Hoàn thiện hệ thống báo cáo thường niên trong các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học kinh tế quốc dân





Lê Thị Tú Oanh





hoàn thiện hệ thống báo cáo thờng niên
trong các công ty cổ phần niêm yết trên
thị trờng chứng khoán việt nam

luận án tiến sĩ kinh doanh và quản lý










Hà Nội - 2012
bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học kinh tế quốc dân





Lê Thị Tú Oanh

hoàn thiện hệ thống báo cáo thờng niên
trong các công ty cổ phần niêm yết trên
thị trờng chứng khoán việt nam


















Chuyờn ngnh : K toỏn (k toỏn, kim toỏn v phõn tớch)
Mó s : 62.34.30.01



luận án tiến sĩ kinh doanh và quản lý

Ngi hng dn khoa hc:

1. GS. TS. NGUYN VN CễNG
2. PGS. TS. NGUYN NNG PHC





Hà Nội - 2012



LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng và chưa từng ñược ai công bố trong
bất cứ công trình nào khác.

TÁC GIẢ


Lê Thị Tú Oanh

MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ðOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
MỞ ðẦU
1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

8

Chương 1:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG BÁO CÁO THƯỜNG NIÊN
TRONG CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM YẾT TRÊN THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
11
1.1. Báo cáo thường niên và mối quan hệ giữa báo cáo thường niên với
báo cáo tài chính 11
1.1.1. Bản chất và vai trò của báo cáo thường niên 11
1.1.2. Phân loại thông tin trong báo cáo thường niên 15
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng ñến báo cáo thường niên 17
1.1.4. Mối quan hệ giữa báo cáo thường niên và báo cáo tài chính 22
1.2. Hệ thống báo cáo thường niên của các công ty cổ phần niêm yết trên
thị trường chứng khoán 29
1.2.1. Thị trường chứng khoán và chức năng của thị trường chứng khoán 29
1.2.2. ðặc ñiểm của các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng
khoán có ảnh hưởng ñến hệ thống báo cáo thường niên 32
1.2.3. Hệ thống báo cáo thường niên trong các công ty cổ phần niêm yết trên
thị trường chứng khoán 34
1.3. Hệ thống báo cáo thường niên của các công ty cổ phần niêm yết trên

thị trường chứng khoán tại một số nước trên thế giới và bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam 35
1.3.1. Báo cáo thường niên tại một số nước trên thế giới 35
1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 44
Kết luận chương 1 46
Chương 2:
THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BÁO CÁO THƯỜNG NIÊN
CỦA CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM YẾT TRÊN THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
47
2.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán Việt Nam và các công ty cổ
phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 47
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển 47
2.1.2. ðặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh của các công ty cổ phần niêm yết trên
thị trường chứng khoán Việt Nam 51
2.1.3. Vai trò của công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán
Việt Nam 54
2.2. Hệ thống báo cáo thường niên trong các công ty cổ phần niêm yết
trên thị trường chứng khoán Việt Nam 55
2.2.1. Thực trạng hệ thống báo cáo thường niên theo quy ñịnh của pháp luật
Việt Nam 55
2.2.2. Thực trạng hệ thống báo cáo thường niên của các công ty cổ phần
niêm yết 62
2.2.3. ðánh giá thực trạng hệ thống báo cáo thường niên trong các công ty cổ
phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 79
Kết luận chương 2 104
Chương 3:
QUAN ðIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO
CÁO THƯỜNG NIÊN CỦA CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM
YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

105
3.1. Sự cần thiết, nguyên tắc và quan ñiểm hoàn thiện hệ thống báo cáo
thường niên của các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường
chứng khoán Việt Nam 105
3.1.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện 105
3.1.2. Nguyên tắc hoàn thiện 109
3.1.3. Quan ñiểm hoàn thiện 111
3.2. Giải pháp hoàn thiện hệ thống báo cáo thường niên của các công ty
cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 112
3.2.1. Hoàn thiện về hình thức báo cáo 112
3.2.2. Hoàn thiện số lượng báo cáo bộ phận 114
3.2.3. Hoàn thiện nội dung báo cáo 116
3.2.4. Hoàn thiện về chỉ tiêu tài chính cơ bản 128
3.2.5. Hoàn thiện về thời gian và cách thức công bố thông tin 133
3.2.6. Mẫu báo cáo thường niên ñề xuất 133
3.3. ðiều kiện thực hiện các giải pháp hoàn thiện hệ thống báo cáo
thường niên của các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường
chứng khoán 143
3.3.1. Về phía Nhà nước 144
3.3.2. Về phía các công ty cổ phần niêm yết 147
Kết luận chương 3 149
KẾT LUẬN
150
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ðà CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ðẾN ðỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: So sánh quy ñịnh về công bố thông tin trong BCTN giữa Trung

Quốc ñại lục và Hồng Kông 44
Bảng 2.1: Mẫu “Báo cáo thường niên” 57
Bảng 2.2: Thứ tự sắp xếp các tài liệu trong BCTN 2010 của một số CTCP
niêm yết 66
Bảng 2.3: ðánh giá về hình thức BCTN 79
Bảng 2.4: Mức ñộ quan tâm của người sử dụng ñối với các báo cáo bộ phận 82
Bảng 2.5: Sự cần thiết cùng có báo cáo của HðQT và BGð 83
Bảng 2.6: Sự cần thiết phải có báo cáo kiểm toán trong BCTN 83
Bảng 2.7: Sự cần thiết phải có BCTC trong BCTN 84
Bảng 2.8: Nội dung không cần thiết của BCTN 90
Bảng 2.9: Nội dung trong báo cáo của HðQT không cần thiết 92
Bảng 2.10: Nội dung không cần thiết trong báo cáo của BGð 93
Bảng 2.11: Nội dung trùng lặp trong báo cáo của HðQT và BGð 94
Bảng 2.12: Nội dung báo cáo của HðQT và BGð theo quy ñịnh của Thông
tư số 09/2010/TT-BTC 95
Bảng 2.13: ðánh giá về mức ñộ khó khăn khi sử dụng BCTN 96
Bảng 2.14: Mức ñộ quan tâm ñến chỉ tiêu tài chính trong BCTN 98
Bảng 2.15: Mức ñộ quan tâm ñến chỉ tiêu phân tích trong BCTN 99
Bảng 2.16: ðánh giá về thời gian công bố thông tin 101
Bảng 3.1: Ảnh hưởng của BCTN ñến nhà ñầu tư 107
Bảng 3.2: Ảnh hưởng của BCTN ñến chuyên gia 108
Bảng 3.3: Báo cáo thay ñổi vốn chủ sở hữu 125
Bảng 3.4: Mức ñộ ñồng ý bổ sung các thông tin trong BCTN 126
Bảng 3.5: ðánh giá về mức ñộ cần thiết phải kiểm toán thông tin phi tài chính 128
Bảng 3.6: Báo cáo thường niên ñề xuất 134
DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang
Hình 2.1: Số lượng công ty niêm yết, khối lượng cổ phiếu niêm yết và
khối lượng cổ phiếu giao dịch trên thị trường 49

