Báo cáo nghiên cứu khoa học: " SỰ DỊCH CHUYỂN KHÔNG GIAN TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ" ppt

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 54, 2009

S
Ự DỊCH CHUYỂN KHÔNG GIAN
TRONG TRUY
ỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ
Nguy n Th Kim Ngân
Tr
ng i h c S ph m, i h c Hu
TÓM TẮT
Truy n c tích là m t trong nh ng th lo i c x a nh t trong th lo i t s dân gian, là
m
t trong nh ng hình m u c i n c a Folklore. M c dù c hình thành trong th i k ch
c
ng s n nguyên th y tan rã nh ng ngu n g c sâu xa c a truy n c tích ã bén r t th i k
ti
n giai c p. Trong s k t c u c a truy n c tích có th th y rõ hình dáng c a các nghi l
hi
n t c a con ng i t th i vi n c . M t trong nh ng nhóm motif có liên quan tr c ti p n
ngu
n g c ti n giai c p và các nghi l hi n t y trong truy n c chính là cu c vi n du sang m t
th
gi i khác c a nhân v t c tích. Chính i u này óng vai trò nh m t th pháp ngh thu t ã
t
o nên s d ch chuy n không gian c áo, làm nên s k o và th n tiên c a các câu chuy n
c
. S d ch chuy n không gian c a các nhân v t c tích không ch c dùng nh là nh ng n n
t
ng c b n c a th gi i t ng t ng mà còn c dùng t o nên tính h p d n c a m t s
l
ng l n các câu chuy n c tích.

Sẽ là không quá khi khẳng định rằng truyện cổ tích là thể loại có khả năng kết
n
ối chúng ta với những di sản văn hóa của quá khứ một cách ưu việt. Bởi lẽ nó có khả
n
ăng hé mở cho chúng ta mối liên hệ với những tinh hoa truyền thống và bức tranh tín
ng
ưỡng từ thời xa xưa cũng như giúp cho chúng ta phát hiện ra những giá trị nhân bản
thu
ộc về phần hồn của dân tộc. Truyện cổ tích là một trong những thể loại cổ xưa trong
các th
ể loại tự sự dân gian, là một trong những hình mẫu điển hình của Folklore. Đằng
sau nh
ững sợi tơ kỳ diệu kết nối nên một thế giới mộng ảo với những câu chuyện thần
tiên thì truy
ện cổ tích vẫn luôn tồn tại những yếu tố trần tục. Những yếu tố ấy tồn tại
trong truy
ện cổ tích chính là sợi dây kết nối nó với đời sống hiện thực, với thiết chế xã
h
ội nơi nó được sinh thành, với đời sống diễn xướng nơi nó thiên di và thay đổi hình
d
ạng qua nhiều vùng miền khác nhau và đặc biệt là với quá khứ xa xôi, quá khứ khởi
th
ủy của chính nó. Một trong những vấn đề thể hiện rõ nhất những thủ pháp nghệ thuật
đặc trưng của truyện cổ tích cũng như sự nối kết của thể loại này với quá khứ chính là
v
ấn đề “dịch chuyển không gian” của các nhân vật trong truyện cổ tích thần kỳ. Đó vừa
là s
ự thể hiện “những hồi ức câm lặng” nghi lễ hiến tế từ thời xa xưa vẫn còn tồn tại và
xu
ất hiện thấp thoáng đằng sau kết cấu căn bản của truyện cổ tích, vừa là xung năng căn

