QUAN ĐIỂM TRIẾT HỌC 4 doc

tri t h cế ọ là các ph ng th c mà ươ ứ y ni m tuy t đ iệ ệ ố s d ng đ t khám phá ra chính mình, đử ụ ể ự ể
rũ b m i d u v t v t ch t bám vào mình n i tr n gian mà quay v v i mình, quay v v iỏ ọ ấ ế ậ ấ ơ ầ ề ớ ề ớ
cái kh i đ u trong tính toàn v n và đ y đ c a nó, trong đó, ở ầ ẹ ầ ủ ủ tri t h cế ọ là quá trình t nh nự ậ
th c đ y đ và tr n v n nh t c a ứ ầ ủ ọ ẹ ấ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố .
Hêghen cho r ng, ằ tri t h c ế ọ c a ông - ủ h c thuy t ọ ế v ề tinh th n tuy t đ iầ ệ ố là s t ng h pự ổ ợ
toàn b giá tr c a m i h c thuy t có giá tr tr c đó, thu c m i lĩnh v c nghiên c u ho tộ ị ủ ọ ọ ế ị ướ ộ ọ ự ứ ạ
đ ng tinh th n c a con ng i. ộ ầ ủ ườ Nó là khoa h c ọ c aủ m i khoa h c. ọ ọ Trong tri t h c Hêghen,ế ọ ý
ni m tuy t đ i ệ ệ ố đã hoàn thành quá trình nh n th c c a mình, đã khám phá ra chính mình, vàậ ứ ủ
quay tr v v i mình trong h c thuy t v ở ề ớ ọ ế ề tinh th n tuy t đ iầ ệ ố . Vì v y, ậ tinh th n tuy t đ i ầ ệ ố là
k t qu t i cao, toàn di n và tri t đ c a toàn b l ch s th gi i. ế ả ố ệ ệ ể ủ ộ ị ử ế ớ
N u ế Tri t h c t nhiênế ọ ự có nhi u đi m y u thì ề ể ế Tri t h c tinh th nế ọ ầ là m t thành t u vĩộ ự
đ i c a tri t h c Hêghen. Xét v th c ch t, đây là h c thuy t duy tâm bàn v s phát tri n ýạ ủ ế ọ ề ự ấ ọ ế ề ự ể
th c cá nhân và ý th c xã h i; bàn v s phát tri n trí tu , lý tính con ng i. đây, ông đãứ ứ ộ ề ự ể ệ ườ Ở
lý gi i ti n trình phát tri n xã h i theo tinh th n duy tâm.ả ế ể ộ ầ
3) Nh n đ nh ậ ị t ng quátổ v H th ng tri t h c Hêghen:ề ệ ố ế ọ
Page 130 of 487
M t là,ộ th gi i quan duy tâm là th gi i quan xuyên su t toàn b n i dung tri t h cế ớ ế ớ ố ộ ộ ế ọ
Hêghen. M i s v t, quá trình dù là v t ch t hay tinh th n đ u là hi n thân c a ọ ự ậ ậ ấ ầ ề ệ ủ ý ni m tuy tệ ệ
đ iố . Ý ni m tuy t đ iệ ệ ố chi ph i m i s sinh thành, t n t i và tiêu vong c a h t th y m i cáiố ọ ự ồ ạ ủ ế ả ọ
trong th gi i. V t ch t, gi i t nhiên ch là s t tha hóa, m t s t n t i khác, m t s nế ớ ậ ấ ớ ự ỉ ự ự ộ ự ồ ạ ộ ả
ph m s c ng b t đ ng c a ẩ ơ ứ ấ ộ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố mà thôi. Đ cao cái tinh th n, kh ng đ nh tínhề ầ ẳ ị
quy t đ nh c a nó trong vi c đ a ra các ph ng th c gi i quy t cho các v n đ thu c v lýế ị ủ ệ ư ươ ứ ả ế ấ ề ộ ề
lu n cũng nh th c ti n là t t ng ch đ o đ c trình bày trong toàn b n i dung tri t h cậ ư ự ễ ư ưở ủ ạ ượ ộ ộ ế ọ
Hêghen.
