skkn bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 9 với dạng bài tập p2o5 tác dụng với naoh hoặc koh

Trường THCS Lý Tự Trọng CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
đĐộc lập- Tự do- Hạnh phúc






SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI LỚP 9
VỚI DẠNG BÀI TẬP P
2
O
5
TÁC DỤNG
VỚI NaOH hoặc KOH



Họ và tên tác giả: Trần Thị Đức Hạnh.
Chức vụ : Giáo viên giảng dạy môn Hóa – Sinh lớp 9



A/ HOÀN CẢNH NẢY SINH ÁP DỤNG SKKN
I -Lời mở đầu:
Nghị quyết Quốc hội khóa X kỳ họp thứ 8 về công tác đổi mới giáo dục phổ
thông với mục tiêu là xây dựng nội dung chương trình và phương pháp giáo dục toàn

diện cho thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước , phù hợp với thực tiễn và truyền thống Việt
Nam, tiếp cận trình độ giáo dục ở các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới.
Để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục người giáo viên cần có sự hiểu biết và nắm bắt
chắc chắn những sự thay đổi về nội dung và phương pháp giảng dạy cũng như những
yêu cầu trong công tác đổi mới phương pháp - đó chính là lấy học trò làm trung tâm ,
phát huy tính tích cực học tập của học sinh . Học sinh tự tìm tòi kiến thức, vận dụng
những kiến thức đã học vào quá trình giải các bài tập vào thực tế đời sống .
Đối với bộ môn hóa học thì đây là một môn khoa học thực nghiệm , học sinh cần
nghiên cứu các kiến thức trên cơ sở các thí nghiệm biểu diễn, thí nghiệm thực hành
Qua đó học sinh phải biết tổng hợp kiến thức đồng thời vận dụng các kiến thức đã
học vào giải các dạng bài tập là một vấn đề hết sức quan trọng . Thông qua việc giải
các bài tập ấy nhằm giúp học sinh cũng cố các kiến thức đã học một cách có hệ thống
, đồng thời phân loại được các dạng toán , các dạng bài tập một cách vững chắc .
Đối với bộ môn hóa học thì thường có hai dạng bài tập là bài tập định tính và
bài tập định lượng . Với hai dạng bài tập này thì có thể dùng phương pháp trắc
nghiệm khách quan , trắc nghiệm tự luận hoặc hoặc phương pháp tự luận để học sinh
làm quen.
Trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ngoài việc rèn luyện kỹ năng giải bài tập
cho học sinh còn một vấn đề hết sức quan trọng nữa đó là những kiến thức của người
thầy . Là giáo viên giảng dạy bộ môn hóa học đòi hỏi giáo viên phải có sự hiểu biết
rộng về vốn kiến thức , phải biết phân loại các dạng bài tập và phát triển các dạng bài
tập ấy ở dạng cao hơn thành các chuyên đề qua đó giúp cho học sinh nắm kỹ hơn
kiến thức và đi sâu vào các dạng bài tập cơ bản , bài tập nâng cao, hệ thống hóa được
chương trình đã học và có tính sáng tạo trong học tập, trong việc giải toán hóa học.
Đề tài đă được thục nghiệm và áp dụng có kết quả tốt.
I I Thực trạng của vấn đề cần nghiên cứu :
1- Thực trạng của vấn đề nghiên cứu :
Bản thân là một giáo viên đã tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi môn hóa học
trong quá trình giảng dạy đã phát hiện ra một số sai lầm của các em khi giải các bài

tập hóa học nâng cao dạng P
2
O
5
tác dụng với kiềm. Từ đó tôi đi tới suy nghĩ cần phải
có một hệ thống bài tập dạng này một cách tổng quát và hệ thống nhằm giúp giáo
viên và học sinh tránh được những sai sót đáng tiếc và giải các dạng bài tập này một
cách dễ dàng hơn.


2 Kết quả của thực trạng trên:
Có một lần khi luyện toán cho một nhóm học sinh khi giải đến dạng bài tập
P
2
O
5
tác dụng với dd NaOH ( hoặc KOH ) tôi phát hiện ra sai lầm của học sinh như
sau :
Ví dụ: Cho 14,2 g P
2
O
5
tác dụng với 150 g dd KOH 11,2% . Tính khối lượng muối
tạo thành.
Học sinh thường giải như sau :
Nhóm học sinh thứ nhất :
Sụ́ mol P
2
O
5

=
142
2,14
= 0,1 mol
Sụ́ mol KOH =
56
.
100
112.150
= 0,3 mol
P
2
O
5
+ 6KOH
®
2K
3
PO
4
+3 H
2
O
Theo PT : n KOH = 6 n P
2
O
5

