Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 6 ppt

1

100

vào, chúng s hòa tan trong ph n ch t l ng c a ư ng hô h p trên và gây tác ng lên cơ quan
này;
ó bi u mơ b n v ng i v i t n thương hơn là nh ng ph n n m sâu. Tuy nhiên, tính
ch t xâm nh p ư c vào sâu trong khí qu n và ph qu n l n l i có th ư c h p th b i các
khí dung, n u ư ng kính c a chúng nh , lúc ó chúng s xâm nh p vào sâu hơn trong ph i
n t n các ph nang.
Th c t là do n ng
cao c a nh ng ch t b n khi tác ng ph i h p có th gây ra
nh ng bi n chuy n sinh lý quan tr ng. Do ó ngư i ta ưa ra khái ni m v tác ng th y ư c
c a các ch t kích ph i. Theo s phát sinh c a chúng, tác ng này khơng ph i là do n ng
trung bình hàng ngày mà là do n ng
c c i c a các hơi khí kích thích. Nh ng nghiên c u
th c nghi m v nh hư ng c a các hơi khí kích thích i v i ph i ngư i và ng v t ã ư c
ch ng minh b ng nh ng h u qu nghiêm tr ng do chúng gây nên. Th c ra hi n nay chúng ta
m i ch bi t ư c m t vài ch t có th coi là ngun nhân gây kích thích trong vơ vàn nh ng
ch t khác có trong khơng khí b ơ nhi m.
1.1.SO2
SO2 có trong khơng khí c a nhi u thành ph là do t cháy các nhiên li u có ch a S.
Ch t này chi m m t n ng
cao trong khơng khí m than, c bi t các l ai than x u và l ai
d u mazut. Nh ng thí nghi m ã ch ra là khi hít ph i SO2 th m chí c n ng
th p v n có
th gây co th t, gây ra tăng ti t ch t nh y thành ư ng hô h p trên.
Trong m t s trư ng h p, liên quan m t ph n v i b c x m t tr i, m t ph n v i s có
m t ng th i trong khơng khí c a m t vài ch t xúc tác dư i d ng h p ch t kim l ai, SO2
ư c oxy hóa thành SO3 t o ra sương mù có tác ng kích thích r t m nh. M t ph n trong hai
khí này (SO2 và SO3) v i s có m t c a hơi nư c (hay nư c) s t o thành H2SO3 và H2SO4.

SO3 cũng ư c t o thành khi t cháy nhiên li u cùng v i SO2. SO3 cũng là hơi khí kích thích
r t m nh ( c bi t m nh hơn so v i tác ng c a SO2; gây ra co th t ph qu n m nh, có khi
ch n ng
tương i th p). SO2 ư c coi là ch i m ánh giá ơ nhi m khơng khí các khu
cơng nghi p.
1.2. Ozon
Ozon gây tác ng kích thích ư ng hô h p và xâm nh p sâu hơn vào trong ph i so v i
SO2. Ngu n g c c a Ozon trong khơng khí g n m t t v n có nh ng i m chưa rõ. Tuy
nhiên nó có th phát sinh do t cháy v i b c x m t tr i. Nh ng thí nghi m trên ng v t
cho th y là khi hít ph i Ozon v i n ng
th p s d n n k t qu là sinh ra s c
kháng i
v i tác ng c a ozon. Tuy v y nh ng con v t hít ph i li u O3 dư i n ng
gây ch t trong
1 tháng, thành ph qu n s phát sinh t ch c xơ. ngư i, khi hít ph i O3, có th g p vài d u
hi u trong giai an u c a viêm ph qu n m n tính. n ng
cao, O3 có th gây phù ph i
c p.
2. Ơ nhi m khơng khí khơng kích thích
Nh ng ch t làm ơ nhi m khơng khí khơng gây kích thích, thư ng gây nh hư ng n cơ
th sau khi chúng ư c h p th và tích tr
m t nơi nào ó trong cơ th . M c
h p th
nh ng ch t b n không kích thích có th tăng lên do có m t ng th i trong khơng khí nh ng
ch t nhi m b n khác có tác ng kích thích. Trong trư ng h p có m t nh ng ch t gây ung thư
trong khơng khí, tác ng lên ư ng hơ h p, nh ng tác nhân kích thích có th
m nh gây
tê li t bi u mơ có nhung mao c a ph qu n, kéo dài th i gian ti p xúc c a các ch t gây ơ
nhi m (trong ó có nhi u lo i là tác nhân gây ung thư) lên l p bi u mô nh y c m v i tác ng
trên ho c làm cho các tác nhân gây b nh ung thư ti p xúc ch t ch v i nh ng t bào n m

sâu hơn, nh y c m v i ung thư.


1

101

Nh ng ph n r n và l ng (khí dung) khuy ch tán lơ l ng trong m t th i gian có th xâm
nh p vào cơ th cùng v i khơng khí hít vào. T tr ng thái khí dung này, ch có nh ng ph n t
có kích thư c kh ang ≤ 1µ m i có th
n ph nang ư c. S gi l i nh ng ph n t r n và
l ng c a khí dung ph thu c m t ph n vào t n s và biên
hô h p cũng như ph thu c vào
n ng
tương i c a ch t hít vào. S h p th nh ng ph n t r n t ph nang vào máu tùy
thu c vào tính hịa tan c a chúng vào d ch th t ch c b m t c a nhu mơ ph i.
3. Ơ nhi m khơng khí gây tác ng chung n cơ th
Thu c nhóm này có nhi u lo i, trong s ó thư ng g p là : berilli, mangan, oxyd
carbon, các ch t ng v phóng x , các ch t gây ung thư và thu c tr sâu.
3.1.Berilli
Trong 30 năm g n ây, berilli ã ư c s d ng khá r ng rãi. S nhi m b n khơng khí
c a kim l ai này gây ra các xí nghi p liên h p luy n kim, các xí nghi p s n xu t èn i n
ho c quá trình s n xu t có liên quan t i vi c s d ng năng lư ng nguyên t . Có nh ng hình
th c nhi m c c p tính berilli trong vùng g n ngu n th i ho c có nh ng hình th c nhi m c
mãn tính.
3.2. Mangan
Chính ch t th i c a xí nghi p công nghi p (s n xu t s t thép, n u s t, mangan, làm pin
khô, s n xu t hóa ch t ....) là ngu n ơ nhi m khơng khí. Ngịai ra mangan cịn ư c ưa vào
khơng khí do t than và các s n ph m d u h a. Ph gia c a nhiên li u dùng làm ch t ch ng
n và các ch t làm gi m khói cũng là nh ng ngu n ph ưa mangan vào khí quy n. Khi làm ơ

nhi m khơng khí, mangan ã gây ra t l m c b nh viêm ph i cao trong dân cư vùng cơng
nghi p.
3.3. Oxyd carbon
Oxyd carbon khơng kích thích và khơng gây thương t n niêm m c, do ó giác quan ít
phát hi n ra khí này. Nó gây c b ng cách t o nên m t h p ch t b n v ng v i hemoglobin.
S k t h p ch t ch c a CO v i m t s lư ng l n Hb (có kh năng k t h p v i oxy) d n n
làm gi m Hb và t ó làm gi m cung c p O2 cho t ch c c a cơ th .Ngoài ra, CO khi vào cơ
th , cịn có kh năng gây b t ho t các coenzym có Fe++.N ng
t i a cho phép c a CO là
100ppm
Khi nói t i s nguy hi m c a CO v nhi m b n khơng khí i m dân cư cũng như v
giao thơng v n t i (ngu n g c ch y u sinh ra CO) , ta khơng th khơng nói t i s nguy hi m
c a nhi m c chì do khí t cháy các l ai xăng có chì vào khơng khí (ch a 0,8 ml/l
tetraetyl). T năm 2001, Vi t nam ã nh p và cho áp d ng r ng rãi s d ng xăng không pha
chì là m t c g ng trong vi c phịng ch ng ơ nhi m khơng khí.
3.4. H p ch t fluor
Ngu n ưa fluor vào khí quy n là q trình t nhiên li u, thí d hàm lư ng fluor trong
than Ân
là 10 - 20g/ t n.
Ngư i ta thông báo v nh ng trư ng h p có v t en men răng và t l th p nh ng
ngư i m c b nh sâu răng trong m t s vùng có ch t th i c a xí nghi p nhơm Các h p ch t
c a fluor có ph n ng cao, có th gây t n thương ph n h c a cơ th (da và m t s niêm m c)
n u n ng
c a nó trong khơng khí
l n.