Hai là, phép bi n ch ng là linh h n s ng đ ng c a h th ng tri t h c Hêghenệ ứ ồ ố ộ ủ ệ ố ế ọ . Tư
t ng v m i liên h ph bi nưở ề ố ệ ổ ế - m i cái đ u là hi n thân, là các giai đo n khác nhau nh ngọ ề ệ ạ ư
liên h l n nhau c a ệ ẫ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố -, và t t ng v s phát tri nư ưở ề ự ể - quá trình ph đ nhủ ị
bi n ch ng c a ệ ứ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố -… là nh ng t t ng c b n xuyên su t, là m ch su iữ ư ưở ơ ả ố ạ ố
ng m th m ch y qua toàn b h th ng c a Hêghen. Phát tri n là m t quá trình thay đ i tầ ấ ả ộ ệ ố ủ ể ộ ổ ừ
th p lên cao, b ng cách chuy n hóa qua l i gi a l ng và ch t, do s gi i quy t nh ng mâuấ ằ ể ạ ữ ượ ấ ự ả ế ữ
thu n n i t i trong các hình th c c th c a ẫ ộ ạ ứ ụ ể ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố t o nên. Trên c s m x quáạ ơ ở ổ ẻ

Page 131 of 487
trình t v n đ ng c a ự ậ ộ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố , Hêghen đã phát hi n ra các quy lu t c b n c a phépệ ậ ơ ả ủ
bi n ch ng và các quy lu t không c b n – các c p ph m trù. ệ ứ ậ ơ ả ặ ạ
Ngoài vi c phát hi n ra các quy lu t bi n ch ng, Hêghen còn xây d ng các nguyên t cệ ệ ậ ệ ứ ự ắ
c a lôgích bi n ch ng, các quan đi m bi n ch ng v nh n th c, ông đã đ t n n móng choủ ệ ứ ể ệ ứ ề ậ ứ ặ ề
s th ng nh t gi a phép bi n ch ng, lôgích h c và nh n th c lu n. Theo Hêghen, nh n th cự ố ấ ữ ệ ứ ọ ậ ứ ậ ậ ứ
ph i đi t tr u t ng đ n c th , nh n th c lý thuy t ph i th ng nh t v i ho t đ ng th cả ừ ừ ượ ế ụ ể ậ ứ ế ả ố ấ ớ ạ ộ ự
ti n. Chân lý ph i mang tính c th , tính quá trình và là s phù h p c a khái ni m v i th cễ ả ụ ể ự ợ ủ ệ ớ ự
ti n. Tuy nhiên, đ i v i Hêghen, nh n th c là khám phá ra ý ni m tuy t đ i ch không ph iễ ố ớ ậ ứ ệ ệ ố ứ ả
khám phá ra gi i t nhiên v t ch t; và th c ti n không ph i là ho t đ ng v t ch t mà ch làớ ự ậ ấ ự ễ ả ạ ộ ậ ấ ỉ
nh ng ho t đ ng tinh th n c a ch th sáng t o ra t t ng mà thôi. ữ ạ ộ ầ ủ ủ ể ạ ư ưở
Phép bi n ch ng c a Hêghen không ch là lý lu n bi n ch ng v s phát tri n c a thệ ứ ủ ỉ ậ ệ ứ ề ự ể ủ ế
gi i ý ni m, mà còn là ph ng pháp bi n ch ng nghiên c u th gi i ý ni m. Thông qua phépớ ệ ươ ệ ứ ứ ế ớ ệ
bi n ch ng c a ý ni m, Hêghen đã đoán đ c phép bi n ch ng c a s v t, vì v y, nó làệ ứ ủ ệ ượ ệ ứ ủ ự ậ ậ
phép bi n ch ng duy tâm. Phép bi n ch ng c a Hêghen, v th c ch t, là tích c c và cáchệ ứ ệ ứ ủ ề ự ấ ự
m ng, nh ng nó l i b giam hãm trong h th ng tri t h c duy tâm th n bí c a ông; vì v y,ạ ư ạ ị ệ ố ế ọ ầ ủ ậ
Page 132 of 487
trong tri t h c c a Hêghen, bên c nh nh ng n i dung bi n ch ng, ti n b , v ch th i đ i,ế ọ ủ ạ ữ ộ ệ ứ ế ộ ạ ờ ạ
khoa h c và cách m ng l i có không ít quan đi m siêu hình, ph n đ ng, ph n khoa h c vàọ ạ ạ ể ả ộ ả ọ
b o th , t bi n; nghĩa là trong nó ch a đ ng nhi u mâu thu n. Hêghen đã ph nh n s phátả ủ ư ệ ứ ự ề ẫ ủ ậ ự