b
ản nhất trong nghệ thuật truyện kể dân dân gian.
Trong truyện cổ tích, thường xuyên xuất hiện tình trạng nhân vật vì một lý do tự
nguy
ện hay bắt buộc, nhân vật phải rời khỏi môi trường sống quen thuộc của mình và đi
đến một nơi xa lạ. I.U.Lotman trong công trình nghiên cứu “Cấu trúc văn bản nghệ
thu
ật” đã nói rằng: “Trạng thái khởi đầu của nhân vật truyện cổ tích thần kỳ là việc nó
không có ch
ỗ trong thế giới mà nó đang sống, nó bị xua đuổi, không được thừa nhận,
không bi
ểu lộ bản chất đích thực của mình”. Sau đấy nhân vật ra đi để khắc phục cái
ranh gi
ới phân chia giữa thế giới này với thế giới kia” [10/231]. Sự ra đi do không có
ch
ỗ đứng này của nhân vật cổ tích thường tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Có
th
ể nhân vật bị lạc lối vào một khu rừng rậm, một đầm lầy, một thế giới kỳ lạ khác. Có
th
ể nhân vật bị xua đuổi, bị buộc phải ra đi. Nhưng cũng có thể nhân vật tự nguyện nhận
m
ột nhiệm vụ nào đấy và lên đường đi đến một thế giới xa xôi. Nghĩa là luôn có những
lý do ho
ặc “đích thực” hoặc “giả tạo” để đẩy nhân vật ra khỏi không gian sống quen
thu
ộc của mình. Dẫu là với những lý do chính đáng hay lý do giả tạo, thì diễn biến của
câu chuy
ện cổ tích chỉ thực sự bắt đầu khi nhân vật “ra đi”. Sự dịch chuyển không gian
theo t
ừng bước chân và số phận của nhân vật cũng bắt đầu từ đó. Chức năng “ra đi” này,

trong s
ơ đồ 31 chức năng - 7 nhân vật trong truyện cổ tích, do Propp đề xướng theo
ph
ương pháp cấu trúc hình thái được ký hiệu là (R), đóng vai trò thắt nút, là xung lực
cho toàn b
ộ diễn biến của một câu chuyện cổ tích.
Sith Thompson, nhà Folklore n
ổi tiếng người Mỹ, trong phần nghiên cứu về các
hình th
ức dịch chuyển từ thế giới này sang thế giới khác của truyện cổ tích vùng Anh
Điêng Bắc Mỹ đã đề cập đến vấn đề di chuyển giữa các thế giới của nhân vật cổ tích
nh
ư sau: “Ta đã từng biết đến những câu chuyện mà trong đó người anh hùng thực hiện
m
ột cuộc hành trình đi đến một thế giới khác. Đôi lúc đó là những thế giới ở dưới thấp
nh
ư địa ngục của Đantê hoặc có thể là thế giới ở trên cao như thiên đường. Đôi khi
h
ướng di chuyển của những hành trình đến những thế giới khác không được chỉ ra một
cách rõ ràng. Không hi
ếm khi đó là những hành trình đi xuyên qua thế giới của nước.”
[11/256]. Sith Thompson c
ũng khẳng định rằng sự dịch chuyển của nhân vật cổ tích từ
thiên
đường, sang địa ngục về trần gian hay các chiều ngược lại, hoặc đơn giản là sự di
chuy
ển của nhân vật từ xứ sở này đến một xứ sở khác ở trần gian không chỉ được dùng
nh
ư là những nền tảng cơ bản của thế giới tưởng tượng mà còn được dùng để tạo nên
tính h

ấp dẫn của một số lượng lớn các câu chuyện cổ tích.
V
ậy một câu hỏi được đặt ra là tại sao sự dịch chuyển giữa các mô hình không
gian trong truy
ện cổ tích lại được xem là nền tảng cơ bản của thế giới tưởng tượng mà
không ph
ải là một hình thức khác? Tại sao nó làm nên tính hấp dẫn của cốt truyện cổ?
S
ự dịch chuyển đơn thuần chỉ là một thủ pháp đặc trưng của nghệ thuật kể chuyện cổ
tích hay
đằng sau đó còn chứa đựng những vấn đề mang tính tư tưởng? Chúng tôi thử
l
ần lượt xem xét vấn đề trên các bình diện dân tộc học, xã hội học, văn hóa học và thi
pháp truy
ện cổ tích để minh giải vấn đề như sau:
Franz Boas, nhà Folklore nổi tiếng trên thế giới, nhận xét việc sử dụng thần
tho
ại với tư cách là chất liệu nghệ thuật cụ thể là một khả năng lớn, một chỗ dựa vĩ đại
cho ngh
ệ thuật, đã có một nhận định nổi tiếng:“Dường như thế giới thần thoại được xây
d
ựng nên chỉ là để lại tan vỡ ra và các thế giới mới lại được xây dựng nên từ các mãnh
v
ỡ”. Đấy là một nhận định mang tính hình tượng nhưng cũng chứa đựng một luận điểm
khoa h
ọc chắc chắn về gốc rễ thần thoại của các thể loại tự sự dân gian. Trong số đó,
truy
ện cổ tích cũng không phải là một biệt lệ. Các nhà khoa học đã chứng minh được
r
ằng truyện cổ tích đã ra đời như một thể loại cơ bản vào thời kỳ tan rã của của chế độ

c
ộng sản nguyên thủy, thế nhưng, bản thân nó đã được hoài thai từ thời kỳ tiền giai cấp,
khi t
ư duy con người vẫn còn tồn tại trong “tiền logic”. Dẫu là thể loại có mặt từ rất sớm
nh
ưng truyện cổ tích vẫn là thể loại có nguồn gốc và thoát thai từ thần thoại, một thứ
th
ần thoại đã được “giải thiêng” và “thế tục hóa”. Chính vì lẽ đó mà dẫu đã tạo dựng
được cho mình một sự tồn tại đẳng lập với một thế giới nghệ thuật có những cấu tạo
riêng bi
ệt nhưng truyện cổ tích vẫn kế thừa một cách tích cực thế giới quan của thần
tho
ại và thể hiện nó một cách trực tiếp hoặc gián tiếp trong các câu chuyện cổ.
Qua vi
ệc tìm hiểu những thuộc tính đặc trưng của tư duy người nguyên thủy
c
ũng như cơ chế sản sinh ra các mô hình không gian đặc trưng được thể hiện trong thần
tho
ại chúng ta có thể thấy rõ: Con người từ khởi thủy đã luôn tin rằng có một đời sống
v
ĩnh hằng tiếp nối sau đời sống hữu hạn. Do đó, họ tri giác và hình dung thế giới theo
nguyên t
ắc nhị phân và mô hình tam thế giới. Thế giới trên cao (thiên đường, những
hành tinh xa xôi, m
ặt trăng, mặt trời và các vì tinh tú), thế giới trên mặt đất (bao gồm cả
nh
ững thế giới khác cùng tồn tại trên mặt đất), và thế giới dưới mặt đất (âm ty, địa phủ
và th
ế giới thủy cung). Mô hình tam thế giới từ trong thần thoại này đã được truyện cổ
tích k

ế thừa một cách tích cực và cấp cho nó những ý nghĩa hiện thực mới. Điều này đã
làm n
ảy sinh hiện tượng các nhân vật trong cổ tích thường xuyên dịch chuyển một cách
t
ự do giữa các thế giới hiện thực và kỳ ảo, giữa các thế giới không đồng chất một cách
phi c
ản trở trong không gian. Đây là nguyên nhân chính yếu làm nên thế giới biến ảo,
k
ỳ lạ và thần tiên của các câu chuyện cổ.
M
ặt khác, truyện cổ tích có mối quan hệ sinh thành trực tiếp từ cơ cấu xã hội.
R
ất nhiều các motif trong đó thể hiện rất rõ các định chế xã hội mà truyện cổ tích ra đời.
Trong
đó, các nghi lễ hiến tế, nghi lễ thụ pháp và nghi lễ trưởng thành chiếm một vai trò
vô cùng
đặc biệt. Rõ ràng, các nhà khoa học không khẳng định rằng nguồn gốc trực tiếp
c
ủa các câu truyện cổ hoàn toàn xuất phát từ nghi lễ của con người thời cổ, thế nhưng,
h
ọ cũng không thể thể phủ nhận rằng một phần không nhỏ trong gia tài các câu chuyện
c
ổ là sự thoát thai từ các nghi lễ của con người từ thời xa xưa. Đặc biệt, những nhà
nghiên c
ứu theo trường phái Nhân học quan niệm rằng truyện cổ tích là sự phản ánh
tr
ực tiếp các phong tục tập quán sinh hoạt mà sau này bị phai tàn đi theo thời gian và chỉ
còn
được giữ lại dưới dạng những tàn tích. Vấn đề “dịch chuyển không gian” trong
truy

