Tự sự học Trung Quốc tiếp nhận và biến cải _3 pps

Tự sự học Trung Quốc -
tiếp nhận và biến cải





1. Tự sự học vào Trung Quốc
Sau phương Tây khoảng 20 năm, những năm thuộc thập niên 80 của thế kỉ XX
được nhiều học giả Trung Quốc ghi nhận là thời của tự sự học của Trung Quốc. Tiền
Trung Văn trong Nhận xét của chuyên gia của cuốn Tự sự học Trung Quốc viết: “Tự sự
học là phương pháp lí luận văn học được bắt đầu từ phương Tây từ những năm 60 của thế
kỉ XX, dựa trên những nguyên tắc của chủ nghĩa cấu trúc và ngôn ngữ học, cho đến
những năm 80 đã được giới thiệu đến Trung Quốc. Nó đã hấp dẫn một số trí thức trẻ và
họ cũng đã có nhiều tác phẩm tốt. Ít nhất có thể kể tới 4 bộ nhưng phần lớn đều là việc
tổng hợp lại những quan điểm của nước ngoài rồi lấy thêm những ví dụ Trung Quốc để
dẫn chứng”
(1)
.
Tuy trong bài nhận xét này, Tiền Trung Văn không nói rõ nhưng một số học giả
Trung Quốc đã ghi danh những tác phẩm được đánh giá là có đóng góp lớn vào nghiên cứu
tự sự học ở Trung Quốc với: Chuyển biến mô thức tự sự trong tiểu thuyết Trung Quốc của
Trần Bình Nguyên (1988); Tự sự học tiểu thuyết của Từ Đại (1992)
(2)
, Tự sự học Trung
Quốc của Phố An Địch (1996)
(3)
, cùng năm 1997 với hai cuốn Dẫn luận tự sự học của La
Cương
(4)
và Tự sự học Trung Quốc của Dương Nghĩa

(5)
, Nghiên cứu tự sự học với thể loại
văn học tiểu thuyết của Thân Đan (2004)
(6)
, Biến dạng canaval và thẩm mỹ của tự sự - Tự
sự học với tiểu thuyết tiên phong đương đại Trung Quốc của Nam Chí Cương
(7)
…
Rõ ràng, những thành tựu mà nghiên cứu tự sự học ở Trung Quốc có được như
ngày nay là nhờ chính sách “khai phóng” trong những năm đầu thập kỉ 80 ở thế kỉ XX
với những bước tiến hợp lí để có thể đạt được mục tiêu “từ không đến có”, “từ học tập
tiến đến đối thoại với thế giới”.
Cũng như các nước phương Đông khác, các nhà tự sự học Trung Quốc cũng phải
trải qua các bước giới thiệu và dịch thuật các tác phẩm lí luận tự sự có tính kinh điển từ
phương Tây cho độc giả trong nước. Toàn bộ các tác phẩm lí thuyết được coi là nghiên
cứu tự sự cơ bản từ phương Tây đã được tiến hành dịch và xuất bản. Có thể kể đến các
cuốn: Tu từ học tiểu thuyết của Wayne Booth (1987)
(8)
; Figure III: Diễn ngôn mới của
truyện của Gerard Genette (1990)
(9)
; Tác phẩm tự sự hư cấu: Thi pháp học đương
đại của Reamon Kennan (1991)
(10)
; Giới thiệu lí thuyết tự thuật của Mieke Bal
(2003)
(11)
;Tự sự học đương đại của Martin Wallace (2005)
(12)
và một số các công