tri n trong gi i t nhiên, ông b t ch p hay ph nh n nhi u thành t u c a khoa h c t nhiênể ớ ự ấ ấ ủ ậ ề ự ủ ọ ự
b y gi n u chúng không dung h p v i ấ ờ ế ợ ớ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố . Hêghen coi nhà n c Đ c, vănướ ứ
minh Đ c là đ nh cao c a hi n thân tinh th n tuy t đ i trên tr n gian, là chu n m c cu iứ ỉ ủ ệ ầ ệ ố ầ ẩ ự ố
cùng mà m i dân t c trên th gi i ph i v n đ n. Và sau cùng, trong tri t h c Đ c - tri tọ ộ ế ớ ả ươ ế ế ọ ứ ế
h c Hêghen, ý ni m tuy t đ i đã khám phá ra chính mình t cái không ph i là mình đ quayọ ệ ệ ố ừ ả ể
v v i mình; do đó, t i đây, m i s phát tri n ti p t c đ u ch m d t… Dù có nhi u h nề ớ ạ ọ ự ể ế ụ ề ấ ứ ề ạ
ch không nh nh ng thành t u mà tri t h c Hêghen mang l i - ế ỏ ư ự ế ọ ạ phép bi n ch ng t duyệ ứ ư là
m t c ng hi n vĩ đ i cho kho tàng t t ng c a nhân lo i. Tri t h c Hêghen là m t c iộ ố ế ạ ư ưở ủ ạ ế ọ ộ ộ
ngu n c a tri t h c Mác. ồ ủ ế ọ
C u l y phép bi n ch ng, gi i phóng h t nhân bi n ch ng ra kh i l p v duy tâm th nứ ấ ệ ứ ả ạ ệ ứ ỏ ớ ỏ ầ

bí c a H th ng Hêghen là m t yêu c u c p bách c a tri t h c mà sau này Mác đã th c hi n.ủ ệ ố ộ ầ ấ ủ ế ọ ự ệ
Khi c i t o phép bi n ch ng duy tâm Hêghen theo tinh th n duy v t c a tri t h c Phoi b c,ả ạ ệ ứ ầ ậ ủ ế ọ ơ ắ
Page 133 of 487
Mác đã xây d ng phép bi n ch ng duy v t – phép bi n ch ng c a s v t - th gi i kháchự ệ ứ ậ ệ ứ ủ ự ậ ế ớ
quan, mà phép bi n ch ng c a ý ni m ch là hình nh bi n ch ng trong b óc con ng iệ ứ ủ ệ ỉ ả ệ ứ ộ ườ
ph n ánh phép bi n ch ng c a s v t - th gi i khách quan. ả ệ ứ ủ ự ậ ế ớ
Tóm l i, v i m t h th ng tri t h c t ng đ i hoàn ch nh, v i tri th c bách khoa, ki nạ ớ ộ ệ ố ế ọ ươ ố ỉ ớ ứ ế
th c uyên bác và thiên tài c a mình, Hêghen tr thành nhà tri t h c l n nh t th i b y gi .ứ ủ ở ế ọ ớ ấ ờ ấ ờ
H c thuy t c a ông khép l i m t giai đo n phát tri n tri t h c đ y sôi đ ng, đ ng th i mọ ế ủ ạ ộ ạ ể ế ọ ầ ộ ồ ờ ở
ra m t giai đo n cách m ng m i trong l ch s tri t h c - giai đo n g n t t ng tri t h cộ ạ ạ ớ ị ử ế ọ ạ ắ ư ưở ế ọ
v i th c ti n cách m ng. ớ ự ễ ạ
 Câu 15: Trình bày nh ng n i dung c b n c a tri t h c ữ ộ ơ ả ủ ế ọ L. Phoi b cơ ắ
L. Phoi b c ơ ắ (Ludwig Feuerbach, 1804 - 1872) là nhà tri t h c duy v t duy nh t trongế ọ ậ ấ
n n tri t h c c đi n Đ c, b c ti n b i c a Mác. Tri t h c c a ông đã làm s ng l i chề ế ọ ổ ể ứ ậ ề ố ủ ế ọ ủ ố ạ ủ
nghĩa duy v t th k XVII-XVIII và làm sinh đ ng th gi i quan duy v t khoa h c b y gi .ậ ế ỷ ộ ế ớ ậ ọ ấ ờ
Phoi b c cho r ng mình có s m ng ph i xây d ng m t n n tri t h c m i – tri t h c vơ ắ ằ ứ ạ ả ự ộ ề ế ọ ớ ế ọ ề
chính con ng i đ t o cho con ng i m t cu c s ng h nh phúc th t s trên tr n gian. Xu tườ ể ạ ườ ộ ộ ố ạ ậ ự ầ ấ
Page 134 of 487
phát t quan đi m này mà Phoi b c đã coi ừ ể ơ ắ con ng iườ là đ i t ng nghiên c u c a tri t h cố ượ ứ ủ ế ọ .