Bài ra : n KOH = 3n P
2

O
5
nên P
2
O
5
dư , sản phẩm tính theo KOH
Þ

nK
3
PO
4
=
3
1
n KOH =
1
3
.0,3 = 0,1 mol
m K
3
PO
4
= 0,1.212 = 21,2 g
Nhóm học sinh thứ hai :
P
2
O
5

+ 4KOH
®
2 K
2
HPO
4
+H
2
O
Theo PT: n KOH = 4 n P
2
O
5

Bài ra : n KOH = 3n P
2
O
5

Þ
P
2
O
5
dư , sản phẩm tính theo KOH
Và học sinh tính :
nK
2
HPO
4

=
2
1
n KOH =
2
1
.0,3 = 0,15 (mol)
m K
2
HPO
4
= 0,15.174 =26,1 g
Nhóm học sinh thứ ba :
2 P
2
O
5
+ 10 KOH
®
2K
3
PO
4
+2K
2
HPO
4
+4H
2
O

Theo PT : n KOH = 5 n P
2
O
5

Bài ra : n KOH = 3n P
2
O
5

Þ
P
2
O
5
dư, sản phẩm tính theo KOH
Và học sinh tính được : nK
3
PO
4
= nK
2
HPO
4
=
5
1
nKOH =
5
3,0

= 0,06 mol
m K
3
PO
4
= 0,06 . 212 =12,72 ( g)
m K
2
HPO
4
= 0,06. 174 = 10,44 (g)
Và một số sai lầm nữa mà học sinh mắc phải
Tóm lại: Khi giải toán hóa học các em thường mắc phải những sai lầm trên là do các
em quan niệm rằng :
Theo tính chất hóa học của Ôxít axít là Ôxít axít tác dụng với dd bazơ tạo thành
muối và nước ( trong phần lý thuyết các em được học là như vậy ). Cho nên khi gặp
những bài toán như vậy các em cứ thế tiến hành viết phương trình phản ứng để tính


toán , cũng có những em khi viết phương trình có thể tạo ra những muối này hay
muối khác hoặc hỗn hợp của hai muối nhưng cuối cùng các em vẫn chưa có cách giải
dạng toán này , các em chưa hiểu và chưa có kỹ năng vận dụng để viết phương trình
và tính toán chặt chẽ, sử dụng hết các điều kiện của bài ra.
Trước thực trạng như vậy khi được nhà trường phân công dạy bộ môn hóa học
lớp 9 và bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 9 để các em tham gia kỳ thi học sinh giỏi cấp
thành phố, cấp tỉnh , bản thân tôi hết sức băn khoăn trăn trở để làm sao khi giảng dạy
và truyền thụ cho các em dể các em tiếp thu một cách tốt nhất và đạt hiệu quả cao
nhất.
Đầu năm học 2008 - 2009 tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng bộ môn hóa học ở
hai lớp 9 kết quả thu được như sau :

Lớp Số học sinh Giỏi Khá TB Yếu- Kém
9
1
41 0 5 19 17
9
2
40 0 8 20 12
Đặc biệt dạng bài tập P
2
O
5
tác dụng với KOH hoặc NaOH các em đều mắc phải sai
lầm như đã nêu ở trên
Để khắc phục tình trạng này của học sinh bản thân tôi là một giáo viên dạy hóa
học và được giao nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi tôi thấy cần thiết phải đưa ra một
giải pháp tốt nhất nhằm giúp các em học sinh khi giải toán không mắc phải những sai
lầm và từ đó các em có kỹ năng vận dụng giải bài tập hóa học một cách tốt hơn , đặc
biệt với dạng bài tập P
2
O
5
tác dụng với dd kiềm cần có một hệ thống tổng quát chung
cho các trường hợp xảy ra- chọn hướng viết phương trình phản ứng xảy ra nhanh nhất
, tính toán thuận lợi nhất để các em làm quen.
Kết quả đã thành công đối với các em học sinh do tôi trực tiếp giảng dạy và bồi
dưỡng .
Chính vì vậy sau đây tôi xin nêu một sáng kiến nhỏ của tôi nhằm giúp học sinh
về phương pháp giải bài tập dạng P
2
O

5
tác dụng với KOH hoặc NaOH
B- QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP :
I / Nội dung và các giải pháp thực hiện:
Dạng bài tập P
2
O
5
tác dụng với dd NaOH hoặc KOH thực chất là axít H
3
PO
4
(do
P
2
O
5
+ H
2
O trong dd NaOH ) tác dụng với NaOH có thể xảy ra các phản ứng sau :
H
3
PO
4
+ NaOH
®
NaH
2
PO
4

