Giáo trình động vật thủy sinh - Dương Trí Dũng - part 3 pptx

DặNG TRấ DUẻNG. 2000
27
8. Cọỳ õởnh mỏựu
Nghión cổùu protozoa bũng mỏựu sọỳng thỗ thờch hồỹp nhỏỳt, caùc loaỷi hoaù
chỏỳt cọỳ õởnh coù thóứ laỡm bióỳn daỷng tóỳ baỡo rỏỳt khoù xaùc õởnh chờnh xaùc õổồỹc.
- Nhoớ vaỡi gioỹt mỏựu (mỏựu nuọi) vaỡo lame loợm, phuớ lamelle laỷi vaỡ daùn bũng
vaseline thỗ coù thóứ quan saùt õổồỹc trong vaỡi giồỡ.
- ổa vaỡi sồi bọng hay sồỹi thuớy tin vaỡo mỏựu trón lam õóứ haỷn chóỳ vuỡng hoaỷt
õọỹng cuớa truỡng coớ.
- Chỏỳt nhỏửy nhổ agar, gelatin coù thóứ duỡng tọỳt nhổng tọỳt nhỏỳt laỡ chỏỳt nhỏửy
cuớa methyl cellulose (cọng thổùc chóỳ dung dởch naỡy laỡ hoaỡ tan 10 g methyl
cellulose vồùi 90 ml nổồùc, nhoớ mọỹt gioỹt dung dởch naỡy vồùi 1 gioỹt mỏựu rọửi õỏỷy
lamelle thỗ quan saùt õổồỹc).
- Methylene blue coù thóứ nhuọỹm maỡu cho protozoa, thổỷc hióỷn bũng caùch
cho Methylene blue len lam rọửi laỡm khọ sau õoù nhoớ gioỹt mỏựu lón, quaù trỗnh
bừt maỡu xaớy ra.
- Dung dởch Noland coù thóứ duỡng õóứ nhuọỹm maỡu truỡng roi vaỡ truỡng coớ
(dung dởch Phenol baớo hoỡa 80 mL, Formalin 20 mL, Glycerin 4 mL vaỡ Gentian
violet 20 mg), nhoớ 1 gioỹt dung dởch naỡy lón lame, cho vaỡo 1 gioỹt mỏựu rọửi õỏỷy
lamelle laỷi.
9. Vai troỡ
- Tham gia vaỡo chu trỗnh vỏỷt chỏỳt trong thuớy vổỷc, laỡ mọỹt mừc xờch trong
chuọứi thổùc n.
- Mọỹt vaỡi loaỡi nồớ hoa gỏy muỡi khoù chởu laỡm aớnh hổồớng chỏỳt lổồỹng thởt cuớa
caù nuọi.
- Thổồỡng aớnh hổồớng khọng tọỳt cho õồỡi sọỳng con ngổồỡi
II. Hóỷ Thọỳng Phỏn Loaỷi vaỡ Caùc Giọỳng Loaỡi Thổồỡng Gỷp ồớ BSCL.
Chổồng I: Ngaỡnh õọỹng vỏỷt
28
Ngaỡnh õọỹng vỏỷt nguyón sinh õổồỹc phỏn chia thaỡnh ba ngaỡnh phuỷ: õoù
laỡ Sarchomastigophora, Sporozoa vaỡ Ciliophora.