Ông cho r ng, x a nay tri t h c nghiên c u quan h gi a t duy và t n t i, nh ng đây l i làằ ư ế ọ ứ ệ ữ ư ồ ạ ư ạ
v n đ thu c v b n ch t c a con ng i; b i vì, ch có con ng i đang s ng, đang t n t iấ ề ộ ề ả ấ ủ ườ ở ỉ ườ ố ồ ạ
m i có t duy. Ông luôn nh n m nh, ch khi xu t phát t g c đ đó thì v n đ v quan hớ ư ấ ạ ỉ ấ ừ ố ộ ấ ề ề ệ
gi a t duy và t n t i m i đ c gi i quy t m t cách đúng đ n và có ý nghĩa th t s . Doữ ư ồ ạ ớ ượ ả ế ộ ắ ậ ự
khoa h c nghiên c u b n ch t c a con ng i là ọ ứ ả ấ ủ ườ nhân b n h cả ọ , và con ng i là đ i t ngườ ố ượ
c a tri t h c m i, nên tri t h c m i đó – tri t h c t ng lai nh t thi t ph i là ủ ế ọ ớ ế ọ ớ ế ọ ươ ấ ế ả tri t h cế ọ
nhân b nả . Nh v y, theo ông, ư ậ nhân b n h cả ọ ph i là ả khoa h c c sọ ơ ở và chung nh tấ mà m iọ
ngành khoa h c khác, k c tri t h c, ph i d a vào. Tri t h c m i mà Phoi b c đã xâyọ ể ả ế ọ ả ự ế ọ ớ ơ ắ
d ng là ự tri t h c duy v t nhân b n, ế ọ ậ ả mà n i dung c a nó bao g m ộ ủ ồ nh ng quan ni m ch y uữ ệ ủ ế
sau:
a) Quan ni m v gi i t nhiên và con ng i ệ ề ớ ự ườ

D a trên truy n th ng duy v t, Phoi b c cho r ng: v t ch t có tr c ý th c; gi i tự ề ố ậ ơ ắ ằ ậ ấ ướ ứ ớ ự
nhiên t n t i vô cùng đa d ng, phong phú và t nó; không gian, th i gian và v n đ ng làồ ạ ạ ự ờ ậ ộ
thu c tính c h u, là ph ng th c t n t i c a v t ch t – gi i t nhiên; b n thân gi i tộ ố ữ ươ ứ ồ ạ ủ ậ ấ ớ ự ả ớ ự
Page 135 of 487
nhiên b chi ph i b i m i liên h nhân qu nên không ng ng v n đ ng, phát tri n trongị ố ở ố ệ ả ừ ậ ộ ể
không gian, th i gian, theo các quy lu t khách quan n i t i; trong nh ng đi u ki n nh t đ nh,ờ ậ ộ ạ ữ ề ệ ấ ị
quá trình phát tri n c a gi i t nhiên s d n đ n s ra đ i c a đ i s ng sinh h c mà cao h nể ủ ớ ự ẽ ẫ ế ự ờ ủ ờ ố ọ ơ
là con ng i và đ i s ng xã h i c a con ng i; con ng i mu n hi u gi i t nhiên ph iườ ờ ố ộ ủ ườ ườ ố ể ớ ự ả
xu t phát t chính b n thân mình, thông qua c m giác và t duy c a chính mình – m t đóaấ ừ ả ả ư ủ ộ
hoa r c r c a gi i t nhiên, đ nh n th c gi i t nhiên, t c t t c nh ng gì không ph i làự ỡ ủ ớ ự ể ậ ứ ớ ự ứ ấ ả ữ ả
siêu nhiên…
Phoi b c cho r ng không th tách con ng i ra kh i gi i t nhiên, vì con ng i là s nơ ắ ằ ể ườ ỏ ớ ự ườ ả
ph m t t y u cao nh t c a gi i t nhiên, còn gi i t nhiên là c s không th thi u c a đ iẩ ấ ế ấ ủ ớ ự ớ ự ơ ở ể ế ủ ờ