1

102

3.5. Các thu c tr sâu di t c
Các i u ki n khí tư ng có nh hư ng quan tr ng t i s phân b n ng
các ch t này
trong khơng khí. Các y u t như: kho ng cách t i nơi s d ng, th i gian s d ng, kh i lư ng
s d ng.... liên quan m t thi t t i n ng
c a các ch t TSDC. Khơng khí có vai trò quan
tr ng trong vi c v n chuy n các ch t TSDC t vùng này sang vùng khác trên ph m vi r ng
l n.
3.6. Hydrocarbua thơm a vòng
Các h p ch t h u cơ a vòng 3,4 benzopiren, là tác nhân gây ung thư trên ng v t th c
nghi m và ư c coi là tiêu chu n
so sánh tính gây ung thư c a các tác nhân hóa h c khác
mà ngư i ta tìm th y trong khơng khí c a nhi u vùng dân cư.
Trong khơng khí cịn tìm th y nh ng h p ch t h u cơ khác có tính gây ung thư. Th c
nghi m cho th y là m t lư ng l n ch t 3,4 benzopiren và nh ng h p ch t a vòng tương t ,
ư c t o thành khi t cháy khơng hịan tịan nh ng hydrocarbua ơn gi n và nh ng m ch
ng n không chia nhánh.
3.7. Ch t ng v phóng x
Khi th o lu n v v n
ơ nhi m phóng x khơng khí, ta ch gi i h n trên nh ng ch t
phóng x có th có trong khơng khí dư i d ng khí và khí dung, h t α, β, tia γ, trung i n t và
các lư ng t khác có năng lư ng l n.
Sau ây là m t vài ngu n ơ nhi m phóng x khơng khí:
- L y i r t nhi u các l p t bên trên và các l p bao ph các qu ng t nhiên (các ch t
phóng x ).
- Các khí dung phóng x rơi xu ng t các l p trên c a khí quy n do các v n c a vũ
khí h t nhân (mưa phóng x )
- S d ng ng v phóng x vào m c ích i u tr và các m c ích nghiên c u khoa
h c.

- S d ng ng v phóng x làm nguyên t ánh d u trong nông nghi p và cơng nghi p.
IV. Bi n pháp phịng ch ng ô nhi m không khí
m b o s trong s ch cho khơng khí trong thành ph , c n áp d ng các bi n pháp
t ng h p sau ây:
1. Bi n pháp k thu t
- Các lo i máy móc và dây chuy n cơng ngh l c h u, gây nhi u ô nhi m, c n ư c
thay th b ng các dây chuy n cơng ngh , máy móc hi n i, ít gây ô nhi m hơn.
- Các lo i máy móc ch y b ng than á, d u mazut ph i ư c thay th b ng ch y i n
ngăn ch n ơ nhi m khơng khí b i m hóng (mu i than) và SO2
- C n s d ng r ng rãi i n năng trong v n t i ô tô thi t kê ho c thay th lo i ng cơ
t trong t cháy hoàn toàn nhiên li u, ch y b ng các lo i xăng cao c p
th i ít nh t các
ch t gây ơ nhi m khơng khí....Ưu tiên các phương ti n giao thông công c ng và h n ch xe tư
nhân .V i v n t i b ng ư ng săt, c n i n khí hóa ngành này ng th i c n ph i chuy n các
xư ng s a ch a ra kh i thành ph .


103

1

2. Bi n pháp quy ho ch
- Không ư c xây d ng các nhà máy nhi t i n l n trong thành ph (n u xây m i); và
ph i chuy n nó ra kh i thành ph (n u ã có t trư c).
Do các nhà máy này trong q trình s n xu t làm khơng khí b o hịa hơi nư c, và làm
thay i ti u khí h u d n t i
m khơng khí cao, gi m gi n ng trong ngày, s ngày mưa và
s ngày sương mù tăng, và do s
t cháy khơng hồn tồn c a nhiên li u (than á, d u
mazut) ã làm tăng m c

nhi m b n c a khơng khí thành ph .
- Ch gi l i trong thành ph các xí nghi p tr c ti p ph c v các nhu c u sinh ho t c a
nhân ân, nhưng c n thay th nh ng máy cũ b ng máy m i, thay i qui trình cơng ngh v i
các k thu t hi n i , nh ó gi m chu vi vùng b o b v sinh.
gi m m c
ô nhi m khơng khí do khí x c a ơ tô, c n ph i th c hiên các v n
v an tồn giao thơng(trong thành ph ph i có nh ng bãi
xe công c ng, xây d ng các c u
vư t, t o ra nhi u ư ng m t chi u, ph i xây d ng c u vư t ho c ư ng ng m cho khách b
hành qua l i các ngã tư....
-Sau cùng là t o ra các di n tích xanh r ng l n trong thành ph (g m c di n tích cây
xanhvà di n di n tích m t nư c), l c hóa các vùng b o v , các qu ng trư ng; thi t l p các d i
cây xanh n i li n các khu v c khác nhau c a thành ph v i các r ng, cơng viên, tăng di n tích
cây xanh cho m i u ngư i lên trên 50 m2. Bên c nh ó, c n ph i qui nh nh ng bi n pháp
nghiêm ng t ki m tra trư c h t i v i các xí nghi p công nghi p m i, ng th i áp d ng
choc các xí nghi p cũ.
Khu r ng

C n gi -M t ph n quan tr ng "lá ph i" c a Tp H Chí Minh

3. Bi n pháp Y t -Giáo d c
- C n tăng cư ng m nh m công tác tuyên truy n giáo d c dư i m i hình th c v v n
phịng ch ng ô nhi m
- C n ti n hành các cu c nghiên c u sâu s c hơn, không ch gi i h n trong v n
k
thu t mà còn là nh hư ng c a các nhân t làm khơng khí b ơ nhi m tác h i lên s c kh e và
b nh t t, lên môi trư ng sinh thái như th nào.
xu t ư c các chi n lư c trư c m t và lâu
dài phịng ch ng ơ nhi m khơng khí cho m t khu cơng nghi p hay cho c m t vùng lãnh th .
Câu h i ánh giá cu i bài

1.

nh nghĩa ơ nhi m khơng khí, phân tích

nh nghĩa này ?


104

1
2. Phân lo i các nguyên nhân gây ô nhi m khơng khí ?
3. Trình bày các tác nhân gây ơ nhi m khơng khí v m t hố h c. Nêu ví d ?
4. Bi n pháp phịng ch ng ơ nhi m khơng khí khu cơng nghi p và ô th ?

Tài li u tham kh o ch y u cho h c viên
1. B môn V sinh - Môi trư ng - D ch t , i h c y khoa Hà n i(2001) , V sinh- môi
trư ng - D ch t ,T p I, Nhà xu t b n Y h c.
2. B môn V sinh - Môi trư ng - D ch t ,
i h c Y Hà n i (1998), Ô nhi m môi
trư ng,Nhà xu t b n Y h c.
3. Nhi u tác gi (2001) , Cơ s khoa h c mơi trư ng, Nhà xu t b n văn hố thông tin,
467 trang
4. Khoa V sinh sinh h c chung và V sinh h c Quân s , H c vi n Quân Y, (1984),
Giáo trình V sinh h c chung và V sinh h c quân s , H c vi n Quân Y, Hà n i.
5. Lê Văn Khoa, (1995), Môi trư ng và ô nhi m , Nhà xu t b n Giáo d c, Hà n i
6. />7. />8. Aron J.L. , Patz J. A. , (2001), Ecosystem Change and Globan Health : A Global
Perpective, Baltimore , Md , Johns Hopkins University Press.
9. Bassett. W.H., (1995), Clay's handbook of Environmental Health, 7th edition,
Chapman & Hall
10. Robert H. Friis, (2007), Essentials of Environmental Health, Jones and Barlett

publishers, USA. ISBN 10: 0-7637-4762-9 ISBN-13: 978-0-7637-4762-6


105

1

V SINH NHÀ

VÀ QUY HO CH

I. V sinh nhà
1. Nhi m v chính c a nhà
- B o v cơ th kh i b tác d ng c a nh ng y u t khí h u x u.
- Là nơi ngh ngơi ph c h i s c kh e
- L n i t p trung cu c s ng gia ình.
N u nhà ch t ch i, m th p, thi u ánh sáng, kém thơng thống...
ch c ph n sinh lý c a cơ th các thành viên trong gia ình.
Do ó u c u v sinh nhà hi n nay là:
- Thơng thống, có khơng khí trong s ch.
- T o i u ki n vi khí h u t t, chi u sáng y .
- m b o yên tĩnh.
- Th a mãn nh ng u c u sinh ho t hàng ngày.

