 0,05
0,16 ÿѫn vӏ

t
V
và vӟi ÿӝ sâu thì
giҧm ÿi mӝt chút. BiӃn trình ngày cӫa mұt ÿӝ thѭӡng không tuân theo nhӳng
qui luұt nhҩt ÿӏnh. Thӡi gian xuҩt hiӋn cӵc ÿҥi và cӵc tiӇu biӃn ÿәi không chӍ
trong không gian mà còn tӯ ngày này sang ngày khác tùy thuӝc các ÿiӅu kiӋn
khí tѭӧng thӫy văn ӣ vùng ÿang xét.
Bҧng 6.8. Phân bӕ mұt ÿӝ qui ѭӟc trung bình ÿӟi vƭÿӝ
trong lӟp bên trên (0-150 m) ӣ các ÿҥi dѭѫng
Ĉҥi Tây Dѭѫng Thái Bình Dѭѫng Ҩn Ĉӝ Dѭѫng
Ĉӟi vƭ
ÿӝ (
o
)
Bҳc
bán cҫu
Nam
bán cҫu
Bҳc
bán cҫu
Nam
bán cҫu
Bҳc
bán cҫu
Nam
bán cҫu
010 24,77 25,07 23,46 24,02 23,41 23,64
1020 25,04 25,52 23,36 24,24 24,02 23,30
2030 25,60 25,69 24,42 24,83 24,55 23,61
3040 26,24 26,24 25,05 25,66  25,86

4050 25,59 26,73 25,72 25,56  25,68
5060 27,01 27,73 25,97 25,56  27,23
6070 27,15 27,53  27,33  27,46
Dao ÿӝng năm cӫa mұt ÿӝ phө thuӝc vào nhӳng biӃn ÿәi cân bҵng nѭӟc
và nhiӋt cӫa mһt ÿҥi dѭѫng và hoàn lѭu nѭӟc phѭѫng ngang. Ĉӝ sâu xâm
nhұp dao ÿӝng mұt ÿӝ năm liên quan trӵc tiӃp tӟi các quá trình trao ÿәi nhiӋt
và nѭӟc qua mһt ÿҥi dѭѫng, bҵng 100
150 m. Nhѭng ӣ mӝt sӕ vùng, nhѭ
các vӏnh Ghinê và Panama, ÿӝ sâu này chӍ giӟi hҥn ӣ lӟp 50
75 m, mӝt sӕ
vùng khác, chӫ yӃu ӣ nhӳng vƭÿӝ trung bình, tӟi 200 m. BiӃn trình năm mұt
ÿӝ biӃn ÿәi mҥnh tӯ vùng tӟi vùng, nhѭng phӭc tҥp nhҩt là ӣ các dҧi front,
nѫi các dòng nѭӟc vӟi nhӳng ÿһc trѭng nhiӋt muӕi khác nhau nhanh chóng
thay thӃ nhau.
311 312