s ng con ng i. Con ng i d a vào gi i t nhiên đ đ c th a m i nhu c u c n thi t nhố ườ ườ ự ớ ự ể ượ ỏ ọ ầ ầ ế ư
ăn, m c, , sinh đ Còn nh ng cái đó đã nh h ng đ n tâm t , tình c m, đam mê, khátặ ở ẻ ữ ả ưở ế ư ả
v ng, suy nghĩ, hi u bi t c a m i con ng i, mà xét đ n cùng, chúng làm cho ng i nàyọ ể ế ủ ỗ ườ ế ườ
không gi ng ng i kia. Do đó, theo Phoi b c, con ng i v a mang b n tính cá nhân, và conố ườ ơ ắ ườ ừ ả
ng i – cá nhân cũng mang b n tính c ng đ ng. ườ ả ộ ồ
Page 136 of 487
Do mang b n tính cá nhânả , mà m i con ng i là m t cá th sinh h c đ c bi t có lý trí, cóỗ ườ ộ ể ọ ặ ệ
ý chí, có trái tim… c a riêng mình đ nh n th c, đ khát v ng đam mê, đ rung đ ng c mủ ể ậ ứ ể ọ ể ộ ả
xúc Đó là con ng i đang t n t i b ng x ng, b ng th t, đang s ng, đang làm vi c, đangườ ồ ạ ằ ươ ằ ị ố ệ
yêu, đang nh n th c nh m i chúng ta, ch không ph i con ng i trong ý t ng - con ng iậ ứ ư ỗ ứ ả ườ ưở ườ
tr u t ng. V i b n tính đó, m i con ng i ti m tàng m t năng l c sáng t o kỳ vĩ, năng l cừ ượ ớ ả ỗ ườ ề ộ ự ạ ự
này b t ngu n t trong cá tính cá nhân c a m i con ng i, ch không ph i xu t phát tắ ồ ừ ủ ỗ ườ ứ ả ấ ừ
Th ng đ . ượ ế
Do mang b n tính c ng đ ngả ộ ồ , mà m i con ng i cá nhân b ràng bu c v i nh ng ng iỗ ườ ị ộ ớ ữ ườ
khác. H nh phúc c a m i cá nhân không là h nh phúc đ n đ c c a m i con ng i mà làạ ủ ỗ ạ ơ ộ ủ ỗ ườ
h nh phúc đ c ki m tìm trong s hòa h p v i m i ng i, trong c ng đ ng. V i b n tínhạ ượ ế ự ợ ớ ọ ườ ộ ồ ớ ả
đó, m i con ng i ti m tàng m t tình yêu mênh mông dành cho con ng i, tình yêu cũng tuônỗ ườ ề ộ ườ

trào t b n tính c ng đ ng c a con ng i ch không ph i b t ngu n t Th ng đ . ừ ả ộ ồ ủ ườ ứ ả ắ ồ ừ ượ ế
T đây, Phoi b c coi ừ ơ ắ b n ch t con ng i là t ng th các nhu c u, kh năng, khát v ng,ả ấ ườ ổ ể ầ ả ọ
ham mu n…ố B n ch t đó ch th t s s ng đ ng khi m i cá nhân con ng i đ c s ng trongả ấ ỉ ậ ự ố ộ ỗ ườ ượ ố
s th a mãn nhu c u t nhiên và s chan hòa v i nhau trong c ng đ ng xã h i.ự ỏ ầ ự ự ớ ộ ồ ộ
Page 137 of 487
Theo Phoi b c, con ng i th t s luôn hành đ ng m t cách t do theo tình c m đam mê,ơ ắ ườ ậ ự ộ ộ ự ả
theo nhu c u l i ích, theo tình yêu khát v ng… c a mình. Nh ng cái t do đó không tách raầ ợ ọ ủ ư ự
kh i s bó bu c, không n m ngoài m i quan h v i các s v t t nhiên hay c ng đ ng nhânỏ ự ộ ằ ố ệ ớ ự ậ ự ộ ồ
lo i. Trong h nh phúc có c t do và t t y u. V n đ n h nh phúc là bi n hành đ ng t tạ ạ ả ự ấ ế ươ ế ạ ế ộ ấ
y u thành hành đ ng t do. Con ng i ch đ t đ c t do khi nhu c u đ c đ m b o, khế ộ ự ườ ỉ ạ ượ ự ầ ượ ả ả ả
năng đ c th c hi n, khát v ng ham mu n đ c tuôn tràn…, nghĩa là b n ch t ng i đ cượ ự ệ ọ ố ượ ả ấ ườ ượ
th hi n. Đ i s ng h nh phúc ch có đ c khi hành đ ng t do c a con ng i th ng nh tể ệ ờ ố ạ ỉ ượ ộ ự ủ ườ ố ấ
v i nh ng đi u ki n s ng c a h . Vì v y, mu n s ng h nh phúc, con ng i c n ph i c iớ ữ ề ệ ố ủ ọ ậ ố ố ạ ườ ầ ả ả
t o đi u ki n s ng sao cho phù h p v i b n tính c a mình.ạ ề ệ ố ợ ớ ả ủ
B n tính v a cá nhân v a c ng đ ng c a con ng i, theo Phoi b c, là c s c a tính íchả ừ ừ ộ ồ ủ ườ ơ ắ ơ ở ủ
k h p lý, – th ng nh t tính ích k cá nhân v i tính ích k c ng đ ng xã h i. Tính ích k h pỷ ợ ố ấ ỷ ớ ỷ ộ ồ ộ ỷ ợ
lý đòi h i các quy n l i riêng t c a m i cá nhân con ng i ph i phù h p hài hòa v i quy nỏ ề ợ ư ủ ỗ ườ ả ợ ớ ề
l i chung c a c ng đ ng xã h i. Phoi b c cho r ng, ợ ủ ộ ồ ộ ơ ắ ằ tình yêu gi a con ng i v i nhau v aữ ườ ớ ừ
là ph ng ti nươ ệ v a là ừ m c đích ụ c a s hòa h p xã h i, và h n th n a, nó còn là ủ ự ợ ộ ơ ế ữ đ ng l cộ ự
ti n b xã h i, ế ộ ộ b i vì nó là s th hi n rõ nh t b n ch t ng i trong m i con ng i.ở ự ể ệ ấ ả ấ ườ ỗ ườ
Page 138 of 487
Phoi b cơ ắ quan ni m r ng: ệ ằ Chúng ta s không th là con ng i n u không bi t yêu; và m tẽ ể ườ ế ế ộ
đ a tr ch tr thành ng i l n khi nó bi t yêu; tình yêu ph n là tình yêu ph quát, aiứ ẻ ỉ ở ườ ớ ế ụ ữ ổ
không yêu ph n ng i đó không yêu con ng i. ụ ữ ườ ườ Tuy nhiên, trong “bi n tr i” mênh môngể ờ
c a tình yêu thìủ , tình yêu c a ng i đàn ông dành cho ng i đàn bà là tình yêu đích th c.ủ ườ ườ ự Đ iố
v i Phoi b c, ớ ơ ắ con ng iườ và tình yêu ch là m tỉ ộ , chúng không th tách r i nhau. ể ờ
Nhìn chung, quan ni m c a Phoi b c v con ng i th hi n quan đi m c a giai c p tệ ủ ơ ắ ề ườ ể ệ ể ủ ấ ư
s n mu n kh ng đ nh cá tính sáng t o c a m i con ng i. Nó có u đi m là đã quan tâmả ố ẳ ị ạ ủ ỗ ườ ư ể
đ n con ng i (ch y u m t t nhiên - sinh h c); song, nó còn có h n ch là đã tuy t đ iế ườ ủ ế ặ ự ọ ạ ế ệ ố
