Hạn chế trong phát triển kinh tế xã hội Việt Nam từ sau đổi mới đến nay - 1 docx

1

Phần mở đầu
Từ khi xuất hiện con người trên hành tinh này đến ngày nay đã trải qua 5 phương
thức sản xuất tồn tại trong 5 chế độ xã hội: công xã nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ,
phong kiến tập quyền, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Tư duy nhận thức của
con người không dừng lại ở một chỗ mà ngày càng phát triển hoàn thiện hơn. Từ đó
kéo theo sự thay đổi phát triển lực lượng sản xuất cũng như quan hệ sản xuất. Từ
hái lượm săn bắt để duy trì cuộc sống đến trình độ khoa học kỹ thuật lạc hậu và đến
ngày nay trình độ khoa học đã đạt tới mức tột đỉnh. Mà cốt lõi của nền sản xuất xã
hội chính là sự thống nhất biện chứng giữa quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất,
như Mác và ăngen nói, đó là quy luật về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với lực
lượng sản xuất.
Từ quan điểm này của chủ nghĩa Mác xít, Đảng và Nhà nước ta đã vận dụng vào
quá trình phát triển kinh tế xã hội nước ta trong giai đoạn từ đổi mới đến nay.
Biện chứng quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất tạo điều kiện cho chúng ta có
được nhận thức về sản xuất xã hội và kinh tế. Thấy được ý nghĩa đó, tôi xin bày tỏ
một vài ý kiến bản thân về vấn đề: "Hạn chế trong phát triển kinh tế xã hội của Việt
Nam trong giai đoạn từ đổi mới đến nay"
Phần nội dung
I. Lực lượng sản xuất - quan hệ sản xuất - quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản
xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
1. Lực lượng sản xuất
Lực lượng sản xuất biểu hiện giữa con người với tự nhiên trong quá trình sản xuất,
đồng thời thể hiện năng lực thực tiễn của con người trong quá trình sản xuất ra của
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

2

cải vật chất. Lực lượng sản xuất bao gồm: người lao động với kỹ năng lao động của

họ và tư liệu sản xuất(trước hế là công cụ lao động) kết hợp với nhau thành lực
lượng sản xuất.
Trong các yếu tố của lực lượng sản xuất, lực lượng sản xuất hàng đầu là người công
nhân, người lao động. Chính người lao động là chủ thể của quá trình lao động sản
xuất, với sức mạnh và kỹ năng lao động của mình, sử dụng tư liệu lao động, trước
hết là công cụ lao động, tác động vào đối tượng lao động để sản xuất ra của cải vật
chất. Cùng với quá trình lao động sản xuất, sức mạnh và kỹ năng lao động của con
người này càng được tăng lên, đặc biệt là trí tuệ của con người không ngừng phát
triển, hàm lượng trí tuệ của lao động ngày càng cao. Ngày nay, với cuộc cách mạng
khoa học và công nghệ, lao động trí tuệ ngày càng đóng vai trò chủ yếu.
Cùng với người lao động công cụ lao động cũng là một yếu tố cơ bản trong lực
lượng sản xuất đóng vài trò quyết định trong tư liệu sản xuất. Công cụ lao động do
con người tạo ra, nó "Nhân" sức mạnh của con người trong quá trình lao động sản
xuất. Công cụ lao động là yếu tố động nhất của lực lượng sản xuất. Cùng với quá
trình tích luỹ kinh nghiệm, với những phát minh và sáng chế kỹ thuật, công cụ lao
động không ngừng được cải tiến và hoàn thiện. Chính sự cải tiến và hoàn thiện
không ngừng công cụ lao động đã làm biến đổi toàn bộ tư liệu sản xuất. Xét đến
cùng đó là nguyên nhân sâu xa của mọi biến đổi xã hội. Trình độ phát triển của
công cụ lao động là thước đo trình độ chinh phục tự nhiên của con người, là tiêu
chuẩn phân biệt các thời đại kinh tế trong lịch sử.
Trong sự phát triển của lực lượng sản xuất, khoa học đóng vai trò ngày càng to lớn.
Sự phát triển khoa học gắn liền với sản xuất và là động lực mạnh mẽ thúc đẩy sản
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

3

xuất phát triển. Ngày nay, khoa học đã phát triển đến mức độ trở thành nguyên
nhân trực tiếp của nhiều biến đổi to lớn trong sản xuất, trong đời sống và trở thành
"lực lượng sản xuất trực tiếp". Những phát minh khoa học trở thành điểm xuất phát
ra đời những ngành sản xuất mới, những máy móc thiết bị mới, công nghệ mới,

nguyên vật liệu mới, năng lượng mới. Sự thâm nhập ngày càng sâu của khoa học
vào sản xuất, trở thành 1 yếu tố không thể thiếu được của sản xuất của sản xuất đã
làm cho lực lượng sản xuất có bước phát triển nhảy vọt, tạo thành cuộc cách mạng
khoa học và cách mạng hiện đại. Yếu tố trí lực trong sức lao động đặc trưng cho lao
động hiện đại không còn là kinh nghiệm và thói quen của họ mà là tri thức khoa học.
Có thể nói: khoa học và công nghệ hiện đại là đặc trưng cho lực lượng sản xuất hiện
đại.
Nước ta từ trước tới nay nền kinh tế lấy nông nghiệp là chủ yếu, trình độ khoa học
kỹ thuật kém phát triển. Công cụ sản xuất của ta vừa nhỏ, vừa lạc hậu so với trình
độ phát triển chung trên thế giới. Thực tế trong nhiều ngành sản xuất thủ công vẫn
là chủ yếu, lao động thủ công chiếm tỉ lệ cao, cơ giới hoá vẫn còn chưa phát triển.
Mặt khác, trong 1 thời gian khá dài, lực lượng sản xuất bị kìm hãm trong lối suy
nghĩ bảo thủ, trì trệ. Chính bởi vậy, Đại hội Đảng 6 đặt ra nhiệm vụ "Giải phóng
mọi năng lực sản xuất hiện có, khai thác mọi khả năng tiềm tàng của đất nước, sử
dụng có hiệu quặ giúp đỡ của quốc tế để phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất".
Chúng ta đang ở trong giai đoạn mà cách mạng khoa học kỹ thuật trên thế giới phát
triển một cách mạnh mẽ, nó đòi hỏi chúng ta tiếp thu cái mới một cách nhanh chóng
để phát triển nguồn lực bên trong. Hiện nay nước ta đang tiến dần lên với tự động
hoá, lực lượng lao động có trình độ, có khả năng vận hành máy móc, tay nghề thành
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

4

thạo, được đào tạo căn bản đang dần tăng lên. Cùng với sự đầu tư máy móc thiết bị
tiên tiến, Việt Nam hy vọng có thể thay đổi căn bản trình độ lực lượng sản xuất.
2. Quan hệ sản xuất
Quan hệ sản xuất là quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất (sản xuất
và tái sản xuất xã hội). Do con người không thể tách khỏi cộng đồng nên trong quá
trình sản xuất phải có những mối quan hệ với nhau. Vậy việc phải thiết lập các mối
quan hệ trong sản xuất tự nó đã là một vấn đề có tính quy luật. Nhìn tổng thể, quan

hệ sản xuất gồm 3 mặt.
- Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất, tức là quan hệ giữa người với tư liệu sản
xuất, nói cách khác là tư liệu sản xuất thuộc về ai?
- Quan hệ trong tổ chức quản ly sản xuất, tức là quan hệ giữa người với người trong
sản xuất và trao đổi của cải vật chất như: phân công chuyên môn hoá và hợp tác hoá
lao động, quan hệ giữa người quản lý và công nhân…
- Quan hệ trong phân phối sản phẩm sản xuất ra, tức là quan hệ chặt chẽ giữa sản
xuất vsà sản phẩm với cùng một mục tiêu chung là sử dụng hợp lý và có hiệu quả tư
liệu sản xuất.
Quan hệ sản xuất do con người tạo ra, nhưng nó hình thành một cách khách quan
trong quá trình sản xuất, không phụ thuộc theo ý muốn chủ quan của con người.
Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của sản xuất, giữa 3 mặt của quan hệ sản xuất
thống nhất với nhau, tạo thành một hệ thống mang tính ổn định tương đối so với sự
vận động và phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất.
Trong 3 mặt của quan hệ sản xuất, quan hệ sở hữu với tư liệu sản xuất là quan hệ
xuất phát, quan hệ cơ bản, đặc trưng cho quan hệ sản xuất trong từng xã hội. Nó
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

5

quyết định quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất, quah hệ phân phối sản phẩm cũng
như các quan hệ sản xuất khác (sự phát triển của nhân loại đã chứng kiến có 2 loại
hình sở hữu cơ bản về tư liệu sản xuất; sở hữu tư nhân và sở hữu công cộng. Sở hữu
tư nhân là loại hình sở hữu trong đó tư liệu sản xuất tập trung vào tay một số ít
người, còn đại đa số không có hoặc có rất ít tư liệu sản xuất. Vì vậy quan hệ giữa
người với người trong sản xuất vật chất và trong đời sống xã hội là quan hệ thống
trị và bị trị, bóc lột và bị bóc lột. Sở hữu công cộng là loại hình sở hữu mà trong đó
tư liệu sản xuất thuộc về mọi thành viên trong cộng đồng. Nhờ đó, quan hệ người
với người là quan hệ bình đẳng, hợp tác và giúp đỡ nhau.
Quan hệ tổ chức và quản lý sản xuất trực tiếp tác động đến quá trình sản xuất, đến