1.
Ngaỡnh phuỷ Sarcomastigophora
Bao gọửm caùc loaỡi õọỹng vỏỷt nguyón
sinh coù cồ quan vỏỷn chuyóứn, coù
mọỹt loaỷi nhỏn, coù khaớ nng sinh
saớn huợu tờnh.
- Tọứng lồùp Mastigophora
(Flagellata): sinh vỏỷt trong õồn vở
phỏn loaỷi naỡy coù mọỹt hay nhióửu
roi, daỷng õồn õọỹc hay tỏỷp õoaỡn,
sinh saớn vọ tờnh bũng caùch phỏn
doỹc, tổỷ dổồợng, dở dổồợng hay caớ
hay.
-
Lồùp
Phytomastigophorea:
sinh vỏỷt trong hóỷ thọỳng
naỡy coù sừc tọỳ quang hồỹp, coù 1 hay roi, hỏửu hóỳt sọỳng tổỷ do.
-
Lồùp Zoomastigophorea: nhổợng sinh vỏỷt trong lồùp naỡy khọng coù sừc
tọỳ quang hồỹp, sọỳng tổỷ do hay kyù sinh, coù 1 hay nhióửu roi.
-
Tọứng lồùp Opalinata: coù nhióửu haỡng tồ, khọng coù mióỷng, coù hai hay nhióửu
nhỏn nhổng chố mọỹt daỷng,
laỡ kyù sinh.
-
Tọứng lồùp Sarchodina: coù
chỏn giaớ, coù mọỹt sọỳ giai
õoaỷn phaùt trióứn coù roi, tóỳ
Hỗnh 1.4: Caùc daỷng sinh vỏỷt Sarcodina

. A:
Amoeba
;
B: nhỗn ngang
Arcella
; C: nhỗn trón xuọỳng
Arcella
; D:
Actynophrys
; a: chỏn õọửng truỷc, cv: khọng baỡo co boùp; fv:
khọng baỡo chổùa thổùc n; n: nhỏn; l chỏn daỷng thuỡy, t: voớ.
Hỗnh 1.3: Caùc daỷng phọứ bióỳn cuớa
Mastigophora.
A:
Chlamydomonas
; B:
Euglena
; C:
Chilomonas paramoecium
; D:
Bodo
; E:
Ceratium
; c: haỷt maỡu; cy: mióỷng; cv: khọng baỡo
co boùp; n: nhỏn; p: tinh bọỹt; rc: haỷt tờch luớy
g
lucid; s: õióứm mừt.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
29
baỡo coù voớ hay khọng coù voớ bao, sinh saớn vọ tờnh bũng caùch phỏn cừt.

-
Lồùp Truỡng Chỏn
róự (Rhizopoda):
õọỳi xổùng hỗnh cỏửu,
co chỏn daỷng thuỡy
hay daỷng sồi.
-
Bọỹ Coù voớ
(Testacida):
chỏn thuỡy, coù
voớ cổùng bao
ngoaỡi.
+ Hoỹ Arcellidae
: Voớ
khọng coù phỏửn dờnh,
chỏn thuỡy ờt phỏn nhaùnh.
Caùc giọỳng loaỡi thổồỡng
thỏỳy laỡ
Arcella polypora,
Arc. vulgaris, Arc. discoides
.
+ Hoỹ Difflugidae
: voớ coù phỏửn dờnh bón ngoaỡi, caùc giọỳng thổồỡng thỏỳy laỡ
Centropyxis
(voớ khọng coù cọứ cong, hỗnh troỡn, trổùng hay hỗnh õộa, coù mọỹt lọứ,
õọửng tỏm),
Difflugia
(lọứ voớ khọng õọửng tỏm),.
+ Hoỹ Euglyphidae
: voớ coù phỏửn dờnh õóửu nhổ vaớy, coù giọỳng

Euglypha
laỡ phọứ
bióỳn.
-
Bọỹ chỏn lổồùi (Proteomyxida): chỏn lổồùi daỷng phoùng xaỷ
-
Bọỹ Amip (Amoebida): Chỏn daỷng thuỡy, khọng voớ. Thổồỡng thỏỳy laỡ
hoỹ Amoebidae vaỡ giọỳng Amoeba vồùi hai loaỡi
Am. guttula
vaỡ
Am.polypoidia
.
Hỗnh 1.5: Mọỹt sọỳ daỷng cuớa Difflugidae,
Arcellidae vaỡ Euglyphidae.
Chổồng I: Ngaỡnh õọỹng vỏỷt
30
-
Lồùp Truỡng mỷt trồỡi (Actinopoda): õọỳi xổùng hỗnh cỏửu, chỏn õọửng truỷc.
2.
Ngaỡnh phuỷ Sporozoa
Caùc loaỡi naỡy hỗnh thaỡnh
baỡo tổớ trong voỡng õồỡi cuớa noù,
mọỹt daỷng nhỏn, khọng coù roi
hay tồ, sọỳng kyù sinh.
3. Ngaỡnh phuỷ Ciliophora
Cỏỳu taỷo chuùng coù tồ õồn
giaớn hay phổùc taỷp, coù hai daỷng
nhỏn, sinh saớn vọ tờnh bũng
phỏn cừt vaỡ soù nhióửu caùch sinh
saớn hổợu tờnh.