Hình 2.2: Số tài khoản giao dịch 50
Hình 2.3: Số lượng CTCP niêm yết 51
Hình 2.4: Mẫu khảo sát theo kết quả bình chọn cuộc thi BCTN 62
Hình 2.5: Mẫu khảo sát theo quy mô vốn ñiều lệ 63
Hình 2.6: Cơ cấu ñối tượng khảo sát 64
Hình 2.7: Trình ñộ học vấn của ñối tượng khảo sát 64
Hình 2.8: ðánh giá mức ñộ ñồng ý quy ñịnh khuôn mẫu của BCTN 80
Hình 2.9: Mức ñộ quan tâm của người sử dụng ñối với các báo cáo bộ phận 82
Hình 2.10: ðánh giá mức ñộ cần thiết của các báo cáo bộ phận 85
Hình 2.11: ðánh giá nội dung không cần thiết của BCTN 91
Hình 2.12: ðánh giá nội dung không cần thiết trong báo cáo Hội ñồng quản trị 92
Hình 2.13: ðánh giá nội dung không cần thiết trong báo cáo của BGð 94
Hình 2.14: So sánh ñánh giá mức ñộ khó khăn khi sử dụng BCTN 96
Hình 2.15: So sánh mức ñộ quan tâm về các chỉ tiêu tài chính trong BCTN 98
Hình 2.16: So sánh mức ñộ quan tâm về các chỉ tiêu phân tích trong BCTN 100
Hình 2.17: ðánh giá kênh thông tin BCTN ñược biết ñến 101
Hình 3.1: Mức ñộ ảnh hưởng của BCTN ñến nhà ñầu tư 107
Hình 3.2: Mức ñộ ảnh hưởng của BCTN ñến chuyên gia 108
Hình 3.3: So sánh mức ñộ ñồng ý bổ sung các thông tin trong BCTN 127
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ASB : Hội ñồng chuẩn mực kế toán Anh
BCðKT : Bảng cân ñối kế toán
BCKQKD : Báo cáo kết quả kinh doanh
BCLCTT : Báo cáo lưu chuyển tiền tệ
BCTC : Báo cáo tài chính
BCTN : Báo cáo thường niên
BGð : Ban giám ñốc
BKS : Ban kiểm soát
CTCP : Công ty cổ phần

DN : Doanh nghiệp
DNNN : Doanh nghiệp nhà nước
FASB : Hội ñồng chuẩn mực kế toán Mỹ
GDCK : Giao dịch chứng khoán
HðQT : Hội ñồng quản trị
HNX : Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội
HOSE : Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh
IASB : Hội ñồng chuẩn mực quốc tế
KTV : Kiểm toán viên
OTC : Thị trường chứng khoán không tập trung
ROA : Sức sinh lợi của tài sản
ROE : Sức sinh lợi của vốn chủ sở hữu
SEC : Ủy ban chứng khoán Mỹ
TMBCTC : Thuyết minh báo cáo tài chính
TNDN : Thu nhập doanh nghiệp
TP. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
TSCð : Tài sản cố ñịnh
TTCK : Thị trường Chứng khoán
TTGDCK : Trung tâm giao dịch chứng khoán
VAS : Chuẩn mực kế toán Việt Nam
VN-Index : Chỉ số chứng khoán Việt Nam
UBCKNN : Ủy ban Chứng khoán Nhà nước
UPCoM : Sàn giao dịch cổ phiếu của các công ty ñại chúng chưa niêm yết


1

MỞ ðẦU

1. Tính cấp thiết của ñề tài

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam ñang là môi trường còn rất mới
mẻ, hấp dẫn ñối với các nhà ñầu tư. Song, ñể lựa chọn mã chứng khoán ñầu tư, các
nhà ñầu tư phải dựa vào rất nhiều nguồn thông tin; trong ñó, thông tin từ báo cáo
thường niên (BCTN) của các tổ chức niêm yết là một trong những nguồn thông tin
quan trọng, ñáng tin cậy ñể các nhà ñầu tư ra quyết ñịnh. Báo cáo tài chính (BCTC)
và BCTN phản ánh khả năng và tiềm lực tài chính, an ninh tài chính và hiệu quả
kinh doanh của doanh nghiệp (DN). Phân tích và ñánh giá các chỉ tiêu tài chính
thông qua các BCTN của các công ty cổ phần (CTCP) niêm yết là cách thức mà nhà
ñầu tư “chọn mặt gửi vàng” có cơ sở, tránh tình trạng ñầu tư theo kiểu “tâm lý”,
"ñám ñông".
TTCK tập trung ở Việt Nam chính thức ñi vào hoạt ñộng từ tháng 7 năm
2000, cách ñây khoảng hơn 10 năm. Nếu so với các nước phát triển trên thế giới,
TTCK Việt Nam còn rất non trẻ. Tại những phiên giao dịch chứng khoán (GDCK)
ñầu tiên, ngày 28/07/2000, TTCK Việt Nam mới chỉ có 2 CTCP niêm yết. Tính ñến
năm 2005, số lượng các CTCP niêm yết ñã lên tới 27 DN; trong ñó, 20 công ty niêm
yết ñược hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước (DNNN) [26, tr.81]. Hệ
thống thông tin trong giai ñoạn này của các công ty còn chịu ảnh hưởng nhiều của hệ
thống quản lý cũ, quan ñiểm, tư tưởng dựa vào ngân sách nhà nước cấp. Từ năm
2006 ñến nay, TTCK Việt Nam ñã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về quy mô
và chất lượng, với sự tham gia ñông ñảo của các tổ chức niêm yết, nhà ñầu tư. Hàng
hóa trên thị trường và các công ty môi giới ngày càng tăng. ðến nay, số lượng DN
niêm yết trên cả 2 sàn Thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) và Hà Nội vào khoảng
600 doanh nghiệp. Cùng với sự phát triển ngày càng mạnh của TTCK Việt Nam, yêu
cầu về công khai, minh bạch trong công bố thông tin trên phạm vi rộng và kịp thời ñã
trở thành bắt buộc với các công ty niêm yết. Tuy nhiên, các thông tin công bố của các
công ty niêm yết Việt Nam còn thiếu tính minh bạch. Tổ chức Hợp tác và Phát triển
kinh tế (OECD) phối hợp với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) tháng 6

