Người lái đò sông Đà - Một thiên tùy bút có thần docx

Người lái đò sông Đà - Một
thiên tùy bút có thần



Sông Đà - một trận đồ tự nhiên hùng vĩ, được xây dựng bằng hai chất
liệu nước và đá, lỏng và cứng, cuồn cuộn tuôn dài, nhấp nhô ngang dọc
mà tạo hoá đã ban cho vùng Tây Bắc nước Nam ta. Công trình tự nhiên
ấy đã và đang biến đổi theo thời gian. Còn một công trình Sông Đà nghệ
thuật được xây dựng bằng ngôn ngữ mà Nguyễn Tuân đã để lại cho lịch
sử văn học Việt Nam, để lại cho đời trên trang tuỳ bút thì mãi mãi vẫn
còn nguyên vẹn, vẹn nguyên.

Đọc Người lái đò Sông Đà, ta như gặp được một cây đại bút "thông tạo
hoá" và một ông đò cũng "thấu càn khôn". Cả hai đều thấu hiểu sự ảo
diệu của tự nhiên, đều nắm vững quy luật xung - hợp, sinh - khắc chế
hoá lẫn nhau của vũ trụ. Trên trang tuỳ bút, Sông Đà vừa cất giấu, vừa
phô bày vẻ đẹp tuyệt mỹ của tạo hoá - một vẻ đẹp vừa hung hãn, như
hoang dại lại như tình tứ mộng mơ. Ông đò Lai Châu vừa là người lao
động lực lưỡng, gân guốc, vừa là nghệ sĩ tài ba. Nhiều lúc ta như thấy
Nguyễn Tuân hoá thân vào ông đò Lai Châu. Tay lái của ông đò cảm
đâu là ứng đó, ứng đâu là hành đó không sớm cũng không muộn, qua
bao thác ghềnh vẫn cứ bình an. Phải chăng trời đã cho ông tuệ nhãn?
Thân hình ông khoẻ mạnh "gọn quánh như chất sừng, chất mun". Ông
còn là nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật vượt thác qua ghềnh. Chất nghệ sĩ
trong ông là ở cánh tay chèo lái là ở đôi chân giữ thế tạo đà cứ như là vũ
điệu vừa nhịp nhàng vừa ăn ý với bản nhạc giao hưởng của nước sông,
của đá núi, của gió ngàn. Nhưng cái chính của chất nghệ sĩ trong ông là
lòng yêu đời, yêu nghề, say mê khám phá sự huyền diệu cứ bay lên với
đôi cánh lãng mạn. Miêu tả ông lái đò Lai Châu, Nguyễn Tuân muốn gửi
đến người đọc những thông điệp gì? Cuộc sống không phải lúc nào cũng

như khúc sông phẳng lặng mà có lúc, nhiều lúc thác ghềnh. Sống là phải
biết chấp nhận, phải bơi lội, chèo lái để vượt qua thác, băng qua ghềnh
chứ không phải là kéo thuyền lên bờ để ngắm nhìn để chờ đợi? Những
đoạn văn Nguyễn Tuân miêu tả ghềnh thác ở Sông Đà làm cho người
đọc vừa sợ lại vừa yêu, vừa muốn lánh xa lại vừa muốn lăn vào. Đây là
ghềnh Hát Loóng dài hàng cây số: "Nước xô đá đá xô sóng, sóng xô gió,
cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt".
Và đây nữa: " còn xa lắm mới đến cái thác dưới nhưng đã thấy tiếng
nước réo gần mãi lên, réo to mãi lên. Tiếng nước thác nghe như là oán
trách gì, rồi lại như là van xin, rồi lại như là khiêu khích, giọng gằn mà
chế nhạo. Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang
lồng lộn giữa rừng vầu, rừng tre nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa."
"Sóng thác đã đánh đến đòn độc hiểm nhất Mặt sông trong tích tắc loé
sáng lên như một cửa bể đom đóm rừng ùa xuống mà châm lửa vào đầu
sóng Ông đò đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã
thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này". Nguyễn
Tuân vừa biết dùng người, viết câu hay, tả cảnh hợp, tả tình sâu nên
cuốn hút người đọc và tôn vinh vẻ đẹp của con người, của thiên nhiên.
Văn của Nguyễn Tuân đúng là như thế vừa "chân nhân" vừa "chân trí" -
một thứ văn ngang dọc. Tai nghe tiếng nước, mắt ngắm xoáy sâu, câu
văn đã dứt mà âm thanh vẫn còn vang vọng, khí văn vẫn còn phảng phất
như khói mây. Vượt qua 73 thác ghềnh, ông đò Lai Châu vẫn đĩnh ngộ
thông tuệ, không để luỵ tâm, không làm tổn trí. Đi thuyền không sợ thác
ghềnh vừa là dũng lược vừa là mưu lược của Nguyễn Tuân và ông đò
Lai Châu. Nguyễn Tuân quan sát ông đò chèo lái con thuyền then vuốt
đuôi én, giống như thầy trò Khổng Tử xem người đàn ông bơi ở Lã
Lương. Nguyễn Tuân cùng với người lái đò Sông Đà vừa tìm kiếm vừa
khám phá, vừa chinh phục lại vừa tôn vinh. "Thạch trận" trên Sông Đà.
Cách xa Nguyễn Tuân, cách xa chúng ta mấy trăm năm về trước, Nhà
Bác học, Nhà Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn cũng đã viết về sông Đà.

Bên cạnh những ghềnh thác hiểm trở, Lê Quý Đôn còn cho ta biết nhiều
tư liệu kỳ thú: "Hạ lưu Vạn bờ có núi Ngải trước mặt trông ra sông Đà,
đối ngạn là xứ Ngòi Lạt, trên núi có cây Ngải Tiên. Mùa xuân hoa rụng
xuống nước, cá uống nước này liền vượt được Long Môn hoá rồng
sông Đà nước sông trong suốt, chảy xuống các động Phà Tây, Hảo Tề
thuộc châu Quỳnh Nha Đường sông thác ghềnh hiểm trở, gồm 83 thác
có tiếng mà Vạn bờ là thác nguy hiểm thứ nhất" (Kiến văn tiểu lục -
trang 345)

Nguyễn Tuân đã không còn để pha màu, chế bản, tạo hình tôn vinh
những mẫu đẹp cho đời đã 20 năm nay nhưng trên những trang viết chứa
học thuật, tụ tinh hoa, phong độ Nguyễn Tuân vẫn như núi đứng, tinh
thần Nguyễn Tuân vẫn như mây bay. Những bản nhạc của nước của đá,
của thác của ghềnh, người đọc, người học lắng nghe để mà nghĩ tới cái
âm vang sâu thẳm nơi cõi lòng tác giả? Ghềnh sông dài, thác sông lớn,
xoáy nước sâu đã khơi dậy những gì tiềm ẩn nơi sâu kín nhất, u linh nhất
của tác giả và ông đò Lai Châu. Ghềnh và thác trong tự nhiên cũng là
ghềnh và thác trong cuộc sống đã bung nở trong nhãn tuệ của Nguyễn
Tuân để Nguyễn Tuân gửi tới người đọc, người học qua thiên tuỳ bút có
thần.