QUAN ĐIỂM TRIẾT HỌC 3 doc

M t là,ộ th a nh n t n t i y ni m tuy t đ iừ ậ ồ ạ ệ ệ ố . Theo Hêghen, ý ni m tuy t đ iệ ệ ố là n n t ngề ả
c a hi n th c. Nó là s đ ng nh t gi a t duy và t n t i, gi a tinh th n và v t ch t, làủ ệ ự ự ồ ấ ữ ư ồ ạ ữ ầ ậ ấ
Đ ng t i cao sáng t o ra gi i t nhiên, con ng i và l ch s nhân lo i. Con ng i ch là m tấ ố ạ ớ ự ườ ị ử ạ ườ ỉ ộ
s n ph m c a quá trình v n đ ng phát tri n t thân c a ả ẩ ủ ậ ộ ể ự ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố . Ho t đ ng nh nạ ộ ậ
th c và c i t o th gi i c a con ng i, t c l ch s nhân lo i ch là giai đo n phát tri n caoứ ả ạ ế ớ ủ ườ ứ ị ử ạ ỉ ạ ể
c a ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố , là công c đ nó nh n th c chính b n thân mình và quay tr v v iụ ể ậ ứ ả ở ề ớ
chính mình. T duy lôgích ư là hình th c th hi n cao nh t c a ứ ể ệ ấ ủ ý ni m tuy t đ i.ệ ệ ố
Hai là, th a nh n s phát tri n c a ý ni m tuy t đ iừ ậ ự ể ủ ệ ệ ố . Phát tri n đ c Hêghen hi uể ượ ể
nh m t chu i các hành đ ng ph đ nh bi n ch ng, trong đó, cái ư ộ ỗ ộ ủ ị ệ ứ m iớ liên t c thay th cái ụ ế cũ,
nh ng đ ng th i k th a nh ng y u t h p lý c a cái ư ồ ờ ế ừ ữ ế ố ợ ủ cũ. Quá trình phát tri n c a ể ủ ý ni mệ
tuy t đ iệ ố di n ra theo tam đo n th c “ễ ạ ứ chính đ - ph n đ - h p đề ả ề ợ ề”. Đó cũng là quá trình
phát sinh và gi i quy t mâu thu n gi a cái v t ch t và cái tinh th n, gi a khách th và chả ế ẫ ữ ậ ấ ầ ữ ể ủ
th trong b n thân ể ả ý ni m tuy t đ iệ ệ ố .
Ba là, th a nh n ý th c con ng i là s n ph m c a l ch sừ ậ ứ ườ ả ẩ ủ ị ử. Hêghen coi l ch s làị ử
hi n thân c a ệ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố , là đ nh cao c a s phát tri n ỉ ủ ự ể ý ni m tuy t đ iệ ệ ố trên tr n gian.ầ
Page 120 of 487
L ch s nhân lo iị ử ạ có đ c nh vào ho t đ ng có ý th c c a nh ng cá nhân c th , nh ng nóượ ờ ạ ộ ứ ủ ữ ụ ể ư
l i là n n t ng quy đ nh ý th c c a m i cá nhân. ạ ề ả ị ứ ủ ỗ Ý th c cá nhânứ ch là s khái quát, s “điỉ ự ự
t t” toàn b l ch s mà ý th c nhân lo i đã tr i qua. ắ ộ ị ử ứ ạ ả Ý th c nhân lo iứ ạ là s tái hi n l i toànự ệ ạ
b ti n trình c a l ch s nhân lo i, là s n ph m c a l ch s , là hi n thân c a ộ ế ủ ị ử ạ ả ẩ ủ ị ử ệ ủ ý ni m tuy tệ ệ
đ iố .