2

năm 2006 ñã công bố bản báo cáo ñánh giá tình hình quản trị của các công ty Việt
Nam, trong ñó, nguyên tắc về công bố thông tin và tính minh bạch của thông tin về
cơ bản không ñược các công ty Việt Nam tuân thủ [26, tr.81]. Luật Chứng khoán Việt
Nam ñã quy ñịnh tại khoản 1 và 2 ðiều 16, trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày có báo
cáo tài chính (BCTC) năm ñược kiểm toán, công ty ñại chúng phải công bố thông tin
ñịnh kỳ về BCTC năm. Theo quy ñịnh về công bố thông tin tại khoản 1 mục II của
Thông tư số 09/2010/TT-BTC ngày 15 tháng 01 năm 2010 của Bộ Tài chính, thời hạn
hoàn thành BCTC năm chậm nhất 90 ngày kể từ ngày kết thúc năm tài chính và thời
hạn nộp BCTN chậm nhất là 20 ngày kể từ ngày kết thúc thời hạn hoàn thành báo cáo
tài chính. Song, trên thực tế, BCTN còn ñến chậm với các nhà ñầu tư.
BCTN ñóng vai trò rất quan trọng, nó là ngôn ngữ của hoạt ñộng kinh doanh
của các CTCP niêm yết mà nhờ có ngôn ngữ ñó, nhà ñầu tư mới có cơ sở ñưa ra
ñược quyết ñịnh ñúng ñắn, kịp thời. Ở Việt Nam, việc quy ñịnh về công bố BCTN
ñối với các tổ chức niêm yết mới xuất hiện từ năm 2007 tại Thông tư 38/TT-BTC
BTC ngày 18 tháng 4 năm 2007 và sau ñó ñược sửa ñổi theo Thông tư số 09/TT-
BTC ngày 15 tháng 01 năm 2010 của Bộ Tài chính. Tuy nhiên, qua thời gian thực
hiện công bố thông tin, các BCTN của các CTCP niêm yết còn bộc lộ nhiều hạn
chế, thiếu thống nhất và chưa hoàn chỉnh, gây nhiều khó khăn cho các nhà ñầu tư và
những người sử dụng thông tin. Ngoài ra, thông tin trên BCTN hiện tại chưa thích
hợp cho phân tích, ñánh giá hiệu quả kinh doanh mà vẫn thiên nhiều về phục vụ nhu
cầu kiểm soát của Nhà nước. ðiều này một mặt do hệ thống BCTN chưa thực sự
khoa học, hợp lí và thống nhất, mặt khác do bản thân các công ty niêm yết chưa
nhận thức ñúng về vai trò của BCTN. Vì thế, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống
BCTN của các CTCP niêm yết trên TTCK ñang là vấn ñề cấp bách và cần thiết
phục vụ việc ra quyết ñịnh của các nhà ñầu tư chứng khoán, góp phần ñưa TTCK
Việt Nam ñi vào ổn ñịnh, ñúng hướng và hội nhập.
Xuất phát từ vai trò quan trọng của hệ thống BCTN trong các CTCP niêm
yết, sau một thời gian nghiên cứu, tác giả lựa chọn ñề tài: “Hoàn thiện hệ thống
báo cáo thường niên trong các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng
khoán Việt Nam” ñể làm luận án tiến sĩ của mình.

3

2. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
ðối tượng nghiên cứu của luận án là hệ thống BCTN của các CTCP niêm yết
trên TTCK.
Phạm vi nghiên cứu của luận án ñược giới hạn ở việc nghiên cứu lý luận, phân
tích thực trạng và ñề xuất các giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống BCTN của
các CTCP niêm yết trên TTCK Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Với ñối tượng và phạm vi nghiên cứu ñã xác ñịnh, luận án tập trung vào việc
giải quyết các vấn ñề sau:
- Phân tích có hệ thống về lý luận của BCTN trong các DN, chỉ rõ bản chất
và nội dung mà BCTN cần có.
- ðánh giá thực trạng hệ thống BCTN của các CTCP niêm yết trên TTCK
Việt Nam: ưu, nhược ñiểm và các nguyên nhân ñể hoàn thiện hệ thống BCTN của
các CTCP niêm yết.
- ðề xuất các giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống BCTN trong các
CTCP niêm yết trên TTCK Việt Nam, nhằm cung cấp thông tin ñáng tin cậy cho
các nhà ñầu tư ra quyết ñịnh và các nhà quản lý ñánh giá ñúng thực trạng tài chính
và hiệu quả kinh doanh của các CTCP niêm yết, từ ñó, góp phần lành mạnh hóa và
ổn ñịnh TTCK Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu
ðể ñạt ñược mục tiêu ñề ra, trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử, luận án ñã vận dụng linh hoạt các phương pháp như ñiều tra,
khảo sát, phân nhóm, lấy ý kiến nhà ñầu tư và chuyên gia…Từ ñó, luận án ñã tổng
hợp, phân tích, ñánh giá, chỉ rõ tồn tại, thành công của hệ thống BCTN hiện tại và
ñề xuất giải pháp cùng với các ñiều kiện thực hiện giải pháp hoàn thiện hệ thống
BCTN. Các phương pháp nghiên cứu ñược cụ thể hóa trong các bước công việc sau:
Bước 1/ Thu thập thông tin về hệ thống BCTN:

40 BCTN của các CTCP niêm yết trên TTCK Việt Nam từ năm 2007 ñến 2010
ñược lựa chọn nhằm ñánh giá thực trạng công bố thông tin của DN so với quy ñịnh về
công bố thông tin. Cơ sở chọn mẫu căn cứ vào tiêu chí:

4

- Các BCTN ñạt giải cuộc thi bình chọn BCTN hàng năm.
- Quy mô vốn ñiều lệ của các công ty niêm yết theo các mức: lớn, trung bình và nhỏ.
Trên cơ sở so sánh giữa quy ñịnh về công bố thông tin và thực tế BCTN của
các công ty niêm yết này, luận án ñưa ra kết luận về thực trạng BCTN của các
CTCP niêm yết.
Bước 2/ Tiến hành xin ý kiến chuyên gia, nhà ñầu tư và DN:
Lập Phiếu khảo sát ñể ñánh giá ý kiến các ñối tượng: nhà ñầu tư, chuyên gia
phân tích và DN (CTCP niêm yết) về BCTN của các CTCP niêm yết trên các mặt
nội dung, hình thức, thời gian và cách thức công bố thông tin.
Bước 3/ Xử lý kết quả khảo sát:
Sử dụng phần mềm thống kê SPSS 18 ñể phân tích, ñánh giá về BCTN của
các DN niêm yết dưới góc ñộ người sử dụng thông tin, nhu cầu về thông tin ñối với
các ñối tượng chủ yếu sử dụng thông tin (nhà ñầu tư, chuyên gia phân tích) cũng
như khả năng ñáp ứng việc công bố thông tin từ phía các CTCP niêm yết.
Bước 4/ ðề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống BCTN:
Căn cứ vào kết quả khảo sát thực trạng BCTN của CTCP niêm yết ở Việt Nam,
ñánh giá kỳ vọng thông tin của ñối tượng sử dụng, ñánh giá phản hồi từ phía ñối tượng
lập báo cáo cùng với học tập kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới, chúng tôi
ñề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống BCTN hiện hành.
5. Những ñóng góp chính của luận án
Về mặt học thuật, lý luận
BCTN là công cụ chính thống và hữu hiệu ñể người sử dụng ñánh giá tình
hình tài chính và các thông tin diễn giải chi tiết của doanh nghiệp, từ ñó ñưa ra các
quyết ñịnh phù hợp. Ở Việt Nam, BCTN là báo cáo bắt buộc ñối với các CTCP

niêm yết, xuất hiện chính thức ñầu tiên trong quy ñịnh về công bố thông tin tại
Thông tư 38/TT-BTC ngày 18 tháng 4 năm 2007 của Bộ Tài chính. Tuy nhiên, dưới
phương diện lý luận, chưa có công trình nghiên cứu nào liên quan ñến BCTN ñược
công bố ở Việt Nam tính ñến thời ñiểm hiện tại.

5

Xuất phát từ lý luận về hệ thống báo cáo kế toán cùng với việc tham khảo
kinh nghiệm về BCTN của một số nước trên thế giới, luận án tập trung làm rõ cơ sở
lý luận về BCTN nhằm hoàn thiện hệ thống BCTN trong các CTCP niêm yết trên
TTCK Việt Nam hiện hành. Cụ thể:
- Vị trí của BCTN: BCTN là công cụ chính thống, hữu hiệu ñể người sử dụng
ñánh giá tình hình tài chính và các thông tin diễn giải chi tiết của doanh nghiệp, từ
ñó ñưa ra các quyết ñịnh phù hợp.
- Bản chất của BCTN: BCTN là báo cáo phản ánh, ñánh giá, phân tích tình
hình tài chính và kết quả kinh doanh của DN sau một quá trình hoạt ñộng, ñặc biệt
là năm báo cáo. BCTN tuy có một số ñiểm giống BCTC nhưng BCTN không phải
là BCTC.
- Mục ñích của BCTN: Cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính chủ yếu
cho các ñối tượng sử dụng bên ngoài, là công cụ hữu hiệu trong việc quảng bá và
củng cố hình ảnh của doanh nghiệp, tạo lòng tin cho các nhà ñầu tư, các ñối tác và
công chúng…
- Tính chất thông tin của BCTN: Cùng với các thông tin ñịnh lượng phản ánh
tình hình tài chính và kết quả kinh doanh, BCTN còn bao gồm rất nhiều các thông tin
không ñịnh lượng ñược như tuyên bố về sứ mệnh của DN, chiến lược phát triển,
thông tin về sản phẩm, dịch vụ của DN, các giải trình của nhà quản trị, báo cáo kiểm
toán,… làm cho người sử dụng rõ hơn về hoạt ñộng cũng như các chiến lược kinh
doanh của và các thông tin ñịnh hướng phát triển của DN một cách ñáng tin cậy.
Ngoài ra, luận án ñã chỉ ra các nhân tố cơ bản ảnh hưởng ñến BCTN của mỗi
quốc gia và Việt Nam, bao gồm sự phát triển của kinh tế; hệ thống luật pháp; nguồn

cung cấp tài chính; ñặc ñiểm văn hóa, giáo dục; xu hướng hội nhập với kế toán quốc tế.
Về mặt thực tiễn
Luận án cho rằng: BCTN là một kênh thông tin chính thống, công khai của DN.
Tuy nhiên, hệ thống BCTN hiện hành chưa cung cấp ñược ñầy ñủ các thông tin cần
thiết cho người sử dụng. Vì thế, ñể bảo ñảm tính công khai, minh bạch, rõ ràng, dễ
hiểu, ñầy ñủ, chính xác của thông tin, cần thiết phải hoàn thiện hệ thống BCTN trên cơ
sở các nguyên tắc: (1) Phù hợp với chuẩn mực và thông lệ quốc tế; (2) Phù hợp với xu

6

thế phát triển của CTCP niêm yết; (3) Phù hợp với nhu cầu thực tế của các ñối tượng sử
dụng thông tin; (4) Phù hợp với ñường lối phát triển kinh tế - xã hội của ñất nước.
Trên cơ sở khảo sát thực trạng về BCTN của các CTCP ñã lựa chọn cùng với
các ñánh giá từ phía người sử dụng chủ yếu (nhà ñầu tư, chuyên gia) và từ phía
người lập (CTCP niêm yết), luận án ñã xác ñịnh các hạn chế trong cung cấp thông
tin của hệ thống BCTN hiện tại. Luận án ñề xuất các giải pháp hoàn thiện BCTN
như: (1) Hoàn thiện hình thức báo cáo; (2) Hoàn thiện số lượng báo cáo bộ phận;
(3) Hoàn thiện nội dung báo cáo; (4) Hoàn thiện về chỉ tiêu công bố; (5) Hoàn thiện
về thời gian và cách thức công bố thông tin. Từ ñó, luận án ñưa ra mẫu BCTN theo
hướng ñề xuất nhằm ñáp ứng tốt hơn nhu cầu thông tin cho các ñối tượng sử dụng.
ðể thực hiện ñược các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống BCTN, luận án
cũng ñưa ra các kiến nghị ñối với Nhà nước và các CTCP niêm yết của Việt Nam.
Những kiến nghị mà luận án ñưa ra không những giúp các cơ quan hoạch ñịnh
chính sách (Bộ Tài chính, UBCKNN) mà còn giúp các CTCP niêm yết, các nhà
nghiên cứu, nhà quản lý, nhà ñầu tư có căn cứ ñáng tin cậy ñể ñánh giá, xem xét
hiệu quả kinh doanh của công ty và là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích ñối với các
ñối tượng sử dụng khác.
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở ñầu, kết luận, danh mục công trình công bố của tác giả, danh
mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống báo cáo thường niên trong các công ty
cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán.
Chương 2: Thực trạng hệ thống báo cáo thường niên của các công ty cổ phần
niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Chương 3: Quan ñiểm và giải pháp hoàn thiện hệ thống báo cáo thường niên
của các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.


7

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1. Tổng quan nghiên cứu về báo cáo thường niên trên thế giới
BCTC giữ vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp thông tin về tình hình
tài chính, kết quả hoạt ñộng kinh doanh và dòng tiền của DN. Tuy nhiên, rất nhiều
thông tin mà các ñối tượng quan tâm ñến tình hình của DN cần tìm kiếm như các
thông tin diễn giải bổ sung từ báo cáo của Ban giám ñốc (BGð), Chủ tịch Hội ñồng
quản trị (HðQT) và các chuyên gia kiểm toán lại không ñược phản ánh trên BCTC.
ðây sẽ trở thành các yếu tố quan trọng cho người sử dụng thông tin của DN thông
qua BCTN.
Trên thế giới, TTCK ñã phát triển lâu ñời ở nhiều nước. Do vậy, vấn ñề về
công bố thông tin qua BCTN ñã thu hút sự quan tâm của rất nhiều tác giả. Một số
tác giả tập trung vào vai trò của BCTN, một số khác lại quan tâm ñến BCTN như
công cụ thông tin cơ bản trong khi một số người xem xét BCTN như một tài liệu tài
chính kế toán của DN với hai loại công bố thông tin ñược ñề cập, ñó là thông tin
dạng mô tả (BCTN phản ánh thông tin quá khứ) và thông tin dự báo (BCTN ñưa ra
dự báo về xu hướng trong tương lai).
Phần lớn các nghiên cứu học thuật ñều ñi xem xét BCTN về góc ñộ công bố
thông tin kế toán với xu hướng nhấn mạnh vào tính hữu ích của công bố thông tin như
Tennyson và cộng sự (1990) [61, tr.391-410]; Frazier và cộng sự (1984) [48, tr.318-331].
Bên cạnh quan ñiểm ñó, một số nghiên cứu khác của Meek và Gray (1989);