Ơ TH

u có nh hư ng x u t i

2. M t s bi n pháp thông thư ng b o m vi khí h u t t cho nhà
2.1. Bi n pháp ch ng nóng

- Hư ng nhà: nư c ta nhìn chung, hư ng Nam và ông - Nam là t t nh t cho m c ích này.
- Qt vơi tư ng nhà: Nên ch n lo i sáng màu: Tr ng, xanh ve, ho c vàng nh t. Màu t i n u có
ch nên quét chân tư ng cho b n.
- M c n n (sàn) nhà nên nâng cao hơn sân và các b m t xung quanh sân.
- T o ra các bóng mát b ng cách tr ng cây g n nhà, làm giàn cây ho c treo mành cho hư ng
ông, hư ng Tây c a tư ng nhà.
- Tư ng, mái, n n nhà làm b ng nh ng v t li u có tính cách nhi t cao. Nhà mái úc b ng m t
t ng, thì ph i xây cao và áp d ng bi n pháp ch ng nóng.
- Làm c a s r ng (hư ng Nam và ông - Nam). B trên c a s càng g n tr n càng tránh ư c
các l p khơng khí tù ng. Thơng thống t t cũng là m t bi n pháp ch ng nóng. ng th i c a hư ng
Tây và ông ph i ư c che ch n vào nh ng gi c n thi t.
2.2. Bi n pháp ch ng m
S m ư t trong nhà có th do 4 nguyên nhân gây ra:
- m ư t nguyên th y hay do xây d ng.
m do xâm nhi m.
- m ư t do t th cư. + m ư t do ngưng k t.
Mu n ch ng l i s m ư t trong nhà thì ph i có bi n pháp thơng gió tích c c. Sư i m
trong nhà . Tu s a các ch b hư h ng c a tr n nhà, tư ng nhà và ch n nh ng v t li u có tính cách
th y t t.
2.3. Bi n pháp làm thống khí
Thơng thống cho nhà t t giúp t ư c các m c ích sau:
- m b o lư ng khơng khí trong s ch thư ng xuyên cho m i cá nhân trong gia ình.
- Ch ng nóng cho nhà .
- Ch ng m.
Có hai bi n pháp làm thống khí thơng thư ng ư c áp d ng:


1

106

2.3.1. Làm thống khí gián o n
ư c th c hi n b ng cách m c a ra vào và c a s . B ng cách thơng gió này, ta có th làm i
m i khơng khí trong vài phút. Nhưng lu ng khơng khí này có th gây ra c m giác l nh nh t là v
mùa ơng và ban êm, vì th s thơng thống này thư ng không th c hi n ư c liên t c. Tuy
nhiên, bi n pháp thơng gió này t hi u qu l n nh t là khi có hai c a s
i di n nhau ho c c u t o
nhà hình ng. Cách làm thống khí này r t c n nh ng khu nhà t p th ông ngư i. i u c n nh
là ph i tránh “ hi u ng gió lùa” khi ch
ng ho c th
ng ti n hành cách thơng thống này i
v i ngư i già, ngư i y u và tr nh vì có th gây ra nh ng stress m nh ôi khi r t nguy hi m (ngư i
già ra ngoài i v sinh ban êm).
2.3.2. S thơng thống liên t c
Nh nh ng khe c a ra vào ho c c a s . Nh h th ng ng thông hơi, hay do ch
ng t o ra
các l h ng, c a thơng gió trên cao. S thơng hơi thống khí này có th khơng y và c n thi t
ph i ư c b sung b ng thơng thống gián o n. x l nh và các chung cư ơng ngư i, ngư i ta
có th l p t s n h th ng thông hơi liên t c th i vào nhà qua h th ng ng hút, th i gió. N u
nhi t khơng khí th p cịn ph i cho qua h th ng s y m trư c ó.
Ngư i ta thư ng d a vào hai công th c sau tính tốn lư ng khơng khí c n thi t cho m t
ngư i trong m t gi và tính tốn s l n trao i khơng khí c n thi t / gi .
K
L=
P−Q
Lư ng khơng khí c n thi t / gi . Lư ng CO2 c a ngư i l n th i ra / gi
Lư ng CO2 cho phép trong nhà . Lư ng CO2 ngoài khơng khí bên ngồi
22,6 . N
S=
( P − Q) . V

S: H s thống khí. N: S ngư i s ng trong phòng
P: N ng CO2 o ư c khi ki m tra nhà . Q: Lư ng CO2 có trong khơng khí bên ngồi. V:th
tích phịng m3
3. Cung c p ánh sáng cho nhà
Trong i u ki n khí h u th i ti t nư c ta, ưu tiên t n d ng i u ki n chi u sáng c a t nhiên
(do m t tr i) là r t c n thi t. Hơn n a, i u ó là r t phù h p v i sinh lý c a m t và kh i lãng phí
các ngu n năng lư ng khác.
3.1. Chi u sáng thiên nhiên
- Ánh sáng vào nhà b i các c a, cư ng c a nó thu c và nhi u y u t :
+ Hư ng nhà: C n chú ý k t h p v a có ánh sáng thiên nhiên và ch ng nóng.
+ V trí c u t o c a c a s : Anh sáng t nhiên l t vào nhà nhi u hay ít, r i ng u hay
khơng ch y u ph thu c vào:
- Di n tích c a các c a s l n hay nh : cùng m t di n tích như nhau thì làm m t vài c a s
l n t t hơn làm nhi u c a nh .
- Chi u cao c a s càng l n thì ánh sáng l t vào phòng càng sâu: như v y b trên c a c a s
càng g n tr n bao nhiêu thì ánh sáng l t vào nhà càng sâu b y nhiêu.
- S h p th m t ph n ánh sáng do c u t o c a các n p, cánh c a, do gương ư c lau chùi
hay b bám b i b n...
- S nh hư ng c a v t che khu t (nhà cao,cây cao...). Ph i chú ý t i hai góc:
+ Góc chi u sáng BAC ≥
27o.


107

1
+ Góc “ m nh tr i xanh” BAD ≥ 50.
B

A

D

C

nh hư ng c a v t che khu t ánh sáng: “góc chi u sáng và góc m nh tr i xanh”
Theo qui lu t này, i v i thành ph , nhà cao t ng
m b o t ng tr t (t ng 1) v n
ư c hư ng ánh sáng thiên nhiên thì ngư i ta qui nh kho ng cách (r) gi a hai nhà cao t ng
ho c b r ng c a ư ng ph ph i l n hơn hai l n chi u cao (h) c a nhà cao nh t ( h < r/2 )
- ánh giá s chi u sáng thiên nhiên:
+ H s ánh sáng: Là t s gi a t ng di n tích các c a s trên t ng di n tích n n (sàn) nhà.
Ưu i m là ơn gi n, có giá tr tương i chính xác. Như c i m là chưa tính n hình d ng
c a s , s che khu t, ánh sáng bên ngồi...
Th
ng qui
nh: Phịng t 1/6 - 1/8. L p h c 1/5 - 1/6. Phòng m 1/2 -1/4.
+ H s chi u sáng thiên nhiên (HSCSTN): là t l % s chi u sáng t i ch ư c kh o sát so
v i s chi u sáng bên ngoài tr i ( u o b ng Lux). Trong i u ki n là: Tr i y mây, khơng có tia
n ng r i th ng. V trí kh o sát trong nhà cùng m t ph ng n m ngang v i bên ngoài nhà và th i i m
kh o sát ng th i:

HSCSTN =

Ebt .100
Ebn

HSCSTN = Tính t l ph n trăm. Ebt =
r i o b ng lux trong nhà
Ebn = r i o b ng lux ngoài tr i.

