Báo cáo nghiên cứu khoa học: " Mai Đức Hán, Nghệ thuật châm biếm của Lỗ Tấn trong truyện ngắn thời kỳ đầu" docx

Báo cáo nghiên cứu
khoa học:

"Mai Đức Hán,Nghệ
thuật châm biếm của
Lỗ Tấn trong truyện
ngắn thời kỳ đầu"



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 1b-2009


9

Nghệ thuật châm biếm của Lỗ tấn
Trong truyện ngắn thời kỳ đầu

Mai Đức Hán
(a)



Tóm tắt. Từ quan niệm văn chơng là một phơng thuốc trị bệnh cứu ngời,
trong những tác phẩm của mình, Lỗ Tấn luôn có ý thức sử dụng tiếng cời châm biếm
để vạch trần những liệt căn tính của quốc dân đồng bào, thức tỉnh họ tìm cách chạy
chữa. Bằng việc chỉ ra sự lựa chọn đối tợng, nghệ thuật tổ chức lời văn chúng tôi
bớc đầu chỉ ra nghệ thuật châm biếm trong truyện ngắn thời kỳ đầu của ông.

rong sự đa dạng và phong phú
của văn học Trung Quốc thời kỳ
cận hiện đại, những sáng tác của Lỗ
Tấn chiếm một vị trí đặc biệt.
ô
ng đợc
coi là ngời mở đờng, là lá cờ đầu của
dòng văn học phản tỉnh. Lỗ Tấn sáng
tác rất nhiều thể loại nhng truyện
ngắn là phần tinh túy nhất, xác lập nên
diện mạo độc đáo của nhà văn. Với
quan niệm, văn chơng là phơng thuốc
trị bệnh cứu ngời, mỗi truyện ngắn
của ông đều hớng tới mục đích lách
sâu vào thế giới tâm hồn con ngời,
nắm bắt và phanh phui những căn bệnh
tinh thần, thúc giục họ chú ý tìm cách
chạy chữa. Chính vì vậy trong truyện
ngắn Lỗ Tấn, nghệ thuật châm biếm là
hiện tợng nổi bật và chiếm giữ một địa
vị hết sức quan trọng.
Nói đến nghệ thuật châm biếm tức
là chúng ta nói tới cách thức lựa chọn
đối tợng, tổ chức văn bản nghệ thuật
để vạch trần mâu thuẫn giữa bản
chất và hiện tợng, phơi bày những
đặc tính xấu xa của đủ mọi hạng
ngời trong xã hội, từ đó làm bật lên
tiếng cời châm biếm, đả kích.

1. Khảo sát truyện ngắn Lỗ Tấn,
chúng tôi thấy tiếng cời châm biếm, đả
kích gắn liền với cảm hứng phê phán
những đối tợng chứa đựng cái xấu xa,
lố lăng, kệch cỡm. Đối tợng đó trớc
hết là những kẻ đè đầu cỡi cổ, bóc lột
nhân dân nh những tên quan lại (cụ
úy, cụ lớn Thất trong Ly hôn), những
tên địa chủ cờng hào (cố Triệu, cố Tiền
trong AQ chính truyện, Bảy Triệu
trong Sóng gió) Những tên này là
đại diện cho thế lực cũ đã lỗi thời, cản
trở bớc tiến của xã hội. Chúng chất
chứa trong lòng biết bao những đặc tính
xấu xa thế nhng lại luôn tìm cách giữ
địa vị, che đậy, lấp liếm cái xấu để cố tỏ
ra mình là mới mẻ, tiến bộ, đẹp đẽ.
Nhng mọi cố gắng ấy đều vô hiệu.
Chúng vẫn lộ ra mâu thuẫn rõ rệt giữa
thực chất và hiện tợng tạo nên cơ sở
khách quan cho tiếng cời châm biếm,
đả phá vừa sâu cay vừa quyết liệt bật
lên. Đối tợng đó còn là những lực
lợng vừa mới trỗi dậy nhng trong cái
mới ấy lại chứa đựng những yếu tố lỗi
thời, phản tiến bộ và vì vậy nó cũng là
đối tợng cho tiếng cời châm biếm.
Trong truyện ngắn Lỗ Tấn, đối tợng cụ
thể này là giai cấp t sản với cuộc cách
mạng Tân Hợi. Mục tiêu họ đặt ra là

cao cả nhng do vẫn mang trong mình
bản chất của giai cấp bóc lột nên cuộc
cách mạng của họ tuy đổ rất nhiều máu
nhng thu hoạch chẳng là bao. Đối
tợng phổ biến hơn cả mà tiếng cời
châm biếm hớng tới là đông đảo

các
tầng lớp, giai cấp nhân dân trong xã hội
Trung Quốc lúc bấy giờ. Đó là những trí
thức cũ và mới, những ngời nông dân,
Nhận bài ngày 30/9/2008. Sửa chữa xong 10/12/2008.
T