+ H
2
O (1)
H
3
PO
4
+ 2NaOH
®
Na
2
HPO
4
+ 2H
2
O (2)
H
3
PO
4
+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4
+ 3H
2
O (3)
Giả sử có dung dịch chứa a mol H

3
PO
4
tác dụng với dung dịch có chứa b mol NaOH
thu được dung dịch A ta có thể biện luận các chất theo tương quan giữa a và b như
sau :

43
POnH
nNaOH
=
a
b



1- Nếu 0 <
a
b
<1 chỉ xảy ra phản ứng (1) taọ ra NaH
2
PO
4
và H
3
PO
4
còn dư
2 - Nếu
a

b
= 1 phản ứng (1) vừa đủ tạo ra NaH
2
PO
4

3- Nếu Nếu 1 <
a
b
<2 xảy ra cả phản ứng(1) và phản ứng (2) taọ ra NaH
2
PO
4


và Na
2
HPO
4

4 - Nếu
a
b
= 2 phản ứng (2) vừa đủ tạo ra Na
2
HPO
4

5 - Nếu Nếu 2 <
a

b
<3 xảy ra cả phản ứng (2) và phản ứng (3) taọ ra Na
3
PO
4

và Na
2
HPO
4

6 - Nếu
a
b
= 3 phản ứng (3) vừa đủ tạo ra Na
3
PO
4

7 - Nếu
a
b
> 3 chỉ xảy ra phản ứng (3) tạo ra Na
3
PO
4
và NaOH còn dư.
Với các trường hợp xảy ra như trên học sinh có thể áp dụng làm các ví dụ cụ thể
từ đó hình thành ở các em kỹ năng giải các các dạng bài tập này.
Ví dụ 1: Cho học sinh áp dụng làm các bài tập mà các em thường mắc sai lầm để từ

đó các em đối chứng và rút ra sai lầm ở đâu :
Cho14,8gP
2
O
5
tác dụng với 150 g dd KOH 11,2%.Muối nào được tạo thành?Khối
lượng mỗi muối là bao nhiêu ?
Giải : Muốn xác định được muối nào tạo thành thì học sinh phải xét tỉ lệ mol của các
chất tham gia.
Bài toán này có thể sẽ xảy ra các phản ứng sau :
P
2
O
5
+ 3H
2
O
®
2H
3
PO
4
(1)
H
3
PO
4
+ KOH
®
KH

2
PO
4
+ H
2
O (2)
H
3
PO
4
+ 2KOH
®
K
2
HPO
4
+ 2H
2
O (3)
H
3
PO
4
+ 3KOH
®
K
3
PO
4
+ 3H

2
O (4)
Theo (1) nH
3
PO
4
= 2n P
2
O
5
= 0,1.2 = 0,2 mol
nKOH =
56
.
100
2,11.150
= 0,3 mol
Tỉ lệ
43
POnH
nKOH
=
a
b
=
2,0
3,0
=1,5
Þ
1 <

a
b
<2
Vậy xảy ra phản ứng (2) và (3) tạo ra hai muối là KH
2
PO
4
và K
2
HPO
4

Phần tính toán học sinh viết phương trình phản ứng xảy ra và tính.
Cách 1 : Nếu viết phương trình song song thì lập hệ phương trình toán học để tính
Cụ thể : H
3
PO
4
+ KOH
®
KH
2
PO
4
+ H
2
O
x mol x mol x mol

H

3
PO
4
+2KOH
®
K
2
HPO
4
+ 2H
2
O


y mol 2y mol y mol
Ta có:
î
í
ì
=+
=+
3,02
2,0
yx
yx
giải ra ta được
î
í
ì
=

=
1,0
1,
y
ox

Như vậy m KH
2
PO
4
= 0,1. 136 = 13,6 g
m K
2
HPO
4
= 0,1. 174 = 17,4 g
Cách 2 : Hoặc nếu viết phương trình phản ứng nối tiếp như sau :
H
3
PO
4
+ KOH
®
KH
2
PO
4
+ H
2
O

n KH
2
PO
4
= nKOH = n H
3
PO
4
= 0,2 (mol) ( tính theo H
3
PO
4
)
KOH dư : 0,3 - 0,2 = 0,1 mol
Vì KOH dư nên : KOH + KH
2
PO
4

