Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Phép lặp trong truyện ngắn thời kỳ đầu của Lỗ Tấn." ppt

Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVI, số 4B-2007


25
Phép Lặp trong truyện ngắn thời kỳ đầu của Lỗ Tấn



















Phan Thị Nga
(a)

Tóm tắt. Trong bài viết này, chúng tôi chỉ ra rằng trong các truyện ngắn thời kì
đầu, Lỗ Tấn đã sử dụng khá thành công phép lặp để mô tả ngoại hình, tâm trạng,
hành động và ngôn ngữ nhân vật. Thủ pháp kể đi kể lại nhiều lần một sự kiện, một
nội dung xuất phát từ những cái nhìn khác nhau, đối với ngời đọc bình thờng nó
làm lộ ra bản chất phơng pháp của nhà văn nhng trong chiều sâu lại là cơ sở cho
phong cách đợc thiết lập. Hiệu quả của thủ pháp lặp trong truyện ngắn Lỗ Tấn là
vừa biểu đạt t tởng, ý đồ nghệ thuật vừa là phơng thức liên kết văn bản, là yếu tố
tổ chức kết cấu tác phẩm.

ặp là một thủ pháp nghệ thuật
đợc sử dụng phổ biến trong văn
học nghệ thuật nhất là ở thể loại thơ
nhằm mục đích mở rộng nghĩa, gây ấn
tợng mạnh hoặc gợi ra những cảm xúc
trong lòng ngời đọc, ngời nghe. Trong
văn học Trung Quốc cổ trung đại, thủ
pháp này đã thành thông dụng. Với
Kinh Thi, trùng chơng điệp cú là một
trong những thủ pháp đợc vận dụng
để tả thực trùng chơng có lúc để thể
hiện trình độ tiến triển của sự vật cũng
nh trình tự tiến triển của nó Cũng
có chỗ lặp lại để mà lặp lại, không hề
biểu thị mức độ hay trình tự nào cả. Ví
nh bài Tang trung trong Dung phong"
[4, 54]. Thơ Đờng luật đời Đờng, thể
thơ chịu sự gò bó về dung lợng câu chữ
và các quy định khắt khe khác nhng

cũng dùng thủ pháp lặp để ám ảnh độc
giả, hớng độc giả đến với ý ngoài lời,
làm cho câu thơ đa nghĩa, có tính chất
nớc đôi thành ra nhập nhằng theo
nghĩa tích cực của từ này.
Sang thời hiện đại, văn học Trung
Quốc có sự đổi mới về mọi phơng diện.
Một trong những ngời tiên phong thực
hiện đổi mới văn học là Lỗ Tấn. Đánh
giá về thi pháp Lỗ Tấn, giáo s Lơng
Duy Thứ khẳng định: Về mặt thi pháp,
Lỗ Tấn rất dân tộc mà lại rất hiện đại,
Có một thi pháp Lỗ Tấn và đó cũng là
một thi pháp của văn học Trung Quốc
thế kỷ XX. Nó đậm đà màu sắc Trung
Quốc nhng cũng rất hiện đại, tơng
thông với trào lu hiện đại của thế giới
[6, 16-17]. Một trong những biểu hiện
của màu sắc Trung Quốc nhng cũng
rất hiện đại ở truyện ngắn Lỗ Tấn là
nghệ thuật lặp. Vốn chỉ sử dụng chủ
yếu trong sáng tác thơ nhng Lỗ Tấn đã
mạnh dạn sử dụng thủ pháp lặp trong
truyện ngắn - thể loại tự sự và đã phát
huy đợc thế mạnh của nó nhằm biểu
đạt t tởng, ý đồ nghệ thuật, góp phần
quan trọng trong việc xây dựng kết cấu
tác phẩm.
Khảo sát 25 truyện trong hai tập
Gào thét và Bàng hoàng, chúng tôi thấy

có 19 truyện sử dụng thủ pháp lặp,
gồm: Nhật ký ngời điên, Khổng ất Kỷ,
Thuốc, Ngày mai, Sóng gió, Cố hơng,
AQ chính truyện, Tết Đoan Ngọ, Luồng
ánh sáng, Thị chúng, Ngời cô độc, Cao
phu tử, Trờng minh đăng, Miếng xà
phòng, Một gia đình hạnh phúc, Lễ cầu
phúc, Anh em, Tiếc thơng những ngày
đã mất, Câu chuyện cái đầu tóc.

Nhận bài ngày 23/1/2007. Sửa chữa xong ngày 12/12/2007.
L



Phan Thị Nga Phép Lặp trong truyện ngắn của Lỗ Tấn, tr. 25-32


26
Trong khi văn xuôi dờng nh cố
gắng tránh sự trùng điệp đợc chừng
nào hay chừng ấy thì số lợng lớn
truyện Lỗ Tấn có sử dụng nghệ thuật
lặp dờng nh là một sự đi ngợc lại
quy luật thông thờng, chứng tỏ cá tính
và bản lĩnh của nhà văn trong việc học
tập, kế thừa và cách tân truyền thống.
Truyện ngắn của Lỗ Tấn hớng đến
việc phản ánh xã hội Trung Hoa những
năm đầu thế kỷ XX qua việc miêu tả

khuyết, nhợc điểm của tầng lớp trí
thức và nông dân để chạy chữa căn
bệnh về tinh thần cho quốc dân, cải tạo
xã hội. Do đó, mục đích, đối tợng phản
ánh của truyện ngắn Lỗ Tấn chi phối
mạnh mẽ đến cách tổ chức lời văn trong
sáng tác của ông. Mặt khác, tài năng
trong nghệ thuật viết truyện đã giúp Lỗ
Tấn lựa chọn cho mình những thủ pháp
thích hợp, hiệu quả để xây dựng những
nhân vật điển hình trong hoàn cảnh
điển hình. Dựa vào văn bản truyện
ngắn Lỗ Tấn, có thể thấy thành phần
miêu tả và thuyết minh trong lời văn
truyện ngắn Lỗ Tấn chính là đặc điểm
lời văn trong tác phẩm tự sự, có chức
năng tái hiện và phân tích các sự vật,
hiện tợng tĩnh tại nh phong cảnh,
chân dung, tâm trạng, môi trờng,
ngoại hình, đồ vật hoặc các hiện tợng
lặp đi lặp lại đều đặn nh ăn uống, sinh
hoạt, làm việc, phong tục tập quán.
Truyện ngắn Lỗ Tấn khai thác sự trùng
điệp các hiện tợng, các thuộc tính, đặc
điểm cùng loại hoặc gần gũi của đối
tợng miêu tả. Những trờng hợp đợc
nhà văn sử dụng thủ pháp lặp khi miêu
tả tái hiện là ngoại hình, tâm trạng,
hành động, ngôn ngữ nhân vật. Ngoài
đối tợng con ngời, nhà văn còn quan

tâm đến việc miêu tả cảnh vật. Lỗ Tấn
sử dụng thủ pháp lặp khá đa dạng, một
mặt tạo nên những hiệu quả cao trong
việc biểu đạt nội dung t tởng, mặt
khác giữ một vai trò quan trọng trong
kết cấu cốt truyện.
Lặp trong miêu tả ngoại hình nhân
vật đợc sử dụng ở Nhật ký ngời điên,
Ngày mai, Cố hơng, Ngời cô độc, Tiếc
thơng những ngày đã mất, Lễ cầu
phúc. Khi miêu tả ngoại hình, tác giả
đặc biệt chú trọng đến đôi mắt, ánh
mắt.
ở
Nhật ký ngời điên, tác giả miêu
tả ánh mắt của ông Triệu thế mà ông
Triệu lại nhìn mình bằng một con mắt
quái gở, hình nh sợ mình mà cũng
hình nh muốn hại mình, và ánh mắt
của lũ trẻ tại sao bây giờ cũng trợn
mắt kì dị nh thế, hình nh sợ mình
mà cũng hình nh muốn hại mình.
Trong Tiếc thơng những ngày đã mất,
sự ngây thơ của đôi mắt Tử Quân đợc
nhắc đi nhắc lại đến ba lần đôi mắt tò
mò sáng lên một cách hết sức ngây thơ
[3, 392]; đôi mắt nàng ngây thơ nh
mắt con trẻ [3, 395]; còn nhớ có một
đêm tôi chợt thấy đôi mắt Tử Quân
bỗng ánh lên cái niềm nở ngây thơ thủa

nọ đã mất từ lâu [3, 409].
ở
Lễ cầu
phúc, cặp mắt của Tờng Lâm đợc
miêu tả chín lần, mỗi lần một sắc thái
khác nhau họa chăng chỉ đôi tròng con
mắt lâu lâu đa đi đa lại mới chứng tỏ
rằng thím còn là một con ngời đang
sống mà thôi [3, 241], đôi mắt lờ đờ
của thím bỗng sáng hẳn lên [3, 241],
mắt thím nhìn tôi chòng chọc [3, 242],
và con mắt cũng không đợc lanh lợi
nh trớc [3, 255], thím Tờng Lâm
ngớc đôi con mắt lờ đờ [3, 255],
mắt cứ đăm đăm nhìn thẳng [3, 258],
hai mắt thím thâm quầng [3, 262],
con mắt cũng lanh lợi hẳn lên [3, 263],
con mắt thím sâu hoắm xuống [3,
264]. Nh vậy, thủ pháp kể đi kể lại
nhiều lần một chi tiết xuất phát từ
những điểm nhìn khác nhau bao gồm



Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVI, số 4B-2007


27
cái nhìn của nhân vật, cái nhìn của tác
giả và cái nhìn của các nhân vật khác.

