Ý nghĩa văn học sử của tiểu thuyết truyền kỳ Hàn - Trung - Việt pot

Ý nghĩa văn học sử của
tiểu thuyết truyền kỳ
Hàn - Trung - Việt
1. Mở đầu
Sự thực Kim Ngao tân thoại của Hàn Quốc chịu ảnh hưởng Tiễn đăng
tân thoại Trung Quốc từ khi được công nhận đã trở thành đối tượng quan
trọng trong việc nghiên cứu so sánh tiểu thuyết truyền kỳ Hàn - Trung hoặc
Hàn - Trung – Nhật
(1)
. Thế nhưng, Truyền kỳ mạn lục
(2)
của Việt Nam cũng
được đề cập là chịu ảnh hưởng của Tiễn đăng tân thoại và ngay trong
lờiTựa của Truyền kỳ mạn lục cũng ghi: "Xem văn từ thì không ngoài phên
dậu của Tông Cát"
(3)
, vì thế, có thể xác nhận được sự thực ấy.
Kim Ngao tân thoại hay Truyền kỳ mạn lục cùng chung một đặc điểm
là chịu ảnh hưởng từng tác phẩm của một nước thứ ba, và đều được coi là
hai tác phẩm truyền kỳ đầu tiên của thể loại truyền kỳ trong văn học sử của
hai nước Hàn Quốc và Việt Nam. Bởi vậy, ở bài viết này, trên cơ sở tiếp thu
những thành quả nghiên cứu từ trước đến nay, dưới góc độ so sánh tiểu
thuyết ba nước Hàn – Trung – Việt, đặc biệt là thông qua Truyền kỳ mạn
lục của Việt Nam, tôi muốn xem xét lại ý nghĩa văn học sử của ba tác phẩm.
Nhưng ta có thể thấy Kim Ngao tân thoại và Truyền kỳ mạn lục chỉ
chịu ảnh hưởng một chiều của Tiễn đăng tân thoại mà không tìm thấy ghi
chép nào nói về mối quan hệ cho - nhận, ảnh hưởng qua lại
(4)
. Bởi vậy, Kim
Ngao tân thoại và Truyền kỳ mạn lục được sáng tác trên những vùng thổ
nhưỡng khác nhau, nên thay vì đi tìm những điểm giống nhau để so sánh

từng truyện trong tác phẩm và luận bàn về sự sáng tạo hay mô phỏng, tôi
muốn nhìn nhận cả hai tác phẩm trong một tổng thể hoàn chỉnh để so sánh
tác phẩm với tác phẩm. Lý do nêu ra như vậy là vì, khi đối chiếu thực tế các
truyện trong ba tác phẩm Kim Ngao tân thoại, Truyền kỳ mạn lục, Tiễn đăng
tân thoại, ta thấy mô típ chung là các truyện của Kim Ngao tân
thoại vàTruyền kỳ mạn lục chịu ảnh hưởng có tính chất phức hợp của Tiễn
đăng tân thoại nhưng cũng thấy rất nhiều phần sáng tạo không thể bỏ qua.
Bởi vậy, trong bài viết này, có thể thấy nhiều điểm khác biệt về số lượng
các truyện của Kim Ngao tân thoại với Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ
mạn lục nhưng đây cũng là đặc trưng của Kim Ngao tân thoại, chính vì thế,
tôi sẽ so sánh cả ba tác phẩm, lấy tiêu điểm là yếu tố truyền kỳ, một đặc
điểm của thể loại truyền kỳ mà ta có thể thấy được ở trong cả ba tác phẩm.
Phương pháp so sánh là theo phương pháp phân loại truyện truyền
kỳ đời Đường
(5)
, chia theo loại hình chung là loại diễm tình, loại kỳ quái và
loại biệt truyện rồi lựa chọn phương pháp phân tích so sánh, tìm ra điểm
giống nhau, khác nhau của loại hình để rồi rút ra kết quả so sánh nội dung
của từng truyện trong ba tác phẩm. Tiêu chuẩn phân loại là dựa vào khái
niệm của tiểu thuyết diễm tình – loại tiểu thuyết miêu tả sự ly hợp trong tình
yêu nam nữ, khái niệm của tiểu thuyết kỳ quái – miêu tả sự vật trong bối
cảnh thế giới khác và khái niệm của loại hình "biệt truyện" – loại hình tiểu
thuyết hoá dật sự đối với nhân vật đặc biệt. Có điều là, Kim Ngao tân
thoại không có loại biệt truyện nên không được so sánh trong bài viết này.
Tài liệu cơ bản là Kim Ngao tân thoại; NXB Ất Dậu; tác giả là Kim Thời Tập,
Lý Tái Hạo dịch, Tiễn đăng tân thoại. Toàn tập văn học thế giới, 62, NXB Ất
Dậu; tác giả Cù Hựu, Lý Khánh Thiện dịch; Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn
Dữ; Học viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp xuất bản, Đài loan học sinh thư cục
ấn hành…
2. So sánh loại hình của Kim Ngao tân thoại - Tiễn đăng tân thoại

- Truyền kỳ mạn lục
1. Loại diễm tình
Như đã nêu ở phần lời Tựa, trên cơ sở tham khảo phương pháp phân
loại của truyền kỳ đời Đường, trước hết, ta hãy so sánh số lượng truyện
loại diễm tình viết về tình yêu ly-hợp của các nam nữ nhân vật chính. Kim
Ngao tân thoại (sau đây viết tắt là Kim Ngao) có 5 truyện, trong đó có 2
truyện loại diễm tình
(6)
là Vạn Phúc tự hu bồ ký và Lý Sinh khuy tường
truyện;Tiễn đăng tân thoại (sau đây viết tắt là Tiễn đăng) có 21 truyện (gồm
thêm một truyện phụ lục) trong đó có 8 truyện loại diễm tình (Vị Đường kỳ
ngộ ký, Liên Phương lâu ký, Thu Hương đình ký, Thúy Thúy truyện, Ái
Khanh truyện, Kim Phượng thoa ký, Đằng Mục túy du Tụ Cảnh viên ký, Lục
y nhân truyện); Truyền kỳ mạn lục (sau đây viết tắt là Truyền kỳ) tổng cộng
có 20 truyện, trong đó có 5 truyện loại diễm tình (Thúy tiêu truyện, Lệ
nương truyện, Tây viên kỳ ngộ ký, Khoái Châu nghĩa phụ truyện, Nam
Xương nữ tử lục)
(7)
.
Nếu tìm điểm chung để so sánh một cách có hiệu quả các truyện loại
diễm tình của ba tác phẩm thì theo các tình huống cuộc gặp nam nữ nhân
vật chính, ta có thể chia làm ba trường hợp sau:
Một là, chùm truyện viết về sự ly-hợp của nam nữ ở thế giới hiện
thực.
Hai là, chùm truyện viết về sự ly-hợp của nam nữ ở thế giới hiện thực
rồi chuyển sang thế giới phi hiện thực.
Ba là, chùm truyện viết về sự ly-hợp của nam và nữ hồn ma cùng ở
thế giới hiện thực và phi hiện thực.
Bảng so sánh loại diễm tình
Tác

phẩm
Diên
mạo
cuộc gặp
Ki
m Ngao
Tiễ
n đăng
Truy
ền kỳ
Nam +
Nữ
Vị
Đường kỳ
ngộ ký
Thu
Hương
đình ký
Liên
Phương
lầu ký
Thuý
Tiêu truyện.
Khoái
Châu nghĩa
phụ truyện.
Nam
Xương nữ
tử lục
am

+
Nữ
N
am +
Nữ
h
ồn ma
Lý
Sinh
khuy
tường
truyện
Ái
Khanh
truyện.
Kim
Phượng
thoa ký
Lệ
Nương
truyện.
N
am hồn
ma +
Nữ hồn
ma
Thu
ý Thuý
truyện.
Nam +

Nữ hồn ma
Vạ
n Phúc tự
hu bồ ký
Đằ
ng Mục
tuý du Tụ
Cảnh viên
ký.
Lục
y nhân
truyện.
Tây
viên kỳ ngộ
ký.
Khi xem xét bảng trên, ta thấy Kim Ngao có loại hình (2) (3). Tiễn
đăng và Truyền kỳ đều có (1) (2) (3). Nếu Kim Ngao và Truyền kỳ chịu ảnh
hưởng Tiễn đăng thì Truyền kỳ cũng có loại hình (1) nhưng Kim
Ngao không có (1). Đây là điểm có thể thấy rõ là đặc điểm riêng của Kim
Ngao. Ở đây, ta có thể thấy loại hình (1), điểm chung của Tiễn
đăng và Truyền kỳ thuộc loại diễm tình mà bỏ đi yếu tố truyền kỳ
(8)
,
nhưng Truyền kỳ có hai truyện
(9)
kết hợp giữa loại diễm tình với loại truyện
ký (nhân vật lịch sử) nên có điểm khác với Tiễn đăng. Loại hình (2) và (3) là
loại hình kết hợp yếu tố giữa truyền kỳ với diễm tình và cũng là điểm chung
của Tiễn đăng, Kim Ngao, Truyền kỳ. Như vậy, Tiễn đăng và Truyền kỳ có
một phần mô típ của tiểu thuyết diễm tình, ngược lại, Vạn Phúc tự hu bồ

