TRÌNH BÀY, PHÂN TÍCH, NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ VÀ SO SÁNH ĐẶC TRƯNG, ĐẶC ĐIỂM CỦA THỂ LOẠI BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN NGHỆ THUẬT

MỤC LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Nguyễn Thị Vân Hằng
PHẦN MỞ ĐẦU
1.Tính thời sự và lý do chọn đề tài
Từ khi ra đời và phát triển đến nay, báo chí luôn vận động trong sự đổi
mới cả nội dung và hình thức thể hiện nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin
ngày càng cao của công chúng trước các vấn đề của xã hội. Điều đ́ó đã hình
thành nên một hệ thống các nhóm thể loại riêng của báo chí với những đặc
thù riêng, cách thức riêng, lợi thế riêng trong việc phản ánh hiện thực khách
quan. Lý luận báo chí cũng chỉ ra rằng thể loại báo chí hình thành trong lịch
sử đấu tranh giai cấp, trong sự vận động và phát triển ngày một tăng của đời
sống xã hội và cũng chính tự thân báo chí.
Nhóm thể loại báo chí chính luận (hay còn được gọi là nhóm thông tin
thẩm mỹ ) ra đời đáp ứng những nhu cầu đ́ó. Các thể loại phóng sự, ký, câu
chuyện báo chí…làm mềm hoá thông tin, dưới góc nhìn nhiều chiều và đa
dạng sinh động hơn về sự vật, sự việc trong quá trình phát sinh, phát triển.
Mặt khác, các thể loại báo chí trong nhóm này không tồn tại ở trạng thái tĩnh
mà luôn biến đổi không ngừng và có sự đan xen, thẩm thấu lẫn nhau.
Nghiên cứu nhóm các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật để thấy
được những đặc trưng, đặc điểm của chúng; từ đó rút ra được những bài học
kinh nghiệm và kỹ năng ứng xử văn hóa với tác phẩm báo chí chính luận
nghệ thuật cho thế hệ nhà báo đang và sẽ viết thể loại báo chí chính luận nghệ
thuật là một công việc hết sức cần thiết, mang nhiều ý nghĩa. Quá trình này sẽ
giúp ích rất nhiều cho tôi – một nhà báo, không chỉ về mặt lý luận mà quan
trọng hơn là trong hoạt động thực tiễn làm nghề. Chính vì thế, trong khuôn
khổ tiểu luận này, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “ TRÌNH BÀY, PHÂN TÍCH,
NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ VÀ SO SÁNH ĐẶC TRƯNG, ĐẶC ĐIỂM CỦA
THỂ LOẠI BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN NGHỆ THUẬT ” . Quá trình thực
Nguyễn Thị Vân Hằng
1

hiện đề tài này, bản thân người viết có được cơ hội để vận dụng những kiến
thức đã được tiếp thu trong thời gian học tập trên giảng đường. Đồng thời là
quá trình tự hoàn thiện bản thân, nắm chắc lý luận thể loại báo chí, tạo cơ sở
cho việc sáng tạo tác phẩm báo chí
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Qua việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá và so sánh đặc trưng, đặc điểm
của các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, đề tài bước đầu nhận diện được
bản chất của nhóm thể loại này. Từ đó, đề tài hi vọng giúp sinh viên báo chí
có được kiến thức nền tảng về lý luận để tiếp cận với các thể loại báo chí
chính luận nghệ thuật một cách dễ dàng và hiệu quả nhất.
Đồng thời, phân biệt được các thể loại báo chí, tránh được những hiểu
lầm, những sai sót không đáng có trong quá trình lựa chọn thể loại để chuyển
tải thông tin.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Hê ̣thống hóa và xây dựng các khái niệm liên quan vấn đề nghiên cứu ,
góp phần làm rõ khung lý thuyết và nhận diện các thể loại báo chí chính luận
nghệ thuật.
Phân tích so sánh dựa trên lý thuyết để nhận diện những đặc trưng, đặc
điểm nổi bật của các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật trong đời sống báo
chí hiện đại. Qua đó, tác giả hy vọng góp một tiếng nói trong việc làm sáng tỏ
những đặc điểm, đặc trưng của thể loại chính luận nghệ thuật nói chung;
phân biệt một vài đặc điểm của nhóm thể loại này. Đồng thời đưa ra một số
xu hướng vận động và phát triển của bản thân nhóm thể loại. Tác giả cũng
mong muốn góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc tìm hiểu và hoạt động
sáng tạo các tác phẩm chính luận – nghệ thuật của nhà báo và tiếp nhận của
độc giả.
Nguyễn Thị Vân Hằng
2
Những kết quả của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên

cứu, giảng dạy của giáo viên và học tập của sinh viên chuyên ngành báo chí,
hoặc cũng có thể trở thành tài liệu tham khảo cho các nhà báo đang trực tiếp
sáng tạo về các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật hiện nay.
3. Lịch sử nghiên cứu
Có thể nói nhóm thể loại báo chí chính luận - nghệ thuật là thể loại được
giới nghiên cứu lý luận văn học và lý luận báo chí đặc biệt chú ý trong những
năm vừa qua. Đây cũng là nhóm thể loại được nghiên cứu nhiều nhất, kỹ
lưỡng nhất, có nhiều công trình nghiên cứu về nó đã được xuất bản so với các
thể loại báo chí ở nước ta. Chúng ta có thể tìm thấy trong các cuốn sách và
công trình nghiên cứu văn học và báo chí chuyên sâu như Giáo trình “Các
thể loại báo chí chính luận - nghệ thuật ” của tác giả Dương Xuân Sơn. Tập
bài giảng này tập trung trình bày các vấn đề của nhóm thể loại báo chí chính
luận – nghệ thuật như vị trí, vai trò; lịch sử ra đời và phát triển; khái niệm,
đặc trưng; nguyên lý của các thể loại trong nhóm chính luận nghệ thuật; các
thuật ngữ; phần phụ lục kèm theo các dạng thể loại …“ Các thể loại báo chí
chính luận – nghệ thuật " là giáo trình nghiên cứu một cách công phu, thẳng
thắn, nói có sách, mách có chứng. Hay “ Nhà văn Việt am hiện đại, tập
I” (1941,1942). Cuốn sách bao quát một thời kỳ văn học sôi động, phong phú,
phát triển mạnh từ đầu thế kỷ 20 đến năm 1942. Trong bộ sách, tác giả Vũ
Ngọc Phan viết về 79 tác giả ở đủ các thể loại: thơ trữ tình, thơ trào phúng,
tiểu thuyết, phóng sự, tiểu phẩm, nghiên cứu phê bình văn học, tùy bút Ông
phân tích, định giá và "hướng dẫn người ham chuộng văn chương" những căn
cứ để thưởng thức tác phẩm.; Hay “Giáo trình nghiệp vụ báo chí, tập II”
(Khoa báo chí trường Tuyên huấn Trung ương, 1977). “Ký báo chí” ( Nhà
xuất bản Thông tin, 1992) thì đề xuất quan niệm chia các thể loại báo chí
thành các loại thể: Thông tấn- Chính luận - Ký báo chí ( Trong những lần tái
bản sau của sách này và một số cuốn sách khác, các tác giả đã điều chỉnh lại
Nguyễn Thị Vân Hằng
3
các thuật ngữ là: Thông tấn báo chí, Chính luận báo chí, Ký báo chí ) Các tác