Tiêu chu n thông thư ng HSCSTN t 3 - 5%
Bu ng b nh l n hơn hay b ng 2 %. L p h c 3-5 %. Phòng m 3 %.
3.2. Chi u sáng nhân t o
Hi n nay chi u sáng sinh ho t ch y u s d ng èn s i t và n huỳnh quang. Nhưng
mu n ư c h p v sinh ngu n sáng nhân t o ph i t:
ánh sáng và u.
- Ngu n sáng khơng ư c làm nhi m b n khơng khí.
Ngu n sáng khơng làm tăng nhi t phịng.
Khi l a ch n lo i èn chi u sáng, c n ph i n m v ng các ưu như c i m c a t ng lo i èn
t ư c m c tiêu chi u sáng cũng như hi u qu kinh t .
4. Cô l p ti ng n trong nhà


108

1

Ti ng n làm m t yên tĩnh và c n tr s ngh ngơi trong nhà, làn sóng ti ng ng có áp l c
t i màng nhĩ và gây ra c m giác khác nhau. Khi ti ng n vư t quá m c thính giác thích ng và tác
ng kéo dài có th d n n suy như c th n kinh.
tránh và làm gi m ti ng ng, c n ph i:
- Tư ng gi a các phòng ph i dày b ng hai viên g ch.
- Sàn ngăn cách các t ng ph i có m t kho ng tr ng.
- V t li u xây d ng nên dùng lo i v t li u r ng.
- C a ra vào và c a s nên óng th t sát và kín.
- Quy nh th i gian yên l ng lúc bu i trưa, t i và êm.
Tiêu chu n ti ng n t i a các chung cư không vư t quá 90 decibel.

II. V sinh trong qui ho ch ô th
1. T ng quan v ô th và qui ho ch ô th

1.1. Khái ni m v ô th
ô th là khái ni m chung ch các i m dân cư, mà
ó có nh ng nét v các m t
chính tr , kinh t , xã h i khác v i nông thôn. Cho n nay trên th gi i quan i m v ơ th
cịn có nhi u i m khác nhau, tùy thu c vào các i u ki n kinh t , xã h i c a t ng qu c gia.
i m chung nh t mà các qu c gia u th a nh n là ô th ph i khác nông thôn v t ch c xã
h i, l i s ng. Nhi u nư c trên th gi i ã th a nh n nh ng tiêu th c sau ây
coi m t i m
dân cư là ô th :
- Qui mô i m dân cư
- T l lao ng phi nông nghi p (thư ng trên 60%)
-M t
cư trú
- S phát tri n cơ s h t ng (k thu t và xã h i)
- Vai trị trung tâm chính tr , kinh t , văn hóa, xã h i c a khu v c
1.2. Qui ho ch ô th
Qui ho ch ô th là ngh thu t b trí, và t ch c các vùng dân cư (theo La Rouse).
Chính xác hơn là ngh thu t s p x p không gian ô th nh m t ư c các ho t ng t t nh t và
c i thi n quan h xã h i. Qui ho ch ô th là m t công c
m b o s phát tri n n nh, cân
i và hài hòa gi a các ngành và các thành ph n kinh t , t o i u ki n ph t tri n toàn di n các lĩnh
v c ô th
1.3. Nhi m v c a v sinh trong qui ho ch ô th
- Ch n a i m khu dân cư thu n l i cho s c kh e
- T n d ng r ng rãi nh ng nhân t khí h u, thiên nhiên
a phương vào m c ích
b o v và c i thi n s c kh e nhân dân ô th
- Áp d ng các bi n pháp v sinh vào qui ho ch ơ th
làm trong s ch khơng khí,
gi m ti n n ô th

- Ti n hành nh ng bi n pháp xây d ng ti n nghi chung (c p thoát nư c, thanh tr rác
và ch t th i c c a ô th )
- Xây d ng các cơ s v sinh phòng, ch a b nh, và v sinh c n thi t (nhà t m công
c ng công, cơ s th d c th thao, nhà tr , trư ng tr , b nh vi n a khoa, khu an dư ng....)
2. Các y u t thiên nhiên v i ý nghĩa v sinh trong thi t k và xây d ng vùng dân cư


1

109

Các y u t thiên nhiên có ý nghĩa to l n trong trong vi c thi t k , xây d ng ô th ,
m b o cho con ngư i s ng làm vi c và gi i trí trong m t mơi trư ng s ng lành m nh, h p
v sinh c a ô th . Các y u t thiên nhiên có ý nghĩa v sinh bao g m: khí h u, a hình, t,
nư c, cây xanh.
2.1. Khí h u và vi khí h u
Khí h u là m t y u t c
nh, nh hư ng nhi u n s c kh e con ngư i. i u ki n
khí h u a phương liên quan t i vi c l p k ho ch xây d ng các vùng dân cư, các khu nhà .
C n ph i nghiên c u nh ng i u ki n khí h u c a a phương
xu t bi n pháp b o v s c
kh e cho con ngư i, phòng tránh tác ng c a khí h u x u.
V trí a dư c a nư c ta tr i dài t vĩ tuy n 80 phía Nam n vĩ tuy n 230 phía
B c, cho nên lãnh th nư c ta có hai vùng khác nhau v khí h u: m phía B c và nóng
phía Nam. Do ó tùy theo i u ki n khí h u c a m i vùng ch n các y u t liên quan n v
sinh như: hư ng nhà, thơng gió, mái nhà, cây xanh, hành lang....
Trong q trình xây d ng các cơng trình dân d ng, c n lưu ý n vi khí h u nhi u hơn
so v i khí h u. Vi khí h u là khí h u m t vùng nh h p như vùng dân cư ho c ch m t ph n
trong vùng ó (khu ph , công viên, ư ng ph )
i u ki n vi khí h u xung quanh, nh hư ng n s c kh e c a dân cư trong khu v c,

tuy nhiên, có th i u hịa vi khí h u b ng các bi n pháp thi t k và k thu t v sinh thích
ng. Vi khí h u ô th thư ng khác v i vi khí h u nơng thơn vì c i m c a ô th là:
-M t
xây d ng cao, ông dân cư
- Nhà có nhi u t ng, có nhi u cơng trình b ch n gió
- Khói b i t a vào khơng khí làm gi m ánh sáng (b c x t ngo i và h ng ngo i)
- Xây d ng b ng các v t li u h p th b c x nhi t ng th i t a nhi u nhi t.
Do c i m trên, khí h u n i th khác v i ngo i th , bi u hi n qua hai y u t nhi t
và
m: nhi t
trung bình hàng năm cao hơn 0,50C- 10;
m th p hơn 5- 10%, t c
gió ch m hơn (hai l n ho c hơn n a); b c x t ngo i gi m (lư ng b c x y u, th i gian b c
x ng n)
2.2. a hình - a i m
- a hình nh hư ng t i ư ng i b c x m t tr i. K t qu o nhi t
m t t cho
th y:
+ Hư ng B c l nh nh t
+ Hư ng Tây và Nam m nh t
- Nhi t
khơng khí khác nhau gi a ch cao v ch th p h n. Ban êm,
c
bi t trong mùa hè, khơng khí l nh i t ch cao
n ch th p. các vùng khí h u
nóng, khơng khí l nh do i t núi cao v o thung l ng ã l m gi m nhi t
các ô
th hay b n l ng trong thung l ng.
- a hình c a a i m nh hư ng n ch
gió.

i núi cao làm gi m t c
c a
gió
- a hình c a a i m cịn có ý nghĩa v sinh trong vi c thoát nư c cho ơ th : Vùng
b ng ph ng khó thốt nư c d gây úng ng p trong mùa mưa; ngư c l i vùng có
d cs
thu n ti n trong vi c thoát nư c th i nhanh
2.3. t
t vùng dân cư có ý nghĩa quan tr ng v m t vi khí h u và v sinh phịng b nh
2.3.1. Ý nghĩa vi khí h u c a t
Ánh sáng m t tr i khi chi u xu ng, m t ph n b khuy ch tán, còn m t ph n b h p th
bi n thành nhi t năng. t b
t nóng s b c nhi t, t nóng khơng khí g n nh t, do ó làm


1

110

tăng nhi t . M c
t nóng ph thu c vào tính ch t lý h c c a t, dung tích nhi t c a
t, nư c ch a trong t,
x p v.v..
t á (thí d á hoa cương) b nóng nhanh và m nh, nhi u nhi t lư ng t á b c vào
khơng khí. t x p và m m: ch a nhi u khơng khí (thí d
t cát) ban ngày nóng, ban êm
mát. t có ph c gây khó khăn cho b c x m t tr i chi u vào t. Nư c c a cây c khi bay
hơi làm gi m nhi t
tăng
m. t khơng có c ph d nung nóng và sinh ra i lưu... t

t và
ch a nhi u nư c b nung nóng ch m; do nư c trong t bay hơi s làm gi m nhi t
khơng khí
2.3.2. Ý nghĩa v sinh phịng b nh c a t
t khơ thư ng thống khí, s n ph m h u cơ rơi vào t d phân h y nh oxi và các
vi sinh v t trong t. t b nhi m b n b i các ch t h u cơ như nghĩa trang, h xí, ao tù t o
i u ki n cho tr c khu n ư ng ru t và giun ph t tri n. t l y l i v i các ch nư c ng là
nơi sinh s n c a mu i anôphen truy n b nh s t rét; mu i v n gây s t xu t huy t... t x p d
th m nư c thích h p cho vi c xây d ng các cơng trình x lý nư c th i (ru ng tư i, ru ng
l c).
2.4. Nư c
V phương di n v sinh nư c có vai trò quan tr ng trong vi c xây d ng nhà c a, cơng
trình ki n trúc. Nh ng nơi có m ch nư c ng m nơng (cách m t t < 2,5 m) khơng thích h p
cho vi c xây d ng; vì tư ng nhà, n n nhà ho c t ng h m d b m ư t, nhà có th b lún d n.
Sơng h , làm tăng v
p phong c nh vùng dân cư và t o i u ki n nâng cao s c kh e cho
nhân dân (t m, bơi l i, chơi thuy n....). Nư c nh hư ng t t t i vi khí h u
a phương, làm
tăng
m khơng khí và t, t o i u ki n t t cho vi c tr ng cây xanh. Thành ph không có
sơng, h ư c xem như chưa áp ng tiêu chu n v sinh và m thu t, vì th trư ng h p khơng
có sơng, h ph i ào sơng ngịi, ho c khoan gi ng phun
2.5. Cây xanh trong ô th
Cây xanh là y u t thiên nhiên có ý nghĩa v sinh r t l n i v i v sinh môi trư ng ô
th . Cây xanh tr c ti p t o nên vi khí h u ho c c i thi n i u ki n v sinh, làm gi m các lu ng
gió m nh và là n i ch a khơng khí trong s ch; trong trư ng h p khác, ngăn c n ho c làm
gi m các tác nhân b t l i như: b i, ti n n. Có th i u hòa ch
nhi t c a thành ph b ng
cách tr ng cây xanh. Khi tr ng cây xanh, c n k t h p v i hư ng ư ng ph , hư ng khu nhà
.

Quy nh v quy ho ch cây xanh trong ô th . Di n tích cây xanh s d ng cho tồn b
ơ th , tính bình qn u ngư i: 6-8 m2/ ngư i, i v i ô th l n. 5-7 m2/ ngư i, i v i ô
th v a và nh . Trong quy ho ch ô th , c n dành kho ng 40-50% t tr ng có th tr ng cây
xanh.
2.6. Ti ng n và ch n ng trong ô th
Ti ng n t o ra do r t nhi u âm thanh khác nhau, t h p m t cách h n n. Hình sóng dao
ng c a nó vơ cùng ph c t p và là m t ư ng cong khơng có quy lu t, khơng có chu kỳ nh t
nh, nó gây cho con ngư i m t c m giác n ào khó ch u. Tác ng c a ti n n lên con ngư i
trong d i t n s r t r ng: t s cáu k nh ch quan n nh ng thay i b nh lý khách quan trong cơ
quan thính giác, trong h th n kinh trung ương, h tu n hoàn. Tác d ng tâm sinh lý c a ti n n r t
khó ánh giá- trong trư ng h p này, c n ph i d a vào ý ki n c a dân cư ô th ph n ng v i ti ng
n ra sao. Ngu n ti n n ch y u ô th là ti n n giao thông v n t i và ti n n công nghi p (ti n
n phát ra t các máy móc thi t b các xí nghi p). M c
n ơ th , ch y u phát ra nh ng
ư ng ph chính (nh t là ư ng xe v n t i,
n này có th l t qua c a s óng kín vào phòng ,
i vào các ngõ ngách. m c
n thư ng vư t tiêu chu n v sinh cho phép.
Cùng v i s phát tri n c a công nghi p, m c ch n ng trong ô th ngày m t tăng: máy
ch y, xe c ch y v i t c
cao làm rung chuy n nhà c a.
gi m thi u ti ng n và ch n ng


1

111

c n ph i áp d ng nh ng bi n pháp tích c c như: trong cơng tác quy ho ch và xây d ng ô th
cũng như c u t o ki n trúc, l p t thi t b u ph i tính n kh năng h n ch t i a ô nhi m

ti ng n và ch n ng. M t ư ng ph i ph ng và r n ch c, không th m nư c, khơng có khe h .
H n ch t c xe ch y và quy nh tuy n cho các lo i xe ch y khác nhau. Khu công nghi p ph i
t xa khu dân cư, ư ng xe ch y ph i có chi u r ng t i thi u và b trí ngồi ơ th .
3. Ch n a i m trong quy ho ch ô th
Vi c ch n t xây d ng ô th và vùng dân cư ph i phù h p v i y u c u xây d ng và
phát tri n các c m nhà máy, khu dân d ng, khu ngh ngơi v. v.. nh m m b o t t nh t nh ng
yêu c u c a s n xu t, gi i quy t nh ng i u ki n v sinh quan tr ng nh t c a i s ng: , làm
vi c, ngh ngơi, gi i trí c a nhân dân ơ th . V phương di n v sinh, khi ch n t xây d ng
ô th m i, và m r ng ơ th hi n có, c n chú ý nh ng yêu c u cơ b n sau:
a phương ít x y ra
- Tình hình b nh t t
- t khơng b nhi m b n, ít b l t l i
- Ti n l i cho vi c xây d ng nhà c a và c ng rãnh: cách bi t gi a ngu n nư c u ng và
a i m th i nư c
- N m phía trên chi u gió so v i ngu n khơng khí b n và phía trên nơi mà ngu n
nư c b n
ra sơng
- Thích h p cho vi c tr ng cây xanh
- Có m i liên quan thu n ti n v i h th ng ư ng giao thông th y b
Khi ch n a i m cho vùng dân cư, cán b y t ph i ch u trách nhi m v vi c i u tra
nghiên c u tình hình t ai, khí h u, a hình, t, nư c
4. Phân vùng trong ô th
4.1. Vùng nhà
Vùng nhà là m t phân tr ng y u c a ô th , ph n l n nhân dân t p trung t i ây.
Vùng này g m có 4 thành ph n
- Nhà
- Cơ quan công c ng ph c v nhân dân
- ư ng ph
- Công viên (thư ng chi m kho ng 20%)
Khi quy ho ch, ph i t ch c h p lý các khu nhà , các trung tâm công c ng, các cơng

trình sinh ho t văn hóa, cơng trình k thu t, m ng lư i ư ng sá, cây xanh, v.v... m b o i u
ki n ph c v nhân dân ô th , m b o i u ki n v sinh trong vùng nhà
ô th . M t
dân
s (s ngư i s ng trên 1 Ha) c a vùng, ó là ch tiêu v sinh r t quan tr ng, ph thu c vào
di n tích c a ơ th , thư ng dao ng trong kho ng 50 -150 ngư i trên 1 Ha
4.2. Vùng cơng nghi p
Vi c b trí úng n các xí nghi p cơng nghi p trên khu t ô th có ý nghĩa v sinh
quan tr ng. Các xí nghi p ó n u khơng có nh ng bi n pháp phòng
ng a, s nh hư ng x u n s c kh e c a nhân dân. Nh ng y u t
c h i bao g m:
- Khơng khí b ơ nhi m b i khói, b i, khí c và hơi nư c
- Sơng ngịi, ao h b ô nhi m do nư c th i c a xí nghi p
- t ai b ơ nhi m do các ch t th i c và l ng
- Ô nhi m ti ng n và ch n ng do quá trình s n xu t
- Chuy n ng c a giao thơng m i ngày càng tăng
Vì nh ng lý do nêu trên, nh ng d án trình bày trong quy ho ch ơ th c n ph i th c
hi n nghiêm ch nh các yêu c u v v sinh khi ch n a i m xây d ng vùng công nghi p.