Meek và cộng sự (1995); Zarzeski (1996) lại tập trung nêu bật các yếu tố bất ngờ
khác liên quan ñến yếu tố quốc tế của các công ty trong nghiên cứu so sánh, chẳng
hạn như doanh số bán hàng quốc tế, nguồn gốc của các nước và vai trò văn hóa giữa
các công ty ña quốc gia có ảnh hưởng ñến thông tin trong BCTN [55], [56], [69].
Ngoài các quan ñiểm trên, nhiều công trình nghiên cứu khác lại nhấn mạnh ñến
cách các cổ ñông ñọc BCTN như thế nào. Theo Scholes và Clutterbuck (1998),
Mitchell và cộng sự (1997) mỗi ñối tượng sử dụng BCTN với mục ñích riêng [54]. Về
mặt lý thuyết, việc công bố thông tin phải khác nhau và phù hợp với kỳ vọng của các
cổ ñông, phù hợp với tầm quốc gia và quốc tế. Thông qua việc công bố thông tin, các
nhà quản lý muốn gửi tín hiệu ñến các cổ ñông ưu tiên những thông ñiệp cần thiết
nhằm giúp nhà quản trị tiếp cận gần hơn với các cổ ñông quyền lực.

8

Cũng có nhiều nghiên cứu ñi tìm hiểu về ñộ tin cậy của BCTN thông qua các
thông ñiệp của nhà quản trị DN. Thông qua các thông tin công bố, các nhà quản trị
muốn hiện thực hóa những ñiều có thể nhằm thuyết phục người ñọc báo cáo. Nhiều
DN cố gắng ñưa ra các chiến lược tin cậy trong các thông ñiệp ñược công bố
(Higgins và Bannister, năm 1992; Thomas, 1997) khẳng ñịnh rằng: BCTN càng
ñáng tin cậy thì DN càng trở lên hấp dẫn ñối với các nhà ñầu tư. Tuy nhiên, việc
công bố thông tin hoàn toàn do DN chủ ñộng, họ thường phô bày những kết quả tốt
ñã ñạt ñược, còn những thất bại thường ñổ tại trường hợp bất khả kháng [49, tr.25-
36]. Rất nhiều tác giả ñã nghiên cứu cùng nội dung này như Bettman và Weitz
(1983); Claham và Schwenk (1991); Salancik và Meindl (1984).
Trái ngược với quan ñiểm này, nhiều tác giả ñồng tình rằng BCTN ñem ñến
thông tin có ích ñối với người sử dụng. Công bố báo cáo hàng năm có thể ảnh
hưởng ñến giao dịch tài chính và nội dung thông tin trong các BCTN ñược các ñối
tượng sử dụng ñánh giá cao. Theo một nghiên cứu ở Hoa Kỳ do Yankelovitch và
các cộng sự (1995) thực hiện, gần ba phần tư các nhà ñầu tư dựa vào công bố thông
tin BCTN trên Tạp chí Quản lý châu Âu của họ ñể ra quyết ñịnh ñầu tư. Tất nhiên,

các nhà ñầu tư nhỏ hay lớn có thể không sử dụng các BCTN như nhau. Các nhà ñầu
tư nhỏ dường như nhạy cảm hơn với BCTN, trong khi các nhà ñầu tư chuyên
nghiệp tìm kiếm các kênh thông tin nhanh hơn BCTN như báo cáo quý [54].
Như vậy, trên thế giới ñã có rất nhiều tác giả ñi nghiên cứu về BCTN dưới
góc ñộ vai trò, tính hữu ích của BCTN hay mức ñộ tin tưởng của các ñối tượng sử
dụng thông tin ñối với BCTN ở nhiều quốc gia khác nhau. Việc tham khảo, kế thừa
kết quả và phương pháp nghiên cứu của một số ñề tài liên quan ñể ứng dụng vào
Việt Nam là rất cần thiết nhằm hoàn thiện công bố thông tin qua BCTN của các
CTCP niêm yết của Việt Nam, góp phần làm minh bạch và thúc ñẩy sự phát triển
của TTCK Việt Nam.
2. Tổng quan nghiên cứu về báo cáo thường niên ở Việt Nam
Ở Việt Nam, tính ñến thời ñiểm hiện nay, chưa có công trình nghiên cứu về
BCTN mà chỉ có các công trình nghiên cứu về báo cáo tài chính. BCTN mới chỉ
ñược ñề cập gần ñây nhất là trong văn bản của Bộ Tài chính (Thông tư số

9

38/2007/TT-BTC ngày 18/04/2007 và ñược sửa ñổi, bổ sung trong Thông tư số
09/2010/TT-BTC ngày 15/01/2010 của Bộ trưởng Bộ Tài chính).
Báo cáo tài chính, một trong những thành phần cơ bản của BCTN, là ñề tài
ñã ñược nhiều tác giả nghiên cứu, ở nhiều lĩnh vực và ñã có những ñóng góp ñáng
kể từ các nghiên cứu này cả về mặt lý luận và thực tiễn.
Tác giả Trần Thị Cẩm Thanh, năm 2006, nghiên cứu với ñề tài: “Hoàn thiện
lập và phân tích BCTC với việc tăng cường quản lý tại các công ty Xổ số Kiến
thiết” [36]. Tác giả Nguyễn Minh Hiếu, năm 2003, với ñề tài “Hoàn thiện hệ thống
BCTC với việc phân tích tài chính trong các DN xây dựng Việt Nam” [22]. Các tác
giả trên ñã hệ thống tương ñối ñầy ñủ lý luận về báo cáo tài chính, ñưa ra các giải
pháp hoàn thiện BCTC phục vụ cho phân tích tài chính của ñơn vị trong lĩnh vực cụ
thể song chưa có những ñề xuất phù hợp với CTCP niêm yết.
Trong luận án của mình, năm 2003, tác giả Nguyễn Viết Lợi cũng ñã ñưa ra

quan ñiểm xây dựng hệ thống BCTC nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho phân
tích tài chính DN ở Việt Nam với ñề tài “Hoàn thiện hệ thống BCTC nhằm cung
cấp thông tin phục vụ cho phân tích tài chính DN ở Việt Nam” [24]. Từ ñi sâu tìm
hiểu thực trạng của hệ thống báo cáo tài chính, luận án ñã có những ñóng góp hữu
ích với các giải pháp hoàn thiện cụ thể cho từng báo cáo chi tiết. Tuy nhiên, do ñề
tài ñược nghiên cứu từ năm 2003 nên còn chưa cập nhật ñầy ñủ, chưa phù hợp với
những biến ñộng, thay ñổi theo hiện tại, ñồng thời phạm vi, ñối tượng nghiên cứu
trong luận án là báo cáo tài chính.
Tác giả Phạm Thành Long, năm 2008, với ñề tài: “Hoàn thiện kiểm tra, phân
tích BCTC với việc tăng cường quản trị tài chính trong các DN vừa và nhỏ ở Việt
Nam” [25]. Luận án ñã có rất nhiều ñóng góp cho việc hoàn thiện hệ thống BCTC ở
nước ta. Với các thông tin cập nhật kịp thời, các luận án này ñã ñưa ra các giải pháp
rất thiết thực, phù hợp với tình hình hiện tại của ñất nước nhưng ñối tượng nghiên
cứu cũng là báo cáo tài chính.
Các công trình gần ñây phải kể ñến ñóng góp của luận án của tác giả Nguyễn
Phúc Sinh (2008) với ñề tài: “Nâng cao tính hữu ích của BCTC DN Việt Nam trong
giai ñoạn hiện nay” [31]. Tác giả ñã ñưa ra các quan ñiểm về tính hữu ích của
BCTC và các giải pháp nhằm nâng cao tính hữu ích của BCTC cho các ñối tượng sử

10

dụng thông tin. Tác giả cũng ñã có kết quả khảo sát ý kiến của DN, của nhà ñầu tư
và các giảng viên về thực trạng của BCTC hiện nay, ưu ñiểm, hạn chế và các giải
pháp kiến nghị.
Gần ñây nhất là luận án của tác giả Nguyễn Thị Kim Cúc (2009) với ñề tài
“Hoàn thiện hệ thống BCTC DN nhằm phù hợp với yêu cầu hội nhập và phát triển
của Việt Nam” [17]. Cùng với khảo sát ý kiến từ phía DN, nhà ñầu tư và giảng viên
về thực trạng hệ thống BCTC hiện hành, tác giả cũng ñưa ra ñánh giá về thực trạng
và ñề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống BCTC ñáp ứng nhu cầu hội nhập và phát
triển của Việt Nam.

Các nghiên cứu của các tác giả trong nước ñều ít nhiều liên quan ñến BCTC,
là bộ phận quan trọng của ñề tài nghiên cứu. Tuy nhiên, phạm vi và ñối tượng
nghiên cứu của các công trình ñó chưa ñề cập ñến BCTN của các công ty niêm yết
trên TTCK Việt Nam.
Ngày 21/04/2011, Hiệp hội Kế toán công chứng Anh quốc tại Việt Nam
(ACCA Việt Nam) ñã công bố kết quả khảo sát về Báo cáo diễn giải, là báo cáo
cung cấp thông tin phi tài chính trong BCTN. Kết quả ñã ñưa ra những nhận ñịnh
thú vị và hữu ích về các thông tin diễn giải cũng như các ý kiến từ phía các giám
ñốc tài chính của các công ty niêm yết trong khâu lập BCTN [21]. Tuy nhiên, ñối
tượng ñược gửi khảo sát là các giám ñốc tài chính của nhiều nước trên thế giới với
các quan ñiểm và ñánh giá về việc lập các thông tin phi tài chính trong BCTN mà
chưa có các ñánh giá từ phía các ñối tượng sử dụng.
Như vậy, ñể ñáp ứng với yêu cầu thông tin phục vụ cho TTCK Việt Nam
ñang từng bước phát triển, một hệ thống báo cáo ñầy ñủ hơn, ña dạng hơn là yêu
cầu tất yếu khách quan mà các luận án trước chưa ñề cập ñến cũng như chưa có
công trình nào ñi sâu về BCTN của các công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam.
Trên cơ sở kế thừa các thành quả ñạt ñược của các nghiên cứu trước ñây, trong
nước và quốc tế, tác giả tiếp tục phát triển ñể hoàn thiện trên phạm vi rộng và cập
nhật hơn của BCTN ñối với các CTCP niêm yết trên TTCK Việt Nam.


11

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG BÁO CÁO THƯỜNG NIÊN
TRONG CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

1.1. Báo cáo thường niên và mối quan hệ giữa báo cáo thường niên với
báo cáo tài chính

1.1.1. Bản chất và vai trò của báo cáo thường niên
BCTC giữ vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp thông tin về hoạt ñộng
kinh doanh của doanh nghiệp. Song, BCTC mới chỉ là nhân tố chủ yếu trong hệ thống
báo cáo kế toán của DN, chưa phải là sản phẩm ñầy ñủ. Nhiều thông tin mà ñối tượng
quan tâm ñến tình hình tài chính của DN cần tìm kiếm nhưng không có trong BCTC
như chiến lược kinh doanh, các giải trình của BGð, Chủ tịch HðQT và các ñánh giá
chuyên gia kế toán… Những thông tin phi tài chính này sẽ trở thành các yếu tố quan
trọng cho người sử dụng báo cáo kế toán của DN. Chính BCTN ñã góp phần cung
cấp bổ sung các thông tin về DN.
Quy ñịnh về BCTN xuất hiện sớm nhất tại Mỹ. Sự sụp ñổ của TTCK Mỹ vào
năm 1929 dẫn ñến nhu cầu cần phải có quy ñịnh về BCTC DN ngày càng tăng. Nhiều
người cho rằng, một trong những nguyên nhân gây ra sự sụp ñổ này là do thông tin về
các hoạt ñộng của công ty chưa ñược cung cấp ñầy ñủ [59, tr.228]. ðể ñáp ứng những
yêu cầu này, Quốc hội Mỹ thông qua ðạo luật Chứng khoán năm 1933, yêu cầu các
DN phải công bố các BCTC bao gồm Bảng cân ñối kế toán (BCðKT) và Báo cáo kết
quả kinh doanh (BCKQKD) trước khi bán cổ phiếu. Tiếp theo ðạo luật này, luật về
GDCK năm 1934 ñã quy ñịnh cụ thể về BCTN là báo cáo bắt buộc các CTCP phải
công bố cho các cổ ñông. Báo cáo này tuân thủ theo mẫu 10-K, ñặc biệt phải có thêm
báo cáo của kiểm toán.
Tiếp theo Mỹ, nhiều quốc gia khác cũng ban hành quy ñịnh về công bố thông
tin qua BCTN. Theo luật DN năm 1985 và 1989 của Anh, các thông tin giải trình
trong báo cáo của BGð là yêu cầu bắt buộc phải nêu trong BCTN, trong ñó phải thể
hiện rõ các hoạt ñộng cơ bản của DN, tóm tắt các hoạt ñộng kinh doanh trong năm

12

báo cáo [51, tr.75]. Luật Tập ñoàn của Úc năm 1991 cũng quy ñịnh bắt buộc các
DN phải lập BCTN cuối năm tài chính, bao gồm báo cáo tài chính, báo cáo của
BGð và báo cáo kiểm toán [52, tr.184].
Theo từ ñiển Tài chính và ðầu tư, “BCTN (annual report) là một báo cáo tổng

hợp về hoạt ñộng của một DN trong năm tài chính ñã qua, nhằm cung cấp cho cổ
ñông và những người quan tâm các thông tin về hoạt ñộng kinh doanh và tình hình tài
chính của DN” [67]. Việc lập và công bố các BCTN thường ñược quy ñịnh bắt buộc
bởi các ñiều luật của từng quốc gia. Riêng ñối với các công ty niêm yết trên TTCK,
BCTN phải lập thường xuyên hơn, tùy theo quy ñịnh của TTCK niêm yết. Với cách
hiểu này, BCTN và BCTC năm của DN chưa có sự khác biệt rõ ràng, vì ñều là những
báo cáo về tình hình hoạt ñộng kinh doanh và tình hình tài chính của DN trong thời
gian một năm.
Cùng với quan ñiểm BCTN cung cấp các thông tin tài chính, tác giả John
Stittle cho rằng BCTN của một DN là bản BCTC mang tính tường thuật về hoạt ñộng
kinh doanh của một DN trong thời gian 12 tháng ñã qua, thường ñược lập vào cuối
năm. Báo cáo này bao gồm nhiều phần và nội dung của nó chủ yếu ñược quy ñịnh bởi
pháp luật, quy ñịnh kế toán và các quy ñịnh TTCK. ðặc biệt, một phần quan trọng
trong BCTN của DN là BCTC với các báo cáo cơ bản: BCðKT, BCKQKD, Báo cáo
lưu chuyển tiền tệ (BCLCTT) [51, tr.3]. Tuy nhiên, những thông tin diễn giải cần
thiết ñể giúp BCTN dễ hiểu hơn với các ñối tượng sử dụng lại chưa ñược tác giả ñề
cập. Thay vào ñó, theo quan ñiểm này, thông tin BCTN còn nặng về BCTC và còn bị
trùng lắp nhiều với BCTC.
Ngoài quan ñiểm BCTN cung cấp thông tin tài chính, nhiều trường phái, quan
ñiểm khác ñề cập ñến BCTN với vai trò cung cấp các thông tin phi tài chính. ðại diện
cho nhóm quan ñiểm này là tác giả Brian Stanko và Thomas Zeller. BCTN của DN là
tài liệu bao gồm các thông tin ñịnh lượng và không ñịnh lượng ñược, do các nhà quản
lý DN chuẩn bị ñể cung cấp cho cổ ñông và những người quan tâm. BCTN thường
cho thấy tiềm lực, khả năng phát triển của một DN. BCTN thường bao gồm tuyên bố
về sứ mệnh, thông ñiệp của nhà lãnh ñạo, thông tin về sản phẩm và dịch vụ, giải trình
của nhà quản trị về tình hình tài chính của DN, so sánh thông tin tài chính, báo cáo

13

kiểm toán và thông tin về các nhà ñầu tư chính. Nhìn chung, BCTN nhằm ñáp ứng

nhu cầu của ña dạng các ñối tượng sử dụng thông tin về DN [41].
Các tác giả Ken Leo và John Hoggett cũng ñồng tình với nhận ñịnh này khi cho
rằng: BCTN là báo cáo bao gồm BCTC, các thuyết minh BCTC cho một năm hoạt ñộng
cùng với báo cáo giải trình của BGð về BCTC và các thuyết minh ñó [52, tr.208].
Với cách tiếp cận này, BCTN ñã rộng mở hơn về phạm vi, bởi các thông tin
ñịnh lượng và không ñịnh lượng ñược. Bên cạnh việc cung cấp các thông tin về hoạt
ñộng tài chính, BCTN ñã bao gồm nhiều nội dung diễn giải thông qua các báo cáo
giải trình của nhà quản trị nhằm làm rõ hơn các thông tin về DN phục vụ cho ña dạng
ñối tượng sử dụng. Quan ñiểm này cũng chưa thể hiện ñúng bản chất của BCTN là
báo cáo diễn giải. Không những vậy, BCTN còn ñóng vai trò cung cấp thông tin
hướng tới tương lai và là công cụ quảng bá hình ảnh cho doanh nghiệp.
Khác với hai quan ñiểm trên, một trường phái quan ñiểm khác nhấn mạnh ñến
việc cung cấp thông tin hướng tới tương lai của BCTN. Ngoài các quan ñiểm BCTN
cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính của DN trong năm tài chính ñã qua,
nhiều tác giả còn cho rằng, BCTN còn cung cấp thông tin hướng tới tương lai như kế
hoạch, chiến lược phát triển, các dự án sắp thực hiện… của DN.
Các tác giả W. Steve Albrecht, Earl K. Stice, James D. Stice cho rằng: BCTN
là một tài liệu tóm tắt các kết quả hoạt ñộng và tình trạng tài chính của một DN cho
năm tài chính ñã qua và hoạch ñịnh kế hoạch phát triển trong tương lai [65, tr.8].
ðồng tình với quan ñiểm này, theo các tác giả Clyde P Stickney, Roman L
Weil, Katherine Schipper: Các DN phải chuẩn bị BCTN, trong ñó, BCTC là một
phần của BCTN. Ngoài ra, BCTN còn bao gồm các giải thích về các sự kiện quan
trọng xảy ra trong năm, các thảo luận và phân tích về kết quả DN ñã ñạt ñược trong
năm và hoạch ñịnh chiến lược phát triển trong tương lai của DN [43, tr.8].
Theo các nhận ñịnh này, BCTN ñã cung cấp thêm những thông tin về các
chiến lược cũng như kế hoạch phát triển của DN. ðây là những thông tin hữu ích
giúp cho nhà ñầu tư và các ñối tượng sử dụng có thêm cơ sở ñưa ra quyết ñịnh. Tuy
nhiên, tác giả mới chỉ nhấn mạnh ñến tương lai mà chưa khai thác BCTN như công
cụ truyền thông của DN.

14

Xét theo quan ñiểm BCTN là công cụ truyền thông của doanh nghiệp, nhiều
tác giả cũng có sự ñồng thuận với nhận ñịnh này. Theo tác giả Macro Mongiello,
BCTN là một ấn phẩm ñáp ứng các yêu cầu quy ñịnh về báo cáo hoạt ñộng và tình
trạng tài chính của thực thể báo cáo và thêm vào ñó, nó còn ñược sử dụng cho mục
ñích truyền thông của DN [54, tr.8]. Tác giả Michael C. Thomsett cũng thể hiện rõ
quan ñiểm này “khi xem xét về BCTN, hai loại thông tin cơ bản là thông tin về tình
hình tài chính của DN và thông tin tiếp thị, quảng bá với công chúng” [58, tr.19].
Với nhận ñịnh này, BCTN sẽ rất ña dạng giữa các DN. Ngoài những nội
dung bắt buộc theo quy ñịnh của từng quốc gia, với mục ñích truyền thông, BCTN
sẽ thực sự khác biệt giữa các DN trong việc truyền tải hình ảnh của mình ñến công
chúng. Tuy nhiên, nhận ñịnh này lại chưa cung cấp ñủ và phát huy hiệu quả của
BCTN, chưa tập trung vào phân tích, diễn giải các thông tin tài chính và phi tài
chính của DN.
Từ những phân tích trên, tác giả cho rằng: BCTN là báo cáo phản ánh, ñánh
giá, phân tích tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của DN sau một quá trình
hoạt ñộng, ñặc biệt là năm báo cáo. Cùng với các thông tin ñịnh lượng phản ánh tình
hình tài chính và kết quả kinh doanh, BCTN còn bao gồm rất nhiều các thông tin
không ñịnh lượng ñược như tuyên bố về sứ mệnh của DN, chiến lược phát triển,
thông tin về sản phẩm, dịch vụ của DN, các giải trình của nhà quản trị, báo cáo kiểm
toán,… làm cho người sử dụng rõ hơn về hoạt ñộng cũng như các chiến lược kinh
doanh của DN. Ngoài ra, BCTN còn là công cụ hữu hiệu trong giới thiệu, quảng bá
hình ảnh của DN.
Với mục ñích cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính chủ yếu cho các ñối
tượng sử dụng bên ngoài, BCTN có vai trò rất quan trọng trong việc quảng bá và
củng cố hình ảnh của DN, tạo lòng tin cho các nhà ñầu tư, các ñối tác và công
chúng… Chính vì vậy, có thể nói, ñối với các công ty niêm yết, BCTN ñặc biệt quan
trọng và không thể thiếu ñược. Vai trò của BCTN thể hiện qua việc cung cấp các
thông tin tài chính và các thông tin diễn giải tin cậy về DN. Có thể khái quát vai trò