- Lồùp Ciliata: coù õỷc
õióứm chung nhổ õỷc õióứm cuớa
ngaỡnh phuỷ.
- Bọỹ Holotrichia:
tồ õồn giaớn vaỡ coù mọỹt
daỷng
- Bọỹ Peritrichia: tồ trón thỏn bióỳn mỏỳt khi con vỏỷt trổồớng thaỡnh
nhổng tồ quanh mióỷng phaùt trióứn.Cồ thóứ daỷng cuọỳng daỡi, ỏỳu truỡng
sọỳng tổỷ do.
- Bọỹ Suctoria: khọng coù tồ khi thaỡnh thuỷc, khọng coù cuọỳng, baùm
vaỡo giaù thóứ bũng ọỳng khọng co giaớn õổồỹc, lỏỳy thổùc n bũng caùch huùt, ỏỳu
truỡng sọỳng tổỷ do, sinh saớn bũng caùch moỹc chọửi.
- Bọỹ Spirotrichia: coù ờt tồ, daỷng lọng laỡ phọứ bióỳn, tồ quanh mióỷng
roớ raỡng.
Hỗnh 1.6: Caùc daỷng sinh vỏỷt Ciliata.
A:
Chilodonella
; E:
Paramoecium
; F:
Stylonychia;
D:
Vorticella
; B:
Coleps
; C:
Cyclidium
; am: maỡng
mióỷng; az: vuỡng mióỷng; c: mióỷng; cp: vuỡng mióỷng;
ct: khọng baỡo tióu hoaù; cv: khọng baỡo co boùp, fv:

khọng baỡo chổa thổùc n; ma: nhỏn lồùn; mc: tồ
ngoaỡi; mi: nhỏn nhoớ; ob: tuùi mióỷng; pd: dộa mióỷng;
t: tuùi lọng; um: maỡng uọỳn lổồỹn; v: tióửn õỗnh.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
31
Taỡi Lióỷu Tham Khaớo
1.

Thaùi Trỏửn Baùi, Hoaỡng ổùc Nhuỏỷn, Nguyóựn vn Khang. 1970. ọỹng vỏỷt
khọng xổồng (tỏỷp 1). Nhaỡ xuỏỳt baớn Giaùo duỷc - Haỡ nọỹi.
2.

Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of
Washinton, Seattle
3.

Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A
wiley-interscience publication.
4.

Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang
Oceangraphy Institute.
Chổồng II
LẽP TRUèNG BAẽNH XE (ROTATORIA)
Truỡng Baùnh xe õổồỹc Leeuwenhoek nghión cổùu vaỡ mọ taớ õỏửu tión vaỡo nm
1703, tổỡ õoù noù õổồỹc nhióửu nhaỡ vi sinh vỏỷt vaỡ thuớy sinh vỏỷt nghión cổùu.
Chuùng laỡ sinh vỏỷt hióứn vi vồùi chióửu daỡi khoaớng 0.04 - 2.5mm thổồỡng trong
khoaớng 0.1-0.5 mm.
ổồỹc goỹi tón laỡ truỡng baùnh xe bồới vỗ nhióửu loaỡi coù voỡng tồ giọỳng nhổ baùnh
xe quay õọửng bọỹ.