B n là,ố tri t h c là h c thuy t v ý ni mế ọ ọ ế ề ệ tuy t đ iệ ố . Hêghen th a nh n có 3 hình th cừ ậ ứ
th hi n ể ệ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố trên tr n gian là ầ ngh thu tệ ậ , tôn giáo và tri t h c, ế ọ trong đó, tri tế
h cọ là hình th c th hi n cao nh t, tr n v n và đ y đ nh t ứ ể ệ ấ ọ ẹ ầ ủ ấ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố . Theo Hêghen,
tri t h c là ế ọ khoa h c c a m i khoa h cọ ủ ọ ọ , là khoa h c v n năngọ ạ đóng vai trò n n t ng cho toànề ả
b th gi i quan và t t ng con ng i. Nh ng m i th i đ i l i có m t h c thuy t tri t h cộ ế ớ ư ưở ườ ư ỗ ờ ạ ạ ộ ọ ế ế ọ
c a riêng mình. H c thuy t này là ủ ọ ế tinh hoa tinh th n c a th i đ i đóầ ủ ờ ạ , là th i đ i đ c thờ ạ ượ ể
hi n d i d ng t t ngệ ướ ạ ư ưở . M i h th ng tri t h c c a m t th i đ i nào đó đ u là s ch tỗ ệ ố ế ọ ủ ộ ờ ạ ề ự ắ
l c, k t tinh, khái quát l i toàn b l ch s t t ng tr c đó, đ c bi t là t t ng tri t h cọ ế ạ ộ ị ử ư ưở ướ ặ ệ ư ưở ế ọ .
Tri t h c ế ọ và l ch s tri t h c ị ử ế ọ th ng nh t v i nhau nh là s th ng nh t gi a cái lôgích và cáiố ấ ớ ư ự ố ấ ữ
l ch s ; vì v y, tri t h c ph i bao trùm toàn b l ch s phát tri n c a ị ử ậ ế ọ ả ộ ị ử ể ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố . Theo

Page 121 of 487
quan đi m này thì ể tri t h c Hêghen,ế ọ - khoa h c v ọ ề ý ni m tuy t đ i, -ệ ệ ố đ c chia thành 3 bượ ộ
ph n là ậ khoa h c lôgích, tri t h c t nhiên, tri t h c tinh th nọ ế ọ ự ế ọ ầ ; ng v i 3 giai đo n phátứ ớ ạ
tri n c a ể ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố là ý ni m tuy t đ i ệ ệ ố trong chính nó, ý ni m tuy t đ i ệ ệ ố trong s t nự ồ
t i khác c a nóạ ủ (t tha hóa), ý ni m tuy t đ i ự ệ ệ ố kh c ph c s t tha hóa quay v v i nóắ ụ ự ự ề ớ .
2) Nh ng t t ng c b n này đã đ c ông trình bày chi ti t trong b ữ ư ưở ơ ả ượ ế ộ Bách khoa toàn
th các khoa h c tri t h cư ọ ế ọ - bao g m 3 quy n là ồ ể Khoa h c lôgích, Tri t h c t nhiênọ ế ọ ự và
Tri t h c tinh th n.ế ọ ầ
a) Khoa h c lôgíchọ
Là tác ph m quan tr ng nh t c a H th ng tri t h c Hêghen,ẩ ọ ấ ủ ệ ố ế ọ Khoa h c lôgíchọ nghiên
c u ứ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố giai đo n s khai, nh ng l i là xu t phát đi m c a h th ng. Khiở ạ ơ ư ạ ấ ể ủ ệ ố
v ch ra nh ng h n ch c a ạ ữ ạ ế ủ lôgích h c cũọ là ch nghiên c u t duy ch quan trong ph m vi ýỉ ứ ư ủ ạ
th c cá nhân mà không ch ra đ c ranh gi i gi a lôgích h c v i các ngành khoa h c khácứ ỉ ượ ớ ữ ọ ớ ọ
cùng nghiên c u t duy, là ch d a trên nh ng ph m trù b t đ ng, tách r i hình th c ra kh iứ ư ỉ ự ữ ạ ấ ộ ờ ứ ỏ