giả của cuốn “Tác phẩm báo chí tập I ” của Khoa Báo chí, Phân viện Báo chí
và Tuyên truyền (N ăm 1995) đã nêu ra cách chia gồm ba loại thể: “Thông tấn
- Chính luận - Thông tấn nghệ thuật”, “Từ điển thuật ngữ văn học” (Nhà
xuất bản Giáo dục, 1992) cũng đi sâu nghiên cứu về nhóm thể loại này.
Trong cuốn sách Từ lý luận đến thực tiễn báo chí” ( Nhà xuất bản Văn
hóa – Thông tin, 1999), PGS.TS Tạ Ngọc Tấn nêu quan niệm phân chia tác
phẩm báo chí thành ba loại: “loại tác phẩm thông tin; loại tác phẩm chính
luận; loại tác phẩm chính luận- nghệ thuật”. Năm 2000, trong cuốn sách “Các
thể loại chính luận báo chí”, tác giả Trần Quang lại đề xuất cách chia gồm:
“Nhóm thông tấn - Nhóm chính luận - Nhóm chính luận - nghệ thuật” ; Trong
cuốn sách “Làm báo – Lý thuyết và thực hành” (N hà xuất bản Đại học Quốc
gia Hà N ội, 2002), tác giả Trần Quang được biên soạn với nội dung gồm 2
phần: Phần 1: Các thể loại nghệ thuật - chính luận; Phần 2 : Một số vấn đề về
báo chí & báo chí họ. “Ký văn học và Ký báo chí” (N hà xuất bản Văn hoá –
Thông tin, 2003), tác giả Đức Dũng cũng đi sâu nghiên cứu nhóm thể loại
chính luận – nghệ thuật ; Năm 2004, trong tập đề cương bài giảng “Lịch sử
nghiên cứu lý luận báo chí ở Việt Nam”, PGS.TS Trần Thế Phiệt nêu ra cách
“chia bốn” gồm: “Thông tấn; Chính luận; Thông tấn- nghệ thuật (Ký báo chí);
Các tác phẩm văn nghệ trên báo”.
Các tài liệu dịch ở Việt Nam cũng đề cập đến thể loại chính luận – nghệ
thuật như Thể loại báo chí của Xachenkô (Minsk, 1986, bản tiếng N
ga); Cách viết một bài báo của Arnold Boffmann, Karel Storkan, I.U.
Marusac (N hà xuất bản tham khảo nghiệp vụ TTXVN , Hà N ội, 1987);
Bước vào nghề báo của Lêonard Ray Teel – Ron Taylor, Trần Quang Giư và
Kiều Anh dịch (N hà xuất bản TP Hồ Chí Minh, 1993); Các thể loại báo
chí của A.A. Chertuchonui (N hà xuất bản Thông tấn, Hà N ội, 2004)
Nguyễn Thị Vân Hằng
4
Thông qua các công trình nghiên cứu kể trên, có thể cho thấy: Nhóm thể
loại chính luận – nghệ thuật là nhóm được giới nghiên cứu lý luận báo chí

đặc biệt chú ý trong những năm vừa qua.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Thực tiễn nền báo chí trong nước với các thể loại báo chí trong nhóm
chính luận - nghệ thuật bao gồm: Phóng sự, ký chính luận, ký chân dung, ghi
nhanh, câu chuyện báo chí, tiểu phẩm.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu những đặc trưng, đặc điểm của thể loại báo
chí chính luận - nghệ thuật trên báo chí. Đồng thời khảo sát một số tờ báo có
nhiều bài viết thuộc nhóm “ Các thể loại báo chí chính luận - nghệ thuật như:
Tuổi trẻ, Tiền phong, Thanh niên…trong thời gian gần đây.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Cơ sở lý luận
Đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, dựa trên đường lối, chính sách, quan điểm của Đảng,
Nhà nước Việt Nam về chức năng, nhiệm vụ của báo chí, đồng thời kế thừa
kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học có liên quan đã được công bố.
5.2 Phương pháp nghiên cứu
Đề tài dựa trên phương pháp luận khoa học của Chủ nghĩa Mác -Lênin,
kết hợp chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, lô-gic và lịch sử, phân tích và tổng
hợp, điều tra xã hội học, đặc biệt coi trọng phương pháp tổng kết thực tiễn.
Phương pháp tổng hợp tài liệu để nghiên cứu các tài liệu về chính luận
nghệ thuật, phong cách chính luận, tác phẩm báo chí chính luận cũng như các
tài liệu liên quan.
Nguyễn Thị Vân Hằng
5
Phương pháp thống kê, phân loại được dùng để khảo sát và thống kê các
tác phẩm báo chí chính luận nghệ thuật trên một tờ báo tiêu biểu: Thanh niên,
Tiền Phong, Tuổi trẻ… Phương pháp phân tích ngữ văn được dùng để nghiên
cứu ngôn ngữ của các thể loại trong nhóm này

Đồng thời, với mỗi phần tôi sử dụng một phương pháp riêng, tạo nên sự
phong phú, khách quan cho đề tài mình đã chọn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Với mục đích của đề tài đã xác định , hê ̣thống hóa và làm rõ những khái
niệm liên quan đến các thể loại trong nhóm các thể loại báo chí chính
luận – nghệ thuật…, đề tài đã bước đầu nhận diện và phân biệt được các đặc
trưng và đặc điểm của chúng
Việc nghiên cứu những thành công của nhóm thể loại báo chí chính luận
nghệ thuật sẽ là cơ sở cho sinh viên báo chí tìm hiểu sâu hơn về đặc điểm,
tính chất của nhóm thể loại này.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Qua việc nghiên cứu các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, đề tài đã
chỉ ra quá trình tác nghi p c a phóng viên, biên t p viên,MC, trong vi c tệ ủ ậ ệ ổ
ch c c th nh ng tác ph m Chính lu n ngh thu t. c bi t, ứ ụ ể ữ ẩ ậ ệ ậ Đặ ệ nắm được kiến
thức nền tảng về lý luận để tiếp cận với các thể loại trong nhóm này một cách
dễ dàng và hiệu quả nhất.
Đồng thời, phân biệt được các thể loại báo chí, tránh được những hiểu
lầm, những sai sót không đáng có trong quá trình lựa chọn thể loại để chuyển
tải thông tin.
Nguyễn Thị Vân Hằng
6
7. Kết cấu của tiểu luận
Ngoài những phần có tính chất trợ giúp người đọc đề tài như: Mục Lục,
Danh mục các tài liệu tham khảo thì bố cục của bài viết chia làm các phần
như sau:
Phần Mở đầu
Phần Nội Dung bao gồm 4 chương:
Chương 1: Lý luận chung về thể loại và thể loại báo chí
Chương 2: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về các thể loại trong nhóm

báo chí chính luận – nghệ thuật
Chương 3: Phân biệt một vài đặc trưng, đặc điểm của thể loại báo chí
chính luận nghệ thuật.
Phần Kết luận
Nguyễn Thị Vân Hằng
7
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỂ LOẠI VÀ
THỂ LOẠI BÁO CHÍ
1.1. Khái niệm thể loại và thể loại báo chí
Theo từ điển Tiếng Việt, 1992 “ Thể loại là hình thức sáng tác văn học,
nghệ thuật phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, vận dụng ngôn
ngữ, …”
Từ điển Bách khoa toàn thư Liên Xô, 1985, giải thích: “Thể loại là khái
quát hóa những đặc tính của một nhóm lớn các tác phẩm có cùng một thuộc
tính về nội dung, hình thức, cách biểu hiện tác phẩm của một thời đại, một
giai đoạn, một dân tộc hay một nền nghệ thuật thế giới”.
Hệ thống thể loại ở mỗi loại hình nghệ thuật được hình thành khác nhau
do những đặc điểm và đặc tính khác nhau.
Báo chí bao gồm các loại hình: báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng
điện tử. Trong quá trình hình thành và phát triển các thể loại cũng được hình
thành và xác lập, phù hợp với nội dung, mục đích và tôn chỉ hoạt động.
Báo chí Việt Nam ra đời muộn hơn so với báo chí Châu Âu và phương
Tây nên có nhiều quan niệm khác nhau về thể loại báo chí. Sự hình thành và
xác lập thể loại báo chí ở Việt Nam là do nhu cầu nội tại của quá trình xây
dựng kinh tế - xã hội của đất nước. Báo chí nước ta chịu ảnh hưởng cách thể
hiện của báo chí nước ngoài. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các thế hệ
nhà báo Việt Nam đã vận dụng cách thức, phương pháp thể hiện từ lý luận báo
chí thế giới một cách linh hoạt sáng tạo, phù hợp với phong tục tập quán, văn
hóa dân tộc, lối sống, trình độ nhận thức của nhân dân, cả những chủ trương

đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước trong từng giai đoạn lịch sử.
Nguyễn Thị Vân Hằng
8
Trước đây, một số người quan niệm, trong báo chí cách mạng Việt Nam
chỉ có hai thể loại cơ bản, đó là tin tức và bình luận.Trong từng thể loại, theo
quan niệm của tác giả “ đều đưa ra cách hiểu của mình theo từng thể loại
nhưng khái niệm chung về thể loại thì chưa có”.
Tác giả Đinh Văn Hường, trong bài “Một số vấn đề thể loại báo chí” cho
rằng: “ Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất và tương
đối ổn định của các bài báo, được phân chia theo phương thức phản ánh hiện
thực, sử dụng ngôn ngữ và các công cụ khác để chuyển tải nội dung mang
tính chính trị - tư tưởng nhất định”.
Tác giả Tạ Ngọc Tấn trong cuốn “Tác phẩm báo chí”, tập một, cho rằng:
“ Thể loại tác phẩm là một khái niệm để tính quy luật loại hình của tác phẩm
báo chí. Thể loại là sự thống nhất có tính quy luật lặp lại của các yếu tố
trong một loại tác phẩm báo chí”.
Như vậy, quan niệm về thể loại báo chí còn nhiều ý kiến, quan niệm
khác nhau hết sức phức tạp, gây khó khăn trong hoạt động báo chí. Có thể
nói, người làm báo là người viết sử hàng ngày, nên sự thay đổi và các quan
niệm khác nhau về thể loại là lẽ đương nhiên.
Từ sự phân tích trên, khái niệm mới nhất về thể loại báo chí của tác giả
Dương Xuân Sơn trong cuốn “ Các thể loại báo chí chính luận nghệ
thuật” viết: “ Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất và ổn
định của các bài báo, là cách lựa chọn công cụ, phương tiện, phương pháp
và hình thức trình bày tác phẩm báo chí để phù hợp với nội dung, thích ứng
với từng tình huống sự kiện, và có thể chứa đựng được nội dung hình thức bài
báo cần trình bày”.
1.2. Những đặc thù của thể loại báo chí
Mặc dù, sự giống và khác nhau giữa các thể loại chỉ mang tính tương
đối, tuy nhiên, mỗi thể loại vẫn có những đặc thù riêng. Các đặc thù đó chỉ rõ

tính chất ổn định của thể loại báo chí.
Nguyễn Thị Vân Hằng
9
Trước hết, đó là tính xác thực của chân lý cuộc sống. Khi miêu tả quá
trình sự kiện, hiện tượng, việc sử dụng các thể loại báo chí phải luôn tôn trọng
hiện thực và quy luật khách quan, không bóp méo, xuyên tạc sự thật.
Mỗi thể loại có thể phân biệt nhau thông qua các yếu tố sau:
Một là, các thể loại phân biệt nhau bởi tính chất của đối tượng được phản
ánh. Ví dụ: những sự kiện mang tính chất bề nổi, chỉ diễn ra trong một thời
điểm nhất định cần thông tin ngay thì viết tin hay bài phản ánh. Những sự
kiện trọng đại, cần ghi lại diễn biến, tiến trình của sự kiện đó thì sử dụng ghi
nhanh. Hay những vấn đề có quá trình phát sinh, phát triển lại sử dụng thể
loại phóng sự hay ký…
Hai là, các thể loại phân biệt nhau theo mục đích, chức năng nhiệm vụ
sáng tạo của tác phẩm báo chí. Ví dụ: cùng một chủ đề “ Nước sông Hồng bị
ô nhiễm” , Đài truyền hình Việt Nam thì phát sóng một phóng sự, trong khi
đó báo Nông thôn ngày nay thì lại viết một tiểu phẩm…
Ba là, các thể loại phân biệt nhau ở mức độ nắm bắt hiện thực, ở các kết
luận và khái quát hóa vấn đề cần phản ánh trong tác phẩm. Ví dụ: ở thể loại
Tin tức thường phản ánh những phạm vi hẹp còn trong thể ký và phóng sự thì
sự kiện, sự việc thường có phạm vi lớn hơn nhiều…
Cuối cùng, các thể loại phân biệt nhau theo tính chất của phương tiện
phản ánh hiện thực, văn phong, ngôn ngữ. Ví dụ: khi viết phóng sự không thể
thiếu yếu tố hình tượng, cảm xúc của tác giả. Viết câu chuyện báo chí, tiểu
phẩm phải sử dụng giọng văn châm biếm, hài hước…
1.3. Sự phân chia các nhóm thể loại báo chí
Báo chí với tư cách là phương tiện thông tin đại chúng chuyển tải các nội
dung văn bản tác phẩm mang tính chính trị - tư tưởng - xã hội nhất định. Các
tờ báo, chương trình phát thanh, truyền hình đều sử dụng linh hoạt và phong
phú các thể loại báo chí để thể hiện nội dung với mức độ giá trị khác nhau về

từng vấn đề, sự kiện, con người cụ thể của đời sống xã hội.
Nguyễn Thị Vân Hằng
10
Vì vậy, việc phân chia nhóm và thể loại báo chí là cần thiết và khách
quan của lý luận và thực tiễn báo chí. Tuy nhiên, việc phân chia này còn phức
tạp và gây nhiều tranh cãi. Có nhiều cách chia, cách phân nhóm, đặt tên khác
nhau, tuy nhiên dựa vào lý luận cũng như thực tiễn hoạt động báo chí có thể
chia ba nhóm chính với các thể loại sau đây:
Các thể loại báo chí thông tấn bao gồm: tin, phỏng vấn, tường thuật, bài
phản ánh, điểm báo…
Các thể loại báo chí chính luận ( nghị luận) gồm: Xã luận, bình luận,
chuyên luận, bài phê bình…
Các thể loại báo chí chính luận - nghệ thuâtgồm: Ký, phóng sự, tiểu
phẩm, ghi nhanh, điều tra, câu chuyện báo chí.
Ba nhóm với các thể loại cơ bản trên đã hợp thành hệ thống thể loại báo
chí tương đối hoàn chỉnh. Việc phân chia thành các nhóm và các thể loại trên
chủ yếu dựa vào đặc điểm và tính trội của từng thể loại và cũng chỉ là tương
đối
1.4 Xu hướng phát triển của thể loại báo chí
Xu hướng chung của các thể loại báo chí đương đại là sự hòa trộn, đan
xen, chuyển hóa giữa các thể loại và các nhóm với nhau. Thực tiễn hoạt động
báo chí cho thấy nhóm Tin - Thông tấn vẫn có yếu tố của nhóm Chính luận và
nhóm Chính luận - Nghệ thuật. Giữa các thể loại cũng có quá trình diễn ra
như vậy.
Ví dụ: ở dạng bài Người tốt việc tốt - một dạng bài ở thể tin tức mang
tính cổ động đã từng phát triển mạnh trong những giai đoạn trước đây mà
người có công khởi xướng là Hồ Chủ tịch. Ở thời điểm hiện tại, dạng bài này
có nhiều biến đổi do những điều kiện kinh tế - xã hội và tâm lý, nhu cầu thông
tin của công chúng đã thay đổi. Sự chuyển hóa về cách viết người tốt, việc tốt
chuyển sang ký chân dung hoặc nhân tố mới, điển hình, hay ở thể tường thuật

Nguyễn Thị Vân Hằng
11
hoặc điều tra, có yếu tố bình luận, có yếu tố “cái tôi” chủ quan, có tính biểu
cảm cao.
Hay phóng sự chân dung có thể giao thoa với phóng sự vấn đề, phóng sự
sự kiện; hay phóng sự vấn đề có thể giao thoa với phóng sự quanh cảnh, hiện
trạng… Ngoài sự giao thoa giữa các dạng trên, phóng sự báo chí còn có thể
giao thoa với nhiều thể loại báo chí khác ở trong và ngoài hệ thống thể loại
báo chí như sự kết hợp giữa tác phẩm với ảnh báo chí để tạo nên phóng sự
ảnh…
Dĩ nhiên, sự hòa trộn này diễn ra có chừng mực nhất định, nó không thể
làm xóa nhà hoạc thay đổi bản chất cơ bản của từng thể loại, ngược lại nó làm
tăng thêm sự phong phú, hấp dẫn và đa dạng hóa thông tin báo chí.
Trên thực tế, xu hướng vận động và phát triển của các thể loại báo chí
vẫn đang diễn ra như chính đời sống xã hội và bản thân báo chí. Vì các đối
tượng mà mỗi thể loại đề cập đến là sự gặp nhau giữa khách thể và mức độ
tổng quát hóa của mỗi thể loại không tách rời nhau, chúng luôn luôn có quan
hệ mật thiết với các điều kiện và hoàn cảnh là quy luật khách quan của hoạt
động báo chí. Mặc khác, quá trình vận động và phát triển của các thể loại báo
chí là hoàn toàn phù hợp với quy luật nhận thức và tư duy con người. Thông
tin báo chí bao giờ cũng có tính định hướng, hướng dẫn dư luận và có ý nghĩa
chính trị xã hội nhất định; tính đến mục đích đối tượng mô tả và phản ánh của
nó.
Nguyễn Thị Vân Hằng
12
CHƯƠNG II: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỀN
VỀ CÁC THỂ LOẠI TRONG NHÓM BÁO CHÍ
CHÍNH LUẬN – NGHỆ THUẬT
Nhóm các thể loại này là sự kết hợp uyển chuyển , tự do giữa yếu tố
chính luận ( tư liệu, sự kiện, lý lẽ - luận cứ, luận chứng, luận điểm ) với yếu tố

văn nghệ (hình ảnh, cảm xúc, thái độ, khái quát…) nhằm phản ánh và giải
quyết vấn đề. Nói cách khác, các sự kiện, hiện tượng, quá trình có thật của đời
sống xã hội được phản ánh một cách sinh động hấp dẫn bằng cách sử dụng
hình ảnh, cảm xúc, thẩm mỹ và các thế mạnh khác nhau của ngôn từ ( ẩn dụ,
ngoa dụ, tính ngữ, so sánh…) để khám phá các bản chất bên trong của sự việc
là yếu tố quan trọng. Nhờ sự vận dụng những đặc điểm trên đã tạo cho nhóm
thể loại này có sức cuốn hút, hấp dẫn công chúng qua việc tả - bình – thuật.
Có thể nói thông tin thẩm mỹ là tính trội của nhóm thể loại chính luận – nghệ
thuật.
Những đặc điểm trên xuất hiện ở tất cả các thể loại trong nhóm này bao
gồm: Phóng sự, ký chân dung, ký chính luận, ghi nhanh, câu chuyện báo chí,
tiểu phẩm. Tuy nhiên, ở mỗi thể loại thì những đặc điểm đó thể hiện khác
nhau.
2.1 Vài nét về quan niệm và đặc điểm của thể Ký báo chí
1. Quan niệm chung về thể Ký
Trong văn học và báo chí, các thể loại ký xuất hiện do nhu cầu phản ánh
những hiện thực sôi động của cuộc sống. Con người, sự vật, hiện tượng được
đề cập đến trong ký đều có thật. Do vậy, sức thuyết phục của ký một phần lớn
do chính sự việc, con người được phản ánh trong tác phẩm.
“Từ điển Tiếng Việt” định nghĩa ký là một “ thể văn tự sự viết về người thật,
việc thật, có tính chất thời sự, trung thành với hiện thực đến mức cao nhất”.
Nguyễn Thị Vân Hằng
13
Trong “Thuật ngữ nghiên cứ văn học”, thể loại ký được xem là “ một
loại hình văn học tái hiện cuộc sống qua sự ghi chép, miêu tả người thật, việc
thật… Hình tượng của ký có địa chỉ của nó trong cuộc sống. Do đó, tính
chính xác tối đa là đặc trưng cơ bản của ký…”.
Như vậy, người viết ký phải là người từng tham gia hay chứng kiến câu
chuyện nên vai trò của tác giả là rất quan trọng. Nhưng bên cạnh đó, người
viết ký còn thể hiện tài nghệ của mình ở chỗ “biết chọn đúng đối tượng để

viết, biết tìm hiểu kỹ năng đối tượng và làm nổi bật tầm tư tưởng…”. Chính
điều này đã góp phần làm cho ký trở thanh một thể loại có khả năng phản ánh
cuộc sống một cách nhanh chóng và linh hoạt.
Như vậy, ký phản ánh sự việc và con người có thật trong cuộc sống.
Trong ký tính chính xác được thể hiện ở mức độ cao, do vậy hư cấu chỉ giữ
vai trò thứ yếu. Ký phản ánh kịp thời và linh hoạt cuộc sống, kết hợp hài hòa
các yếu tố tự sự, chính luận, trữ tình. Người viết ký cần phải chọn cho mình
một hình thức ký thích hợp và cần viết bằng một thứ ngôn ngữ hấp dẫn với
những cảm xúc chân thành. Những đặc trưng này đã tạo cho thể loại ký sức
lôi cuốn đối với người đọc.
Theo một số nhà nghiên cứu, Ký là một loại hình trung gian nằm giữa
báo chí và văn học gồm nhiều loại, thể khác nhau. Chủ yếu là văn xuôi, tự sự
như bút ký, hồi ký, du ký, phóng sự, ký sự, nhật ký, tùy bút.
Theo “Thuật ngữ nghiên cứu văn học” có thể phân chia các thể loại ký
căn cứ vào “…đặc điểm của nội dung, mục đích của người viết, tính chất của
những hiện tượng lịch sử được kể lại, tỷ lệ giữa các yếu tố tự sự, trữ tình,
chính luận… tuy nhiên ranh giới ấy là tương đối”. Bởi nhìn chung, các yếu tố
tự sự, trữ tình, chính luận thường hòa lẫn nhau.
Trong “Từ điển văn học”, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nam viết: “Ký
có nhiều thể, có thể rất gần với thông tin như ký sự, phỏng vấn; có thể rất gần
Nguyễn Thị Vân Hằng
14
với chính luận như tạp văn, bút ký chính luận; có thể rất gần với lịch sử như
hồi ký, tự truyện… lại có thể mang nhiều yếu tố trữ tình như tùy bút, bút
ký…”.
Tùy bút và bút ký là hai thể mang nhiều chất trữ tình trong nhóm ký. Sự
phản ánh, miêu tả trong tùy bút, bút ký cũng dựa trên những sự việc, hiện
tượng có thật trong cuộc sống. Tuy nhiên, yêu cầu về tính xác thực, độ chính
xác không cần đạt đến mức tối đa. Cùng với việc ghi lại những sự việc, cảnh
vaath mà mình chứng kiến, người viết tùy bút, bút ký còn chú trọng bộc lộ

cảm xúc, nêu lên những nhận xét, suy nghĩ, liên tưởng… Đây là một trong
những điểm rất đặc trưng của hai thể này, so với đặc điểm chung của nhóm
ký. Bên cạnh đó, ở mỗi thể loại lại có những nét khác biệt tạo ra sự độc đáo
và hấp dẫn riêng của chúng.
“Từ điển tiếng Việt” định nghĩa bút ký “ là thể ký ghi lại những điều tai
nghe, mắt thấy, những nhận xét, cảm xúc của người viết trước hiện tượng
trong cuộc sống…”.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nam cũng có nhận xét về bút ký: “ là
một thể loại ký văn học, nhằm ghi lại những sự việc mà người viết đã chứng
kiến, thường là trong một chuyến đi.”
Những nhận xét, định nghĩa về bút ký cũng nêu lên một đặc điểm của
loại thể này là các yếu tố liên tưởng, trữ tình, nghị luận trong bút ký tuy
phong phú hơn so với các thể khác cùng nhóm, song lại không nhiều như ở
trong tùy bút. Từ đây, có thể thấy tùy bút là một thể có lối viết tương đối
phóng khoáng, cảm nhận, cảm nghĩ của tác giả rất đa dạng, không bị bó buộc
về không gian và thời gian.
Trong “Thuật ngữ nghiên cứu văn học”, tùy bút được xem là “một thể
thuộc loại hình ký, trong đó, cùng với việc nhắc đến các hiện tượng của đời
sống, tác giả đặc biệt chú trọng bộc lộ cảm xúc, trang trải tâm tình, phát biểu
Nguyễn Thị Vân Hằng
15
nhận xét về người và cảnh. Tùy bút là thể giàu chất trữ tình nhất của ký” nó
“lôi cuốn người đọc bằng những lời bình luận, triết lý sâu sắc”.
Tóm lại, bút ký cũng nhằm ghi lại người thật, việc thật mà tác giả đã
chứng kiến nhưng kèm theo những cảm xúc, cảm nghĩ của người viết. Việc
thể hiện tình cảm, suy nghĩ này còn được mở rộng hơn trong thể tùy bút. Điều
này đã tạo cho tùy bút trở thành một thể giàu chất trữ tình nhất trong nhóm
ký.
Trong tùy bút, sự liên tưởng, tưởng tượng và tình cảm của người viết
không bị bó buộc, mà dàn trải như trong một bài thơ trữ tình, nhưng vẫn

không nằm ngoài trật tự hợp lý của dòng cảm xúc, suy nghĩ và sự kiện. Ngôn
ngữ của tùy bút giàu chất hình ảnh và chất thơ… Khác với tùy bút, những đặc
điểm trong bút ký gần với đặc điểm chung của nhóm ký hơn. Nhưng đôi khi,
ranh giới giữa tùy bút và bút ký là mờ nhạt, khó phân biệt, bởi còn tùy thuộc
vào sự “biến hóa” trong bút pháp của mỗi tác giả
2. Đặc điểm của Ký báo chí
Ký báo chí phản ánh hiện thực thông qua vai trò của cái tôi trần thuật –
nhân chứng khách quan trước hiện thực được phản ánh và khách quan với tất
cả đối tượng tiếp nhận thông tin.
Ký báo chí nhìn chung có kết cấu co dãn, tương đối linh hoạt và bút
pháp sinh động giàu chất văn học. Đặc điểm này cho thấy các thể thuộc ký
báo chí được khu biệt với các thể loại báo chí ở trong cách thức phản ánh hiện
thực. Với kết cấu linh hoạt, hiện thực được trình bày trong tác phẩm thuộc ký
báo chí được hiện lên với nhiều tình huống khác nhau, đan xen nhiều mảng
của hiện thực với những màu sắc, âm thanh, hoàn cảnh, sự việc, con người…
vô cùng phong phú. Bút pháp giàu chất văn học giúp cho tác giả trình bày vấn
đề mềm mại, uyển chuyển có tính hình tượng, có sức thuyết phục cao
Ngôn ngữ của các thể ký báo chí mang tính tổng hợp của các loại phong
Nguyễn Thị Vân Hằng
16
cách ngôn ngữ khác nhau trong đó vừa mang phong cách chính luận và nghệ
thuật nên giàu hình ảnh và có sức biểu cảm.
Với sự kết hợp khá nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ báo chí và các phong
cách ngôn ngữ khác tạo thêm điều kiện cho người viết tác phẩm ký báo chí
trình bày và thẩm định hiện thực ưu thế hơn hẳn sự gò ép bởi lối văn thông
tấn vốn vẫn được coi là đặc điểm của thể loại thông tấn, lối văn nghị luận
chính trị - xã hội của loại thể chính luận.
Những đặc điểm nêu trên đã góp phần tạo ra đặc trưng riêng biệt của thể
loại ký báo chí trong hệ thống thể loại báo chí, từ đó giúp chúng ta nhận diện
một cách rõ ràng về thể loại này, đồng thời trên cơ sở đó xem xét từng thể loại

thuộc loại thể ký báo chí.
Phóng sự là thể loại được xếp đầu bảng của ký báo chí, bởi khả năng
trình bày hiện thực vừa khái quát, vừa cụ thể. Trong đó tác giả đưa ra được
chính kiến, quan điểm của mình về những gì nêu trong tác phẩm.
Ghi nhanh là thể loại nổi bật ở khả năng thông tin nhanh, ngay lập tức
về những sự kiện, vấn đề tươi mới vừa xảy ra, phác thảo đa diện về các thời
điểm ban đầu sinh động nhất, nhằm thỏa mãn yêu cầu thông tin về cái mới
của công chúng.
Ký chân dung được coi là thể loại báo chí duy nhất lấy con người làm
đối tượng phản ánh. Dĩ nhiên con người trong ký chân dung phải là con người
có thật, tiêu biểu cho một khía cạnh (tốt – xấu) thông qua hành động, lời nói,
việc làm cụ thể.
Ký chính luận nổi lên ở thông tin lý lẽ, kết hợp giữa hai phong cách:
chính luận – nghệ thuật. Trong ký chính luận nổi lên thông tin lý lẽ một cách
đa dạng, sinh động từ những vấn đề, sự việc, hiện tượng vừa mới xảy ra trong
cuộc sống hàng ngày.
Tóm lại, các thể ký báo chí luôn bám sát cuộc sống để phản ánh một
Nguyễn Thị Vân Hằng
17
cách nhanh nhạt, kịp thời về những vấn đề, sự việc, sự kiện, hiện tượng đang
xảy ra trong hiện thực khách quan. Với cái tôi trần thuật – nhân chứng khách
quan các tác giả viết ký đang từng ngày từng giờ tắm mình trong cuộc sống
để thể hiện cuộc sống như chính nó đã có, đang có và sẽ có.
2.2 Phóng sự
Từ khi mới ra đời, cho đến nay thể loại phóng sự đã được khai thác ở
nhiều khía cạnh khác nhau. Ở trên thế giới và ở Việt N am đã có nhiều cuốn
sách, tài liệu, luận văn viết về phóng sự. Phóng sự báo chí hiện đại ở nước ta
hiện nay đang có sự giao thoa, chuyển hoá một cách mạnh mẽ cùng các thể
loại báo chí khác.
2.2.1 Khái quát về sự ra đời và phát triển

Nhiều tài liệu nghiên cứu về báo chí truyền thông cho rằng: thể loại
phóng sự ra đời đầu tiên ở châu Âu vào cuối thế kỷ XIX, gắn liền với sự
thắng lợi của cuộc đấu tranh vì tự do báo chí dài suốt 3 thế kỷ và sự phát triển
vượt bậc của tư tưởng dân chủ, tiến bộ ở các nước phương Tây.
Ở Việt Nam, phóng sự xuất hiện vào những năm 30 của thế kỷ XX với
khởi đầu là tác phẩm “Tôi kéo xe” của Tam Lang Vũ Đình Chí, mặc dù báo
chí Việt Nam có từ năm 1865, bởi ba lý do sau đây:
Những năm này, lợi dụng chính sách “Pháp – Việt đề huề” của chính
phủ Pháp, hàng loạt thanh niên trí thức Việt Nam đã lên đường du học tại các
nước Nhật, Pháp. Khi trở về nước, không ít người trong số họ (như Hoàng
Tích Chu, Đỗ Văn, Phùng Bảo Thạch, Tạ Đình Bích…) đã cùng nhau thực
hiện cải cách quan trọng trong nghề báo: áp dụng vào Việt Nam lối viết báo
và cách trình bày báo hiện đại đã học được từ châu Âu. Cuộc cách mạng trong
nghề báo ở Việt Nam đã tạo điều kiện cho các thể loại báo chí mang phong
cách hiện đại du nhập dần vào Việt Nam – trong đó có phóng sự.
Lịch sử dân tộc ta vào những năm 30 của thế kỷ XX dồn dập những biến
Nguyễn Thị Vân Hằng
18
cố dữ dội. Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới trong những năm 1929-1933 và
những năm thoái trào cách mạng do sự khủng bố hết sức tàn bạo của bọn đế
quốc, sự bất công của xã hội đã đẩy người dân nghèo vào tình cảnh hết sức bi
thảm. Thực trạng xã hội với hình ảnh cùng quẫn của tầng lớp tiểu tư sản và
dân nghèo thành thị, sự “phất” lên của những tên quan lại, địa chủ theo
Pháp… là mảng đề tài hiện thực nóng bỏng để các cây bút phóng sự thể hiện.
Công chúng báo chí lúc này đã giảm hứng thú với tiểu thuyết lãng mạn
mà đòi hỏi phải có những tác phẩm báo chí vừa phản ánh cụ thể, chính xác về
hiện thực cuộc sống đa dạng, bề bộn, vừa gợi cảm xúc trong lòng người đọc.
Điều đó thúc đẩy phóng sự ra đời và nhanh chóng phát triển.
Thể loại phóng sự đã ra đời do hoàn cảnh biến động của lịch sử thúc đẩy,
có sự trợ giúp của các nhà văn vào địa hạt báo chí và do thực tiễn cuộc sống

cũng như công chúng báo chí đòi hỏi.
Sự phát triển của phóng sự ở Việt Nam có thể chia ra làm 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1932-1945: Sự xuất hiện của hai khuynh hướng: khuynh
hướng thứ 1, ca ngợi chế độ thực dân bảo hộ, làm tan rã tinh thần chống ngoại
xâm của một bộ phận công chúng thanh niên; khuynh hướng thứ 2, phản ánh
về cuộc sống bần cùng người lao động, đề cập đến những bất công trong xã
hội nhưng lại hạn chế ở tầm nhìn và việc tìm biện pháp giải quyết vấn đề thực
tiễn.
Giai đoạn 1945 đến những năm 1980: phóng sự được coi là một trong
những thể loại báo chí quan trọng hàng đầu, là tấm gương phản chiếu bức
tranh chân thực của thời đại qua các dấu mốc lịch sử trọng đại với những bài
viết có chiều sâu và có sức tác động lớn.
Từ 1986 đến nay: Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã mở
ra một thời kỳ mới cho sự phát triển: xoá bỏ cơ chế quan liêu, bao cấp,
chuyển dần sang cơ chế kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Nguyễn Thị Vân Hằng
19
Phóng sự lúc này đã thể hiện rõ vai trò của mình, luôn được công chúng
bạn đọc yêu thích. Phóng sự ngày càng đi vào những vấn đề thời sự cập nhật,
nóng bỏng của cuộc sống được thể hiện một cách sinh động, nhiều chiều, đầy
ắp thông tin, ngày càng đáp ứng tốt hơn nhu cầu nhận thức của công chúng.
2.2.2 Khái niệm
Cho đến nay vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về thể loại
phóng sự. Đối với từng tác giả khác nhau cũng có những ý kiến khác nhau về
phóng sự. Thể loại phóng sự là một thể loại báo chí có khả năng thông tin thời
sự về người thật, việc thật một cách sâu sắc trong quá trình diễn biến. Phóng
sự vừa thông tin sự kiện lại vừa có khả năng thông tin lí lẽ, thông tin thẩm
mỹ. Phóng sự được xem là một thể loại trọng yếu của báo chí hiện đại.
Danh từ phóng sự bắt nguồn từ tiếng La tinh “Reportagere”, nghĩa là
thông báo một tin mới, một chuyến đi, giành được một cái gì đó. Thời kỳ mới

ra đời, phóng sự hầu như chỉ thực hiện được chức năng cơ bản là chức năng
thông tin, sự kiện. Nó có ưu thế hơn hẳn các thể loại lúc bấy giờ là phản ánh
được đầy đủ sự kiện theo quá trình diễn biến. Có lẽ bởi vậy nên thời kỳ mới
ra đời phóng sự được xem như đồng nhất với tường thuật. Cuốn từ điển
Webxto của Mỹ định nghĩa phóng sự “ được coi là sự mô tả, sự tường thuật
một cuộc họp Quốc hội”. Ngay cả nhà văn, nhà báo nổi tiếng Mỹ Mac Tuên
cũng chỉ coi phóng sự là “ ghi chép máy móc đơn thuần các sự kiện chứ
không phải là một công việc sáng tạo”. Còn người Pháp gọi phóng sự là một
khái niệm rất gợi là Điều tra. Nhìn chung các quan niệm của phóng sự thời kỳ
này còn rất thô sơ, máy móc và đơn giản, chưa chỉ ra được những đặc trưng
thể loại cũng như chưa thấy được “ tính trội” của phóng sự trong hệ thống các
thể loại báo chí chính luận nghệ thuật.
Ngày nay, những quan niệm như trên về thể loại phóng sự đã không còn
phù hợp nữa. Thực tế báo chí cho thấy “ phóng sự không còn tự giới hạn
Nguyễn Thị Vân Hằng
20
trong việc mô tả hiện thực trên bề mặt mà đã đạt tới những dạng thức chân
thật của hiện thực trong những biến đổi của nó về cả mặt sự kiện cũng như
mặt cảm xúc. Trong phóng sự hiện đại, không phải là sự ghi lại một cách đơn
giản mà còn là sự trả lời một câu hỏi phức tạp liên quan đến cuộc sống
chúng ta”. Như vậy phóng sự vẫn đi theo xu hướng chung của chức năng
thông tin báo chí mà ở đó trọng tâm là khía cạnh thông tin nhưng nó đã có
một bước phát triển mang tính đột phá là đặt ra và lý giải những vấn đề mang
tính hiện thực nóng bỏng mà đông đảo công chúng quan tâm. Nói nôm na,
phóng sự là một thể loại báo chí, phản ánh những sự kiện, sự việc, vấn đề
đang diễn ra trong hiện thực khách quan có liên quan đến hoạt động và số
phận của một hoặc nhiều người bằng phương pháp miêu tả hay tường thuật,
kết hợp nghị luận ở mức độ nhất định. Trong phóng sự, vai trò của cái “tôi”
trần thuật – nhân chứng khách quan rất quan trọng.
Trong các cuốn sách, công trình nghiên cứu lý luận văn học và báo chí

Việt Nam, các tác giả đều ít nhiều đưa ra các quan niệm về thể loại phóng sự.
Tổng tập văn học Việt Nam, tập 29A khi nói về tác phẩm phóng sự “ Tôi kéo
xe” của Tam Lang Vũ Đình Chí đã khẳng định đây là tác phẩm “ có ý nghĩa
mở đầu cho thể loại phóng sự văn xuối Việt Nam hiện đại”. Hoàng Ngọc
Hiến khi đánh giá về các thể ký cho rằng : “ có lẽ phóng sự là tiểu loại kí “
báo chí” hơn cả”. Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nam lại có ý kiến cho rằng
phóng sự là một thể loại báo chí, nó sẽ “ có thêm giá trị văn học khi nó đi sâu
khắc họa thế giới nội tâm, miêu tả tính cách nhân vật với lời văn giàu hình
ảnh và cảm xúc”. Tác giả Đức Dũng trong cuốn sách “ Các thể ký báo chí” lại
xếp phóng sự “ là thể loại đứng giữa văn học và báo chí”. Khi đặt phóng sự
đứng giữa văn học và báo chí, tác giả Đức Dũng đã nhấn mạnh đến tính thông
tin báo chí và bút pháp thể hiện trong tác phẩm phóng sự. Trong khuôn khổ
tiểu luận này, không nhằm xác định một ranh giới phân biệt giữa phóng sự
Nguyễn Thị Vân Hằng
21
báo chí và phóng sự văn học mà chỉ xem xét các quan niệm của những người
đi trước về thể loại phóng sự để từ đó xác định một quan niệm tương đối và
đúng đắn làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu, khảo sát. Bởi lẽ trong khoa
học, không có một định nghĩa nào được xem là đúng nhất và ngự trị mà chỉ có
định nghĩa mang tính làm việc ứng với đối tượng nghiên cứu mà thôi.
Một khái niệm về thể loại phóng sự tương đối đầy đủ và đầu tiên của lý
luận báo chí Việt Nam là khái niệm trong cuốn: “ Giáo trình nghiệp vụ báo
chí” của khoa Báo chí trường Tuyên huấn Trung ương. Cuốn sách này định
nghĩa như sau: “ Phóng sự là một trong những thể tài thông tin quan trọng
của báo có ít nhiều đặc trưng văn học, phản ánh sự kiện xảy ra, có thể kết
hợp nghị luận , nhằm nêu lên phẩm chất tinh thần của người và toàn bộ xã
hội theo một hệ thống quan điểm và đường lối chính sách nhất định”. Nhìn
chung, các quan niệm trên đây xuất phát từ một vài khía cạnh, phẩm chất của
phóng sự, tuy còn nhiều mâu thuẫn tranh cãi và khác nhau về ngôn từ thể
hiện, song hầu hết các quan niệm đó đều thống nhất ở hai điểm chung mang

đặc điểm thể loại như sau:
Phóng sự thông tin về sự kiện, sự việc trong quá trình phát sinh, phát
triển, cố gắng đặt ra và lí giải các câu hỏi của hiện thực
Phóng sự là một thể loại gần với văn học với bút pháp linh hoạt, sinh
động. Trong tác phẩm phóng sự,tác giả vừa thông tin sự kiện vừa thông tin lý
lẽ vừa thông tin thẩm mỹ.
Xuất phát từ quan niệm của những học giả đi trước , tác giả Đức Dũng
bổ sung thêm “ vai trò của cái tôi trần thuật trong tác phẩm phóng sự” và đưa
ra định nghĩa : “ Phóng sự là thể loại đứng giữa văn học và báo chí, có khả
năng trình bày diễn tả những sự kiện, con người , tình huống điển hình thông
qua cái tôi trần thuật, vừa tỉnh táo, vừa lý trí, vừa cảm xúc, với một bút pháp
giàu chất văn học.” Quan niệm này cho rằng phóng sự thể loại đứng giữa, là
Nguyễn Thị Vân Hằng
22
gạch nối giữa văn học và báo chí, không chỉ mô tả sự kiện đơn lẻ mà được
xem xét trong quá trình phát sinh, phát triển. Ở đây, tác giả muốn nhấn mạnh
vai trò của người viết qua việc thẩm định hiện thực một cách chân thực và có
cảm xúc.
Cũng có những quan niệm khác như tác giả Hoàng Ngọc Hiến cho rằng:
“ Trong số các thể ký văn học, có lẽ phóng sự là thể loại ký báo chí hơn
cả”. Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nam lại cho rằng: “ Phóng sự là một thể
loại ký nhằm ghi chép một vấn đề, sự việc nào đó có ý nghĩa thời sự. So với
tùy bút, bút ký, phóng sự có mục đích cụ thể trực tiếp phạm vi và địa điểm
được quy định chặt chẽ. Đó là thể văn gần vói khoa học hơn là nghệ thuật,
giàu yếu tố thông tin hơn là yếu tố trữ tình.”
Khi bàn về phóng sự trong các thể ký văn học, nhà nghiên cứu Phương
Lựu đã xếp nó vào nhóm các thể ký phi cốt truyện. Theo ông, phóng sự tuân
theo kết cấu liên tưởng mà ở đó “ là sự xen kẽ giữa sự kiện, con người với
những đoạn nghị luận, trữ tình với tỷ lệ khá lớn của nhân vật trần thuật”.
Cũng có những quan niệm khác: Phóng là mở rộng ra, sự là sự việc – mở rộng

sự việc. Như vậy, phóng sự là phải có một cái sự nào đó rồi mới phóng ra.
Phóng còn có nghĩa là tìm hiểu, hỏi han, mô tả, chứ phóng sự không phải là
phóng tác, phóng đại, phóng bút.
Qua những quan niệm đã bàn trên, chúng ta có thể nhận thấy một số
điểm sau đây:
- Phóng sự thuộc thể loại ký báo chí, đề cập đến những hoạt động của
con người mà những hoạt động đó có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định.
- Phóng sự sử dụng bút pháp miêu tả hoặc tường thuật.
- Phóng sự kết hợp tính nghị luận ở mức độ nhất định.
- Trong phóng sự vai trò cái tôi trần thuật rất quan trọng.
Từ những điều đã phân tích ta có thể hiểu về phóng sự như sau:
“Phóng sự là một thể loại báo chí, phản ánh những sự kiện, sự việc,
Nguyễn Thị Vân Hằng
23
vaasnn đề đang diễn ra trong hiện thực khách quan có liên quan đến hoạt
động và số phận của một hoặc nhiều người bằng phương pháp miêu tả hay
tự thuật, kết hợp nghị luận ở mức độ nhất định. Trong phóng sự, via trò
của cái Tôi trần thuật - nhân chứng khách quan rất quan trọng.”
Phóng sự thể hiện thông tin sự kiện nóng bỏng, có tính vấn đề, biểu hiện
quan niệm, tính khuynh hướng, trình độ lý giải và cách nhìn của tác giả trước
sự kiện. Những điều này quy định ngôn từ của tác giả.
Nh v y, trong b i c nh th gi i hi n i, phóng s không còn d ng l i ư ậ ố ả ế ớ ệ đạ ự ừ ạ ở
s mô t n gi n. H n th n a, nó ã ti p c n m t cách chân th c và a d ngự ảđơ ả ơ ế ữ đ ế ậ ộ ự đ ạ
trong vi c trình bày hi n th c - m t hi n th c ph c t p, liên t c phát tri n vàệ ệ ự ộ ệ ự ứ ạ ụ ể
bi n ng không ng ng b i nh ng chi ti t c th , ng th i v i nh ng n ngế độ ừ ở ữ ế ụ ể đồ ờ ớ ữ ă
l c khái quát cao. Và trong hoàn c nh nào, phóng s c ng x ng áng là m tự ả ự ũ ứ đ ộ
v khí s c bén ánh giá sâu s c m t v n .ũ ắ đểđ ắ ộ ấ đề
2.2.3. Đặc trưng
Quan niệm về thể loại phóng sự nêu trên là một quan niệm khá đầy đủ và
chính xác về thể loại phóng sự. Quan niệm đó đã phần nào cô đúc được

những đặc trưng khu biệt thể loại trong nhóm chính luận – nghệ thuật nói
riêng và trong hệ thống thể loại nói chung. Tựu trung lại, phóng sự có ba đặc
trưng sau:
1. Đặc trưng thứ nhất
Phóng sự thông tin thời sự về người thật, việc thật trong cả quá trình
phát sinh, phát triển. Đồng thời, phóng sự còn cố gắng thẩm định hiện
thực, trả lời những câu hỏi mà hiện thực đặt ra.
Đặc trưng này phản ánh năng lực phản ánh hiện thực của phóng sự.
Nguyễn Thị Vân Hằng
24