trình Nghiên cứu tự sự học của các danh gia lí thuyết phương Tây như R. Barthes, T.
Todorov, A. Greimas…
Có thể thấy, hoạt động dịch thuật, giới thiệu, nghiên cứu tự sự học ở Trung Quốc luôn là
quá trình liên tục và xen kẽ mà kể cả cho tới nay, các tác phẩm nghiên cứu tự sự học từ phương
Tây vẫn tiếp tục được dịch và giới thiệu ở Trung Quốc.
Trong suốt quá trình đó, cũng có những lúc, nghiên cứu tự sự học tại Trung Quốc
tưởng chừng như đã “chết”. Nhưng gần đây, việc mở rộng những xu hướng nghiên cứu tự
sự trên thế giới đã hối thúc các nhà tự sự học Trung Quốc phải tìm cho ra những hướng đi
phù hợp để có thể thoát khỏi những “bế tắc” trong nghiên cứu tự sự học theo đường hướng
kinh điển trong quá khứ. Để có thể cung cấp những khung hình lý luận mới, các nhà tự sự
học Trung Quốc hết sức chú ý tới trào lưu nghiên cứu tự sự của Mỹ. Nhóm dịch Tân tự sự
học, thuộc Đại học Bắc Kinh có thể coi là những người tiên phong trong nhiệm vụ dịch và
giới thiệu các công trình tự sự học mới đến từ nước Mỹ. Có thể kể đến các cuốn: Tân tự sự
học của David Herman (2002)
(13)
,Tự sự học đương đại của Wallace Martin (2005)
(14)
, Lý
luận tự sự hậu hiện đại của Mark Currie (2003)
(15)
, và Tạo lập tự sự của tu từ: Kĩ xảo,
độc giả, lí luận, hình thái ý thức của James Phelan (2002)
(16)
. Theo Lê Thời Tân, với nỗ
lực “nhằm giúp cho người Trung Quốc ý thức được bước tiến mới của tự sự học trong bối
cảnh Bắc Mỹ đã trở thành trung tâm của tự sự học hậu cấu trúc luận thay thế cho trung tâm
Pháp trong thời kì tự sự học kinh điển cấu trúc luận…”
(17)
, các công trình dịch thuật của họ
đã từng bước thúc đẩy nghiên cứu tự sự học theo đường hướng mới tại Trung Quốc.

Song song với việc dịch và giới thiệu, công tác phê bình cũng là nhiệm vụ đối với
các nhà nghiên cứu tự sự học Trung Quốc. Trong khoảng 10 năm (1990 - 1999) có
khoảng 40 bài nghiên cứu liên quan tới tự sự học của Trung Quốc chủ yếu được đăng tải
trên một số tạp chí chuyên ngành như: Ngoại ngữ giáo học dữ nghiên cứu, Ngoại quốc
ngữ, Ngoại quốc văn học bình, Ngoại quốc văn học nghiên cứu của Đại học nhân
dân, Ngoại quốc văn học nghiên cứu (Vũ Hán), Giải phóng quân ngoại quốc ngữ học viện
báo, Tứ Xuyên ngoại ngữ học viện học báo, Ngoại ngữ nghiên cứu, Văn học bình
luận vàTây An ngoại quốc ngữ học viện học báo…, trong đó những bài lí luận phân tích
có 10 bài (chiếm 25%), nghiên cứu có 30 bài (chiếm 75%)
(18)
…
Đó là những tiền đề quan trọng để những công trình nghiên cứu tự sự học mới tại
Trung Quốc hình thành và phát triển. Đường Vĩ Thắng trong Tình hình nghiên cứu tự sự
học Trung Quốc giai đoạn 1999-2002 trên một số báo chuyên ngànhnhận xét: “Nghiên
cứu tự sự học thời kì này (1999 – 2002) đang chuyển hình, là giai đoạn tiêu hóa và ứng
dụng tự sự học truyền thống (tự sự học kinh điển)”
(19)
. Không tránh né thực tại, Đường
Vĩ Thắng cũng đã chỉ ra những thiếu khuyết trong nghiên cứu tự sự học Trung Quốc giai
đoạn đó: “Cơ sở những nghiên cứu lí luận của chúng ta còn dừng lại ở lĩnh vực tự sự học
kinh điển. Chúng ta còn thiếu những giới thiệu và nghiên cứu nhân vật quan trọng mới
nhất của nước ngoài. Cũng có những học giả để ý tới những tệ đoan của nghiên cứu tự
sự học chủ nghĩa cấu trúc, thử tìm kiếm lối thoát thông qua việc giới thiệu những lí
thuyết tương đối của phương Tây, đặc biệt là nhấn mạnh những nghiên cứu về hình thái
ý thức, sự tiếp nhận của độc giả và tu từ, nhưng số nghiên cứu này mãi mãi là không đủ,
không thể che đậy được xu hướng nghiên cứu tự sự mới của nước ngoài”
(20)
.
Qua tiến trình dịch thuật, giới thiệu, phê bình, viết sách của các nhà nghiên cứu
tự sự học Trung Quốc trong những thập niên cuối thế kỉ XX và những năm sau đó là