tổ chức, điều khiển quá trình sản xuất. Nó có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm quá trình
sản xuất. Quan hệ tổ chức và quản lý sản xuất do quan hệ sở hữu quyết định và nó
phải thích ứng với quan hệ sở hữu. Tuy nhiên, cũng có quan hệ tổ chức và quản lý
không thích ứng với quan hệ sở hữu, làm biến dạng quan hệ sở hữu.
Quan hệ phân phối sản phẩm sản xuất ra mặc dù do quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất
và quan hệ tổ chức quản lý sản xuất chi phối, song nó kích thích trực tiếp đến lợi ích
của con người, tác động đến thái độ của con người trong lao động sản xuất, và do
đó có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sản xuất phát triển.
ở nước ta vừa tồn tại quan hệ sản xuất mởi của quá trình đi lên chủ nghĩa xẫ hội vừa
tồn tại quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội cũ. Chúng ta quan niệm chưa đúng về
quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất, tổ chức quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm
chưa hợp lý. điều đó khiến nền kinh tế nước ta chưa thực sự phát triển. Muốn phát
triển, Đảng và Nhà nước cần xác định rõ quan hệ sở hữu cần thiết của quá trình đổi
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

6

mới, tổ chức quản lý sản xuất (đặc biệt là sự phân công chuyên môn hoá và hợp tác
hoá lao động) một cách khoa học, phân phối sản phẩm mở rộng. Đó chính là xây
dựng một quan hệ sản xuất lý tưởng trong tình hình hiện tại của nước ta.
3. Quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của phương thức sản xuất, chúng
tồn tại không tách rời nhau, tác động qua lại lẫn nhau một cách biện chứng, tạo
thành quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình đọ phát triển của lực
lượng sản xuất. Từ đó tạo nền quy luật cơ bản nhất của sự vận động, phát triển sản
xuất xã hội.
Khuynh hướng chung của sản xuất vận chuyển là không ngừng phát triển. Sự phát
triển đó xét đến cùng là bắt nguồn từ sự biến đổi và phát triển của lực lượng sản
xuất, trước hết là công cụ lao động. Sự phát triển của lực lượng sản xuất được đánh

dấu bằng trình độ của lực lượng sản xuất. Trình độ lực lượng sản xuất trong từng
giai đoạn lịch sử thể hiện trình độ chinh phục thiên nhiên của con người trong giai
đoạn lịch sử đó. Trình độ lực lượng sản xuất biểu hiện ở trình độ của công cụ lao
động, trình độ kinh nghiệm và kỹ năng lao động của con người, trình độ tổ chức và
phân công lao động xã hội, trình độ ứng dụng khoa học và sản xuất.
Sự vận động và phát triển của lực lượng sản xuất quyết định và làm thay đổi quan
hệ sản xuất cho phù hợp với nó. Khi một phương thức sản xuất mới ra đời thì yêu
cầu quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Sự
phù hợp này tạo điều kiện sử dụng và kết hợp một cách tối ưu giữa người lao động
với tư liệu sản xuất để lực lượng sản xuất có cơ sở để phát triển hoàn thiện. Sự phát
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

7

triển của lực lượng đến một mức nhất định sẽ làm quan hệ sản xuất từ chỗ phù hợp
trở thành không phù hợp với sự phát triển của lực lượng sản xuất. điều này dẫn đến
quan hệ sản xuất kìm hãm lực lượng sản xuất phát triển và yêu cầu khách quan tất
yếu là phải thay thế quan hệ sản xuất.
Như Các Mác đã viết; "Tới 1 giai đoạn phát triển nào đó, các lực lượng sản xuất vật
chất của xã hội mâu thuẫn với những quan hệ sản xuất hiện có… trong khi đó từ
trước đến giờ các lực lượng sản xuất vẫn phát triển. Từ chỗ là những hình thức phát
triển của lực lượng sản xuất, những quan hệ ấy trở thành xiềng xích của các lực
lượng sản xuất. Khi đó bắt đầu thời đại 1 cuộc cách mạng xã hội"
Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất, nhưng quan hệ sản xuất cũng có
tính độc lập tương đối và tác động trở lại sự phát triển của lực lượng sản xuất. Quan
hệ sản xuất quyết định mục đích của sản xuất, tác động đến thía độ của con người
trong lao động sản xuất, đến tổ chức phân công lao động xã hội, đến phát triển và
ứng dụng khoa học công nghệ… do đó tác động đến sự phát triển của lực lượng sản
xuất. Quan hệ sản xuất phù hợp sẽ thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất,
ngược lại sẽ kìm hãm. Và khi quan hệ sản xuất kìm hãm sự phát triển lực lượng sản

xuất thì theo quy luật chung, quan hệ sản xuất cũ sẽ được thay thế bằng quan hệ sản
xuất mới phù hợp để thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển
Quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất vừa tác động cho nhau lại vừa mâu thuẫn
với nhau. Việc giải quyết mâu thuẫn này là yêu cầu cần có. Nó phải thông qua nhận
thức và cải tạo xã hội của con người. Trong xã hội có giai cấp phải thông qua đấu
tranh giai cấp, quan cách mạng xã hội.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

8

II. Sự vận dụng của Đảng ta trong đường lối phát triển kinh tế - xã hội nước ta từ
đổi mới đến nay
Đối với nước ta để phù hợp giữa lao động sản xuất và quan hệ sản xuất, Đảng nêu
ra công nghiệp hoá đi đôi hiện đại hoá. Mặt khác chúng ta phải chú trọng xây dựng
và phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có
sự điều tiết của Nhà nước, định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là 2 nhiệm vụ thực
hiện đồng thời chúng luôn tác động thúc đẩy và hỗ trợ lẫn nhau cùng phát triển. Bởi
lẽ "Công nghiệp hoá - hiện đại hoá" tạo nên lực lượng sản xuất cần thiết cho chế độ
xã hội mới thì việc xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa chính là xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp đưa đất
nước ta tiến lên từng ngày.
1. Sự hình thành và phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần
Sau khi độc lập, nền kinh tế nước ta còn gặp vô vàn khó khăn do thói quen lao động
tự cung tự cấp, nền sản xuất nhỏ lẻ, trình độ khoa học kém phát triển, đời sống xa
hội vo cùng khó khăn… Với hoàn cảnh mới đất nước tiến lên chủ nghĩa xã hội, đòi
hỏi nước ta phải có một chế độ kinh tế phù hợp, đó là nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần.
Thời gian qua, chúng đã quá coi trọng vài trò của quan hệ sản xuất, cho rằng có thể
đưa quan hệ sản xuất đi trước để mở đường san đất, thúc đẩy lực lượng sản xuất
phát triển, quan niệm ấy là sai lầm, sự phát triển của lực lượng sản xuất trong thời

gian qua là minh chứng cho điều ấy và do đó gây ra sự mâu thuẫn giữa yêu cầu phát
triển lực lượng sản xuất với hình thức kinh tế - xã hội được áp đặt một cách chủ
quan trên đất nước ta. Mối mâu thuẫn ấy đem theo nhiều kết quả ngoài ý muốn:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

9

kinh tế kém phát triển, xã hội nảy sinh nhiều tiêu cực, tệ nạn, trình độ quản lý yếu
kém… yêu cầu cấp thiết là phải giải quyết đúng đắn mâu thuẫn giữa lực lượng sản
xuất - quan hệ sản xuất, từ đó khắc phục khó khăn và tiêu cực của nền kinh tế - xã
hội. Thiết lập quan hệ sản xuất mới với những bước đi phù hợp với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất để thúc đẩy sản xuất phát triển với hiệu quả kinh tế cao.
Đó là sự cho phép phục hồi và phát triển chủ nghĩa tư bản, buôn bán tự do rộng rãi,
nang cao đời sống xã hội,… Như lời của đồng chí Lê Khả Phiêu nói: … không chấp
nhận Việt Nam theo con đường chủ quan của tư bản nhưng không phải triệt tiêu tư
bản trên đất nước Việt Nam và vẫn quan hệ với chủ nghĩa tư bản trên cơ sở có lợi.
Cho đôi bên và như vậy cho phép phát triển thành phần kinh tế tư bản là sáng suốt.
Hay quan điểm từ Đại hội Đảng VI cũng khẳng định: Không những khôi phục thành
phần kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế cá thể mà còn phải phát triển chúng rộng rãi
theo chính sách của Đảng và Nhà nước. Nhưng điều quan trọng là phải nhận thức
được vai trò của thành phần kinh tế nhà nước trng thời kỳ quá độ.
Ngoài ra nền kinh tế nhiều thành phần này còn được vận hành theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Việc thay đổi
cơ chế quản lý kinh tế theo hướng: xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp hình
thành cơ chế kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN
khẳng định việc thay đổi quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới được tạo ra
bởi nền kinh tế nhiều thành phần.
2. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
được vận dụng trong quá trình CNH- HĐH đất nước
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -