Tính hoàn chỉnh của vỏ cảnh quan pps

Tính hoàn chỉnh của vỏ
cảnh quan


*Khái niệm

Vỏ cảnh quan Trái đất là một thể thống nhất và hoàn chỉnh về mặt cấu
trúc thành phần, đồng thời không đồng nhất về mặt lãnh thổ, có sự phân
dị thành các địa tổng thể với qui mô khác nhau. Tuy vậy bất kỳ địa tổng
thể ở qui mô nào cũng là một hệ thống có các đặc điểm sau:

- Gồm nhiều thành phần cấu tạo và giữa chúng có mối quan hệ vật chất
và năng lượng.
- Có mối liên hệ với bên ngoài và do đó mỗi địa tổng thể là một bộ phận
của một hệ thống lớn hơn.
- Sự thống nhất nội hệ thống chỉ có tính chất tương đối, do đó mỗi địa
tổng thể lại có thể phân hóa thành những địa tổng thể nhỏ hơn, tạo nên
đặc tính cấu trúc bậc của hệ thống.

* Sự thống nhất của hệ thống vật liệu

Mỗi thành phần của vỏ cảnh quan (nền đá, địa hình, thổ nhưỡng, nước,
thế giới hữu cơ, v.v…) tồn tại và phát triển theo những qui luật riêng của
nó. Tuy nhiên từng thành phần không tồn tại và phát triển một cách cô
lập, mà chúng chịu ảnh hưởng của các thành phần khác và tác động ảnh
hưởng của mình tới các thành phần khác.

Sự trao đổi không ngừng vật chất và năng lượng giữa các thành phần
riêng lẻ qui định tính hoàn chỉnh của vỏ cảnh quan. Sự phối hợp hoạt
động của tất cả các thành phần biến chúng thành một hệ thống vật liệu
thống nhất, hoàn chỉnh. Tính hoàn chỉnh của hệ thống này rất lớn và

mang đặc tính chung đến mức mà nếu trong tổng thể địa lý hay trong vỏ
cảnh quan chỉ một khâu nào đó thay đổi thì tất cả các khâu còn lại cũng
thay đổi theo.

Ví dụ: sự gia tăng dioxit cacbon trong khí quyển làm trái đất nóng lên,
băng ở vùng cực và trên núi cao sẽ tan dần làm mực nước biển dâng cao
nhận chìm các vùng đất ven biển. Địa bàn sinh sống của con người và
nhiều loại sinh vật bị thu hẹp.

Qui mô thay đổi của toàn bộ hệ thống, về căn bản, phụ thuôc vào qui mô
thay đổi của các bộ phận cấu thành riêng biệt. Do sự khác nhau về chất
nên tốc độ phát triển của các thành phần Vỏ cảnh quan khác nhau. Tùy
theo mức độ nhậy cảm đối với tác động của tự nhiên, có thể xắp xếp tính
bảo thủ của các thành phần theo thứ tự giảm dần như sau: cơ sở nham
thạch - địa hình - các hiện tượng khí hậu - nước - thổ nhưỡng - thực vật -
động vật.

Ví dụ: trong thời kỳ băng hà, mực nước đại dương hạ thấp đã ảnh hưởng
trực tiếp và gián tiếp đến đến toàn bộ Trái đất (băng hà kỷ Đệ tứ làm cho
mực nước đại dương hạ thấp tới 110m).

- Ảnh hưởng trực tiếp, đó là làm lộ ra những diện tích rộng lớn của thềm
lục địa, do vậy địa hình rìa các đại lục có những nét khác biệt. Một số
quần đảo hợp thành các đảo, một số đảo nhập vào các đại lục, một số đại
lục rời rạc được nối liền với nhau bởi các con đường cạn, theo các con
đường này động vật và thực vật trên cạn có thể di cư dẫn đến diện phân
bố của chúng bị thay đổi, trong khi đó những con đường cạn trờ thành
vật chướng ngại không thể vượt qua đối với các sinh vật dưới nước.

- Ảnh hưởng gián tiếp, đó là sự hạ thấp của mực nước đại dương sẽ dẫn

đến sự hạ thấp mực xâm thực cơ sở của các sông đổ ra đại dương, gây ra
sự tăng cường của xâm thực sâu, các sông suối khoét sâu, chia cắt bề
mặt địa hình nổi mạnh mẽ hơn.

- Ngược lại, vào thời kỳ gian băng, nước băng tan của băng hà trở lại đại
dương làm cho mực nước đại dương tăng lên, các biển ven lục địa xuất
hiện, các đại lục và các đảo tách rời, mực cơ sở xâm thực của các sông
nâng cao dẫn đến quá trình tích tụ trầm tích, sự di cư của các hệ thực vật
và động vật bị hạn chế, sự di cư của các sinh vật dưới nước tự do hơn,
các ám tiêu san hô bắt đầu tăng tiến.

Như vậy Vỏ cảnh quan về toàn thể là một hệ thống đồng thời vừa hoàn
chỉnh vừa không cân bằng.

* Ý nghĩa thực tiễn của qui luật thống nhất và hoàn chỉnh

Mọi hoạt động kinh tế của xã hội loài người thực tế là sự can thiệp vào
bước tiến triển xác định của quá trình tự nhiên trong Vỏ cảnh quan. Việc
thay thế thực vật hoang dại bằng thực vật gieo trồng, việc xây dựng các
đập trên sông, việc dẫn nước tới các miền hạn hán, việc làm khô các
đầm lầy vv…nhất định sẽ ảnh hưởng tới toàn bộ tổng thể tự nhiên của
cảnh quan và trải qua một thời gian có thể dẫn đến những kết quả bất
ngờ, trong đó có cả các kết quả trái với ý muốn của con người.

Ví dụ: sau khi đập thủy điện Trị An trên sông Đồng Nai được xây dựng,
đáy sông dưới đập bị xâm thực sâu 0,5-1,0m do thiếu hụt trầm tích, đáy
sông xâm thực hạ sâu dẫn đến sự xói lở bờ sông, kết quả là các vườn
cây, đồng ruộng thậm chí cả nhà cửa của dân cư hai bờ sông cũng bị phá
hủy.

Ngoài ra sự điều tiết nước của nhà máy thủy điện đã làm cho ranh giới
mặn-ngọt ở vùng hạ lưu bị thay đổi, kết quả là thực vật và động vật đã
phải di cư theo sự biến động của môi trường.
Như vậy có thể nói, những tác động của con người đã gây ra trong tự
nhiên một chuỗi các phản ứng dây chuyền độc đáo với hàng loạt các
thay đổi tự động.

Qui luật về tính thống nhất và hoàn chỉnh của Vỏ cảnh quan báo trước
sự cần thiết trước hết phải đánh giá tác động môi trường một cách tỉ mỉ
bất kỳ một lãnh thổ nào khi muốn sử dụng chúng vào các mục đích kinh
tế dưới hình thức này hay hình thức khác.