Sự ghép nối những cái nhìn khiến cho
mỗi cái nhìn trong số những cái nhìn
này đợc nhấn mạnh theo những cách
khác nhau trong các phần khác nhau
của văn bản. Lối kết cấu văn bản nh
vậy là tiến gần đến điện ảnh hiện đại.
Lặp đợc Lỗ Tấn dùng vào việc
miêu tả cảnh vật ở các truyện Ngày
mai, Sóng gió, Luồng ánh sáng, Anh
em, Tiếc thơng những ngày đã mất.
Trong Anh em, sự chờ đợi bác sĩ Tây
đến khám bệnh cho ông Phủ Tĩnh đợc
tác giả miêu tả bằng các tiếng còi ô tô
qua cách phân biệt của Bái Quân có cái
nh còi cảnh sát, có cái nghe nh đánh
trống, có cái nghe nh đánh rắm, có cái
nghe nh chó sủa, có cái nghe nh vịt
kêu, có cái nghe nh bò rống, có cái
nghe nh gà mẹ cục tác, có cái nghe
nh tiếng nấc nghẹn ngào [3, 430].
Cảnh vật trong Tiếc thơng những ngày
đã mất là căn phòng ở hội quán S đợm
buồn đau đợc miêu tả lặp đi lặp lại hai
lần vào thời điểm sau khi Tử Quân từ
giã Quyên Sinh gian phòng đổ nát, hẻo
lánh, nh bị bỏ quên trong cái hội quán
này sao mà buồn bã trống trải thế!
vẫn cái cửa sổ h hỏng ấy. Vẫn cây hòe
gần chết khô và cây tử đằng già cỗi
ngoài cửa sổ. Rồi chiếc bàn vuông đặt

trớc cửa sổ, bức tờng nát, tấm phản
kê sát tờng cũng vẫn y nguyên nh
trớc [3, 390] và vẫn cái gian phòng
đổ nát ấy, cái tấm phản ấy, gốc hòe gần
chết khô ấy, cây tử đằng ấy [3, 420].
Lặp trong miêu tả, phân tích tâm
trạng nhân vật đợc Lỗ Tấn đặc biệt
chú trọng ở Ngày mai, Mẩu chuyện nhỏ,
Chuyện cái đầu tóc, Cố hơng, AQ
chính truyệnTết đoan ngọ, Lễ cầu phúc,
Một gia đình hạnh phúc, Cao phu tử,
Tiếc thơng những ngày đã mất. Mục
đích của Lỗ Tấn là phát hiện, miêu tả
bệnh trạng tinh thần của quốc dân
Trung Hoa, cố gắng tìm hiểu nguyên
nhân căn bệnh tinh thần của nhân vật,
vì vậy, ông hết sức quan tâm mô tả tâm
trạng nhân vật. Tâm trạng Quyên Sinh
sau một thời gian chung sống với Tử
Quân đợc miêu tả lặp lại ba lần: tôi
bỗng nghĩ nàng có thể chết đi cho rảnh
[3, 410], tôi bỗng lại mong cho nàng
chết đi [3, 413], tôi lại nghĩ đến việc
nàng nên chết đi [3, 417]. Tình thế
của chị T Thiền (Ngày mai) đợc lặp đi
lặp lại: chị nghĩ thầm trong bụng Xăm
cũng đã xin rồi, cầu nguyện cũng đã cầu
nguyện rồi, thuốc cũng đã cho uống rồi,
vẫn không có hiệu quả, thì làm thế
nào? [3, 59]; Chị nghĩ trong bụng:

làm thế nào bây giờ? Chỉ còn cách là
đến nhờ cụ Hà xem mạch cho nữa thôi
[3, 60]; Chị T cầm đơn thuốc trong
tay, vừa đi vừa nghĩ [3, 61]; Chị nghĩ
bụng: Mình chiêm bao chăng? [3, 64];
Chị vừa khóc vừa nghĩ [3, 66]. Lặp
đợc dùng dày đặc với số lợng 20 lần
khi tác giả miêu tả tâm trạng nhân vật
AQ (AQ chính truyện), biểu hiện bằng
câu AQ nghĩ bụng hoặc y nghĩ bụng.
Ngay sau một sự việc nào đó tác động
đến AQ, ảo tởng tinh thần lại đợc bộc
lộ: Y nghĩ bụng: Con tớ ngày sau lại
không làm nên, to bằng năm bằng mời
lũ ấy à? [3, 117]. Y nghĩ bụng: Gọi thế
là sai! là đáng

cời! [3, 117].AQ nghĩ
bụng: Thế là sai, là đáng cời! [3, 118].
Kiểu lời văn nh thế này còn xuất hiện
ở các trang 120, 124, 130, 133, 137, 139,
141, 143, 167, 167, 175, 176, 178, 179,
181.
Đứng hàng đầu về lặp ở truyện
ngắn Lỗ Tấn là lặp lời phát ngôn của
nhân vật hoặc lời đối thoại, hoặc đơn
thoại đợc phát ra từ miệng các nhân
vật tham gia vào câu chuyện, có khi là

Phan Thị Nga Phép Lặp trong truyện ngắn của Lỗ Tấn, tr. 25-32


28
nhân vật chính hoặc nhân vật phụ
nhng tập trung phần lớn ở dạng đơn
thoại của nhân vật chính, thể hiện
trong 12 truyện, gồm: Nhật ký ngời
điên, Khổng ất Kỷ, Thuốc, Sóng gió, Tết
Đoan Ngọ, Lễ cầu phúc, Một gia đình
hạnh phúc, Miếng xà phòng, Trờng
minh đăng, Ngời cô độc, Anh em, Tiếc
thơng những ngày đã mất.
Lặp đơn thoại của nhân vật chính
nh lời ngời điên (Nhật ký ngời điên,
Trờng minh đăng), Tờng Lâm (Lễ
cầu phúc) Ngời điên đã hai lần
khuyên bảo, kêu gọi mọi ngời: Các
ngời có thể thay đổi đợc. Hãy thực
tâm mà thay đổi đi! Nên biết rằng sau
này không ai dung thứ cho kẻ ăn thịt
ngời sống trên thế gian này nữa đâu
[3, 29], và Các ngời thay đổi ngay đi,
thành tâm mà thay đổi đi. Các ngời
nên biết rằng tơng lai ngời ta không
dung thứ những kẻ ăn thịt ngời
đâu! [3, 30]. Phát ngôn của Tờng
Lâm về cảnh ngộ của mình một cách chi
tiết đợc lặp lại 2 lần, lần 1 kể cho ông

bà địa chủ T [3, 255], lần 2 kể cho mọi
ngời ở thôn Lỗ Trấn [3, 258]. Câu mở
đầu Tôi thật ngu đần quá cũng đợc
lặp 2 lần. Cụ Chín Cân (Sóng gió) 7 lần
nói đi nói lại câu Thật là càng ngày
càng tệ.
Lặp lời đơn thoại của nhân vật có
quan hệ với nhân vật chính, hớng về
nhân vật chính nh lời lão chủ quán nói
về Khổng ất Kỷ (Khổng ất Kỷ) còn nợ
19 đồng chinh kia đấy 3 lần: 1 lần lúc
ngồi tính tiền, 1 lần vào cuối năm âm
lịch, lần cuối vào Tết Đoan Ngọ. Hoặc
lời Cả Khang (Thuốc) cả quyết về hiệu
lực của thứ thuốc máu ngời dùng chữa
bệnh lao cho thằng Thuyên qua 5 lần
khẳng định với ông bà Thuyên và thằng
Thuyên Cam đoan thế nào cũng khỏi.
Có truyện, lời nói của nhân vật này
đợc các nhân vật khác trong truyện
nhắc lại nhiều lần với những mục đích
khác nhau. Trong Miếng xà phòng, ông
T nhắc lại lời hai thanh niên đến 2 lần
tắm rửa, kỳ cọ cho nó thật sạch sẽ. Bà
T nhắc lại 2 lần câu nói ấy để đay
nghiến ông T. Ông Thống nhắc 2 lần
với thái độ cợt nhả. Và cuối cùng là con
Tú, con gái ông T, với ngụ ý học mẹ
bêu riếu bố.
Chiếm số lợng ít nhất là lặp lời đối

thoại của các nhân vật. Chẳng hạn,
cuộc đối thoại giữa nhân vật tôi với
Ngụy Liên Thù: Tôi: Đấy nh cái
năm nọ, lúc anh khóc dữ quá, họ đến
vây lấy anh, hết sức khuyên giải anh.
Nhiệt tình lắm đấy chứ!; Ngụy Liên
Thù: Lúc thầy tôi mất, họ định cớp
nhà của tôi, ép tôi ký tên vào văn tự, tôi
khóc to; họ cũng đến vây lấy tôi và cũng
khuyên giải nhiệt tình nh thế! [3,
366].

ở
trên, chúng ta đề cập đến biểu
hiện của lặp trong từng thiên truyện Lỗ
Tấn. Hai lăm thiên trong Gào thét,
Bàng hoàng mỗi thiên một dáng vẻ,
không truyện nào giống truyện nào
nhng lại thống nhất ở một chủ đề t
tởng chung có thể coi Gào thét, Bàng
hoàng nh tác phẩm lớn với hai tập
thợng và hạ gắn bó chặt chẽ, hữu cơ
với nhau [6, 63]. Với t cách một tác
phẩm lớn, có thể tìm thấy thủ pháp lặp
trong truyện ngắn Lỗ Tấn ở một vài
phơng diện khác.
Trớc hết, hình thức kết cấu hồi cố
đợc sử dụng khá nhiều ở các truyện:
Cố hơng, Lễ cầu phúc, Tiếc thơng
những ngày đã mất, Trong quán rợu,

Hát tuồng ngày rớc thần. Câu chuyện
trong các thiên truyện trên thờng đợc
kể bởi tôi, nhân vật ngời kể chuyện;
cốt truyện bắt đầu ở thì hiện tại, sau đó



Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVI, số 4B-2007


29
ngợc trở về với quá khứ, với những hồi
ức của nhân vật tôi rồi thờng kết
thúc ở việc quay trở về với hiện tại.
Truyện ngắn Lỗ Tấn còn có mặt của
một số hình tợng nhân vật trở đi trở
lại. Chẳng hạn, hình tợng nhân vật
tôi, hình tợng ngời điên. Nhân vật
tôi có mặt trong 9 truyện ngắn. Tôi
luôn trăn trở, nghĩ suy về những số
phận, kiếp ngời bất hạnh, luôn day
dứt, dằn vặt trớc những sự việc có liên
quan đến bản thân một cách chân
thành. Dờng nh sự dày vò, trăn trở ở
tôi vô cùng lớn. Tôi nghĩ bụng là câu
thờng gặp trong các truyện ngắn kể
trên. Tôi cần, tôi muốn, tôi mong
ớc là ý nguyện thờng trực của nhân
vật tôi trong suốt cả tập truyện. Hình
tợng nhân vật tôi giống nh một sợi

chỉ đỏ, xuyên suốt tác phẩm, gắn các
chuyện riêng lẻ với nhau thành một
khối thống nhất. Cũng vậy, hình tợng
ngời điên, nhân vật t tởng của Lỗ
Tấn đã xuất hiện 2 lần trong Nhật ký
ngời điên và Trờng minh đăng. Có
thể xem t tỏng ngời điên ở Trờng
minh đăng là sự tiếp nối tinh thần đả
phá chế độ phong kiến từ Nhật ký ngời
điên. Nếu ngời điên trong Nhật ký
ngời điên mới chỉ phát hiện ra bản
chất chế độ phong kiến, bóc trần thực
chất của lễ giáo phong kiến thì ngời
điên trong Trờng minh đăng đã bằng
lời nói đòi thổi tắt cây đèn sáng mãi
tợng trng cho lễ giáo phong kiến già
cỗi, đòi thủ tiêu ngôi đền thờ cây đèn,
tức là thủ tiêu toàn bộ chế độ phong
kiến. Nh vậy, từ góc độ t tởng mà
nói, rõ ràng có sự trùng lặp nhng phát
triển ở mức cao hơn.
Lặp là một thủ pháp nghệ thuật rất
thích dụng trong truyện ngắn Lỗ Tấn.
Vậy, vai trò, chức năng của thủ pháp
này là gì? Trớc hết, về vai trò trong
việc bộc lộ nội dung t tởng tác phẩm,
dễ dàng nhận thấy, mục đích tác giả
nhằm đạt tới là nhấn mạnh, khắc sâu,
tô đậm tính cách, diện mạo nhân vật (cá
thể hóa nhân vật) hoặc biểu đạt t

tởng, chủ đề của thiên truyện.
Không phải ngẫu nhiên mà tác giả
dành ra 2/9 chơng trong AQ chính
truyện có nhan đề lặp nh Chơng 2:
Lợc thuật những chuyện đắc thắng của
AQ, Chơng 3: Lợc thuật thêm những
chuyện đắc thắng của AQ, và bằng số
lợng 20 lần AQ nghĩ bụng: để miêu
tả căn bệnh thắng lợi tinh thần trong
tâm tởng của nhân vật này.
ý
nghĩ ấy
đợc phối hợp với thái độ đắc ý, đắc
thắng, hả lòng hả dạ thờng trực của
y trong bất kỳ tình huống nào với 9 lần
miêu tả ở các trang 117, 120, 121, 123,
125, 128, 130, 131 nhằm làm rõ sự bộc
lộ bề ngoài của phép thắng lợi tinh thần
ở AQ. Vì vậy, tính cách của nhân vật
bộc lộ đầy đủ, có sức thuyết phục, đạt
chiều sâu hiếm có. Ngoài việc miêu tả
căn bệnh này, Lỗ Tấn còn nhằm phê
phán nó để chữa trị, giác ngộ cho nông
dân Trung Hoa nói riêng và quốc dân
Trung Hoa nói chung.
ở
Lễ cầu phúc,
lặp trong miêu tả ngoại hình, hành
động, ngôn ngữ nhân vật Tờng Lâm
đạt đến sự nhất quán cao, biểu hiện

thân phận một phụ nữ nông thôn bất
hạnh. Ngoại hình của Tờng Lâm đợc
miêu tả vào hai quãng thời gian: lúc 26,
27 tuổi và hai năm sau là của một ngời
đàn bà nghèo khổ, buồn đau. Câu
chuyện về cái chết của bé Mao đợc
Tờng Lâm kể đi kể lại nh một điệp
khúc, không sai một từ nào với câu mở
đầu tôi thật ngu đần cụ thể hóa nỗi
đau lớn lao nhất đời, dai dẳng không
thể nào nguôi của Tờng Lâm, cũng là
lời bâng khuâng, tự trách của bà mẹ
trớc cái chết đau đớn của con. Ba lần



Phan Thị Nga Phép Lặp trong truyện ngắn của Lỗ Tấn, tr. 25-32


30
phản ứng của Tờng Lâm trớc sự ngăn
cấm của bà địa chủ T lại góp phần thể
hiện nỗi đau đớn của thím trớc ớc
muốn giản dị đợc làm ngời nô lệ
nhng cũng không đợc. Lời kêu gọi của
Ngời điên (Nhật ký ngời điên) Các
ngời có thể thay đổi đợc. Hãy thực
tâm mà thay đổi đi với 2 lần lặp lại và
câu nói của Ngời điên (Trờng minh
đăng) Phải thổi tắt cây đèn ấy đi, lặp

5 lần, tôi phải tự thổi lấy, lặp 2 lần,
tôi cho một mồi lửa, lặp 3 lần là biểu
hiện tinh thần đả phá chế độ phong
kiến, lễ giáo phong kiến, đòi thủ tiêu và
lật đổ toàn bộ nền tảng của chế độ
phong kiến.
Có lúc, yếu tố lặp đợc sử dụng để
kết thúc sự kiện này, đồng thời mở ra
một sự kiện khác trong tác phẩm.
Chẳng hạn, lời kể của Tờng Lâm về cái
chết của bé Mao mở ra một chặng mới
trong cuộc đời thím: đi ở cho địa chủ T
lần hai và là một trong nhiều sự kiện
của cuộc đời Tờng Lâm. Chặng đời
này, vì điệp khúc của câu chuyện mà
Tờng Lâm đã nhận đợc ban đầu là sự
thơng hại, sau đó là sự ghẻ lạnh, cách
bức của ông bà T và ngời dân Lỗ
Trấn. Điệp khúc ừ, tôi thật là ngu đần
nh là cầu nối để khép lại những bất
hạnh của chặng đời này, mở ra nỗi bất
hạnh của chặng đời khác bởi sự đe dọa
về một thế giới bên kia đầy khủng
khiếp.
Có lúc, yếu tố lặp thực sự tham gia
vào việc thúc đẩy cốt truyện, góp phần
khép lại cốt truyện và là một mắt xích
không thể thiếu trong sự tiến triển của
cốt truyện. Ví nh sự ngăn cấm Tờng
Lâm tham gia vào việc cúng đơm của bà