Chuùng phỏn bọỳ rỏỳt rọỹng tổỡ vuỡng ven bồỡ õóỳn vuỡng nổồùc sỏu cuớa nhổợng họử
lồùn cho õóỳn caùc vuợng nổồùc rỏỳt nhoớ, chuùng cuợng coù thóứ õổồỹc tỗm thỏỳy trong õỏỳt
ỏứm vaỡ cỏy coớ õang phỏn huớy.
Phỏửn lồùn sọỳ lổồỹng truỡng baùnh xe phaùt hióỷn õổồỹc laỡ con caùi. Con õổỷc thỗ
nhoớ hồn, nhanh choùng chóỳt, ờt khi sọỳng quaù 3 ngaỡy.
I. ỷc ióứm Chung
1. ỷc õióứm chung.
Nhổợng sinh vỏỷt trong lồùp Truỡng baùnh xe õổồỹc chia thaỡnh hai bọỹ laỡ Bọỹ
noaợn saỡo chụn (
Digononta
) vaỡ Bọỹ noaợn saỡo leợ (
Monogononta
).
a.

Bọỹ noaợn saỡo chún.
Nhổợng caù thóứ caùi trong bọỹ noaợn saỡo chún coù hai buọửng trổùng, mọỹt haỡm
nghióửn vaỡ khọng coù phỏửn ọỳng ngỏửm hay phỏửn voớ.
Bọỹ naỡy õổồỹc chia thaỡnh hai bọỹ phuỷ laỡ
Bdelloidea
vaỡ
Seisonidea
.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
34
Bọỹ phuỷ Seisonidea chố coù mọỹt giọỳng laỡ Seison noù õổồỹc coi laỡ sinh vỏỷt họỹi
sinh vồùi giaùp xaùc bióứn, buọửng trổùng cuớa chuùng
khọng coù noaợn hoaỡng, con õổỷc phaùt trióứn tọỳt, voỡng
tióm mao hay tồ quanh õỏửu (
corona

) õồn giaớn.
Bọỹ phuỷ Bdelloidea thổồỡng xuỏỳt hióỷn trong
nổồùc ngoỹt, buọửng trổùng coù chổùa noaợn hoaỡng, con
õổỷc ờt õổồỹc tỗm thỏỳy, coù phỏửn sinh saớn õồn tờnh,
voỡng tióm mao phaùt trióứn maỷnh.
b.

Bọỹ noaợn saỡo leợ.
Bọỹ noaợn saỡo leợ chióỳm khoaớng 90% trong
tọựng sọỳ loaỡi Truỡng baùnh xe õổồỹc bióỳt. Chuùng coù
mọỹt buọửng trổùng, haỡm nghióửn khọng coù phióỳn
nghióửn. Chuùng coù voớ hay khọng coù voớ. Caù thóứ õổỷc
chố õổồỹc tỗm thỏỳy trong mọỹt vaỡi loaỡi, chuùng coù kờch
thổồùc nhoớ vaỡ ồớ daỷng thoaùi hoaù. Bọỹ naỡy chia thaỡnh
ba bọỹ phuỷ laỡ Ploima, Flosculariacea vaỡ
Collothecacea.
+ Trong bọỹ phuỷ Ploima bao gọửm caùc loaỡi
sọỳng bồi lọỹi tổỷ do, ven bồỡ hay ồớ vuỡng trióửu. Chuùng
laỡ nhổợng loaỡi coù chỏn vaỡ coù 2 ngoùn. Voỡng tióm mao khọng lồùn lừm.
+ Bọỹ phuỷ Flosculariacea bao gọửm nhổợng loaỡi sọỳng tổỷ do, khọng coù cuọỳng
khi trổồớng thaỡnh. Coù chỏn nhổng khọng coù ngoùn, thổồỡng thỗ coù bao bũng chỏỳt
keo. Voỡng tióm mao khọng lồùn lừm.
+ Bọỹ phuỷ Collothecacea gọửm nhổợng loaỡi coù voỡng tióm mao rỏỳt lồùn vaỡ
mióỷng nũm giổợa tióm mao giọỳng nhổ caùi phióứu, chuùng sọỳng õồn õọỹc, coù cuọỳng.
Hỗnh 3.1: Hỗnh daỷng cuớa mọỹt loaỡi
thuọỹc bọỹ noaợn saỡo chún. b: naớo;
eb: tuyóỳn baỡi tióỳt; i: ruọỹt; m: haỡm
nghióửn; pg: tuyóỳn chỏn; pt: nguyón
õồn thỏỷn; s: moùc chỏn; sg: tuyóỳn
nổồùc boỹt; st: daỷ daỡy; v: tuyóỳn noaớn