n i dung c a nó , Hêghen kh i th o m t ộ ủ ở ả ộ lôgích h c m iọ ớ giúp v ch ra ạ b n ch t đích th cả ấ ự
c aủ t duy,ư và đóng vai trò nh m t ư ộ ph ng pháp lu n tri t h cươ ậ ế ọ làm c s cho m i khoaơ ở ọ
Page 122 of 487
h c. Đó là khoa h c v nh ng ph m trù và quy lu t c a t duy; nh ng t duy mà lôgích h cọ ọ ề ữ ạ ậ ủ ư ư ư ọ
nghiên c u là ứ t duy thu n túyư ầ , t c ứ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố trong chính nó hay Th ng đượ ế. Theo
Hêghen, lôgích h c giúp th hi n Th ng đ trong b n ch t vĩnh h ng c a Ngài tr c khiọ ể ệ ượ ế ả ấ ằ ủ ướ
sáng t o ra gi i t nhiên và các tinh th n h u h n khác, trong đó có t duy con ng i. Tạ ớ ự ầ ữ ạ ư ườ ư
duy con ng i ch là m t giai đo n phát tri n cao c a ườ ỉ ộ ạ ể ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố , qua đó ý ni m tuy tệ ệ
đ iố có kh năng ý th c đ c b n thân mình. Khi xác đ nh b n tính khách quan nh th c aả ứ ượ ả ị ả ư ế ủ
t duy, Hêghen coi ư gi i t nhiênớ ự ch là t duy khách quan vô th c - t duy th hi n d iỉ ư ứ ư ể ệ ướ
d ng các s v t, - đ phân bi t v i t duy con ng i là t duy khách quan có ý th c. ạ ự ậ ể ệ ớ ư ườ ư ứ Lôgích
h cọ nghiên c u t duy nh th ph i là m t h th ng ứ ư ư ế ả ộ ệ ố siêu hình h cọ .
Khoa h c lôgíchọ c a ông bao g m 3 ph n, m i ph n nghiên c u 1 trong 3 giai đo nủ ồ ầ ỗ ầ ứ ạ
t ng ng c a ươ ứ ủ t duy thu n túyư ầ trong chính nó. Đó là h c thuy t v t n t iọ ế ề ồ ạ , h c thuy t vọ ế ề
b n ch tả ấ và h c thuy t v khái ni m.ọ ế ề ệ
+ Trong h c thuy t v t n t iọ ế ề ồ ạ , Hêghen v ch ra tính quy đ nh l n nhau gi a ạ ị ẫ ữ l ng ượ và

ch t. ấ Nh ng thay đ i liên t c v ữ ổ ụ ề l ngượ s d n đ n nh ng bi n đ i gián đo n v ẽ ẫ ế ữ ế ổ ạ ề ch t ấ và
ng c l i. S quy đ nh này nói lên ượ ạ ự ị cách th c t n t iứ ồ ạ c a s v t (khái ni m). Theo Hêghen,ủ ự ậ ệ
Page 123 of 487
t n t i xu t phátồ ạ ấ không ph i là ả t n t i hi n h uồ ạ ệ ữ mà là t n t i thu n túyồ ạ ầ , nghĩa là t n t iồ ạ ở
m t ph ng di n nh t đ nh và đ c đ ng nh t v iộ ươ ệ ấ ị ượ ồ ấ ớ h vôư , t n t i ồ ạ d n đ n ẫ ế sinh thành. Quá
trình chuy n t ể ừ t n t i thu n túyồ ạ ầ sang sinh thành là s th ng nh t gi a ự ố ấ ữ ch t, l ng ấ ượ trong độ.
Ch tấ là tính quy đ nh bên trong c a s v t. ị ủ ự ậ L ngượ là tính quy đ nh bên ngoài c a nó. ị ủ Độ là sự
th ng nh t c a ố ấ ủ ch t ấ và l ng ượ v i nhau trong s v t đ s v t là nó. Khi ớ ự ậ ể ự ậ l ngượ c a s v tủ ự ậ
thay đ i v t quá ổ ượ đ , ộ t c quaứ đi m nútể thì ch t ấ này chuy n thành ể ch t ấ khác, t c ứ b c nh yướ ả
x y raả .