T đợc miêu tả 3 lần:
Lần 1: Thím Lâm! Thím cứ để đấy
cho tôi!- Thím T vội vàng nói [3, 257].
Lần 2: Thím T lại vội vàng nói:
Thím Lâm! Thím cứ để đấy. Tôi đi lấy
cho [3, 257].
Lần 3: Thím T hốt hoảng nói to:
Thím để đấy thôi, thím Lâm! [3, 260].
Thái độ hoảng hốt lần thứ 3 và câu
nói của bà T có vai trò chặt đứt niềm
hi vọng đợc xóa sạch tội lỗi, đợc đối
xử nh một ngời bình thờng của
Tờng Lâm để rồi dẫn câu chuyện đến
chặng đời cuối cùng với kết thúc bi
thảm của nhân vật, cũng là điệp khúc
góp phần hoàn tất cốt truyện, và câu
chuyện về cuộc đời Tờng Lâm vì thế
mà đợc kể một cách trọn vẹn. Nh vậy,
với việc liên kết văn bản, phép lặp trong
truyện ngắn Lỗ Tấn có vai trò vô cùng
quan trọng. Sự liên kết các hình ảnh,
mô típ chẳng những chỉ đợc sử dụng
trong truyện ngắn mà còn có cả ở tạp
văn Lỗ Tấn. Độc giả có thể bắt gặp
trong tạp văn những mô típ cái đuôi
sam, thị chúng, ăn thịt ngời, bạt
tai, tiết liệt những mô típ này cùng
với các mô típ cùng loại trong truyện
ngắn tạo thành một sự hô ứng rất có ý
nghĩa trong việc thể hiện dụng ý nghệ

thuật của Lỗ Tấn.
Lặp trong truyện ngắn Lỗ Tấn còn
có khả năng tạo ra kết cấu mở, hớng
ngời đọc đến câu chuyện khác, tiếp
diễn câu chuyện đã đợc kể với vô số ý
tởng đợc hình thành từ chi tiết lặp
trong truyện. Đó là trờng hợp đã xảy
ra ở Thuốc, Trờng minh đăng, Cố
hơng. Với vai trò này, yếu tố lặp
thờng nằm ở vị trí đoạn kết của
truyện. Việc lặp lại cảnh tợng thần
tiên ở đoạn kết Cố hơng: Một cánh
đồng cát, màu xanh biếc, cạnh bờ biển;
trên vòm trời xanh đậm treo lở lửng
một vầng trăng tròn vàng thắm [3,
107] trong suy nghĩ của nhân vật tôi
chẳng những gửi gắm niềm hi vọng về



Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVI, số 4B-2007


31
một tơng lai tơi sáng mà còn có khả
năng mở ra một câu chuyện khác về
cuộc đời mới của con ngời ở cố hơng,
về tình bạn trong sáng, thân thiết, bình
đẳng của thế hệ cháu con nh Hoằng và
Thủy Sinh ở tơng lai. Cũng vậy, câu

hỏi của bà mẹ Hạ Du (Thuốc): Thế là
thế nào nhỉ? [3, 57] trớc khi rời nghĩa
địa vừa bộc lộ sự băn khoăn của bà mẹ
vì cha hiểu đợc con mình, cũng là
cha hiểu đợc cách mạng, đồng thời,
dờng nh cũng bày tỏ một chút hi
vọng, tin tởng dù rất mơ hồ về ý nghĩa
cái chết của Hạ Du. Câu hỏi của bà mẹ
không phải là một câu hỏi lửng lơ mà
là một thắc mắc, một day dứt, không
trả lời không yên [7, 105] và câu hỏi
kết thúc truyện Thuốc ấy buộc ngời
đọc trăn trở để tìm lời giải đáp cho số
phận của nhân vật. Phơng án giải đáp
ở ngời đọc sẽ làm nên một câu chuyện
khác nối tiếp câu chuyện trong Thuốc.
Tơng tự Thuốc, Trờng minh đăng
cũng là một truyện ngắn có kết thúc mở
nhờ yếu tố lặp lại. Những câu hát của
bọn trẻ ở cuối truyện do chúng tự nghĩ
ra có các câu ngời điên đã nói:
Thổi tắt đi thôi
Để tôi thổi tắt
Ta châm lửa đốt [3, 330]
Nhìn bề ngoài, những câu hát này
có vẻ lạc lõng, nhng thực chất mang
một dụng ý nghệ thuật lớn. Ngời đọc
có thể hình dung ra cái cảnh lũ trẻ kia
chính là lực lợng trong tơng lai sẽ
thay ngời điên làm cái việc mà ngời

điên cha thể làm đợc ngày hôm nay.
Câu chuyện về lũ trẻ thắp lên ngọn lửa
cách mạng lật đổ chế độ phong kiến sẽ
là câu chuyện tiếp theo.
Nhờ lối kết cấu mở này mà truyện
ngắn Lỗ Tấn đã đợc Nguyễn Tuân
nhận xét là có kích thớc của một
truyện dài Những truyện này
thờng mang cái hình thù truyện ngắn.
Song có lẽ có những truyện của Lỗ Tấn
theo chỗ thiển nghĩ của tôi, về danh và
hình thì gọi là truyện ngắn, nhng bản
chất đúng là cái cốt của truyện dài. ở
đây tôi muốn nói đến một số truyện
ngắn rất cô đúc của Lỗ Tấn có thể gợi
đến không khí truyện dài, nó tiềm tàng
một sinh lực đòi hỏi sự phát triển, nó
gợi đến bút pháp truyện dài và kích
thích kỹ thuật truyện dài [Dẫn theo 7,
109].
Sự khảo sát và phân tích trên cho
thấy tính lặp lại trong tự sự có thể xẩy
ra do nhiều nguyên nhân khác nhau:
một sự kiện có thể đợc mô tả vài lần,
hơn nữa còn đợc nhìn trên nhiều
phơng diện khác nhau; một nhân vật
có thể trở đi trở lại với cùng một biến cố;
một hoặc một số nhân vật có thể đa ra
những kiến giải trái ngợc nhau khiến
chúng ta phân vân, phải chăng biến cố

nào đấy đã xẩy ra và nếu quả là vậy thì
nó diễn ra nh thế nào. Dù là nguyên
nhân nào thì Lỗ Tấn cũng đã cấp cho sự
lặp lại một vai trò hết sức quan trọng:
tạo nên sự tơng đồng về các đơn vị
ngôn ngữ bao hàm một sự tơng đơng
về ý nghĩa; sức mạnh của cơ cấu lặp lại,
của kiến trúc song song chính là ở chỗ
tạo ra một sự lặp lại song song trong t
tởng. Tóm lại, trong truyện ngắn Lỗ
Tấn, lặp là một trong những tín hiệu
nghệ thuật trở đi trở lại có sức ám ảnh
với

độc giả,

phát

huy hiệu quả cao
trong việc biểu đạt nội dung t tởng
cũng nh có vai trò quan trọng trong tổ
chức kết cấu truyện. Lặp trong truyện
ngắn Lỗ Tấn có thể đợc xem là một đặc
điểm của thi pháp truyện ngắn Lỗ Tấn,
tạo nên âm vang Lỗ Tấn, âm vang
của những dấu hỏi, bắt ngời đọc phải
tự trả lời, là những câu, những đoạn lặp
đi lặp lại nh xoáy sâu vào lơng tri con

Phan Thị Nga Phép Lặp trong truyện ngắn của Lỗ Tấn, tr. 25-32


32
ngời[7,136] để truyện ngắn của Lỗ
Tấn đậm đà màu sắc dân tộc mà cũng
rất hiện đại
,
xứng đáng với danh hiệu
ngọn cờ của văn học mới Trung Quốc.

Tài liệu tham khảo

[1] Nguyễn Thái Hòa, Những vấn đề thi pháp của truyện, NXB Giáo dục, Hà Nội,
2000.
[2] Phơng Lựu, Lý luận văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2003.
[3] Lỗ Tấn, Truyện ngắn (Trơng Chính dịch), NXB Văn hóa, Hà Nội, 2004.
[4] Tập thể tác giả Sở nghiên cứu văn học thuộc viện Khoa học xã hội Trung Quốc,
Lịch sử văn học Trung Quốc, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1997.
[5] Bùi Việt Thắng, Truyện ngắn - những vấn đề lý thuyết và thực tiễn thể loại, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2000.
[6] Lơng Duy Thứ, Lỗ Tấn - Phân tích tác phẩm, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2004.
[7] Lơng Duy Thứ, Mấy vấn đề thi pháp Lỗ Tấn và việc giảng dạy Lỗ Tấn trong
trờng phổ thông, NXB Đại học s phạm, Hà Nội, 2004.
[8] Trần Đình Sử (Chủ biên), Tự sự học, NXB Đại học s phạm, Hà Nội, 2004.

SUMMARY

Tautology in early period short stories by Lo Tan

This paper showed that in short stories in early period, Lo Tan utilized
tautology quite effectively to describe appearance, state of mind and language of
personalities. For ordinary readers, the reiteration of an event, content derived from
different views revealed the writers method nature; however, in a deep view it is a
basis of an established style. The reiteration effect in short stories written by Lo Tan
is both an expression of thought and artistic intention, and the method to unite texts
and the factor to determine structure of work.

(a)
Khoa Ngữ văn, Trờng Đại học Vinh.