hoaỡng.
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
35
Hỗnh thaùi cồ
thóứ cuớa Truỡng baùnh
xe laỡ kóỳt quaớ cuớa
quaù trỗnh thờch nghi,
thổồỡng thỗ cồ thóứ coù
hỗnh truỷ daỡi coù khi
tổỡ daỷng laù thaỡnh
daỷng cỏửu. Cồ thóứ
chia laỡm ba phỏửn
rióng bióỷt laỡ õỏửu,
thỏn vaỡ chỏn.
+ Phỏửn õỏửu
thỗ phỏn bióỷt vồùi caùc
phỏửn khaùc roớ mỷc
duỡ khọng coù cọứ.
Phỏửn ngoaỡi cuớa
voỡng tióm mao laỡ tồ
nhổng sọỳ lổồỹng vaỡ
hỗnh daỷng tồ rỏỳt
bióỳn õọỹng. Chổùc
nng cuớa voỡng tióm
mao laỡ lỏỳy thổùc n
vaỡ vỏỷn õọỹng. Mióỷng nũm ồớ phỏửn trổồùc vaỡ giổợa voỡng tióm mao, gỏửn cuọỳi hay mỷt
buỷng.
Hỗnh 3.2: Caùc daỷng haỡm nghióửn tióu chuỏứn. A1-B1: haỡm nghióửn daỷng cardate
cuớa
Lindia

; A1: mỷt sau; B1: mỷt buỷng; C1-D1: haỡm nghióửn cuớa
Asplanchna
;
C1: mỷt sau; D1: mỷt trổồùc; E1: haỡm daỷng Forcipate cuớa
Dicranophorus
; F1:
haỡm nghióửn daỷng Uncinate cuớa
Stephanoceros
; A2-B2: haỡm cuớa
Notomata
;
A2: mỷt sau; B2: mỷt buỷng; D2-E2: haỡm cuớa
Cephalodella
; D2: mỷt sau; E2:
mỷt buỷng; F2: haỡm cuớa
Synchaeta
; f: fulcrum; m: manubrium; r: ramus; s:
uncus phuỷ; u: uncus.
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
36
Hm nghiãưn l mäüt cáúu trục âàûc biãût ca hãû tiãu họa åí Trng bạnh xe v
khäng thãø so sạnh våïi bäü pháûn no ca sinh váût khạc. Nọ cọ hçnh dảng c hnh,
nàòm giỉỵa háưu v thỉûc qun. Nọ bao gäưm mäüt hng cå xãúp phỉïc tảp hçnh thnh
mäüt bäü hm cỉïng trong sút (gi l trophi) dng âãø bàõt, xẹ, nghiãưn hay nhai thỉïc
àn
+ Pháưn cúi ca chán cọ 2 hay nhiãưu âäút nhỉng cọ khi khäng cọ, thỉåìng
thç cọ 2 gi l ngọn (âäi khi khäng cọ hay cọ 3 hồûc 4). Háu män hay läù sinh dủc
nàòm åí pháưn lỉng gäúc chán.
+ Pháưn thán: bãư ngoi bao ph bàòng mäüt låïp chitin dỉåïi biãøu bç. Nọ l låïp
mng nhỉng chè åí pháưn âáưu thç dy hån cọ dảng nhỉ cại âãûm v cọ thy hỉåïng