hóa tình yêu, coi tình yêu là b n ch t con ng i mà không chú ý m t l ch s - xã h i, khôngả ấ ườ ặ ị ử ộ

th y đi u ki n chính tr - xã h i mà con ng i ph i s ng trong đó. Quan ni m v con ng iấ ề ệ ị ộ ườ ả ố ệ ề ườ
c a ông r t tr u t ng, b i vì nó không mang tính l ch s , tính giai c p, tính dân t c. ủ ấ ừ ượ ở ị ử ấ ộ
b) Quan ni m v tôn giáoệ ề
Phoi b c cho r ng, tôn giáo không đ n gi n là nh ng o t ng phi lý, hoang đ ng màơ ắ ằ ơ ả ữ ả ưở ườ
còn là nh ng m c, khát v ng đ i th ng c a con ng i. S b t l c trong nh n th c, sữ ơ ướ ọ ờ ườ ủ ườ ự ấ ự ậ ứ ự
s hãi, đau kh , khó khăn tri n miên, ni m m c khao khát v n lên trong cu c s ng đ yợ ổ ề ề ơ ướ ươ ộ ố ầ
Page 139 of 487
đau kh b t h nh, đ y b t t bu n th ng c a con ng i đã s n sinh ra tôn giáo. ổ ấ ạ ầ ế ắ ồ ươ ủ ườ ả Tôn giáo
là s tha hóa b n ch t c a con ng iự ả ấ ủ ườ . Còn Th ng đượ ế ch là ỉ t p h p nh ng giá tr , m c,ậ ợ ữ ị ơ ướ
khát v ngọ mà con ng i mu n cóườ ố . Vì v y, giá tr , m c, khát v ng c a con ng i nh thậ ị ơ ướ ọ ủ ườ ư ế
nào thì Th ng đượ ế nh th n y. ư ế ấ Th ng đ làượ ế nhân cách cá nhân đ c th n thánh hóa. ượ ầ
Nh v y, theo Phoi b c, tôn giáo là s n ph m t t y u c a tâm lý và nh n th c c a conư ậ ơ ắ ả ẩ ấ ế ủ ậ ứ ủ
ng i; không ph i Th ng đ sinh ra con ng i mà chính ườ ả ượ ế ườ con ng i đã sinh ra Th ng đ . ườ ượ ế
Phoi b c cho r ng, tôn giáo và ni m tin vào Th ng đ đã chia c t th gi i cùng conơ ắ ằ ề ượ ế ắ ế ớ
ng i thành th gi i tr n t c và th gi i hoang đ ng, tôn giáo làm tha hóa con ng i đ dườ ế ớ ầ ụ ế ớ ườ ườ ể ễ
dàng th ng tr nó. Tôn giáo không ch kìm h m mà còn t c đi con ng i tính năng đ ngố ị ỉ ả ướ ở ườ ộ
sáng t o, s t do và năng l c đ c l p phán xét. Ông đòi h i ph i l a ch n: ho c là ạ ự ự ự ộ ậ ỏ ả ự ọ ặ tôn giáo
– tín ng ng – th ng đưỡ ượ ế, ho c là ặ khoa h c nhân b n – tình yêu – con ng iọ ả ườ .
Phoi b c phê phán m nh m tôn giáo, đ c bi t là C đ c giáo; tuy nhiên, càng phê phánơ ắ ạ ẽ ặ ệ ơ ố
tôn giáo ông càng th y r ng n u thi u tôn giáo, con ng i s khó s ng đ c, b i vì conấ ằ ế ế ườ ẽ ố ượ ở
ng i c n có ni m tin đ an i mình (dù là gi t o) tr c cu c đ i đ y đau kh . Vì v y,ườ ầ ề ể ủ ả ạ ướ ộ ờ ầ ổ ậ
ông ra s c xây d ng m t th tôn giáo m i thay cho C đ c giáo. Đó là ứ ự ộ ứ ớ ơ ố Tôn giáo c a tình yêuủ
Page 140 of 487