ện cổ tích thần kỳ cũng có thể tìm thấy lời giải đáp từ phương diện này.
Theo Prop trong công trình nghiên cứu “Các gốc rễ thần kỳ của truyện cổ tích”
sau nh
ững nghiên cứu kỹ lưỡng về các cấu trúc hạt nhân trong truyện cổ tích ông đã đưa
ra m
ột bức tranh tương đối hoàn chỉnh về các câu chuyện cổ được phân loại theo nguồn
g
ốc và sự tương ứng lịch sử như sau:
Nhóm truy
ện có liên quan đến nghi lễ trưởng thành có các motif chủ yếu như
sau:
đưa đi, hoặc đuổi con cái vào rừng hay là chúng bị thần rừng bắt đi, ngôi nhà gỗ, sự
bán tháo nhân v
ật bị mụ phù thủy hành hạ, cắt ngón tay, chỉ cho những kẻ còn lại những
d
ấu hiệu bí ảo của cái chết, bếp lò của phù thủy, cảnh chết đi và sống lại, nuốt vào và
kh
ạc ra, nhận phép thần thông hoặc người giúp đỡ có phép màu, đổi lốt, đạo sĩ trong
r
ừng và việc sử dụng mẹo lừa. Thời kỳ tiếp theo trước đám cưới và thời điểm quay về
được phản ánh trong các ngôi nhà đồ sộ trong đó có cái bàn đầy thức ăn, motif về người
th
ợ săn, kẻ cướp, chị em gái, người đẹp trong quan tài, người đẹp trong vườn thần và
trong lâu
đài kỳ diệu trong các motif nàng lọ lem, người chồng dự đám cưới của vợ, vợ
d
ự đám cưới của chồng, khu nhà cấm và một số motif khác.
M
ột nhóm khác có sự tương ứng với truyện cổ tích là nhóm những motif chứa
nh

ững ý niệm về cái chết (tử thần) đó là: hành động bắt cóc gái đẹp của lũ rắn, các kiểu
sinh n
ở thần kỳ, cảnh người chết trở về, xuất hành với chiếc hài sắt… khu rừng, lối vào
v
ương quốc lạ, mùi của nhân vật, phun nước vào cánh cửa, bữa tiệc ở nhà phù thủy,
hình
ảnh người dẫn đường, chuyến đi dài bằng ngựa, bằng thuyền hay đại bàng… giao
chi
ến với kẻ canh cửa lúc nào cũng muốn nuốt sống người phương xa mới đến, cần linh
h
ồn và đi đến vương quốc lạ với những điều kỳ diệu ở đó. Đây chính là nhóm motif có
g
ốc rễ từ các nghi lễ hiến tế có liên quan trực tiếp đến việc chuyển dịch không gian của
các nhân v
ật trong truyện cổ tích.
Cùng v
ới V.IA.Propp, E.M.Meletinsky trong những nghiên cứu theo hướng cấu
trúc l
ịch sử của truyện cổ tích cũng dẫn ra rằng: “một số cốt truyện cổ tích chẳng hạn
nh
ư truyện về những người vợ kỳ diệu - những con vật tôtem, những truyện về những
con
ăn thịt người, những con ác thần, về sự đánh nhau với trăn thần và đặc biệt là
nh
ững chuyến viễn du sang một thế giới khác đều có khởi nguồn từ thời kỳ tiền giai
c
ấp và mang dấu vết của các nghi lễ hiến tế của người cổ sơ”[6/25].
Qua
đó, chúng ta có thể thấy rõ rằng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong
nh