vo trong. ÅÍ mäüt vi loi, låïp chitin ráút mng v mãưm do nhỉng vi loi khạc
thç dy hån v cỉïng gi l v.
V cọ khi kẹm phạt triãøn, bao gäưm nhiãưu pháưn dẻp, mng, co gin âỉåüc,
thỉåìng l mäüt pháưn ca v chitin ca thán hay cọ khi chụng dy, cỉïng giäúng nhỉ
cại häüp, cọ chảm träø, khäng co gin âỉåüc, bao láúy ton thán, âa pháưn ca chán
v mäüt vi pháưn ca âáưu. Vãư sỉû biãún âäøi tỉì mãưm sang cỉïng ca v cng tháúy mäüt
säú dảng trung gian (thê dủ nhỉ giäúng
Cephalodella
).
Trong bäü phủ Bdelloidea cå thãø chia thnh nhiãưu âoản nhỉng nọ chè l sỉû
phán chia bãn ngoi âãø chè ra cạc vng gáúp nãúp ca låïp chitin khi con váût co rụt,
thäng thỉåìng cọ 15-18 âäút nhỉ thãú, nhỉng âọ khäng phi l âäút tháût sỉû.
Mu tháût sỉû ca cå thãø l mu håi xạm, håi vng âäi khi têm hay håi xanh
nhỉng thỉåìng thç mu thãø hiãûn l pháưn thỉïc àn trong äúng tiãu hoạ v cháút thi
trong bäü pháưn chỉïa cháút bi tiãút.
2. Cáúu trục ca hãû thäúng tå quanh âáưu.
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
37
Coù thóứ noùi daỷng nguyón thuớy cuớa hóỷ thọỳng tióm mao quanh õỏửu laỡ hóỷ
thọỳng trổồỡng boỡ cuớa
Ploima
. Noù chố õồn thuỏửn coù mọỹt bóử mỷt nghión ồớ phiaù trổồùc
phỏửn buỷng vồùi ờt hay nhióửu tồ bao phuớ. Vuỡng quanh mióỷng coù rỏỳt nhióửu tồ bao
phuớ nhổng vuỡng mióỷn naỡy coù thóứ mồớ rọỹng ra khióỳn cho tồ chố phuớ vaỡi chọứ hay caớ
voỡng tióm mao (hỗnh 3.3A).
Tổỡ daỷng õồn giaớn noù phaùt trióứn dỏửn trồớ thaỡnh phổùc taỷp nhổ nhióửu loaỡi. Vồùi
õọỹ daỡy vaỡ ngừn cuớa tồ trón voỡng tióm mao coù thóứ taỷo thaỡnh hỗnh õaùm mỏy hay
khoùm hoa (hỗnh 3.3B). Ngoaỷi trổỡ vuỡng mióỷng thỗ ồớ vaỡi loaỡi trón voỡng tióm mao coù
rỏỳt ờt hay khọng coù
tồ nhổ trón loaỡi

Eosphora spp
.
Ephiphanes spp
vaỡ
mọỹt sọỳ loaỡi khaùc coù
vuỡng mióỷng nhoớ
nhổng phỏửn tióm
mao khoeớ vaỡ coù
nhióửu haỡng tồ
trong suọỳt taỷo
thaỡnh õaùm hay taỷo
thaỡnh nhuù lọửi trón
voỡng tióm mao.
Synchaeta

spp
coù tồ caợm giaùc trón voỡng tióm mao (hỗnh 3.3 F), coù nhióỷm vuỷ nhổ laỡ
tai.
3. Vỏỷn õọỹng vaỡ di chuyóứn.
Hỗnh 3.3. Hỗnh aớnh cuớa voỡng tióm mao cuớa mọỹt sọỳ loaỡi tióu bióứu. Maỡng
vaỡ tồ lồùn bióứu dióứn bũng chỏỳm lồùn, tồ nhoớ laỡ chỏỳm nhoớ. A:
Dicranophorus
mỷt buỷng; B:
Floscularia
mỷt sau, coù thóứ hióỷn xoang
mióỷng; C:
Philodina
mỷt sau; D:
Conochilus
mỷt sau; E:

Cyrtonia
mỷt
bung; F:
Synchaeta
mt lổng.
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
38
Sỉû váûn chuøn hay chuøn âäüng trong táưng nỉåïc l do quạ trçnh hoảt
âäüng ca vng tiãm mao, sỉû váûn âäüng nhỉ thãú l sỉû kãút håüp ca sỉû xồõn vàûn
theo trủc v sỉû chuøn âäüng theo vng trn ca con váût. Cạc loi nhỉ
Filinia,
Hexarthra
v
Polyarthra
thỉåìng di âäüng bàòng cạch thçnh lçnh phọng âi nhåì vo sỉû
häø tråü ca pháưn phủ.
Háưu hãút sinh váût trong låïp Trng Bạnh xe l sinh váût båi läüi tỉû do, âäúi våïi
nhỉỵng loi khäng phi l phiãu sinh váût, chụng cọ chán v cọ ngọn cọ thãø trỉåìng
hay b trãn giạ thãø âọ l kãút qu ca sỉû phäúi håüp giỉỵa vng tiãm mao quanh âáưu
v hoảt âäüng âáøy ca ngọn chán. Cọ kh nàng cạc ngọn chán s âënh hỉåïng sút
quạ trçnh b v båi. ÅÍ chán v ngọn ca Trng bạnh xe cọ tuún chán, tuún ny
tiãút ra cháút giụp cå thãø bạm dênh vo giạ thãø.
4. Hm v phiãún nghiãưn.
Theo hçnh thại v hoảt âäüng ca hm nghiãưn v pháưn nghiãưnthç tháúy nọ cọ
sỉû khạc biãût låïn theo táûp tênh säúng ca con váût nháút l táûp tênh láúy thỉïc àn.
Thỉïc àn âỉåüc âỉa vo miãûng bàòng hoảt âäüng ca vng tiãm mao, xúng
âãún háưu v vo thỉûc qun. Chè åí pháưn trỉåïc màût lỉng ca hm nghiãưn cọ nhỉỵng
häú cho phẹp thỉïc àn âi qua. Pháưn gäúc ca cå quan ny cọ nhiãưu bọ cå v hm
cỉïng âiãưu khiãøn sỉû hoảt âäüng ca c pháưn hm. Xun qua hm nghiãưn, thỉïc àn
phi âỉåüc chuøn qua phiãún nghiãưn.

Phiãún nghiãưn cọ mäüt mnh giỉỵa v ba âäi mnh bãn, hçnh dảng ca chụng
biãún âäøi v phán chia âàûc biãût. Pháưn gäúc gi l
fulcrum
l nãưn cho hai pháưn
rami
bạm vo, bäü ba ny gi l
incus
(
Fulcrum + 2 rami = incus
).
Hai pháưn
unci
cọ ràng v biãún âäüng theo nhiãưu mỉïc, mäùi mnh cọ nhiãưu
ràng bạm phêa bãn tảo thnh
manubrium
. Sỉû kãút håüp giỉỵa
uncus
v
manubrium
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
39
taỷo thaỡnh
malleus
(
Uncus + manubrium = malleus
). Nhổ thóỳ phióỳn nghióửn (
trophi
)
bao gọửm mọỹt
incus

vaỡ hai
malleus
(
trophi = incus + 2 mallei
). Cuọỳi cuỡng cho thỏỳy
haỡm nghióửn gọửm taùm phióỳn cồ baớn nhổng hỗnh daỷng khaùc nhau coù thóứ chia laỡm 6
kióứu chờnh.
a.

Kióứu Malleate
(hỗnh 3.4B): õỷc trổng cho loaỡi phióu sinh yóỳu õuọỳi.
b.

Kióứu Virgate
(hỗnh 3.2): nhoùm naỡy coù fulcrum daỡi vaỡ coù phỏửn gọỳc to õóứ
baùm vaỡo phỏửn dổồùi hỏửu. Phỏửn cồ khoeớ giọỳng nhổ caùi voỡm ồớ phiaù trón
cuớa phỏửn dổồùi hỏửu
thỗ tổỷ do vaỡ õổồỹc
bao bũng lồùp
chitin, khi noù co
ruùt coù hoaỷt õọỹng
nhổ laỡ piston õổa
thổùc n vaỡo mióỷng
vaỡ lọứ nghióửn.
Nhổợng sinh vỏỷt
trong lồùp truỡng
baùnh xe coù cỏỳu taỷo
haỡm nghióửn kióứu naỡy coù khaớ nng huùt chỏỳt dởch tổỡ tóỳ baỡo thổỷc vỏỷt vaỡ vi
sinh vỏỷt khaùc. Plankton, periphyton vaỡ maợnh vuỷn hổợu cồ laỡc n chuớ
yóỳu cuớa nhoùm sinh vỏỷt naỡy.

c.

Kióứu Cardate
(hỗnh 3.1 A, B): daỷng haỡm nghióửn naỡy xuỏỳt hióỷn trong
tọứng hoỹ Lindiinae, chổùc nng laỡ huùt nhổng caớ haỡm nghióửn coù thóứ dao
õọỹng quanh truỷc ngang, vaỡ nỏng õồớ cho phỏửn trón hỏửu, thổùc n chờnh
Hỗnh 3.4. Mọỹt sọỳ daỷng haỡm nghióỳn. A-B: haỡm Malleate cuớa
Epiphanes senta
; A: caỷnh traùi; B: caỷnh trổồùc; C: caỷnh trổồùc cuớa
haỡm nghióửn kióứu Malleoramate ồớ
Floscularia
; D-E: sồ õọử cuớa
haỡm daỷng ramate cuớa noaợn saỡo chún; D: nhỗn thúng; E: caỷnh
trổồùc
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
40
ca sinh váût thüc täøng h ny periphyton v mnh vủn hỉỵu cå, vai
tr váût dỉỵ l tảm thåìi.
d.

Kiãøu Forcipate
(hçnh 3.6 E): phiãún nghiãưn di, cỉïng chëu âỉûng cho pháưn
lỉng bủng, thêch håüp cho viãûc th ra ngoi miãûng âãø bàõt v xẹ con mäưi
(protozoa v âa bo cåí nh), cọ thãø th ra tåïi
1
/
2
chiãưu di.
e.

Kiãøu Incudate
(hçnh 3.6 C,D): phiãún nghiãưn täưn tải v cạc pháưn khạc
thoại hoạ ngoải trỉì
rami
läưi ra nhỉ cại kẻp. Pháưn cå ca hm nghiãưn
gim, thỉïc àn ca nhọm ny ch úu l âäüng váût näøi.
f.

Kiãøu Ucinate
(hçnh 3.6 F): loải ny thêch håüp cho viãûc càõn xẹ v tiãu hoạ
plankton, periphyton v detritus, mäüt mnh trung gian hay pháưn
uncus
phủ l pháưn di âäüng chênh trãn
rami
.
g.

Kiãøu Ramate
(hçnh 3.7 D, E): loải ny âàûc trỉng cho bn àn periphyton ,
plankton v vủn hỉỵu cå. Cạc pháưn khạc tiãu gim ngoi trỉì pháưn
unci
cn lải dảng bạn nguût. Khäng cọ
fulcrum
.
h.

Kiãøu Malleoramate
(hçnh 3.7 C): dảng ny giäúng våïi dảng Ramate nhỉng
cọ vi ràng bủng âáưu tiãn låïn hån, håi phạt triãøn v tạch råìi trong khi
pháưn ràng cn lải thç nh hån. Fulcrum täưn tải nhỉng nh.

5.
Thỉïc àn v phỉång thỉïc bàõt mäưi.
Trong nhọm Trng bạnh xe àn thỉûc váût säúng bạm v säúng tỉû do l nhỉỵng
sinh váût àn lc, thủ âäüng nhỉ
Filinia, Keratella; Euchlanis, Brachionus
Vng tiãm
mao quanh âáưu l bäü pháûn quan trng ca con váût hỉåïng thỉïc àn trong nỉåïc nhỉ
periphyton, sinh váût näøi cåí nh khạc v mnh vủn hỉỵu cå táûp trung lải åí våïi
nhọm àn tảp thç chụng cọ thãø láúy nhỉỵng mnh hỉỵu cå våïi cåí thêch håüp.
Bn bàõt mäưi ch âäüng nhỉ
Asplanchna, Synchaeta, Trichocerca
s phạt
hiãûn ra con mäưi ca nọ nhåì vo ráu cm giạc hay sỉû phạt hiãûn hoảt cháút sinh hoạ