112

1

M t khác, các ơ th l n, có nhi u vùng cơng nghi p, thì nh ng vùng ó ph i
ư c b trí theo tính ch t s n xu t c a xí nghi p: vùng dành cho công nghi p n ng,
công nghi p nh , hóa ch t, cơng nghi p th c ph m,v.v... các khu xây d ng nhà ch
l i các
xí nghi p không th i ch t th i c h i
Trong trư ng h p c n ph i c i t o các ơ th cũ có các xí nghi p n m xen k v i khu

nhà , c n ph i ti n hành các bi n pháp sau ây:
- Di chuy n các xí nghi p c h i n khu công nghi p
- Thay i ngành công nghi p (không c h i)
- T m th i cho phép l i ch cũ nhưng không ư c phát tri n thêm và ph i ti n hành
bi n pháp gi m các ch t th i c h i
C n b trí vùng cơng nghi p theo dịng sơng, phía dư i vùng nhà c a nhân dân,
nư c th i công nghi p không làm ô nhi m n tr m bơm nư c cho ơ th . Ngồi ra, cũng c n
b o v khơng khí trong s ch
b trí vùng cơng nghi p dư i chi u gió i v i vùng nhà
cho nhân dân. Nh t thi t c n ph i có kho ng cách v sinh gi xí nghi p và vùng nhà
ngăn ng a nh ng ch t c, b i, th i ra trong quá trình s n xu t (khói b i, khí c, ti ng n...)
u chi u gió i v i vùng nhà thì ph i tăng kho ng
Trong trư ng h p xí nghi p
cách lên, nhưng không quá hai l n. Vùng b o v c n ư c tr ng cây xanh
gi m thi u các
y ut
c h i. Trong vùng b o v không ư c xây nhà , bãi th thao th d c, ch có th b
trí gara, kho, nhà t m, nhà gi t...
Trong các xí nghi p, các phân xư ng có th i ch t c h i nên s p x p dư i chi u gió
i v i các phân xư ng khác như: nhà ăn, b nh xá....
4.3. Vùng giao thông - kho tàng
Vùng này bao g m b n xe (ô tô), nhà ga, b n c ng, sân bay, kho nguyên li u, kho
thành ph m s n xu t. Dư i ây là nh ng y u t
c h i do vùng giao thơng gây nên
Khơng khí b ơ nhi m b i khói b i thốt ra t : tàu, canô, tr m s a ch a. Ti ng n do
cịi xe l a và ơ tơ qua l i.
gi m thi u các y u t
c h i nêu trên, c n s p x p vùng giao
thông kho tàng ra ngo i ô thành ph .
4.4. Vùng ngo i thành

ây là vùng bao quanh khu nhà . Vùng này có các c i m như sau:
R ng, công viên,vư n hoa nh hư ng t t t i vi khí h u c a n i thành và ch
gió- Nh ng
ng rau xanh, hoa qu , các tr i chăn nuôi, cung c p cho thành ph th c ph m tươi t t. ngo i
thành có nhi u cây xanh, nhi u ngu n nư c cho nên có th dùng làm nơi ngh mát cho nhân dân
thành ph (tr i hè, khu an dư ng...). Vùng ngo i thành, thư ng là nơi b trí các cơng trình v sinh
như cánh ng tư i, cánh ng l c, tr m x lý nư c th i, nơi x lý rác, nghĩa trang thành ph
Nh ng b nh vi n truy n nhi m, lao, th n kinh cũng ch ư c xây d ng ngo i thành. B nh
vi n a khoa, và b nh vi n chuyên khoa cũng c n b trí vùng ngo i thành

Câu h i lư ng giá cu i bài
1. Trình bày các bi n pháp ch ng nóng và làm thơng thống nhà .
2. Trình bày các y u t nh hư ng chi u sáng t nhiên nhà và các ch s ánh giá chi u sáng t
nhiên.
3. Mô t nh ng c i m c a môi trư ng ô th và ý nghĩa v sinh trong quy ho ch ô th .


113

1

4. Trình bày các y u t thiên nhiên v i ý nghĩa v sinh khi thi t k và phân vùng trong quy ho ch ô
th .

Tài li u tham kh o chính
1. Nguy n Th Bá, Lê Tr ng Bình, Tr n Tr ng Hanh, Nguy n T Lăng (2000), Quy ho ch
xây d ng phát tri n ô th , NXB Xây d ng, Hà N i.
2. Canada Housing Corporation 2005) "Công ngh nhà c a Canada", Nghiêm Thuý Giang
d ch t Canada Housing Corporation, www.xaydung.gov.vn.
3. Nguy n Huy Côn (2004), Ki n trúc và Môi sinh, Nhà xu t b n Xây D ng, Hà N i 2004.

4. Nguy n
t (2006), "Nhà cho ng b ng sơng C u Long", T p chí Sài gịn
u tư &
xây d ng, s 5/2006.
5. Ngô Huy Giao (2006), "Xu hư ng m i v nhà ", T p chí Quy ho ch Ki n trúc, s 2/2006,
www.xaydung.gov.vn.
6. Ngô Huy Giao (2005), "Nhà
truy n th ng", T p chí Quy ho ch xây d ng, s
15/2005,www.xaydung.gov.vn.
7. Ngô Huy Giao (2005), "Cơ c u khu nhà
ơ th ", T p chí Quy ho ch xây d ng, s
15/2005,www.xaydung.gov.vn
8. Nguy n H i (2006), " Phát tri n ki n trúc nhà cao t ng sinh khí h u trong các
th Vi t
Nam", T p chí Ki n trúc, s 8/2006, www.xaydung.gov.vn.
9. ng Thái Hoàng (2004), H p tuy n Thi t k ô th , NXB Xây d ng, Hà N i.
10 Nguy n T Lăng (2003), Thi t k ô th , Bài gi ng s d ng cho các l p Cao h c ki n trúc
và qui ho ch, Trư ng i h c Ki n trúc Hà N i.
11. Hồng Tích M ch (1974), V sinh hồn c nh, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i, 1974.
12. Hoàng H nh M (1998), C i Thi n môi trư ng trong i u ki n khí h u Vi t nam, Nhà
Xu t b n Xây d ng, Hà N i, 1998.
13. Hoàng Oanh (2006), "V sinh nhà ", www.netcenter.com.vn
14. ào ng c Phong (1978), V sinh xây d ng, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i, 1978.
15. Lê Văn Tr (2003), "Ô nhi m trong nhà", />

114

1

V SINH TRƯ NG H C

M c tiêu h c t p.
1. Trình bày ư c các yêu c u v sinh trong qui ho ch trư ng s .
2. Trình bày ư c các yêu c u v sinh trong phòng l p h c.

I. V sinh trong qui ho ch trư ng s
1. a i m
Ph i xây d ng trong trung tâm khu dân cư
th i gian i l i quá 30 phút.
Kho ng cách g i ý (t i a) :
C ph c
Thành ph
C p I (l p 1-5)
800m
1 200m
C p II (l p 6-9)
C p III (l p 10-12)
2 000m

sao cho h c sinh t i trư ng khơng m t
Nơng thơn
1000m
1500m
3000m

2.B trí trong trư ng
- T ng di n tích dành
xây d ng trư ng là >10m2 / h c sinh. n i thành di n
tích bình qn có th th p hơn nhưng cũng khơng ít hơn 5m2 / h c sinh. (
t xây phòng
h c, làm sân chơi, bãi t p và các khu v c chuyên môn khác).