ững ý niệm của con người thời cổ chính là ý niệm về thế giới bên kia, đặc biệt là
nh
ững chuyến viễn du đến những vùng miền xa lạ. Ý niệm này đã được chuyển hóa vào
trong các nghi l
ễ hiến tế liên quan đến cái chết và tử thần rồi đi vào trong thần thoại.
Truy
ện cổ tích đã kế thừa thế giới quan của thần thoại và do vậy, đã mang theo trong nó
nh
ững ý niệm xa xôi của con người thời cổ về những cuộc hành trình kỳ lạ đó. Tuy
nhiên, khi
đi vào truyện cổ tích, việc dịch chuyển không gian và du hành của các nhân
v
ật đã không còn giữ nguyên ý nghĩa ban đầu như trong thần thoại. Nó là một hình thức
được kế thừa có chọn lọc và cộng sinh thêm nhiều nhân tố khác thuộc về ý thức xã hội
và các nguyên tắc sáng tạo của nghệ thuật có ý thức. Cốt truyện về một cuộc viễn du
nguy hi
ểm trước đây có ý nghĩa là một chuyến đi sang thế giới bên kia khi chuyển hóa
vào trong truy
ện cổ tích đã được chuẩn bị bằng một sự thắt nút hiện thực xác định, bằng
nh
ững lý lẽ trong đời sống và lại còn có một kết thúc hiện thực. Nhân vật cổ tích có thể
d
ịch chuyển từ trần thế lên thiên đường, từ thiên đường về địa ngục hoặc các chiều
ng
ược lại một cách tự do. Thế nhưng, bản thân những tình tiết của chuyến đi, những
cu
ộc chạm trán với quái vật kỳ ảo và việc đi thăm một vương quốc kỳ ảo dưới đất hoặc
m
ột vương quốc khác nào đó đã biến từ những quan niệm thần thoại trước đây được tiếp
thu nh

ư là tri thức chính xác và xác thực thành một lĩnh vực trong đó trí tưởng tượng
c
ủa người kể và người nghe bay bổng tự do hơn. Đồng thời, các nghệ nhân trong quá
trình k
ể chuyện có thể bổ sung hoặc rút ngắn đường dây của cốt truyện tùy theo những
nhu c
ầu của mình và đem lại cho nó những màu sắc phong phú khác.
Nh
ư vậy, qua những nghiên cứu và nhận định của những nhà Folklore nổi tiếng
nh
ư V.IA.Propp và Meletinsky, chúng ta đều thấy rõ hai nhà khoa học đều chứng minh
được rằng việc nhân vật trong cổ tích thường xuyên dịch chuyển không gian và thực
hi
ện những chuyến viễn du đến những vừng miền xa lạ có liên quan một cách xa xôi với
nh
ững ý niệm của con người thời cổ về những chuyến du hành của con người khi mà sự
s
ống bước từ trạng thái tạm dung sang trạng thái vĩnh hằng là cái chết. Ý niệm này vốn
đã được con người thời cổ chuyển hóa vào trong các nghi lễ. Và rồi nghi lễ này, một
cách r
ất đặc biệt, lại được thể hiện dưới một “hình thức ngược” là sự chuyển dịch không
gian c
ủa các nhân vật trong truyện cổ tích.
V
ề phương diện nghệ thuật, xung năng cơ bản nhất của nghệ thuật kể chuyện và
nghe chuy
ện cổ tích ấy chính là khát vọng vượt thoát ra khỏi đời sống hằng ngày để
đắm chìm vào thế giới của sự hình dung và tưởng tượng về những điều kỳ diệu. Để đạt
được điều đó, nghệ thuật truyện cổ tích hướng vào việc xây dựng những câu chuyện tự
s

ự kể về những cuộc vượt thoát, phiêu lưu, những chuyện kể về sự dịch chuyển thần kỳ,
để gợi cuốn người nghe theo những cuộc phiêu lưu, về những cuộc trốn thoát mang tính
t
ưởng tượng thường xuyên chứa đựng những sự trốn thoát thật sự của nhân vật truyện.
Ngh
ệ thuật của những câu chuyện cổ tích đã đáp ứng một cách rất xuất sắc nhu
c
ầu tạm thời biến mất khỏi hoàn cảnh hiện tại của độc giả để sống một đời sống khác.
Do
đó, một số lượng lớn các danh mục motif của truyện kể dân gian đều liên quan đến
v
ấn đề “dịch chuyển”.
Theo V.IA.Propp, v
ấn đề của truyện cổ tích không phải là sự tập hợp các motif
mà là s
ự hình thành một số các cấu trúc cơ bản và các cấu trúc đó tập hợp lại xung
quanh nó các motif. Hay nói cách khác, các motif th
ường châu tuần lại xung quanh nó
m
ột số các cấu trúc hạt nhân cấu thành nên một câu chuyện cổ tích. Nếu khẳng định như
v
ậy, thì vấn đề dịch chuyển trong truyện cổ tích trở thành một trong những cấu trúc
tr
ọng tâm nhất và tập hợp lại xung quanh nó một số lượng rất lớn các motif.
Vấn đề “dịch chuyển” trong cổ tích bao hàm rất nhiều các hình thức khác nhau.
Nhìn vào b
ảng tra các motif dịch chuyển trong bảng chỉ dẫn của S. Thompson trong
B
ảng tra cứu các motif của văn học dân gian (Motif index of Folklore - Literature) và
“T