tiền đề thuận lợi để tổ chức những cuộc hội thảo chuyên ngành. Bắt đầu là Hội thảo về
Tự sự học với quy mô toàn quốc lần thứ nhất tổ chức tại Đại học Sư phạm Chương
Châu, tỉnh Phúc Kiến vào năm 2004. Tại đây, các tham luận của các nhà tự sự học
Trung Quốc đã đánh dấu những bước tiến về nghiên cứu tự sự học Trung Quốc trong
thiên niên kỉ mới. Các bài tham luận được tập hợp trong cuốn Con đường Trung Quốc
của tự sự học
(21)
cho thấy các nhà nghiên cứu tự sự học Trung Quốc đã làm chủ được
lý thuyết tự sự trên nhiều lĩnh vực, trong đó rõ nét nhất là lĩnh vực văn học cũng như
văn hóa. Phó Tu Diên với bài Bàn về những đóng góp mới của Tự sự học đối với
nghiên cứu văn bản học đã có những ý kiến xác đáng về định hướng phát triển của
nghiên cứu tự sự học Trung Quốc. Ông cho rằng, nghiên cứu tự sự học không chỉ dừng
ở các tác phẩm văn học, các trào lưu văn học mà đã tiến đến liên văn bản, tới sự qua lại
đan xen giữa các môn ngành nghệ thuật khác nhau mà đáng chú ý nhất là hiện tượng
liên văn bản giữa văn học và điện ảnh qua sự trợ giúp của công nghệ tin học. Ngoài ra
còn có thể kể đến các tác giả khác như Đàm Quân Cường (Luận về bình diện hình thái
ý thức của điểm nhìn trong tác phẩm tự sự ), Lưu Khánh Chương (Tự sự học trong con
mắt của lĩnh vực thi học văn hóa), Vương Dương (Lý luận ý nghĩa văn bản của một
dạng hình thức hóa là không thể?), Lý Kiến Đông (Chủ nghĩa giải cấu trúc với văn
bản tự sự), Vương Thành Quân (Luân lý tự sự: Bảo đảm đạo đức trong tiểu thuyết tự
sự phương Tây và Trung Quốc), Tổ Quốc Tụng (Tự sự hậu kinh điển: đầy văn tính cho
đến những biểu trưng văn hóa), Lý Hiểu Ninh (Văn hóa kiểm điểm trong văn học tự sự
bị chính trị hóa), Lưu Thiệu Tín (Năm hình thái người tự thuật trong tiểu thuyết đương
đại), Vương Hồng Nhạc (Bàn về tác giả tiểu thuyết hiện đại), Hồ Minh Quý (Quay lại
thi pháp học tự sự), Vương Vinh (Bàn về tự sự cho đến thi pháp của nó trong lý luận
thơ văn cổ đại Trung Quốc)… thì cũng có thể thấy việc ứng dụng rộng rãi tự sự học
trên các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật ở Trung Quốc.
Sau đó 2 năm, năm 2006, Hội thảo khoa học về Tự sự học toàn quốc lần thứ hai lại
được tổ chức tại Trùng Khánh với nhiều hướng phát triển mới. Những thành tựu đạt được
qua hai kì hội thảo là tiền đề chắc chắn để tự sự học Trung Quốc vươn lên tầm quốc tế.

Tinh thần đối thoại với thế giới luôn là khát vọng lớn lao. Năm 2007 được coi là mốc dấu
quan trọng của nghiên cứu tự sự học Trung Quốc với sự góp mặt của các nhà tự sự học nổi
tiếng quốc tế như nhà tu từ học tự sự James Phelan, Peter J. Rabinowitz; nhà tự sự học
nữ quyền chủ nghĩa Robyn Warhol, Sangeeta Ray; nhà tự sự học hậu hiện đại Brian Mc
Hale, Brian Richardson,… đã đánh dấu những bước tiến của nghiên cứu tự sự học vào
những lãnh địa mới ngoài văn học ở Trung Quốc.
Có thể nói, 15 năm là quá trình tự sự học đã có thể làm quen, bắt rễ và phát triển
phồn vinh trên mảnh đất Trung Quốc, mảnh đất vốn có một cơ sở triết học và lí luận vốn xa
lạ, nếu không nói là “trái ngược” với triết học và lí luận phương Tây.