của BCTN trên những ñiểm chủ yếu sau:

15

- Cung cấp các thông tin ñịnh hướng phát triển của DN:
BCTN như một “tiếng kèn” biểu dương thành tích, thị phần, các kết quả và nỗ
lực mà DN ñã ñạt ñược trong năm tài chính ñã qua. Nhiều thông tin nổi bật, thường
nằm ở các trang ñầu của báo cáo, dành cho các thảo luận về thị trường và chiến lược
marketing của DN như ñịnh hướng thị trường mà DN ñang hướng tới, sản phẩm DN
sắp sản xuất, dự án DN chuẩn bị triển khai ðây là phần thông tin rất hữu ích mà các
nhà ñầu tư rất quan tâm trong BCTN.
- Cung cấp thông tin tài chính tin cậy:
BCTN phải tuân thủ theo các quy ñịnh của nhà nước. Do vậy, các DN phải có
BCTC ñược kiểm toán phù hợp với quy ñịnh của từng quốc gia. BCTC ñược kiểm toán
nhằm cung cấp ñộ tin cậy cho các nhà ñầu tư về tính trung thực, phù hợp của thông tin.
Các BCTN còn ñược công bố rộng rãi trong công chúng qua các phương tiện thông tin ñại
chúng, qua trang thông tin ñiện tử (website) của DN, thuận lợi cho người ñọc tiếp cận.
- Cung cấp nhiều thông tin bổ sung về DN:
Ngoài các thông tin tài chính, các nhà ñầu tư còn muốn tìm hiểu thông tin về
DN ở nhiều khía cạnh khác nhau như thị trường DN ñang phục vụ, sản phẩm, dịch vụ
mà DN ñang cung ứng…nhằm ñưa ra ñánh giá về sức cạnh tranh của DN. BCTN
cũng bao gồm nhiều chỉ tiêu tài chính cơ bản như lợi nhuận theo quý, giá cổ phiếu tại
các thời ñiểm cao nhất, thấp nhất, lợi nhuận trên một cổ phần, cổ tức; so sánh thông
tin tài chính của các năm…
- Thể hiện mối quan hệ của DN với công chúng:
Các DN tập trung thể hiện sự khác biệt của mình về hình thức và nội dung báo
cáo. BCTN hấp dẫn hơn rất nhiều BCTC bởi hình thức ñầy màu sắc sinh ñộng, hình
ảnh và các biểu ñồ phân tích làm nổi bật nội dung. BCTN trở thành công cụ quảng bá
hình ảnh của DN với công chúng.
1.1.2. Phân loại thông tin trong báo cáo thường niên

Thông tin trong BCTN rất ña dạng, phong phú, phản ánh những nội dung
khác nhau và ñược thu thập từ nhiều nguồn khác nhau. Vì thế, ñể thuận lợi cho việc
sử dụng cũng như nắm bắt ñược thông tin, việc phân loại thông tin phản ánh trên
BCTN là rất cần thiết. Thông tin trong BCTN thường ñược phân loại theo nhiều

16

tiêu thức khác nhau như xét theo nội dung thông tin phản ánh, tính chất thông tin
phản ánh, nguồn thu thập thông tin…
Xét về nội dung phản ánh, thông tin trong BCTN thường bao gồm các thông
tin tổng quát về hoạt ñộng kinh doanh, về mục tiêu, xu hướng và sự phát triển trong
năm của DN cũng như những thông tin phản ánh tình hình tài chính của DN. Những
thông tin này thường ñược thể hiện qua các nội dung sau [57, tr.2]:
- Thư gửi cổ ñông: Cung cấp tổng quát nhất về hoạt ñộng kinh doanh và tình
hình tài chính của DN.
- Báo cáo tổng kết hoạt ñộng kinh doanh: Tóm tắt lại mục tiêu, xu hướng và
sự phát triển gần nhất trong năm của DN.
- Báo cáo tổng kết tình hình tài chính: Hoạt ñộng kinh doanh của DN ñược thể
hiện dưới số liệu tiền tệ, bao gồm những thảo luận và phân tích của nhà quản trị, báo
cáo kiểm toán và các báo cáo bổ sung về các thông tin tài chính.
Cách phân loại này giúp cho các ñối tượng sử dụng rất dễ tìm kiếm các nhóm
thông tin từ các BCTN của các DN khác nhau.
Xét theo tính chất của thông tin phản ánh, BCTN bao gồm thông tin tài chính
và phi tài chính [58, tr.72].
- Thông tin phi tài chính (hay còn gọi là thông tin mang tính kỹ thuật, ñã qua
xử lý): Thông tin ño lường ñược bổ sung nhiều thước ño khác ngoài thước ño ngoài
giá trị, nhằm giải thích rõ hơn về các hoạt ñộng của DN như sự thay ñổi giá cổ phiếu
cao và thấp trong năm, giá cổ phiếu phát hành trong năm, cơ cấu nhân sự, lĩnh vực
kinh doanh chủ yếu, thị phần, trình ñộ và kinh nghiệm của người quản lý…Thuộc về
thông tin phi tài chính trong BCTN gồm:

• Thư của Chủ tịch Hội ñồng quản trị: ðó là những báo cáo giải trình của
nhà quản trị DN về tình hình kinh doanh của DN trong thời gian qua.
• Thảo luận và phân tích của ñội ngũ lãnh ñạo: ðây là bản giải thích của DN
tập trung vào những thay ñổi quan trọng qua các năm trong BCTC. Phần này cũng
gồm cả những tóm lược kết quả hoạt ñộng, vị trí tài chính, giải trình trong thay ñổi
vốn chủ và luồng tiền…
• Thông tin về thị trường và dây chuyền sản xuất: Các nhà ñầu tư có thêm
thông tin về sản lượng DN ñạt ñược, thị phần và triển vọng phát triển của DN.