- T t hơn c thì cây xanh nên chi m 50% t ng di n tích. Khu t dành xây d ng
phịng l p h c là25%. Ph n còn l i là sân trư ng, bãi t p.
- Cây tr ng : Khơng nên tr ng cây ăn qu trong sân vì d x y ra tai n n trèo cây
hái qu . Quanh trư ng ch n cây tr ng có tác d ng thay tư ng rào cách ly.
+Trong sân chơi ưu tiên các lo i cây có bóng mát mùa hè và lá r ng mùa ông (
Không che ánh sáng − có th là cây bàng, phư ng vĩ).
+N u có khu v c m thì tr ng cây có m c ích l y g ho c thu hái rau c .
- Xung quanh trư ng c n có hàng rào (ho c tư ng) b o v . Có c ng ra vào
r ng
và thu n ti n. C ng chính r ng 3 - 5m, nên có thêm c ng ph , nh t là trư ng trong thành ph .
C ng trư ng c n có b ng tên trư ng.
- Vư n tăng gia cũng như các cơng trình v sinh thơ sơ nên t xa l p h c.
- Sân chơi và bãi t p : Tiêu chu n 5 - 10m2 / h c sinh. Sân ch lát g ch n u t x u,
m t
h c sinh cao. Trư ng nơng thơn có sân r i t, nên b ng ph ng và thoát nư c v n t t.
Các l i i chính nên lát g ch ho c r i á v n và không b ng p nư c.
- S t ng c a trư ng h c tùy theo c p h c. Trong i u ki n ph bi n Vi t Nam
hi n nay trư ng h c xây t i a 3 t ng. Lý do là vì i u ki n i n nư c chưa t t và trư ng cao
t ng thì gi i h n vi c lên xu ng, qua l i c a h c sinh.
m t, ít x y ra tai n n.
+ H c sinh nh nên cho h c t ng dư i
- Các phòng h c nên cách rào trư ng 5 - 10m.
3. Các khu v c xây d ng chính
3.1. Kh i các phòng h c (Là nơi h c sinh l i lâu nh t trong th i gian i h c). H
th ng phịng b mơn.
3.2. Khu hành chính
3.3. Khu t ch c n i trú : Phòng ng , phòng ăn, b p, khu v sinh, văn phòng qu n lý...
3.4. Khu xư ng trư ng (n u có).
4. Các cơng trình v sinh trong trư ng
Trư ng h c ph i gi i quy t t t các cơng trình v sinh trong trư ng.

115

1

4.1.Nư c
4.1.1. Nư c r a :
Không th thi u, t t nh t là nư c máy, n u nơng thơn có gi ng cũng nên ch a
vào các b r ng
ông o h c sinh u r a ư c qua vịi. Tiêu chu n là 4lít / h c sinh (
mùa hè) và 2lít / h c sinh ( mùa ông).
- Tiêu chu n gi ng :
Quanh b có sân ng g ch, có rãnh thốt nư c. B nên th m t vài con cá nh .
( nên

4.1.2. Nư c u ng : Bình qn 1lít / 3h c sinh (mùa hè),và cho 10 h c sinh v mùa ông
m). N u khu n i trú thì nư c sinh ho t là 60 - 80lít / h c sinh.

4.2. H xí, h ti u
- 200 - 300 h c sinh / h xí và 2m2 góc ti u ti n ho c 50 h c sinh /h ti u cùng
tính 1 vịi nư c. N u m u giáo có ngh l i trưa thì tính g p ơi. N u trư ng n i trú hồn tồn
thì c n g p 4 l n s ó. Ph i phân chia riêng nam và n ; riêng giáo viên và h c sinh. C n
ph i ph n u t ch tiêu t t c
u là h xí t ho i ho c h xí th m d i nư c. Xây d ng xa
phòng h c và ph i giáo d c ý th c b o qu n s d ng úng qui t c.
4.3. Rác
Tồn trư ng ph i có ch t p trung rác. Nói chung nên

t rác t i h rác.

II. V sinh phòng l p h c
Nh ng yêu c u v sinh l p h c d a vào c i m sinh lý c a h c sinh, d a vào
i m c a quá trình sư ph m, b o m t t vi khí h u và chi u sáng t nhiên.

c

1. Di n tích
Tính
cho 40 - 50 h c sinh / l p h c. Bình quân 1 - 1,25 m2/ h c sinh .
L p h c thư ng theo hình ch nh t. Chi u dài l p h c ư c qui nh trên cơ s m c
nhìn rõ c a h c sinh và s h c sinh có th l c trung bình. Khơng nên dài q 9m. m b o
cho h c sinh ng i b t c v trí nào cũng nhìn rõ ch trên b ng v i chi u cao trung bình là
3cm.
m b o
n ng
khí CO2 trong khơng khí
Phịng h c c n cao t i thi u 3,6m.
phòng h c t i a là 10/00.
2. Hư ng c a phịng h c
Chính là hư ng c a s khơng có hành lang. Hư ng này nên là hư ng Nam ho c

ông

- Nam.
Hư ng phòng h c nên n m bên tay trái h c sinh . Căn c vào ó
và x p bàn gh .

xây b c treo b ng

3. C a s l p h c
T ng di n tích c a s nên t 1 4 - 1/5 di n tích phịng. C a s nên có hai lo i cánh :
Cánh c a ch p m ra ngoài, cánh c a gương m vào trong.
ánh sáng t nhiên phân b
u trong l p thì kho ng cách gi a hai c a s c nh nhau
ph i không l n hơn chi u r ng m t c a s . Chi u cao c a s càng cao thì ánh sáng vào l p
càng sâu. N u c a s ch m ư c m t bên thì chi u cao c a s c n b ng 1 2 chi u r ng
phòng. N u m c hai bên thì ư c phép b ng 1/3 chi u r ng l p.
4. Bàn gh h c sinh


1

116
4.1. C s bàn gh
4.1.1. óng bàn gh

úng giúp cho h c sinh có tư th và thói quen ng i làm vi c

úng.
Tính tốn h p lý là :
- Chi u cao bàn : 42% cao h c sinh .
- Chi u cao gh : 26% cao h c sinh .
Trong ó, i u quan tr ng gi tư th ng i h c úng là chênh l ch gi a mép bàn v i
mép gh theo chi u th ng ng và theo chi u ngang
Chênh l ch v m t không gian gi a mép bàn và gh

(0)
4.1.2. Ch có th gi
bàn gh li n nhau.

Kích thư c bàn gh
Kích
thư c
C s
Bàn
Gh
Hi u s

109
100
I
46
27
19

(+)
(-)
úng kích thư c không gian này n u trư ng ư c trang b các
ư c chia thành 7 nhóm cho h c sinh ph thông VN

119
129
139
149
159
169
110
120
130
140

150
160
II
III
IV
V
VI
VII
50
55
61
69
74
76
30
33
38
44
46
46,5
20
22
23
25
28
29,5

4.2. Tư th ng i h c úng là : Thân th ng, u hơi cúi v trư c lúc vi t và c, vai
cân b ng, c hai c ng tay t tho i mái trên bàn. M t cách m t bàn t 25 - 35cm. V ghi t
hơi ch ch 250 và l ch qua ph n tay ph i. Thân , ùi, c ng chân và bàn chân h p v i nhau 3

góc vng, ng c khơng tỳ vào bàn.
4.3. B trí bàn gh trong l p
+ C p I ch n bàn gh c s I, II, III. C p II ch n c II, III, IV. C p III ch n c V, VI,
VII. Trong m t l p có 2 - 3 c bàn.
+ Bàn gh x p th p t trên, cao t dư i. X p t h c t p cũng nên x p theo chi u d c.
Chú ý là trong l p c a h c sinh ph thơng có tình tr ng chênh nhau 20 - 30cm chi u cao. Căn
c x p bàn gh
x p ch ng i h c sinh và m t năm h c có th
i phía m t l n.
+ Bàn u c n có kho ng cách h p lý v i b ng en
m b o góc quay và góc
ng a.
X = 0,3(R+r)
Trong ó :
X : KC t bàn u n b ng
r : R ng b ng
R : KC c a hai mép ngoài hai dãy bàn bên trái và bên ph i.
+ L i h gi a hai dãy bàn c nh nhau ít nh t là 0,7m, giũa hai dãy sát tư ng v i tư ng
là 0,5m, k c bàn cu i cùng cũng kho ng tr ng v i tư ng là 0,5m.
+ Hai l p h c chung phịng thì c g ng x p
chênh l ch chi u cao h c sinh càng ít
càng có l i.