®
K
2
HPO
4
+ H
2
O
nKH
2
PO

4
=n K
2
HPO
4
= nKOH dư = 0,1 mol
Vậy nKH
2
PO
4
thu được sau cùng là : 0,2- 0,1 = 0,1 mol
nK
2
HPO
4
= 0,1 mol
mKH
2
PO
4
= 0,1. 136 = 13,6g
mK
2
HPO
4
= 0,1.174 = 17,4 g
Từ đó học sinh đối chiếu với bài làm của mình lúc đầu khi các em chưa hình thành
cách giải để rút ra sai sót
Ví dụ 2 : Đốt cháy hoàn toàn 6,2 gam Phôt pho thu được chất A , cho chất A tác
dụng với 800 ml dd NaOH 0,6 M thì thu được muối gì ? Tính khối lượng của muối

đó .
Giải : n
p
=
31
2,6
= 0,2 mol
Có thể xảy ra các phản ứng sau :
4P + 5O
2

®
2P
2
O
5
(1)
P
2
O
5
+ 3H
2
O
®
2H
3
PO
4
(2)

H
3
PO
4
+ NaOH
®
NaH
2
PO
4
+ H
2
O (3)
H
3
PO
4
+ 2 NaOH
®
Na
2
HPO
4
+2 H
2
O (4)
H
3
PO
4

+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4
+3 H
2
O (5)
Theo phương trình (1) nP
2
O
5
=
2
1
n
P
= 0,1 mol
Theo phương trình (2) n H
3
PO
4
= 2nP
2
O
5
= 0,1.2 = 0,2 mol
n NaOH = 0,8.0,6 = 0,48 mol
Tỉ lệ

43
POnH
nNaOH
=
a
b
=
2,0
48,0
= 2,4 => 2<
a
b
< 3
Xảy ra hai phản ứng (4) và (5) tạo ra hai muối Na
2
HPO
4
và Na
3
PO
4
.Khi xác định
được muối tạo thành ở phản ứng (4) và (5) học sinh tiến hành giải theo hai cách như
ví dụ 1 , các em có thể viết phương trình song song hoặc nối tiếp .Các phản ứng xảy
ra :
H
3
PO
4
+ 2NaOH

®
Na
2
HPO
4
+2H
2
O


xmol 2x mol xmol
H
3
PO
4
+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4
+ 3H
2
O
ymol 3ymol ymol
Ta có:
î
í
ì
=+

=+
48,032
2,0
yx
yx

Û

î
í
ì
=
=
08,0
12,0
y
x

Vậy khối lượng muối Na
2
HPO
4
= 0,12.142 = 17,04 (g)
Khụ́i lượng muụ́i Na
3
PO
4
= 0,08.164 = 13,12 (g)
Ví dụ 3: Cho 21,3g P
2

O
5
tác dụng với 200g dung dịch KOH 8,4%. Muối nào được
tạo thành? Khối lượng là bao nhiêu?
Giải:
Tương tự như ví dụ 1, 2 học sinh viết các phương trình phản ứng xảy ra - xác
định tỉ lệ mol các chất tham gia phản ứng để xem muối nào tạo thành và tính toán
tương tự như ví dụ 1, 2.
Các phản ứng xảy ra : P
2
O
5
+ 3H
2
O
®
2H
3
PO
5
(1)
H
3
PO
4
+ KOH
®
KH
2
PO

4
+ H
2
O (2)
H
3
PO
4
+ 2KOH
®
K
2
HPO
4
+ 2H
2
O(3)
H
3
PO
4
+ 3KOH
®
K
3
PO
4
+ 3H
2
O (4)

Theo phương trình (1) nH
3
PO
4
= 2nP
2
O
5
= 2
´
21,3 : 142 = 0,3 mol
nKOH = (200
´
8,4) : (100
´
56) = 0,3 mol
Ta có tỉ lệ nKOH : nH
3
PO
4
= 0,3 : 0,3 = 1 vậy chỉ xảy ra phản ứng (2) vừa đủ
H
3
PO
4
+ KOH
®
KH
2
PO

4
+ H
2
O
Muối tạo thành là KH
2
PO
4
có số mol = nKOH = nH
3
PO
4
= 0,3 mol
mKH
2
PO
4
= 0,3 . 136 = 40,8 (g)
Ví dụ 4 : Cho 28,4 gam P
2
O
5
tác dụng với 400 ml dd NaOH 2M - Muối tạo thành có
khối lượng là bao nhiêu ?
Giải :
nP
2
O
5
= 28,4: 142 = 0,2 mol; nNaOH = 0,4.2 = 0,8mol

nH
3
PO
4
= 2 nP
2
O
5
= 0,4 mol.
Các phản ứng xảy ra tương tự như ví dụ 2
Xét tỉ lệ mol n NaOH : n H
3
PO
4
= 0,8: 0,4 = 2
Chỉ xảy ra phản ứng (4) vừa đủ tạo ra Na
2
HPO
4
( PTHH như ví dụ 2)
H
3
PO
4
+ 2NaOH
®
Na
2
HPO
4

+ 2H
2
O
nNa
2
HPO
4
= nH
3
PO
4
=
2
1
nNaOH = 0,4 mol

Þ
mNa
2
HPO
4
= 0,4. 142 =56,8 (g)
Ví dụ 5 : Cho 14,2 gam P
2
O
5
tác dụng với dd KOH 20 % . Tính nồng độ % của mỗi
muối trong dd thu được sau phản ứng.
Giải : Các phản ứng xảy ra như ví dụ 3
nH

3
PO
4
= 2nP
2
O
5
= 2. 14,2 : 142 = 0,2 mol


nKOH = (168.20) :(100.56) = 0,6 mol
Tỉ lệ nKOH : nH
3
PO
4
= 0,6 : 0,2 = 3 Vậy phản ứng (4) vừa đủ tạo muối K
3
PO
4

H
3
PO
4
+ 3KOH
®
K
3
PO
4

+ 3H
2
O
Theo phương trình nK
3
PO
4
= nH
3
PO
4
=
3
1
nKOH = 0,2 mol
Þ
mK
3
PO
4
= 0,2 . 212 = 42,4 (g)
Khối lượng dd sau phản ứng : 14,2 + 168 = 182,2 (g)
C% (K
3
PO
4
) = (42,4 : 182,2 ).100% = 23,27 %
Như vậy đối với ví dụ 3, 4 và 5 hai chất tham gia phản ứng vừa đủ , sản phẩm tạo
thành chỉ có một muối duy nhất
Ví dụ 6 :Cho 63,9 gam P

2
O
5
tác dụng với 144 gam dung dịch NaOH 20% . Tính
nồng độ phần trăm các chất trong dung dịch thu được sau khi phản ứng kết thúc .
Giải : Các phản ứng xảy ra ( xem ví dụ 2 ) . Phản ứng (2),(3),(4),(5)
nH
3
PO
4
= 2nP
2
O
5
= 2
´
3,9 :142 = 0,9 mol
nNaOH = (144
´
20 ) :(100
´
40) = 0,72 mol
Tỉ lệ nNaOH : nH
3
PO
4
= 0,72 : 0,9 = 0,8 (mol) < 1
Vậy phản ứng chỉ tạo ra NaH
2
PO

4
và H
3
PO
4
dư
H
3
PO
4
+ NaOH
®
NaH
2
PO
4
+ H
2
O
nNaH
2
PO
4
= nNaOH = nH
3
PO
4 pư
= 0,72 mol(tính theo NaOH )
mNaH
2

PO
4
= 0,72
´
120 = 86,4 g
mH
3
PO
4 dư
= ( 0,8 - 0,72). 98 = 7,84g
mdd sau phản ứng: 63,9 + 144 = 207,9g
C% NaH
2
PO
4
= (86,4 : 207,9 )
´
100% » 41,56%
C% H
3
PO
4
dư = (7,84 :207,9 )
´
100% » 3,77 %
Ví dụ 7: Cho 10,65g P
2
O
5
tác dụng với 300ml dung dịch NaOH 2M. Tính khối lượng

các chất thu được trong dung dịch sau phản ứng.
Giải:
Các phản ứng xảy ra ( như ví dụ 2) phản ứng 2, 3, 4, 5.
nH
3
PO
4
= 2nP
2
O
5
= 10,65
´
2:142 = 0,15 mol.
nNaOH = 0,3
´
2 = 0,6 mol
Tỉ lệ nNaOH: nH
3
PO
4
= 0,6 : 0,15 = 4. Vậy chỉ xảy ra phản ứng tạo Na
3
PO
4
và
NaOH còn dư.
H
3
PO

4
+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4
+ 3H
2
O.
nNa
3
PO
4
= nH
3
PO
4
= 0,15 mol.
nNaOH
pư
= 3nH
3
PO
4
= 3
´
0,15 = 0,45mol.
m Na
3

PO
4
= 0,15
´
120 = 18g
mNaOH
dư
= ( 0,6 - 0,45)
´
40 = 6g
Như vậy đối với ví dụ 6 và 7 chỉ xảy ra phản ứng tạo một muối - trong dung dịch sau
phản ứng còn H
3
PO
4
dư hoặc NaOH dư.


Trên đây là 7 ví dụ áp dụng cho 7 trường hợp ( như đã biện luận phần đầu).
Qua các ví dụ này học sinh có thể hình thành được kĩ năng xác định muối tạo thành,
căn cứ vào tỉ lệ mol NaOH hoặc KOH với H
3
PO
4
- khi xác định muối tạo thành ở các
trường hợp nào thì viết phản ứng xảy ra để tính toán.
Có thể tạo ra 1 phản ứng tạo 1 muối.
Có thể tạo ra 1 phản ứng tạo 1 muối còn H
3
PO

4
dư hoặc NaOH dư.
Có thể xảy ra 2 phản ứng tạo 2 muối NaH
2
PO
4
và Na
2
HPO
4
hoặc Na
2
HPO
4
và
Na
3
PO
4
.
II/ Phần tính toán:
- Nếu bài toán chỉ yêu cầu tính lượng sản phẩm, ta nên trình bày các phương
trình phản ứng theo phương pháp song song ( với trường hợp tạo ra hai muối) rồi
dùng phương pháp đại số để giải như ví dụ 1, 2 hoặc dùng phương pháp viết phương
trình phản ứng nối tiếp.
- Nhưng nếu bài toán còn yêu cầu mô tả hiện tượng thí nghiệm, bắt buộc ta
phải viết phương trình phản ứng theo thứ tự xảy ra ( phương pháp nối tiếp) để lập
luận.
Sau đây là bài toán cho trường hợp này:
Bài toán 1: Tiến hành hai thí nghiệm sau:

a- Cho từ từ dung dịch chứa 0,12 mol H
3
PO
4
vào dung dịch chứa 0,2 mol NaOH.
b - Cho từ từ dung dịch chứa 0,2 mol NaOH vào dung dịch chứa 0,12 mol H
3
PO
4
.
Giải thích quá trình thí nghiệm bằng phương tình hóa học.
Tính số mol muối tạo thành.
Giải:
*Xét thí nghiệm a
Vì cho từ từ dung dịch H
3
PO
4
vào dd NaOH nên các phản ứng xảy ra theo thứ
tự:
H
3
PO
4
+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4

+ 3H
2
O (1)
nH
3
PO
4
= nNa
3
PO
4
=
3
1
nNaOH =
3
1
.0,2 mol
Sau phản ứng (1) còn : 0,12 -
3
2,0
=
3
16,0
(mol )H
3
PO
4
do đó có ph
ản ứng sau :

H
3
PO
4
+ 2Na
3
PO
4

®
3Na
2
HPO
4
(2)
nH
3
PO
4
=
2
1
nNa
3
PO
4
=
6
2,0
=

3
1,0
(mol)
nNa
2
HPO
4
=
2
3
nNa
3
PO
4
= 0,1(mol).Sau phản ứng(2)vẫn còn dư H
3
PO
4

:
3
16,0
-
3
1,0
= 0,02 (mol) nên có phản ứng sau xảy ra :
H
3
PO
4

+ Na
2
HPO
4

®
2NaH
2
PO
4
(3)
nH
3
PO
4
= nNa
2
HPO
4
= 0,02 (mol)


nNaH
2
PO
4
= 2nH
3
PO
4

= 2 . 0,02 = 0,04 (mol)
Vậy dung dịch sau thí nghiệm có chứa 0,04 mol NaH
2
PO
4
và 0,1 - 0,02 = 0,08 mol Na
2
HPO
4

Xét thí nghiệm b: Vì cho từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch H
3
PO
4
nên các phản
ứng xảy ra theo thứ tự :
Trước hết : NaOH + H
3
PO
4

®
NaH
2
PO
4
+H
2
O (1)
nNaOH = nH

3
PO
4
= nNaH
2
PO
4
= 0,12 (mol) (tính theo H
3
PO
4
)
Sau phản ứng (1) còn dư 0,2 - 0,12 =0,08 mol NaOH do đó có phản ứng sau :
NaOH + NaH
2
PO
4

®
Na
2
HPO
4
+ H
2
O (2)
nNa
2
HPO
4

= nNaH
2
PO
4
= nNaOH
dư
= 0,08 (mol)
Như vậy dung dịch sau thí nghiệm có chứa 0,08 mol Na
2
HPO
4

và 0,12 - 0,08 = 0,04 mol NaH
2
PO
4

Bài toán 2 : Khi cho dung dịch H
3
PO
4
tác dụng với dung dịch NaOH ta thu được
dung dịch A
a)Hỏi A có thể chứa những muối nào ?
b)Phản ứng nào có thể xảy ra khi thêm KOH vào A ?
c)Phản ứng nào có thể xảy ra khi thêm H
3
PO
4
( hoặc P

2
O
5
) vào dung dịch A. Viết
phương trình phản ứng.
d)Xác định thành phần A với nH
3
PO
4
= 0,18 mol; nNaOH = 0,3 mol
Giải : Khi cho dung dịch H
3
PO
4
tác dụng với dung dịch NaOH xảy ra các phản ứng
sau : H
3
PO
4
+ NaOH
®
NaH
2
PO
4
+ H
2
O (1)
H
3

PO
4
+ 2NaOH
®
Na
2
HPO
4
+ 2H
2
O (2)
H
3
PO
4
+ 3NaOH
®
Na
3
PO
4
+ 3H
2
O (3)
a- Dung dịch A chứa hỗn hợp 1, đến 2 hoặc 3 muối tạo ra các phương trình trên
b- Thêm KOH vào dd A( thêm ba zơ mạnh ) có các phản ứng sau :
3NaH
2
PO
4

+ 6KOH
®
Na
3
PO
4
+ 2K
3
PO
4
+ 6H
2
O
3Na
2
HPO
4
+ 3KOH
®
2Na
3
PO
4
+ K
3
PO
4
+ 3 H
2
O

c - Thêm H
3
PO
4
vào dung dịch A ( thêm a xít yếu)
H
3
PO
4
+ Na
3
PO
4

®
Na
2
HPO
4

2H
3
PO
4
+ Na
3
PO
4

®

3 NaH
2
PO
4

H
3
PO
4
+ Na
2
HPO
4

®
2 NaH
2
PO
4

Thêm P
2
O
5
thì : P
2
O
5
+ 3H
2

O
®
2H
3
PO
4

Sau đó xảy ra các phản ứng như trên.
d - Ta có tỉ lệ nNaOH:nH
3
PO
4
= 0,3:0,18 = 1,667 < 2
Vì vậy sẽ tạo ra hai phản ứng(1) và (2) như câu a để tạo ra hai muối:
H
3
PO
4
+ NaOH
®
NaH
2
PO
4
+ H
2
O
x mol x mol x mol
H
3

PO
4
+ 2NaOH
®
Na
2
HPO
4
+ 2H
2
O
y mol 2y mol y mol


î
í
ì
=+
=+
3,02
18,0
yx
yx
Û
î
í
ì
=
=
12,0

06,0
y
x

Như vậy dd A có chứa 0,06 mol NaH
2
PO
4
và 0,12 mol Na
2
HPO
4
.

C- KẾT LUẬN:
1. Trong quá trình giảng dạy bộ môn hóa học cũng như trong công tác bồi dưỡng học
sinh giỏi hàng năm, bản thân tôi đã phát hiện ra những sai sót của các em khi giải các
bài tập cho P
2
O
5
vào NaOH. Các em đã quan niệm Oxít axít tác dụng với dung dịch
bazơ nên viết phương trình phản ứng:
P
2
O
5
+ 6 NaOH
®
2 Na

3
PO
4
+ 3H
2
O và từ đó bắt tay vào tính toán.
Vì vậy khi phát hiện ra những sai sót ấy của các em bản thân tôi đã củng cố lại
cho các em dạng toán này để các em hiểu được trước hết P
2
O
5
tác dụng với nước tạo
ra H
3
PO
4
. Sau đó H
3
PO
4
tác dụng với dung dịch NaOH theo 3 phương trình hóa học
như đã trình bày ở trên - và tùy theo vào tỉ lệ số mol NaOH và H
3
PO
4
có thể bài toán
sẽ tạo ra hỗn hợp 2 muối hoặc chỉ tạo ra 1 muối ( phản ứng vừa đủ) hoặc tạo ra 1
muối ( trong đó H
3
PO

4
dư hoặc NaOH dư). Làm như thế sẽ dễ dàng cho các em hơn.
Khi xét ví dụ 1: phản ứng xảy ra tạo hai muối ở phản ứng 2, 3. học sinh lại hỏi,
vậy có thể tạo ra hai muối ở phản ứng 3, 4 không? Giáo viên lại đưa ra VD2 phản
ứng tạo ra hai muối ở phản ứng 3, 4 . Học sinh lại thắc mắc vậy có khi nào phản ứng
xảy ra chỉ tạo có một muối nào đó không ? và giáo viên lần lượt cho các ví dụ 4,5,6,7
để khẳng định bảy trường hợp có thể xảy ra ( như đã trình bày ở trên )
2- Tháo gỡ cho các em từng phần những thắc mắc đã giúp các em dễ hiểu hơn Khi
giải những bài tập hóa học dạng này , từ đó gây cho các em hứng thú học tập và lòng
say mê ham học bộ môn, chịu khó nghiên cứu tìm tòi những bài toán khó và những
lời giải hay. Trên cơ sở đó giáo viên nâng cao dần kiến thức cho các em để các em có
hứng thú tiếp cận với các dạng toán mới khó và phức tạp hơn nhiều .
Trên đây là nội dung và những biện pháp thực hiện mà bản thân tôi đã ôn luyện
cho các em học sinh lớp 9 , tuy nó chỉ là một dạng bài tập nhỏ trong rất nhiều các
dạng bài tập khó, bài tập phức tạp khác . Song theo tôi nghĩ đó cũng là một điều hết
sức cần thiết để mỗi giáo viên khi dạy học môn hóa học cần phải bồi dưỡng cho học
sinh để các em dễ dàng nắm bắt và từ đó định hướng cho các em khi gặp phải các
dạng toán khác , giúp các em tránh được những sai lầm đáng tiếc .
Các ví dụ và các bài toán mà tôi dưa ra ( tôi không có tham vọng đưa ra nhiều)
mà chỉ đưa ra các trường hợp có thể xảy ra để từ đó hình thành cho các em kỹ năng
vận dụng và làm dạng bài tập này một cách thành thạo, giúp các em lĩnh hội thêm
kiến thức và từ đó làm được các bài tập tổng hợp , bài tập khó hơn trong quá trình
giải toán .



3 -Kết quả qua một số lần kiểm tra tôi thấy chất lượng của học sinh đã được nâng lên
rõ rệt :

Lần 1 : Trước khi chưa áp dụng nội dung và biện pháp trên

Tổng
số
Giỏi Khá TB Yếu
Sl % SL % SL % Sl %
20 0 0 5 25 10 50 5 25

Lần 2 Sau khi áp dụng nội dung và các biện pháp trên :
Tổng
số
Giỏi Khá TB Yếu
Sl % SL % SL % Sl %
15 6 40 5 33 4 27 0 0

Lần 3 : Khi các em đã hình thành kỹ năng vận dụng và làm thành thạo dạng bài tập
này thì kết quả như sau :
Tổng
số
Giỏi Khá TB Yếu
Sl % SL % SL % Sl %
15 11 73 4 27 0 0 0 0

Đây là kết quả kiểm tra thực tế của đội tuyển học sinh giỏi trường THCS do
bản thân tôi trực tiếp bồi dưỡng . Ngoài ra các em còn biết vận dụng các kiến thức đã
được tiếp thu để giải những bài tập khó hơn và phức tạp hơn nhiều để thi tuyển vào
trường chuyờn
Tóm lại tong quá trình giảng dạy đòi hỏi người giáo viên cần nắm bắt và tiếp cận
với sự thay đổi của chương trình và nội dung sách giáo khoa, phương pháp giảng dạy
nhằm phát huy tính tích cực học tập bộ môn của học sinh. Từ đó hình thành ở các em
kỹ năng lĩnh hội kiến thức do đặc thù bộ môn. Ngoài ra còn rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức để làm các bài tập . Song song với việc trang bị cho các em về những

kiến thức cơ bản của bộ môn thì việc ôn luyện để nâng cao kiến thức là một vấn đề
hết sức quan trọng nhằm nâng cao chất lượng mũi nhọn .
Muốn vậy đòi hỏi ở người thầy cần phải có kiến thức, có phương pháp để dẫn
dắt các em tìm tòi nghiên cứu , đồng thời cũng hình thành ở các em thói quen tự học
tự nghiên cứu và có sự sáng tạo trên cơ sở những hướng dẫn của thầy .
Qua một số năm bồi dưỡng học sinh giỏi bản thân tôi đã rút ra được một bài học
đó là đòi hỏi ở người thầy ngoài việc nắm kiến thức cơ bản cần phải nghiên cứu tổng
hợp kiến thức xắp xếp thành hệ thống từng dạng, từng chuyên đề để ôn luyện cho các
em , vì chúng ta đang dạy đối tượng là những học sinh bình thường chứ không phải là
lớp chọn, trường chuyên.


Bản thân tôi là một giáo viên đã tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi môn hóa học ,
trong quá trình giảng dạy tôi đã phát hiện ra một số sai lầm của các em khi giải bài
tập hóa học dạng P
2
O
5
tác dụng với kiềm . Từ đó tôi đi tới suy nghĩ cần phải có một
hệ thống bài tập dạng này một cách tổng quát nhằm giúp các em tránh được những
sai lầm đáng tiếc và giải các bài tập dạng này một cách dễ dàng và nhanh chóng hơn
.
Trong quá trình hình thành nội dung và các biện pháp thực hiện không thể tránh
được những sai sót , bản thân tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến của các đồng
nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn

Phan rang, Ngày 01 tháng 3 năm 2010
Người viết

Trần Thị Đức Hạnh