Mai Đức Hán Nghệ thuật châm biếm của Lỗ tấn , tr. 9-15



10

phụ nữ, trẻ em Họ là những con
ngời mang nặng trong mình liệt căn
tính quốc dân cần phải xóa bỏ.

Điều cần chú ý ở đây là tuy tất cả
các đối tợng nêu trên đều là mục tiêu
mà tiếng cời châm biếm, đả kích

hớng tới nhng với mỗi loại đối tợng,
tiếng cời ấy khác nhau về mức độ. Đối
với các thế lực cũ, do chỉ thuần chất
chứa những cái xấu, không thể cải tạo
đợc, tiếng cời châm biếm, đả kích ở
đây hết sức quyết liệt, nh những ngọn
roi sắt quất không thơng tiếc nhằm hạ
bệ, trút nhào, diệt tận gốc trốc tận rễ.
Nhng với những đối tợng khác, bên
cạnh cái xấu cần đả phá, trong họ vẫn
còn ánh sáng của nhân tính, nhân tình
và có thể cải tạo đợc thì tiếng cời
giành cho họ tuy có mang sắc thái mỉa
mai, châm biếm không kém phần quyết
liệt để vạch ra bệnh trạng cho họ thấy
mà sửa đổi song vẫn đằm thắm yêu
thơng.
2. Để làm bật lên tiếng cời châm
biếm về các đối tợng trên, Lỗ Tấn đã
khéo léo xâu chuỗi các tình tiết, nhân
vật tạo nên những cốt truyện mang tính
chất trào phúng.
Có những truyện đợc xây dựng
trên cơ sở đối lập giữa hai sự vật, sự
việc khác nhau về bản chất từ đó mà
làm bật lên tiếng cời châm biếm.
Trong Mẩu chuyện nhỏ, Lỗ Tấn đã đem
đối lập hai hình tợng, hai thái độ ứng
xử. Một bên là sự thờ ơ, ích kỷ của nhân
vật tôi- một trí thức - với một bên là

thái độ ứng xử đầy tinh thần trách
nhiệm của anh phu kéo xe đối với ngời
đàn bà băng ngang đờng không may bị
vớng vào xe mà ngã. Chính từ sự đối
lập này mà tiếng cời châm biếm đợc
bật lên có tác dụng đánh tan cái tôi cá
nhân ích kỷ của ngời trí thức: Lúc bấy
giờ tôi có cảm giác rất lạ: cái bóng anh
xe, ngời đầy cát bụi kia nhìn từ phía
sau bỗng to dần ra. Anh càng bớc tới,
cái bóng càng to thêm, phải ngớc lên
mới nhìn thấy đợc, và dần dần cơ hồ
biến thành một sức nặng đè lên ngời
tôi đến nỗi làm cho cái thằng tôi nhỏ
nhen, che dấu dới lần áo da, nh
muốn lòi ra ngoài [3, tr. 68].
Có những truyện lại đi vào khai
thác mâu thuẫn giữa bản chất và hiện
tợng, hay nói khác đi là mâu thuẫn
giữa cái thực chất và cái biểu hiện.
Trong Anh em, tác giả đã đi miêu tả
thái độ hoảng hốt của Trơng Bái Quân
khi biết báo đăng tin bệnh dịch đơng
hoành hành. Ông ta lo cho em trai mình
là Tĩnh Phủ đơng ốm nằm ở nhà mắc
phải bệnh tinh hồng nhiệt. Quá lo lắng,
ông đã rời bỏ cơ quan về nhà, không
quản tốn kém mời bác sĩ Futisov, rồi
mời cả ông trung y Bạch Vân Sơn tới
khám bệnh cho em. Chỉ sau khi biết em

bị bệnh sởi, không có gì nguy hiểm, ông
ta mới thở phào nhẹ nhõm. Nhng tất
cả những biểu hiện bên ngoài đó lại đối
lập với cái bản chất đích thực bên trong
của nhân vật. Sau khi miêu tả những lo
lắng của Trơng Bái Quân, tác giả đã
miêu tả giấc mơ của nhân vật và qua đó
mà lột tẩy bản chất đạo đức giả của
hắn. Trơng Bái Quân lo lắng cho em
không phải xuất phát từ tình cảm anh
em máu mủ mà vì sự ích kỷ, sợ phải
chia sẻ trách nhiệm nuôi lũ trẻ sau khi
em chết.
Bên cạnh việc xây dựng những cốt
truyện giàu màu sắc trào phúng, Lỗ
Tấn còn rất thành công trong việc sử
dụng các thủ pháp nghệ thuật để nhào
nặn những đối tợng đã đợc ông lựa
chọn thành những nhân vật trào
phúng. Lỗ Tấn đã đặt cho nhân vật



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 1b-2009


11

những cái tên mang sắc thái châm
biếm: AQ, Khổng

ấ
t Kỷ, Củng Mũi Đỏ,
Nghĩa mắt cá chép, Cao Nhĩ Sở Phần
lớn tên nhân vật đều gắn liền với một
đặc điểm nhân dạng bất bình thờng
tạo nên cảm hứng trào lộng nơi độc giả.
Cái tên AQ trong AQ chính truyện đã
tác động một cách tài tình tới trí tởng
tợng của độc giả gợi lên trong họ hình
ảnh một cái đầu trọc lóc với cái đuôi
sam ngắn ngủn của nhân vật. Bằng việc
sử dụng thủ pháp cờng điệu phóng đại
khi miêu tả chân dung nhân vật, Lỗ
Tấn cũng đã tạo nên trong tác phẩm
của mình những bức tranh biếm hoạ tài
tình. Những chi tiết nh chiếc móng tay
dài của Khổng
ấ
t Kỷ trong truyện ngắn
cùng tên, của cụ lang Hà trong Ngày
mai, cái tỉ tắc mà cụ lớn Thất dùng để
xát vào mũi trong Ly hôn gây nên một
cảm giác vừa buồn cời vừa khinh bỉ
nơi độc giả. Đặc biệt Lỗ Tấn hay dùng
thủ pháp miêu tả nhân vật trong sự đối
lập giữa bản chất với hiện tợng, nội
dung với hình thức để làm bật lên tiếng
cời châm biếm sâu cay. Trong AQ
chính truyện, tên địa chủ cố Triệu và
ngời nhà hắn luôn tỏ vẻ hách dịch, oai

hùng trong cái làng Mùi nhỏ bé và tù
đọng nhng thực chất bên trong lại vô
cùng hèn nhát. Xem cái cung cách đối
xử của chúng với AQ, chúng ta thấy rõ
điều đó. Có bao giờ chúng coi AQ là một
con ngời. Chúng luôn tìm mọi cách để
lăng nhục, lừa bịp AQ và thờng nói
chuyện với AQ bằng những cái bạt tai,
bằng gậy gộc. Thế nhng mỗi khi thấy
AQ đổi đời trở nên có máu mặt là
ngay lập tức chúng thay đổi cách đối xử.
Khi AQ ăn cắp đợc ít đồ đạc ở trên
huyện về bán rẻ cho dân làng Mùi thì
chính lão Triệu cho mời AQ đến nhà
chơi. Đặc biệt thái độ của bố con lão
Triệu và những ngời nhà của hắn thay
đổi tới mức ngời đọc không ngờ tới khi
thấy AQ tuyên bố muốn làm giặc. Trong
con mắt của lũ nhà họ Triệu, AQ giờ đã
là nhà cách mạng ghê gớm nên bộ mặt
vênh váo của chúng thờng ngày bỗng
nhiên biến mất, chúng thoắt trở nên
khúm núm, run sợ đổi giọng gọi kẻ làm
loạn kia là bác AQ. Bằng tiếng cời
châm biếm, Lỗ Tấn đã xé toạc bản chất
xấu xa, tàn ác nhng lại hèn nhát của
bè lũ địa chủ này.
Lỗ Tấn cũng rất quan tâm tới nghệ
thuật kể chuyện. Ngoài hình thức thông
thờng là kể chuyện từ ngôi thứ 3, ông

còn kể chuyện từ ngôi thứ nhất. Nhân
vật ngời kể chuyện trong tác phẩm
xng tôi đảm nhiệm hai vai trò. Một
mặt, tôi là một nhân vật trực tiếp
tham dự vào mọi biến cố của câu
chuyện, mặt khác tôi là ngời nhận
biết và kể lại câu chuyện cho độc giả.
Cùng là nhân vật ngời kể chuyện xng
tôi nhng trong truyện ngắn của Lỗ
Tấn, tôi không tồn tại ở một dạng đơn
nhất mà thiên biến vạn hoá. Có khi
tôi là một đứa trẻ, có lúc lại trong vai
một trí thức, tôi kể chuyện của cuộc
đời mình nhng cũng lắm khi kể về câu
chuyện của ngời khác trong vai trò là
ngời chứng kiến. Chính vì tôi - ngời
kể chuyện - đa dạng nh vậy nên cho
phép bao quát đợc một phạm vi hiện
thực rộng lớn, phong phú. Cũng chính
vì tôi là một nhân vật trực tiếp tham
dự vào biến cố của câu chuyện cho nên
câu chuyện đợc kể lại có tính chân
thực hơn, tiếng cời châm biếm bật lên
từ câu chuyện đợc kể lại càng có sức
nặng hơn.
Trong cách tổ chức lời văn, ở mỗi
truyện ngắn, Lỗ Tấn sử dụng cách hành
văn theo những yêu cầu riêng. Trớc

Mai Đức Hán Nghệ thuật châm biếm của Lỗ tấn , tr. 9-15



12

hết đó là cách tổ chức lời văn theo
nguyên tắc lột mặt nạ.
ở
đây là lột bỏ
cái mặt nạ hào nhoáng bề ngoài mà các
đối tợng đã cố công tạo dựng để làm
trơ ra cái bản chất giả dối, thô thiển
không tơng xứng. Điều này chủ yếu
thể hiện trên hai cấp độ: hoặc đặt cho
nhân vật cái tên rất kêu, hoặc gán cho
nhân vật thứ ngôn ngữ bóng bẩy rồi
thông qua miêu tả hành động, nội tâm
nhân vật mà lột tẩy bản chất của nó.
Xét về tên gọi nhân vật, thờng
trong truyện ngắn của mình, Lỗ Tấn
đặt tên nhân vật theo nguyên tắc tơng
hợp với con ngời. Ông thờng lấy một
đặc điểm ngoại hình nổi bật mà gắn vào
tên nhân vật và qua đó hé lộ cho độc giả
thấy phần nào tính cách của nhân vật.
Nhng cũng không ít trờng hợp, tên
nhân vật lại không tơng xứng với bản
chất, tính cách nhân vật, tạo nên mâu

thuẫn để bật lên giọng châm biếm, mỉa
mai. Nhân vật Cao Cán Đình trong
Cao phu tử tự đặt cho mình danh
xng hết sức bóng bẩy là Cao Nhĩ Sở,
rồi vì đợc mời đi dạy học mà gắn thêm
vào sau hai chữ phu tử, thành ra là Cao
Nhĩ Sở phu tử. Cao Cán Đình đã dựa
vào phiên âm tiếng Hán tên riêng của
đại văn hào Nga Gorki là Cao Nhĩ Cơ
mà đặt danh xng cho mình là Cao Nhĩ
Sở. Dờng nh qua danh xng ấy, nhân
vật muốn phô trơng với thiên hạ cái
tài năng trác tuyệt của mình cũng nh
nhà văn ngời Nga kia. Điều này đợc
khẳng định qua thái độ kiêu bạc của
Cao Cán Đình đối với nhân vật Hoàng
Tam, một ngời chỉ biết đánh mạt
chợc chứ xa nay có để ý gì đến nền
học vấn mới, nghệ thuật mới đâu! Y đã
không biết có một nhà đại văn hào nớc
Nga tên là Cao Nhĩ Cơ thì làm sao hiểu
đợc ý nghĩa sâu sắc của Cao Nhĩ Sở
đợc [3, tr. 330]. Thêm nữa, theo
truyền thống của Trung Quốc, ngời ta
thờng giành tặng hai chữ phu tử cho
những bậc hiền tài có cống hiến xuất
sắc trên lĩnh vực t tởng, giáo dục nh
Khổng tử, Mạnh tử, Trang tử Nh
vậy, qua cái tên Cao Nhĩ Sở phu tử,
chúng ta tởng rằng nhân vật sẽ là một

nhà giáo dục, một nhà t tởng uyên
bác, khả kính. Nhng qua hành động
và nội tâm đợc miêu tả, té ra đây chỉ
là một tên dốt nát, cùng một duộc với
Hoàng Tam, xa nay chỉ biết đánh mạt
chợc chứ có hiểu biết gì đâu. Chính
những băn khoăn, lo lắng đến vật vã
của nhân vật khi soạn bài, sự bẽ bàng
trong giờ dạy khi những dốt nát bộc lộ
đã xé toạc cái mặt nạ hào nhoáng kia,
phơi bày bản chất đích thực của hắn.
Tiếng cời châm biếm sâu cay vì vậy
bật lên.
Phổ biến hơn, Lỗ Tấn cho nhân vật
dùng một thứ ngôn ngữ mặt nạ, tức là
ngôn ngữ đợc tô điểm bằng các sắc
thái hào nhoáng, rực rỡ mâu thuẫn với
bản chất đích thực không mấy đẹp đẽ
của nhân vật. T Minh trong Miếng xà
phòng hễ mở miệng là tuôn ra hàng
tràng những lời rao giảng đạo lý. Ra
đờng, chứng kiến cuộc đối thoại của
hai thanh niên về cô gái ăn xin: Cậu
đừng chê con bé bẩn thỉu, cậu cứ mua
cho nó hai miếng xà phòng rồi tắm rửa
kỳ cọ cho nó thật sạch sẽ, thế là mê đấy
nhé [3, tr. 294], y hết sức bất bình, gọi
hai thanh niên ấy là hai thằng đểu giả.
Thậm chí hăng hái lên, y còn lấy
chuyện cô gái ăn mày làm tiêu đề hiếu

nữ hành đăng báo cho độc giả họa lại
nhằm ca ngợi gơng hiếu thảo của cô,
và trân trọng đề nghị cùng toàn thể
quốc dân đồng bào trong toàn quốc yêu
cầu ông đại tổng thống đặc biệt ra lệnh



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 1b-2009


13

bắt phải tôn trọng thánh kinh và lập
đền thờ bà Mạnh mẫu để cứu vãn nền
phong hóa suy đồi và bảo tồn quốc túy
[3, tr. 299]. Nhng đằng sau cái thứ
ngôn ngữ hào nhoáng ấy của T Minh
lại là bản chất xấu xa. Con ngời luôn
đề cao nền phong hóa lại hết sức bực
tức khi trong bữa cơm bị đứa con (thằng
Trình) gắp mất cái cọng rau non mà
ông đã chú ý từ nãy [3, tr. 296]. Cũng
chính ngời vừa lớn tiếng chửi rủa hai
thanh niên nọ là đểu giả và muốn làm
hiếu nữ hành để ca ngợi cô gái ăn xin
trẻ đẹp và hiếu thảo lại cũng ngấm
ngầm nuôi dỡng trong lòng cái ý định
đen tối đó. Không chỉ dừng ở đây, y còn
tiến thêm một bớc so với hai thằng

thanh niên đểu giả kia là đã đi mua
miếng xà phòng thơm rất đắt tiền nhằm
biến cái ý đồ xấu xa kia thành hiện
thực. Mục đích không đạt đợc, y đem
miếng xà phòng về tặng vợ làm vợ hết
sức cảm động, vui sớng. Chính những
hành động không tơng xứng đã xé
toang cái mặt nạ mà y đã cố công tạo
dựng bằng thứ ngôn từ bóng bẩy, tiếng
cời châm biếm sâu cay vì vậy bật lên.
Chúng ta còn bắt gặp những hiện tợng
đồng dạng ở hàng loạt nhân vật khác
nh Cố Triệu (AQ chính truyện), Lỗ Tứ
(Lễ cầu phúc)
Cùng với việc tổ chức lời văn theo
nguyên tắc lột mặt nạ, tiếng cời châm
biếm đả kích của Lỗ Tấn còn đợc toát
lên từ lời văn giễu nhại. Nó biểu hiện
trên nhiều cấp độ. Trớc hết là cách đặt
tiêu đề nhại. Lỗ Tấn thờng kể chuyện
từ đầu đề với nhiều cách đặt tiêu đề. Có
nhiều cái tiêu đề rất mộc mạc, giản dị
với tên truyện là tên nhân vật nh
Khổng
ấ
t Kỷ, Cao phu tử Nhng
cũng có những tiêu đề nhại. Nghĩa là
cái tiêu đề mang một ý nghĩa đối nghịch
lại nội dung đợc trình bày, nhằm giễu
nhại bỡn cợt cái đối tợng đợc mô tả ở

đó. Chẳng hạn, Lễ cầu phúc hiểu theo
nghĩa hẹp là tên một ngày lễ cuối năm,
mọi nhà và nhất là những nhà giàu
phong kiến đều làm lễ cầu cúng quỷ
thần mong chờ sự phù hộ, ban phúc lộc
dồi dào. Thế nhng nội dung ở đây lại
chủ yếu đi vào tái hiện đời sống khổ ải
của nhân vật Tờng Lâm từ lúc là một
ngời lao động khoẻ khoắn, hoạt bát
cho đến khi bị những bất hạnh làm cho
đần độn, cuối cùng bị hất ra ngoài
đờng, chết rục giữa lúc mọi ngời
đơng tng bừng làm lễ cầu phúc. Nh
vậy cái tên truyện đã nhại nội dung,
phơi bày, châm biếm bản chất đích thực
cái lễ cầu phúc của ngời đời và nhấn
mạnh sự thê thảm của một kiếp ngời.
Nhà văn Anh Đức đã rất tinh khi nhận
xét: Đem tấn thảm kịch của đời ngời
đặt ngay vào giữa lễ cầu phúc, Lỗ tiên
sinh đã làm một truyện động trời trong
nghệ thuật, tựa nh tiên sinh biện dọn
mâm cỗ để rồi hất đổ mâm cỗ ấy, tựa
nh sau khi đa ta lênh đênh giữa các
vị phúc thần, tiên sinh bèn lôi ta xuống
đáy vực của các vị ác thần [4, tr. 359].
Lời văn giễu nhại còn biểu hiện ở
việc tác giả để cho nhân vật trong
truyện nói bằng giọng kẻ khác nhng
đã lồng vào lời nói đó một khuynh

hớng nghĩa đối lập hẳn với khuynh
hớng của lời ngời đó. Giọng thứ hai
sau khi chuyển vào trong lời của ngời
khác thì xung đột, thù nghịch với chủ
nhân vốn có của nó và buộc nó phục vụ
trực tiếp cho các mục đích đối lập của
mình. Lời nói trở thành vũ đài vật lộn
của hai giọng [1, tr. 207]. Trong AQ
chính truyện, Lỗ Tấn khi châm biếm
phép thắng lợi tinh thần của nhân vật
đã sử dụng rất hiệu quả phơng pháp
này. Khi AQ xung đột với Vơng râu
xồm, do ban đầu đánh giá nhầm đối



Mai Đức Hán Nghệ thuật châm biếm của Lỗ tấn , tr. 9-15



14

thủ, tởng rằng có thể ăn tơi nuốt
sống đợc kẻ thù, AQ hùng hổ xông vào.
Nhng ngay lập tức, AQ thấy mình rơi
vào thế yếu, có nguy cơ phải hứng chịu
một trận đòn đau, bèn viện dẫn Quân
tử chỉ đấu khẩu, ai đi đấu sức [3, tr.
124]. Câu này nguyên là Ngời quân
tử chỉ đấu trí chứ không đấu sức. Đây

vốn là phơng châm ứng xử của các bậc
nho sĩ phong kiến nhằm đề cao trí tuệ
của tầng lớp mình và hạ thấp những kẻ
võ biền. Nhng khi đợc AQ mợn
dùng, cái ý nghĩa đó lập tức bị cải hoá.
AQ vốn không phải là ngời có trí tuệ,
lại cũng không phải là bậc quân tử làm
sao có thể đề cao chữ trí? Chỉ khi lâm
vào thế yếu, y mới viện dẫn lời đó ra,
lấy nó làm cái thuẫn để hoá giải nguy
hiểm. Kẻ thù nếu có chút phong độ của
bậc quân tử thì sẽ tha cho y, bằng
không, nếu có đánh y, cứ theo khẩu khí
của y mà suy ra, thật không phải y
không đủ sức chọi lại mà chẳng qua y là
quân tử, không thích dùng võ lực còn kẻ
thù đang bắt nạt y chính là tiểu nhân.
Và nh vậy trong tinh thần, đờng nào
AQ cũng thắng. Tiếng cời châm biếm
vì vậy mà bật lên.
Một biểu hiện nữa của lời văn giễu
nhại là tác giả dùng lời lẽ để tái hiện lại
một cách sinh động, chân thực và khách
quan một hiện tợng hay một thói tục
diễn ra ở ngoài xã hội nhng thông qua
sự miêu tả ấy, ngời đọc dễ dàng nhận
thấy nụ cời châm biếm sâu cay mà
ngời viết giành cho đối tợng. Trong
AQ chính truyện, Lỗ Tấn đã miêu tả
cảnh quân đội vây bắt AQ: Một toán

lính, một đội tuần đinh, một đội cảnh
sát, năm tên mật thám, lẳng lặng đi về
làng Mùi, thừa lúc đêm tối mò mò, vây
kín lấy đền Thổ Cốc, lắp ngay mấy
khẩu súng liên thanh chĩa mũi vào
trong bóng đền. Nhng AQ không hề
xông ra. Một hồi khá lâu, trong đền vẫn
im phăng phắc, tuyệt không động tĩnh
gì cả. Viên lãnh binh sốt ruột phải treo
hai vạn quan tiền thởng, mới có hai
chú tuần đinh mạo hiểm trèo tờng vào.
Thế rồi trong ngoài hởng ứng cùng
nhau, toán quân thốc vào một loạt, tóm
ngay đợc AQ. Mãi đến khi bị lôi ra
ngoài cửa đứng bên khẩu súng liên
thanh, AQ mới tỉnh giấc [3, tr. 169].
Thông qua việc miêu tả tỉ mỉ, kỹ lỡng
từng chi tiết cảnh vây bắt AQ, một kẻ
cùng đinh tay không tấc sắt bằng một
lực lợng quân đội hùng hậu, bằng món
tiền thởng hậu hĩnh, bằng sự mạo
hiểm gắng gợng của lính tráng
chúng ta mới thấy quân đội chỉ là
những con rối, cảnh bắt ngời diễn ra
nh một trò hề.
Sử dụng lời văn giễu nhại, tác giả
đã trút nhào những cái gì là nghiêm
túc, lột cái vẻ ngoài hào nhoáng bề
ngoài để trơ ra cái giả dối, cái lố bịch,
đáng cời.

Nói chung, Lỗ Tấn đã thông qua
việc xây dựng cốt truyện, tính cách, tổ
chức lời văn để làm bật lên tiếng cời
châm biếm, đả kích. Nó có tác dụng xé
toang mặt nạ bên ngoài, trng ra bản
chất xấu xa đích thực của các thế lực
thống trị trong xã hội, kiên quyết đánh
đổ nó đồng thời còn thấm sâu, lan toả
vào những con ngời mang liệt căn tính
quốc dân, thức tỉnh họ. Tiếng cời châm
biếm của ông vì vậy trở thành một liều
thuốc công hiệu thức tỉnh và cứu rỗi con
ngời thoát khỏi sự tha hóa.





trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 1b-2009


15

Tài liệu tham khảo


[1] Bakhtin. M, Những vấn đề thi pháp Đoxtoiepxki (ngời dịch: Trần Đình Sử, Lại
Nguyên Ân, Vơng Trí Nhàn), NXB Giáo dục, Hà Nội, 1998.
[2] Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên), Từ điển thuật ngữ văn

học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 1999.
[3] Lỗ Tấn, Tuyển tập truyện ngắn (ngời dịch: Trơng Chính), NXB Văn học, Hà Nội, 2004.
[4] Lơng Duy Thứ, Lỗ Tấn tác phẩm và t liệu, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1997.
[5] Nguyễn Thanh Tú, Thi pháp truyện ngắn trào phúng Nguyễn Công Hoan, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001.

Summary

Satirical art of luxun in his initial period short stories

From the point of view that literature is a remedy to treat the disease and save
people, in his stories, Luxun always has a sense of using the satirical smile to
expose the evil habits of fellow-citizen, enlighten them to find a way to cure their
diseases. By pointing out the object choice and the art of language organization we
have initialy pointed out the satirical art in his first period short stories.

(a) Khoa Ngữ văn, trờng đại học Vinh.