1

117

5. Các thi t b khác
+ B ng : 3,5 x 1,2m. Màu en ho c xanh th m .B ng ph i nh n, ph ng nhưng khơng

sơn bóng làm lóa ch . Ph n vi t ph i tr ng d vi t , d lau. Không dùng ph n màu lúc bình
thư ng. Chi u cao ch b o m 3cm (v i h c sinh l p nh là 4 - 6cm ), gi lau ph i m .
+ H c ph m, sách giáo khoa, v vi t : l p càng nh thì v sách càng m ng bài càng
ng n, ch càng to, có hình v .
- Bút m c : Hi n ã khuy n khích ph c p bút máy, ti n t i bút bic cho m i I l a tu i.
- C p sách : H c sinh ph thơng cơ s nên s d ng có quai eo vai ki u ba lô .
6. Chi u sáng -thơng thống
6.1. Ánh sáng : ánh sáng thi u là nguyên nhân ch y u d n t i các t t m t h c ư ng .
6.1.1. Chi u sáng t nhiên :
- Hư ng phòng h c trùng v i hư ng l y ánh sáng ch y u và nên là hư ng ông Nam.
- Làm c a s
và úng.
- Lau b i bám vào c a, nâng mái, phát quang b t cành cây, quét vơi màu sáng, thay
m t vài viên ngói b ng kính m ...
C n c bi t ưu tiên t n d ng chi u sáng t nhiên.
- H s chi u sáng TN c n t t 3,0 – 5 %
6.1.2. Chi u sáng nhân t o :5
- Chi u sáng nhân t o l p h c c n t t i m c
r i là 100 lux. Trong phòng h c nên
dùng ki u chi u sáng b ng èn huỳnh quang ơi bóng. M t phịng h c kích thư c 6 x 8 m c n
ư c b trí 4 ơi bóng èn ng 1,2 m ho c 4 bóng 200w treo u 4 góc không sát tư ng và
cách m t bàn 2,8 m
- Trư ng h c n u ph i dùng èn d u h c êm thì èn ph i có ch p èn, lau s ch bóng,
nhưng nói chung nên h n ch h c ca êm.
6.2. Thơng thống : Th tích khơng khí trung bình / h c sinh là 4 - 5m3, tiêu chu n này
s
t ư c d dàng n u có
c a s và di n tích bình qn / h c sinh là 1- 1,25m2 v i chi u
cao phòng h c t i thi u 3,6m.
i u ki n thơng thống kém làm h c sinh chóng m t m i nh t là nh ng ti t h c

cu i, h c sinh b nh c u, ngáp v t và kém t p trung chú ý.


1

118

V SINH NHÀ TR - M U GIÁO
M c tiêu h c t p
1 . Trình bày ư c các yêu c u v các i u ki n nuôi d y tiêu chu n c a m t nhà tr .
2 . Trình bày ư c các yêu c u v các i u ki n nuôi d y tiêu chu n c a m t trư ng m u
giáo.
3 . Li t kê ư c các y u t nguy cơ tác ng n s c kho tr t i các c s nuôi d y tr .
I. Nhà tr
1. Lo i nhà tr
Có th chia ra nhi u lo i nhà tr như sau ây :
1.1. Lo i nhà tr d a vào th i gian nuôi dư ng các cháu
- Lo i g i c ngày
- Lo i nhà tr g i c ngày êm kéo dài su t tu n
- Lo i nhà tr g i theo ca kíp
1.1. Lo i nhà tr d a vào l a tu i
G m nhi u nhóm tu i, nhưng m i nhóm khơng q 12 -15 cháu (
và khơng q 20 cháu ( i v i nhóm tr l n).
Thư ng thì nhà tr chia làm 4 nhóm:
- Nhóm 1 : T 2

n 9 tháng tu i

- Nhóm 2 : T 9

i v i nhóm tr nh )

n 14 tháng tu i

- Nhóm 3 : T 14

n 24 tháng tu i

- Nhóm 4 : T 24

n 36 tháng tu i

2.

a i m xây d ng

2.1 V trí Yêu c u v v trí c a trư ng m m non và nhà tr tương t như yêu c u chung
c a trư ng h c và ph i g n các ngu n cung c p nư c s ch.M i m t ơn v dân cư (thơn xóm
ho c phư ng) c n t ch c ư c 1-2 nhà tr .
2.2. Di n tích xây d ng
Yêu c u v sinh cho 1 nhà tr trung bình là t 20 n 30m2/tr . ư c phân chia như sau:
T 40 - 50% di n tích dùng xây d ng các phòng h c, nhà chơi, phịng ng , phịng ti p ón,
phịng làm vi c c a Ban ch nhi m, phòng y t ...
T 40 -60% di n tích cịn l i dùng tr ng cây xanh, xây d ng các vư n hoa, sân chơi.
ư ng i l i l i trong trư ng ph i có kích thư c t 1,00 n 1,25m, các l i i lát g ch ho c
láng xi măng tránh cát bùn. Có các khu vui chơi riêng bi t cho t ng nhóm tu i.
Có l i i riêng bi t cho nhà b p

chuyên ch th c ph m.

3. Các yêu c u v sinh v thi t k xây d ng
3.1. Nhà c a Quay v hư ng Nam ho c ông Nam
áp v mùa ông, ng th i l i ư c chi u sáng y .

m b o mát v mùa hè và m


1

119
Chi u cao c a phòng

m b o t 3 - 3,5m.

Sàn lát g ch men, lát g và r i v i sơn lên trên ti n cho vi c c r a và n u tr b ngã
cũng khơng au l m. Tư ng phịng ph i dày
có th làm ư c các giá
v t và còn
ngăn ư c ti ng n.
3.2. Chi u sáng Có hai lo i chi u sáng
3.2.1. Chi u sáng t nhiên
M i phịng trong nhà tr
u ph i có c a s . T t c các c a s nên có cánh c a gương
và ư c lau s ch hàng ngày. B trên c a c a s cách tr n t 20 - 40 cm. B dư i
cao tr
không trèo lên ư c.
H s sánh sáng m b o t 1/4 n 1/5
vui chơi. Các phòng khác t 1/7 n 1/8.

i v i phòng ch n l c, phòng ti p ón, phịng

3.2.2. Chi u sáng nhân t o
T t nh t là èn i n, m b o sao cho ư c chi u sáng u và gián ti p. Các công t c
i n ph i cao t 1,5 n 1,6 m. Ngồi hành lang, nhà xí cũng ph i có i n.
Trong nhà tr ph i có các bình c u h a và thư ng kỳ ki m tra ho t
nhân viên ph i bi t cách s d ng.

ng c a bình, m i

4. Cách b trí các phịng trong nhà tr
M i nhóm tr ph i có các phịng:
4.1. Phịng chơi và phịng ăn Có di n tích t 36 - 48m2
4.2. Phịng ng t p th

Di n tích t 28 - 36m2. Ph i

m b o ư c yên tĩnh khi tr

ng .
4.3. Phịng v sinh Di n tích t 12 - 24 m2. Nên b trí g n phịng chơi, phịng ng
thu n ti n cho tr khi i v sinh. m b o thống, cu i chi u gió, d thốt nư c có c a m
phía sau.
4.4. Hiên chơi Di n tích t 12 - 24m2 là nơi cho tr vui chơi, ph i có lan can cao 0,6m
bao b c xung quanh.
4.5. Các phịng chung cho tồn nhà tr
+ Phịng hi u trư ng: di n tích 10 -15m2 dành làm nơi làm vi c.
+ Văn phòng: là nơi h i h p, h c t p chuyên môn c a các cô nuôi d y tr và cán b
cơng nhân viên tồn nhà tr . Cịn là nơi ti p khách. Di n tích t 22 -25m2.
+ Phòng truy n th ng ho c thư vi n: là nơi trưng bày hiên v t, tranh nh lưu ni m v
ho t ng c a nhà tr . Phịng có th dùng

trưng bày, b o qu n
dùng d y h c,
chơi
c a nhà tr . Là nơi giáo viên và cán b nhà tr
c sách, nghiên c u chun mơn... Di n tích
t 25 - 30m2.
+ Phịng sinh ho t chung: là nơi
tích t 70 - 72m2.

t ch c các bu i sinh ho t và ho t

ng chung. Di n

+ Phòng y t : là nơi theo dõi qu n lý s c kh e c a tr và là nơi ngh ngơi cho các cháu
b m t m t xu t.
+ Phòng làm vi c c a hành chính qu n tr : di n tich t 10 n 12 m2.
+ Khu v c ăn u ng bao g m: