Bài 9: Sở hữu trí tuệ và thương mại quốc tế

1
















BÀI 9
Sở hữu trí thuệ và thương
mại quốc tế

2
Bài 9. Sở hữu trí thuệ và thương mại quốc tế

NỘI DUNG

NỘI DUNG 1: Tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ đối với các nhà xuất
khẩu
1. Tại sao quyền sở hữu trí tuệ lại quan trọng đối với các nhà xuất khẩu
2. Một số lỗi thông thường nhất về sở hữu trí tuệ mà các nhà xuất khẩu hay mắc phải

NỘI DUNG 2: Kiểm tra quyền thực hiện
1. Tra cứu thông tin nhãn hiệu
2. Tra cứu thông tin sáng chế

NỘI DUNG 3: Sở hữu trí tuệ trong việc thuê gia công quốc tế
1. Giới thiệu
2. Những vấn đề cần lưu ý khi thuê gia công ở nước ngoài

NỘI DUNG 4: Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ tại thị trường xuất khẩu
1. Con đường quốc gia
2. Con đường khu vực
3. Con đường quốc tế


GIỚI THIỆU CHUNG

Một số người nói rằng việc sử dụng hệ th
ống sở hữu trí tuệ giống như “lưỡi giáo”
hoặc "chiếc khiên" trong môi trường kinh doanh có tính cạnh tranh cao. Tầm quan
trọng của sở hữu trí tuệ gia tăng từng ngày, từng tháng và từng năm vì hàng ngàn, có
lẽ hàng chục ngàn công nghệ mới đang được phát triển và sử dụng để cải thiện hoặc
bổ sung các tính năng mới cho các sản phẩm hiện có hoặc tạo ra sản phẩm hoàn toàn
mới.

Trong Bài học này, chúng ta sẽ
tìm hiểu tại sao quyền sở hữu trí tuệ lại có vai trò quan
trọng đối với các nhà xuất khẩu và cần làm những gì để ngăn chặn các vấn đề về sở
hữu trí tuệ và cách thức giải quyết các vấn đề đó một cách thực tế và có hiệu quả. Khi
một doanh nghiệp có kế hoạch xuất khẩu sản phẩm sang nước khác, thì điều quan

trọng là doanh nghiệp đó ph
ải có những bước đi tiên phong và kịp thời để bảo hộ các
tính năng đặc biệt của sản phẩm bởi các công cụ khác nhau của hệ thống sở hữu trí
tuệ tại thị trường xuất khẩu liên quan. Điều này giúp củng cố vị trí của doanh nghiệp

3
trên thị trường xuất khẩu. Nếu không thực hiện các biện pháp có tính chất phòng
ngừa để bảo vệ sở hữu trí tuệ và để giải quyết tranh chấp liên quan bất kỳ thì có thể
dẫn đến thua lỗ lớn.


MỤC TIÊU CỦA BÀI HỌC

1. Giúp bạn hiểu được tại sao sở hữu trí tuệ lại có vai trò quan trọng đối với các nhà
xuất khẩu.

2. Giúp bạn phân tích một số chiến lược quan trọng mà có thể được áp dụng để
tránh xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác tại thị trường xuất khẩu.

3. Giúp bạn biết các cách thức khác nhau để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và áp dụng
chúng trong công việc kinh doanh ở nuớc ngoài.

4. Giúp bạn phân tích một số vấn đề quan trọng về sở hữu trí tuệ cần được quan tâm
khi lập kế hoạch thuê gia công ở nước ngoài.


NỘI DUNG 1: Tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ đối với các nhà xuất
khẩu

1. Tại sao quyền sở hữu trí tuệ lại có vai trò quan trọng đối với các nhà xuất

khẩu

Các quyết định kinh doanh xâm nhập vào thị trường nước ngoài, xuất khẩu hàng
hoá và dịch vụ không phải là không có rủi ro và thách thức: xuất khẩu liên quan
đến sự đầu tư đáng kể v
ề tài chính, quản lý và nguồn lực sản xuất. Vì vậy, nó đòi
hỏi phải được lập kế hoạch và thực hiện một cách thận trọng.

Nhìn chung, các doanh nghiệp cần phải tiến hành đánh giá xem liệu họ đã sẵn
sàng bắt tay vào hoạt động xuất khẩu hay chưa và liệu sản phẩm của họ có thực
sự xuất khẩu được hay không. Trong quá trình đánh giá liệu sản phẩm có thể
xuất
khẩu được hay không, các doanh nghiệp nên xem xét các yếu tố khác nhau như
cải tiến sản phẩm, giấy phép xuất khẩu, hợp chuẩn, hỗ trợ sau bán hàng và giá cả
xuất khẩu hợp lý, v.v..

Khi gặp phải những câu hỏi này trước khi đưa sản phẩm ra thị trường xuất khẩu,
các nhà xuất khẩu thường quên không xem xét các vấn đề sở hữu trí tuệ. Việc này

4
có thể là khá tốn kém và nên được các nhà xuất khẩu giải quyết trước khi quá
muộn. Vấn đề về sở hữu trí tuệ cần được quan tâm khi xây dựng một kế hoạch
xuất khẩu? Các lỗi phổ biến nhất về sở hữu trí tuệ mà các nhà xuất khẩu nên tránh
là gì?

(1) Độc quyền
Quyền sở hữu trí tuệ mang lại sự độc quyền cho các tính năng kỹ thuật nhất
định của sản phẩm, cho phép chủ sở hữu có thể ngăn ngừa hoặc ngăn không
cho người khác sử dụng các tính năng kỹ thuật đó nhằm mục đích thương mại
trên thị trường. Điều này giúp các doanh nghiệp kiểm soát được việc sử dụng

nhãn hiệu và các đặc điểm có tính đổi mới và sáng tạo của sản phẩm của mình
và tăng cường vị thế cạnh tranh của của doanh nghiệp trên thị trường xuất
khẩu.

(2) Ngăn chặn việc làm giả
Nếu sản phẩm được xuất khẩu thành công sang một thị trường nhất định, điều
đó có nghĩa là sớm muộn gì thì các đối thủ cạnh tranh cũng sẽ sản xuất ra sản
phẩm giống hoặc tương tự để cạnh tranh với các sản phẩm liên quan. Nếu
không bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ thì sẽ thật khó hoặc không thể ngăn chặn
được việc làm giả hàng hoá và việc tổn thất về lợi nhuận có thể là đáng kể.

(3) Tránh xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác
Việc không quan tâm đến các vấn đề sở hữu trí tuệ có thể dẫn đến thiệt hại lớn
hoặc gây phá sản nếu sản phẩm của bạn bị cho là xâm phạm quyền sở hữu trí
tuệ của người khác trên thị trường xuất khẩu. Thậm chí, nếu sáng chế, kiểu
dáng công nghiệp hoặc nhãn hiệu không được bảo hộ ở nước sở tại, thì điều
này không có nghĩa là không có ai bảo hộ chúng trên thị trường xuất khẩu. Một
sản phẩm có các đặc điểm chức năng ho
ặc thẩm mỹ có thể không được bảo
hộ ở nước sở tại nhưng lại được bảo hộ dưới dạng các quyền sở hữu trí tuệ
bởi người khác trên thị trường xuất khẩu. Điều tương tự cũng xảy ra đối với
nhãn hiệu.

(4) Tiếp cận thị trường mới thông qua li-xăng, nhượng quyền thương mại,
liên doanh, v.v.
Việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ giúp cho các doanh nghiệp tiếp cận với thị
trường mới một cách dễ dàng thông qua các hợp đồng li-xăng, nhượng quyền
thương mại, thành lập liên doanh hoặc ký kết hợp đồng hợp tác với các doanh
nghiệp khác. Quyền sở hữu trí tuệ giúp các doanh nghiệp thiết lập quan hệ đối
tác với các doanh nghiệp khác để sản xuất, tiếp thị, phân phối hoặ

c vận chuyển
hàng hóa và dịch vụ trên các thị trường nước ngoài. Quyền sở hữu trí tuệ cũng

5
mang lại cho doanh nghiệp của bạn sức mạnh thương lượng lớn hơn khi li-
xăng công nghệ cho các doanh nghiệp khác quan tâm đến công nghệ độc
quyền, các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả, kiểu dáng, nhãn hiệu, v.v. của
doanh nghiệp bạn.

(5) Bảo hộ những cải tiến đối với sản phẩm
Việc cải tiến sản phẩm, kiểu dáng, thương hiệu hoặc bao bì sản phẩm để thích
ứng với (các) thị trường xuất khẩu mà đòi hỏi những nỗ lực sáng tạo và/hoặc
đổi mới nhất định thì có thể được bảo hộ bởi các quyền sở hữu trí tuệ nhằm
bảo đảm sự độc quyền đối với những cải tiến đó.

(6) Đàm phán với nhà phân phối, nhập khẩu hoặc các đối tác khác
Việc đàm phán ký kết hợp đồng với các nhà phân phối, nhập khẩu hoặc đối tác
khác phải lưu ý đến các vấn đề sở hữu các quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt nếu
sản phẩm sẽ được sản xuất ở nước ngoài hoặc sẽ được cải tiến, đóng gói
hoặc phân phối bởi các đối tác nước ngoài.

(7) Tiếp thị sản phẩm
Việc tiếp thị sản phẩm của bạn sẽ dựa nhiều vào hình ảnh thương hiệu của
doanh nghiệp, được thể hiện chủ yếu ở nhãn hiệu gắn vào sản phẩm đó mà
nếu không được bảo hộ thì sẽ không thể hoặc rất khó thực thi khi bị đối thủ
cạnh tranh sao chép hay bắt chước.

(8) Thời điểm tham gia vào các hội chợ và triển lãm thương mại
Thời điểm tham gia vào các hội chợ và triển lãm thương mại sẽ phụ thuộc vào
việc bạn đã đăng ký sáng chế hoặc kiểu dáng sản phẩm của mình hay chưa vì

việc bộc lộ sớm sản phẩm có tính sáng tạo có thể dẫn đến việc mất tính mới và
gây khó khăn cho bạn khi nộp đơn đăng ký sau đó. Việc tham gia các hội chợ
và triển lãm thương mại cũ
ng có thể mang lại cho bạn những rắc rối nếu sản
phẩm được trưng bày của mình xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người
khác.

(9) Xác định giá của sản phẩm
Giá sản phẩm của bạn có thể bị ảnh hưởng bởi mức độ mà thương hiệu hoặc
nhãn hiệu của bạn được thừa nhận hay đánh giá bởi người tiêu dùng trên thị
trường xuất khẩu, và mức độ cạnh tranh mà sản phẩm của bạn sẽ gặp phải từ
các sản phẩm trùng hoặc tương tự.

(10) Huy động vốn

6
Trong quá trình huy động vốn, việc sở hữu nhiều bằng độc quyền sáng chế đối
với các tính năng kỹ thuật sáng tạo của sản phẩm thường là rất hữu ích trong
việc thuyết phục các nhà đầu tư, các nhà đầu tư mạo hiểm hoặc ngân hàng tin
tưởng vào các cơ hội kinh doanh có được đối với sản phẩm của bạn.

2. Một số lỗi phổ biến nhất về sở hữu trí tuệ mà các nhà xuất khẩu hay mắc
phải
Các nhà xuất khẩu thường chỉ nhận ra vai trò quan trọng của việc bảo hộ quyền sở
hữu trí tuệ của mình khi đã quá muộn, nghĩa là khi họ gặp phải các doanh nghiệp
làm hàng giả hoặc hàng nhái sản phẩm của mình hoặc khi bị cáo buộc xâm phạm
quyền của người khác. Một số lỗi phổ biến nhất mà các nhà xuất khẩu thường mắc
phải là:

(1) Nghĩ rằng bảo hộ sở hữu trí tuệ có hiệu lực trên toàn cầu

Nhiều nhà xuất khẩu tin rằng bằng cách nộp đơn đăng ký nhãn hiệu, sáng chế
hoặc kiểu dáng công nghiệp ở nước sở tại thì họ sẽ tự động nhận được sự bảo
hộ trên toàn thế giới. Tuy nhiên, quyền sở hữu trí tuệ có tính lãnh thổ và các Cơ
quan sở hữu trí tuệ chỉ cấp văn bằng bảo hộ theo pháp luật của quốc gia (hoặc
vùng) có liên quan.

(2) Cho rằng pháp luật và thủ tục bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là giống nhau
trên toàn thế giới
Tuy đã có sự hài hoà đáng kể về pháp luật và thủ tục đăng ký quyền sở hữu trí
tuệ trên toàn thế giới, nhưng có sự khác nhau về nhiều vấn đề ở các nước
khác nhau. Ví dụ, đối với chương trình máy tính, các quốc gia khác nhau có
pháp luật được áp dụng đối với đối tượng này cũng khác nhau. Một ví dụ khác
là việc bảo hộ kiểu dáng công nghiệp sẽ tùy thuộc vào hệ thống pháp luật mà
theo đó kiểu dáng có thể được bảo hộ theo pháp luật kiểu dáng công nghiệp,
pháp luật quyền tác giả, pháp luật nhãn hiệu hoặc pháp luật cạnh tranh không
lành mạnh. Vậy, các doanh nghiệp nên tìm hiểu về pháp luật được áp dụng tại
quốc gia nơi doanh nghiệp dự định sẽ thương mại hóa các sản phẩm của mình.
Bộ sưu tập về pháp luật có thể truy cập trực tuyến (CLEA) của WIPO là một
nguồn dữ liệu quan trọng để làm việc này (

(3) Không sử dụng hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ khu vực hoặc quốc tế
Đăng ký sở hữu trí tuệ ở nhiều cơ quan sở hữu trí tuệ quốc gia có thể là rất tốn
kém. Các hệ thống bảo hộ khu vực và quốc tế, nếu có, là một cách thức hữu
hiệu để đăng ký sở hữu trí tuệ tại nhiều nước khác nhau trên thế gi
ới.

(4) Bỏ lỡ thời hạn nộp đơn đăng ký sở hữu trí tuệ ở nước ngoài

7
Đơn đăng ký sáng chế cần phải được nộp ở nước ngoài trong vòng 12 tháng

kể từ ngày nộp đơn trong nước. Thời hạn này được coi là “thời hạn ưu tiên”.
Việc không nộp đơn trong thời hạn ưu tiên này có thể dẫn đến việc mất khả
năng được cấp bằng độc quyền sáng chế ở nước ngoài do mất tính mới.
Nguyên tắc tương tự cũng được áp dụng đối với kiểu dáng công nghiệp và thời
hạn ưu tiên của đối tượng này là 6 tháng.

(5) Bộc lộ thông tin quá sớm hoặc không có hợp đồng bảo mật hay không
bộc lộ
Việc bộc lộ thông tin về sản phẩm sáng tạo hoặc kiểu dáng mới nhất của bạn
cho các đối tác kinh doanh tiềm năng, đại lý xuất khẩu, nhà phân phối hoặc đối
tác bất kỳ, trước khi nộp đơn đăng ký đối tượng đó hoặc không có hợp đồng
bằng văn bản yêu cầu giữ bí mật, có thể khiến bạn mất quyền đối với sáng chế
hoặc kiểu dáng của mình. Trên thực tế, sản phẩm của bạn sẽ không còn được
coi là mới và có khả năng được bảo hộ sáng chế nữa, nên người khác có thể
nộp đơn đăng ký sáng chế và khiến bạn không được phép sử dụng sáng chế
của chính mình nữa.

(6) Không kiểm tra xem nhãn hiệu đã bị đăng ký hoặc đang được sử dụng
bởi đối thủ cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu hay chưa
Việc sử dụng một nhãn hiệu ở nước ngoài trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu
đã được đăng ký hoặc đang được sử dụng bởi một doanh nghiệp khác có thể
bị coi là hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu của họ. Doanh nghiệp này
có thể yêu cầu bạn ngừng việc sử dụng nhãn hiệu đó hoặc yêu cầu bạn bồi
thường thiệt hại vì hành vi xâm phạm quyền, và đây có thể là một cú sốc lớn
cho toàn bộ chiến lược tiếp thị và xuất khẩu của doanh nghiệp.

(7) Xuất khẩu sản phẩ
m được sản xuất theo li-xăng mà không được phép của
chủ sở hữu
Nếu nhận li-xăng công nghệ từ doanh nghiệp khác, thì doanh nghiệp cần phải

chắc chắn rằng mình có quyền xuất khẩu sản phẩm chứa công nghệ đó, để
tránh việc xâm phạm quyền của chủ sở hữu. Khu vực địa lý mà sản phẩm
được cấp phép thương mại hoá nói chung được xác định rõ trong hợp
đồng li-
xăng.

(8) Không xác định vấn đề sở hữu quyền sở hữu trí tuệ khi thuê gia công
Nhiều doanh nghiệp nhận việc sáng tạo, sản xuất hoặc thiết kế sản phẩm cho
các doanh nghiệp khác, thường là các doanh nghiệp ở nước ngoài. Nhưng các
doanh nghiệp này thường quên không bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của mình ở
các nước đó hoặc quên không quy định rõ về các vấn đề về chủ sở hữu đối với

8
kiểu dáng, sáng chế, phần mềm, v.v. trong hợp đồng gia công với các nhà sản
xuất nước ngoài. Điều nguy hại ở đây chính là sự hiểu lầm về chủ sở hữu các
quyền sở hữu trí tuệ có thể phát sinh giữa doanh nghiệp thuê gia công và
doanh nghiệp gia công thực hiện công việc. Có sự khác biệt lớn trong pháp luật
của các quốc gia quy định về chủ sở hữu các quyền phát sinh trong công việc
được ký hợp đồng và các quy định khác nhau nói chung được áp dụng đối với
các quyền sở hữu trí tuệ khác nhau. Đây là lý do tại sao việc tìm hiểu về pháp
luật của thị trường xuất khẩu liên quan là rất quan trọng nhằm đưa các điều
khoản cụ thể trong hợp đồng gốc giữa hai doanh nghiệp để làm rõ các vấn đề
sở hữu các quyền đối với sản phẩm sáng tạo hay sáng chế bất kỳ được tạo ra
từ hợp đồng.

(9) Xin cấp li-xăng đối với sản phẩm trên thị trường mà sáng chế, kiểu dáng
hoặc nhãn hiệu có liên quan không được bảo hộ
Nhiều doanh nghiệp cấp li-xăng nhằm cho phép các doanh nghiệp nước ngoài
sử dụng quyền sở hữu trí tuệ của mình để lấy một khoản phí li-xăng trọn gói
hoặc phí li-xăng định kỳ. Hợp đồng li-xăng thường bao gồm các điều khoản liên

quan đến việc chia sẻ bí quyết công nghệ, cũng như cho phép sản xuất
và/hoặc bán sản phẩm do bên cấp li-xăng phát triển. Điều quan trọng là phải
đảm bảo rằng các quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến sản phẩm đo đang được
li-xăng phải được bảo hộ đầy đủ ở nước có liên quan, dù hợp đồng li-xăng
được thương lượng ở đâu và rằng hợp đồng phải bao gồm các điều khoản phù
hợp nhằm xác định rõ vấn đề chủ sở hữu đối với các quyền sở hữu trí tuệ đó.

(10) Sử dụng nhãn hiệu không phù hợp với thị trường nhất định
Có rất nhiều ví dụ về các doanh nghiệp chỉ khi bắt đầu tiếp thị sả
n phẩm hay
dịch vụ trên thị trường nước ngoài mới nhận ra rằng nhãn hiệu của mình không
phù hợp với thị trường đó vì: (a) nhãn hiệu có ý nghĩa tiêu cực hoặc không hay
theo ngôn ngữ hoặc văn hóa địa phương, hoặc (b) nhãn hiệu không thể đăng
ký được ở Cơ quan sở hữu trí tuệ quốc gia. Điều quan trọng là các doanh
nghiệp cần phải đảm bảo rằng nhãn hiệu đó phả
i phù hợp với thị trường nhất
định và đã được đăng ký trước khi tung sản phẩm mang nhãn hiệu đó ra thị
trường.


Cuối cùng, có rất nhiều lý do để bảo đảm rằng các vấn đề sở hữu trí tuệ phải được
xem xét một cách kỹ lưỡng khi xây dựng kế hoạch xuất khẩu và rằng công ty bạn
đã áp dụng đầy đủ các biện pháp để: (a) không đảm b
ảo xâm phạm quyền sở hữu
trí tuệ của người khác; và (b) hạn chế cơ hội của các đối thủ cạnh tranh trong việc
chiếm đoạt các thành quả sáng chế và sáng tạo của bạn. Một số biện pháp thực
hiện sớm trong quá trình lập kế hoạch có thể chứng tỏ cực kỳ có giá trị thực sự khi

9
hoạt động xuất khẩu bắt đầu.

Tham khảo thêm 1-1: Vụ việc của Nike







Khi cố gắng đăng ký nhãn hiệu hiện rất nổi tiếng giờ "Nike" ở các nước khác trên
thế giới thì hãng Nike phát hiện ra rằng ở Tây Ban Nha chữ "Nike" đã được nhà
phân phối cũ của mình đã được đăng ký nhiều năm trước đó bởi một Công ty của
Tây Ban Nha có tên là Cidesport (trước khi nhãn hiệu “Nike” trở nên nổi tiếng). Vì
thế, hãng Nike chỉ có thể bán sản phẩm của mình tại Tây Ban Nha bằng cách sử
dụng nhãn hiệu “Swoosh”, thay vì sử dụng nhãn hiệu Nike. Gần đây, sau nhiều
năm đấu tranh tại các tòa án Tây Ban Nha, Tòa án tối cao của Tây Ban Nha đã ra
phán quyết cấp quyền sử dụng nhãn hiệu “Nike” cho hãng Nike.


NỘI DUNG 2: Kiểm tra quyền thực hiện

Việc đầu tiên khi xuất khẩu là bạn phải bảo đảm rằng sản phẩm của mình không xâm
phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác tại thị trường xuất khẩu. Việc này còn
được gọi là phân tích "quyền thực hiện " và, tùy thuộc vào sản phẩm liên quan, có thể
bao gồm việc tra cứu nhãn hiệu một cách sơ bộ hoặc nghiên cứu kỹ lưỡng đối với tất
cả các quyền sở hữu trí tuệ. Một số vấn để phổ biến của việc phân tích này bao gồm:

1. Tra cứu nhãn hiệu
Kiểm tra xem nhãn hiệu mà bạn đang có ý định sử dụng hoặc nhãn hiệu bất kỳ có
khả năng tương tự đến mức có thể gây nhầm lẫn đang được sử dụng hoặc đã

được đăng ký trước tại Cơ quan nhãn hiệu của nước có liên quan hay không. Việc
tra cứu nhãn hiệu tại các thị trường xuất khẩu có
liên quan là rất quan trọng trước khi bắt đầu hoạt
động xuất khẩu và tốt hơn nếu việc này được
thực hiện trước khi lựa chọn nhãn hiệu. Danh
mục các cơ sở dữ liệu nhãn hiệu trực tuyến để