+ Trong h c thuy t v b n ch tọ ế ề ả ấ , Hêghen bàn v b n ch t - hi n t ng - hi n th c,ề ả ấ ệ ượ ệ ự
nghĩa là bàn v s t v n đ ng phát tri n c a các ph m trù: đ ng nh t - khác bi t – đ i l pề ự ự ậ ộ ể ủ ạ ồ ấ ệ ố ậ
– mâu thu n, b n ch t – hi n t ng, n i dung – hình th c, kh năng – hi n th c, nguyênẫ ả ấ ệ ượ ộ ứ ả ệ ự
nhân – k t qu , kh năng – hi n th c. Ông v ch ra s th ng nh t và đ u tranh c a các ế ả ả ệ ự ạ ự ố ấ ấ ủ m tặ
đ i l pố ậ là ngu n g c, đ ng l c c a m i s v n đ ng, phát tri n c a s v t (khái ni m). Khiồ ố ộ ự ủ ọ ự ậ ộ ể ủ ự ậ ệ
nghiên c u quá trình v n đ ng, phát tri n c a ứ ậ ộ ể ủ khái ni m,ệ ông cho r ng, trong b n thân ằ ả khái
ni mệ v n có s n cái ố ẵ khác bi tệ đ c sinh ra t cái ượ ừ đ ng nh tồ ấ . Lúc đ u là ầ khác bi tệ nh , doỏ
Page 124 of 487
tích lũy d n d n đ n ầ ẫ ế khác bi t c b nệ ơ ả (đ i l pố ậ ); t đây ừ mâu thu nẫ hình thành và phát tri nể
d n đ n ẫ ế chuy n hóaể .
+ Trong h c thuy t v khái ni mọ ế ề ệ , Hêghen bàn v s t v n đ ng phát tri n c a ề ự ự ậ ộ ể ủ ý ni mệ
tuy t đ iệ ố thông qua các hình th c t n t i ch quan c a nó nh ứ ồ ạ ủ ủ ư khái ni m – phán đoán – suyệ
lu nậ , bàn v th c ti n, v chân lý hay ý ni m – s th ng nh t gi a khái ni m và th c ti n.ề ự ễ ề ệ ự ố ấ ữ ệ ự ễ
Ông v ch ra con đ ng phát tri n c a ạ ườ ể ủ khái ni m ệ theo xu h ng ướ ph đ nh c a ph đ nhủ ị ủ ủ ị ,
nghĩa là khái ni mệ phát tri n theo đ ng xo n c. Hêghen cho r ng ể ườ ắ ố ằ khái ni mệ không b tấ
đ ng mà nó ph i tr i qua các giai đo n khác nhau c a quá trình nh n th c. Đó là giai đo nộ ả ả ạ ủ ậ ứ ạ
tr c quan c m tínhự ả v i c m giác, tri giác, bi u t ng, và giai đo n ớ ả ể ượ ạ lý tính v i khái ni m,ớ ệ
phán đoán, suy lý. Do khái ni mệ luôn luôn bi n đ i, mà ế ổ phán đoán đ c xây d ng trên ượ ự khái
ni mệ ngày càng sâu s c h n, và ắ ơ suy lý đ c xây d ng trên ượ ự phán đoán ngày càng sáng t o,ạ
năng đ ng h n. ộ ơ

Nh v y, toàn b ư ậ ộ Khoa h c lôgíchọ th hi n quá trình t thân v n đ ng phát tri n c a ể ệ ự ậ ộ ể ủ ý
ni m tuy t đ iệ ệ ố trong chính nó và cho nó. Đ u tiên, ầ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố t tha hóa chính mìnhự
trong t n t iồ ạ c a mình đ t đem đ n cho mình m t n i dung. S v n đ ng ti p theo choủ ể ự ế ộ ộ ự ậ ộ ế
Page 125 of 487
phép ý ni m tuy t đ iệ ệ ố khám phá th y mình trong ấ b n ch tả ấ , và sau cùng nó quay v v i chínhề ớ
mình trong ý ni mệ , nghĩa là tr v cái ban đ u. ở ề ầ
V n đ ng tr v cái kh i đ u cũng là ti n lên phía tr cậ ộ ở ề ở ầ ế ướ là t t ng ch đ o xuyên su tư ưở ỉ ạ ố
trong toàn b h th ng Hêghen. Lu n đi m này không ch nói lên b n ch t duy tâm mà cònộ ệ ố ậ ể ỉ ả ấ
v ch rõ linh h n bi n ch ng c a toàn b tri t h c Hêghen.ạ ồ ệ ứ ủ ộ ế ọ
Qua các h c thuy t v ọ ế ề t n t i, b n ch tồ ạ ả ấ và khái ni mệ , Hêghen đã trình bày m t cách xúcộ
tích, nh ng đ y đ và rõ ràng các lu n đi m c b n c a phép bi n ch ng. ư ầ ủ ậ ể ơ ả ủ ệ ứ Phép bi n ch ngệ ứ
là m t ộ linh h nồ uy n chuy nể ể c a ủ lôgích h cọ ; và lôgích h cọ là m tộ c thơ ể s ng đ ng, chố ộ ứ
không ph i là t ng nh ng ph m trù s c ng. Do là m t ả ổ ữ ạ ơ ứ ộ c thơ ể s ng đ ng nên ố ộ lôgích h cọ
luôn đào th i nh ng ph m trù không th hi n b n ch t s ng đ ng c a t duy, đ ng th iả ữ ạ ể ệ ả ấ ố ộ ủ ư ồ ờ
trang b cho con ng i m t phong cách t duy bi n ch ng đ khám phá ra chân lý, đ đi đ nị ườ ộ ư ệ ứ ể ể ế
t do.ự
M i n i dung c t lõi c a phép bi n ch ng đã đ c Hêghen bao quát h t trong ọ ộ ố ủ ệ ứ ượ ế Khoa h cọ
lôgích c a mình. Xét v b n ch t, ủ ề ả ấ phép bi n ch ng khái ni m ệ ứ ệ c a Hêghen là ủ phép bi nệ
ch ng duy tâmứ . Do b n tính duy tâm nên phép bi n ch ng này đ y tính t bi n, không tri tả ệ ứ ầ ư ệ ệ
Page 126 of 487
đ và ch a nhi u y u t th n bí. Hêghen b t nó ph i d ng l i trong h th ng c a mình vàể ứ ề ế ố ầ ắ ả ừ ạ ệ ố ủ
trong khuôn kh Nhà n c Ph …ổ ướ ổ
b) Tri t h c t nhiênế ọ ự
Đây là h c thuy t v ọ ế ề gi i t nhiênớ ự v i tính cách là m t d ng t n t i khác c a ớ ộ ạ ồ ạ ủ ý ni mệ
tuy t đ iệ ố d i d ng các s v t v t ch t. Hêghen không gi i thích ướ ạ ự ậ ậ ấ ả ý ni m tuy t đ iệ ệ ố chuy nể
t chính nó sang ừ gi i t nhiên ớ ự nh th nào và khi nào, mà ch nói r ng ư ế ỉ ằ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố t nồ
t i bên ngoài th i gian, và ạ ờ gi i t nhiênớ ự cũng không có kh i đ u trong th i gian. Hêghen choở ầ ờ
r ng, quá trình hình thành ằ gi i t nhiên ớ ự t ừ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố đ ng th i cũng là quá trình ồ ờ ý
ni m tuy t đ iệ ệ ố ngày càng bi u hi n ra thành ể ệ gi i t nhiênớ ự di n ra liên t c. ễ ụ Th gi i đã đ cế ớ ượ
t o ra, hi n đang đ c t o ra và s vĩnh vi n đ c t o raạ ệ ượ ạ ẽ ễ ượ ạ .

Nh ng hình th c ch y u c a ữ ứ ủ ế ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố t n t i d i d ng ồ ạ ướ ạ gi i t nhiênớ ự là cơ
h cọ , v t lý h cậ ọ , sinh th h cể ọ . Khi lu n v ậ ề c h c,ơ ọ Hêghen trình bày nh ng v n đ v khôngữ ấ ề ề
gian, th i gian, v t ch t, v n đ ng, l c h p d n vũ tr … theo tinh th n duy tâm, th m chíờ ậ ấ ậ ộ ự ấ ẫ ụ ầ ậ
còn mang màu s c siêu hình. Khi bàn v ắ ề v t lý h cậ ọ , Hêghen trình bày các v n đ v thiênấ ề ề
Page 127 of 487
th , ánh sáng, nhi t Và khi nói đ n ể ệ ế sinh th h cể ọ , Hêghen trình bày các v n đ v đ a ch tấ ề ề ị ấ
h c, th c v t h c, đ ng v t h c ọ ự ậ ọ ộ ậ ọ
Hêghen c g ng trình bày ố ắ gi i t nhiênớ ự nh m t ch nh th th ng nh t mà trong nó, m iư ộ ỉ ể ố ấ ọ
v t có liên h h u c v i nhau. Tuy nhiên, do coi ậ ệ ữ ơ ớ gi i t nhiên ớ ự là s tha hóaự c a ýủ ni mệ
tuy t đ iệ ố , mà ông cho r ng, b n thân ằ ả gi i t nhiên ớ ự th đ ng, không t v n đ ng, không bi nụ ộ ự ậ ộ ế
đ i, không phát tri n theo th i gian mà ch v n đ ng trong không gian. đây, nhi u ch nhàổ ể ờ ỉ ậ ộ Ở ề ỗ
bi n ch ng l i t ra t bi n và b t ch p khoa h c; vì v y, ệ ứ ạ ỏ ư ệ ấ ấ ọ ậ Tri t h c t nhiên ế ọ ự là b ph nộ ậ
y u nh t trong toàn b h th ng tri t h c c a ông.ế ấ ộ ệ ố ế ọ ủ
c) Tri t h c tinh th nế ọ ầ
Đây là ph n th ba trong h th ng Hêghen, t i đây, ông xem xét ầ ứ ệ ố ạ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố giaiở
đo n cu i cùng trên con đ ng di u hành n i tr n gian, t b ạ ố ườ ễ ơ ầ ừ ỏ gi i t nhiênớ ự , kh c ph c sắ ụ ự
tha hóa, quay v l i chính mình nh th nào. ề ạ ư ế Tri t h c tinh th nế ọ ầ bao g m ồ h c thuy t v tinhọ ế ề
th n ch quanầ ủ , h c thuy t v tinh th n khách quanọ ế ề ầ và h c thuy t v tinh th n tuy t đ i.ọ ế ề ầ ệ ố
+ Tinh th n ch quanầ ủ th hi n s t n t i c a mình tr c h t trong ể ệ ự ồ ạ ủ ướ ế linh h n con ng iồ ườ
(nhân lo i h cạ ọ ); sau đó, nó th hi n trong ể ệ ý th cứ (hi n t ng h cệ ượ ọ ) đ phân bi t v i c th ;ể ệ ớ ơ ể
Page 128 of 487
và sau cùng, nó th hi n trong ể ệ tri th cứ (tâm lý h cọ ) - cái tinh th n b t th gi i bên ngoài ph cầ ắ ế ớ ụ
tùng nó.
+ Tinh th n khách quan ầ là s ph đ nh bi n ch ng ự ủ ị ệ ứ tinh th n ch quan.ầ ủ Nó th hi nể ệ tính
t do c a ự ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố tr c h t trong ướ ế pháp quy n; ề nó l y t do ý chí làm n n t ng, l yấ ự ề ả ấ
ý ni mệ pháp quy n ề và vi c th c hi n ệ ự ệ pháp quy nề làm đ i t ng. Khi cá nhân pháp lý trố ượ ở
thành ch th đ o đ c thì ủ ể ạ ứ tinh th n khách quan ầ t phát tri n vào lĩnh v c ự ể ự đ o đ cạ ứ . Đ o đ cạ ứ
là pháp quy n c a hành vi, nó l y s hòa h p hành vi c a các ch th làm c s . ề ủ ấ ự ợ ủ ủ ể ơ ở Tinh th nầ
khách quan hoàn thành quá trình t phát tri n trong ự ể phong hóa. Phong hóa là s th hi n b nự ể ệ ả
tính t do c a ý ni m tuy t đ i trong các hình th c th hi n là gia đình, xã h i công dân vàự ủ ệ ệ ố ứ ể ệ ộ

nhà n c, trong đó, ướ nhà n c ướ là hình th c cao nh t. ứ ấ
+ Tinh th n tuy t đ i ầ ệ ố là s th ng nh t c a ự ố ấ ủ tinh th n ch quan ầ ủ và tinh th n khách quan.ầ
Nó th hi n đ u tiên trong ể ệ ầ ngh thu t,ệ ậ thông qua vi c đ cao cái đ p tinh th n - ệ ề ẹ ầ hình nhả
c m tính c a ý ni m tuy t đ i; sau đó, nó th hi n trong ả ủ ệ ệ ố ể ệ tôn giáo, thông qua vi c th ng nh tệ ố ấ
ni m tin v i lý tính - ề ớ bi u t ngể ượ c a ý ni m tuy t đ i; và cu i cùng, nó hoàn thi n chínhủ ệ ệ ố ố ệ
mình trong h th ng ệ ố khái ni mệ tr u t ng c a ừ ượ ủ tri t h c. ế ọ Theo Hêghen, ngh thu t, tôn giáo,ệ ậ
Page 129 of 487
tri t h cế ọ là các ph ng th c mà ươ ứ y ni m tuy t đ iệ ệ ố s d ng đ t khám phá ra chính mình, đử ụ ể ự ể
rũ b m i d u v t v t ch t bám vào mình n i tr n gian mà quay v v i mình, quay v v iỏ ọ ấ ế ậ ấ ơ ầ ề ớ ề ớ
cái kh i đ u trong tính toàn v n và đ y đ c a nó, trong đó, ở ầ ẹ ầ ủ ủ tri t h cế ọ là quá trình t nh nự ậ
th c đ y đ và tr n v n nh t c a ứ ầ ủ ọ ẹ ấ ủ ý ni m tuy t đ iệ ệ ố .
Hêghen cho r ng, ằ tri t h c ế ọ c a ông - ủ h c thuy t ọ ế v ề tinh th n tuy t đ iầ ệ ố là s t ng h pự ổ ợ
toàn b giá tr c a m i h c thuy t có giá tr tr c đó, thu c m i lĩnh v c nghiên c u ho tộ ị ủ ọ ọ ế ị ướ ộ ọ ự ứ ạ
đ ng tinh th n c a con ng i. ộ ầ ủ ườ Nó là khoa h c ọ c aủ m i khoa h c. ọ ọ Trong tri t h c Hêghen,ế ọ ý
ni m tuy t đ i ệ ệ ố đã hoàn thành quá trình nh n th c c a mình, đã khám phá ra chính mình, vàậ ứ ủ
quay tr v v i mình trong h c thuy t v ở ề ớ ọ ế ề tinh th n tuy t đ iầ ệ ố . Vì v y, ậ tinh th n tuy t đ i ầ ệ ố là
k t qu t i cao, toàn di n và tri t đ c a toàn b l ch s th gi i. ế ả ố ệ ệ ể ủ ộ ị ử ế ớ
N u ế Tri t h c t nhiênế ọ ự có nhi u đi m y u thì ề ể ế Tri t h c tinh th nế ọ ầ là m t thành t u vĩộ ự
đ i c a tri t h c Hêghen. Xét v th c ch t, đây là h c thuy t duy tâm bàn v s phát tri n ýạ ủ ế ọ ề ự ấ ọ ế ề ự ể
th c cá nhân và ý th c xã h i; bàn v s phát tri n trí tu , lý tính con ng i. đây, ông đãứ ứ ộ ề ự ể ệ ườ Ở
lý gi i ti n trình phát tri n xã h i theo tinh th n duy tâm.ả ế ể ộ ầ
3) Nh n đ nh ậ ị t ng quátổ v H th ng tri t h c Hêghen:ề ệ ố ế ọ
Page 130 of 487