ừ điển A-T” của trường phái Địa lý - lịch sử của Phần Lan có thể thấy: Trong những
câu chuy
ện cổ tích trên toàn thế giới chứa đựng những hình thức dịch chuyển như con
ng
ười biến đổi sang giới tính khác (D10), hay di chuyển đến cảnh giới thấp hơn hoặc
cao h
ơn (D20), biến thành tộc người khác (D30), thay đổi kích cỡ (D55), biến thành
m
ột người khác (D40), thành một người già (D56.1) hay trẻ con (D55.2.5). Một người
đẹp trai có thể biến thành kẻ xấu xí (D52.1) và một người xấu xí có thể biến thành một
ng
ười đẹp trai (D52.2). Bảng tra cứu cũng đề cập đến nhiều motif mà ở đó vật biến
thành ng
ười (D300-D399), nhiều hình thức biến đổi khác (D400-D499), nhiều phương
ti
ện biến đổi khác (D500-D599) và nhiều motif biến đổi tình cờ (D600-D99)…
Trong t
ất cả những motif có liên quan đến việc “dịch chuyển” thì phần dịch
chuy
ển đến một không gian khác kéo dài từ mục F0-F199, bao gồm khoảng 460 motif
l
ớn nhỏ khác nhau. Nghĩa là nó chiếm một trọng số rất lớn. Đó là một trong những bằng
ch
ứng cho thấy hình thức sự dịch chuyển không gian trong cổ tích không chỉ có ý nghĩa
và m
ối quan hệ về mặt dân tộc học, lịch sử, nhân học xã hội mà hơn hết chúng còn là
m
ột yêu cầu bắt buộc đối với các nghệ nhân trong quá trình tạo tác ra các câu chuyện, là
m
ột trong những yêu cầu nghiêm ngặt của các thủ pháp nghệ thuật, là “những quy định

mang tính s
ử thi” (Axel Olrik) trong quá trình sáng tạo để tạo nên một thế giới kỳ lạ và
làm nên s
ức hấp dẫn của một số lượng lớn các câu chuyện cổ tích.
Nh
ư vậy, bản thân việc dịch chuyển không gian trong truyện cổ tích cũng chứa
đựng rất nhiều các vấn đề cốt tủy trong nghiên cứu và tìm hiểu truyện cổ tích thần kỳ.
M
ột mặt, bản thân việc dịch chuyển chỉ đóng vai trò như xung lực cho cho cốt truyện
di
ễn tiến, tạo điểm thắt nút cho việc nhân vật rời khỏi môi trường của nó và xâm lấn vào
m
ột không gian khác. Chỉ là điểm (C↑) khởi động cho chuyến du hành của nhân vật
trong th
ế giới của mình như trong một cấu trúc lớn 31 chức năng 7 nhân vật của Propp.
Các không gian mà nhân v
ật xuất phát và tìm đến lúc đó dường như vắng mặt. Chúng
đơn thuần chỉ là đi và đến một địa điểm. Chúng được nhắc đến mà không hề được miêu
t
ả, được đề cập đến mà không hề phơi bày bản chất. Những địa điểm đó chỉ đơn thuần
đóng vai trò như một phông nền, một địa chỉ nơi diễn ra các sự kiện quan trọng. Khu
r
ừng hay đầm lầy chỉ là nơi nhân vật bị lạc lối, thế giới kỳ ảo khác chỉ là nơi nhân vật
ph
ải vượt qua thử thách. Cánh đồng chỉ là nơi quyết đấu để tranh dành người đẹp của
nh
ững chàng dũng sĩ… Nhưng mặt khác, sự dịch chuyển không gian lại dường như lại
là nguyên nhân kh
ởi phát và chi phối kết cấu và toàn bộ các chi tiết dù là nhỏ nhất của
m

ột câu chuyện cổ. Nhờ sự dịch chuyển, toàn bộ không khí thần tiên của chuyện cổ mới
được phơi bày một cách phong phú nhất, tính phi cản trở thống nhất độc đáo duy có ở
c
ổ tích mới được thể hiện một cách đầy đủ. Hơn thế nữa, sự dịch chuyển không gian
chính là m
ột “hồi ức câm lặng” của quá khứ đã lưu dấu vào trong truyện cổ tích. Chúng
ta nhờ lần theo dấu vết của những “hồi ức câm lặng” ấy mới có thể phát hiện ra sợi dây
vô cùng b
ền chặt kết nối nó với quá khứ xa xôi của con người từ thời viễn cổ, mới hiểu
được cái thứ logic “tiền lôgic”, sự tham dự của các “kinh nghiệm thần bí” (Levy Bruhl)
và “t
ư duy ma thuật độc đáo” (Jame Frazer) của người nguyên thủy. Mới có thể hiểu
được nguồn cội và hình thức khởi thủy của nghi lễ hiến tế được móc xích một cách đặc
bi
ệt trong từng tình tiết tạo nên nền tảng và một phần trong dạng thức chung của các câu
chuy
ện cổ. Ngoài ra, nó còn là sự thể hiện những yêu cầu mang tính quy định trong
ngh
ệ thuật xây dựng truyện cổ. Đặc biệt, nó còn thể hiện khát vọng không cùng của con
ng
ười từ thuở xa xưa trong việc thực hiện những cuộc trốn thoát mang tính tưởng tượng
c
ủa con người vào trong thế giới tưởng tượng thần tiên để bù đắp lại những thiếu thốn
v
ề dịch chuyển không gian trong hiện thực.

TÀI LI
ỆU THAM KHẢO
1. A.J.A.Gurevich, Các ph m trù v n hóa trung c , NXB GD, 1996.
2. Lesvi Bruhl, Kinh nghi

m th n bí và bi u t ng ng i nguyên th y, Nxb Th gi i,
2008.
3. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, T
i n bi u t ng v n hóa th gi i, Nxb à N ng,
2002.
4. V.Guxep, M h c Folklore, Nxb à N ng, 1995.
5. E.M.Meletinsky, Thi pháp c
a huy n tho i, Nxb HQGHN, 2005.
6. E.M.Meletinsky, Nhân v
t trong truy n c tích hoang ng, xu t x c a hình t ng,
NXB VH Ph
ng ông, 1958.
7. Jame Frazer, Cành vàng-bách khoa th
v v n hóa nguyên th y, Nxb Lao ng, 2007.
8. Tuy
n t p V.IA.PROPP, NXBVHDT, 2003.
9. Tr
nh Bá nh, Ch ngh a c u trúc và v n h c, Nxb V n hóa, Hà n i, 2002.
10. Nguy
n ng Chi, Kho tàng truy n c tích Vi t Nam, Nxb Giáo d c, (2001), 1- 5.
11. S. Thompson, Folktale, The Dryden press, New York, 1946.
12. S. Thompson, Motif-index of folk – literature, Indiana University Press, 1955 -1958.

THE SPACE TRANSFORMATION IN MAGIC FOLKTALE
Nguyen Thi Kim Ngan
College of Pedagogy, Hue University
SUMMARY
Folktale is one of the most primitive forms among traditional narratives. It is also the
most important form of folklore. Although folktale is considered to have been formed in the time
of the disintergration of primitive communism, it had emerged before the appearance of social

class. Therefore, in folktale, there are remnants of sacrifice ceremonies of premitive people.
Wandering to other worlds is one the motifs clearly revealing that those sacrifice ceremonies
emerged before the existence of social class. It has created a significant transformation in
folktale. By nature, it was actually the preparation for the life after death of primitive people.
Due to the belief that there may be a immortal life after the physical one, primitive people
defined the world by binary principle. In their imagination, there were three different worlds.
The free movement between the real and unreal world in the art space of folktale created
miracles and significances in folktale. This movement is not only used as the foundation of the
imagination but also as a crucial technique to make the folktale more attractive.