ký và Lý Sinh khuy tường truyện của Kim Ngao thuộc về loại tiểu thuyết
truyền kỳ diễm tình điển hình. Do đó, ta có thể đặt nghi vấn là Kim
Ngaothuộc về loại tiểu thuyết truyền kỳ có mô típ diễm tình mà chưa thể
hiện thể loại tiểu thuyết diễm tình, nếu không thì bỏ đi loại hình (1) (tiểu
thuyết diễm tình) không phù hợp với ý đồ sáng tác của tác giả Kim Thời
Tập, tức cốt truyện tình yêu nam nữ ở thế giới hiện thực.
Ở đây, ta lấy loại hình (2) (3) làm đối tượng so sánh, sau đó, thông
qua bối cảnh không gian hiện thực và phi hiện thực cùng với mô típ “người
và hồn ma giao hoan” được coi là đặc điểm nổi bật nhất trong yếu tố truyền
kỳ.
1) Lý Sinh khuy tường truyện (Kim Ngao) - Nhị Khanh truyện, Kim
Phượng thoa ký (Tiễn đăng) - Lệ Nương truyện (Truyền kỳ)
2) Vạn Phúc tự hu bồ ký (Kim Ngao) - Đằng Mục túy du Tụ Cảnh viên
ký, Lục y nhân truyện (Tiễn đăng)- Tây viên kỳ ngộ ký (Truyền kỳ)
Bởi vì Kim Ngao không có loại hình (1) và trong loại hình (2), Thúy
Thúy truyện của Tiễn đăng khác với Kim Ngao và Truyền kỳ nên không bàn
tới.
Trước hết, ta xem xét động cơ xây dựng mô típ “người và hồn ma
giao hoan” trong ba tác phẩm thì có thể phỏng đoán được ý đồ sáng tác
của tác giả. Từ đó, ta chia ra làm hai phần là nguyên nhân biến thành nữ
hồn ma và quan hệ giữa người và hồn ma, tìm điểm giống nhau và khác
nhau giữa các tác phẩm. Để tiện so sánh, ta có thể tham khảo bảng sau:
Tác phẩm
Kim
Ngao
tân
thoại
Tiễn
đăng
tân

thoại
Tr
uyền kỳ
m
ạn lục
Ng
uyên
nhân
biến
thành nữ
hồn ma
Qu
an hệ
gi
ữa người
vớ
i hồn ma
Tri
nh tiết
V
ợ chồng
Lý
Sinh khuy
Ái
Khanh
tường
truyện
truyện
Đí
nh hôn

Lệ
Nương
truyện
Ch
ưa kết
hôn
Vạn
Phúc tự hu
bồ ký
Bệ
nh tương
tư
Đí
nh hôn
Kim
Phượng thoa
ký
Nh
ân duyên
dang dở
Nh
ân duyên
kiếp
trước
Đằng
Mục tuý du
Tụ Cảnh
viên ký
Lục y
nhân truyện

Tì
nh cảm
da
n díu
Ho
a yêu
mộc quái
Tâ
y viên
kỳ ngộ
ký
Xem ở cột so sánh quan hệ người và hồn ma, ta có thể thấy Tiễn
đăng có quan hệ người và hồn ma đa dạng như vợ chồng, đính hôn
(nguyên nhân bệnh tương tư), nhân duyên kiếp trước, còn Kim Ngao thì có
quan hệ vợ chồng, trai chưa kết hôn và nữ hồn ma chưa kết hôn, Truyền
kỳ thì có quan hệ đính hôn (nguyên nhân trinh tiết) và tình cảm của hoa yêu
mộc quái. Vì thế, Tiễn đăng miêu tả quan hệ của nhân vật đa dạng theo loại
tiểu thuyết truyền kỳ, còn Kim Ngao và Truyền kỳ có quan hệ nhân vật tỏ rõ
tín ngưỡng bản địa riêng biệt tức Kim Ngaomiêu tả nữ hồn ma chưa kết
hôn, Truyền kỳ miêu tả tình cảm của hoa yêu mộc quái. Nhưng ta có thể
thấy điểm khác nhau như đã nêu ở bảng trên là chứng cứ rõ rệt của tính
sáng tạo của Kim Ngao và Truyền kỳ. Nếu so sánh theo cột nguyên nhân
biến thành nữ hồn ma, ta thấy tác giả xây dựng các nhân vật hồn ma không
kết duyên được ở thế giới hiện thực mà giữ gìn trinh tiết hoặc mắc bệnh
tương tư (ở Tiễn đăng); xây dựng nhân vật hồn ma giữ trinh tiết và tình cảm
của hoa yêu mộc quái (ở Truyền kỳ) và xây dựng nhân vật giữ trinh tiết
trong lúc loạn lạc (ở Kim Ngao).