Lịch sử cuộc viễn chinh nam kỳ năm 1861 - CHƯƠNG IV pps

Lịch sử cuộc viễn chinh nam kỳ năm 1861
CHƯƠNG IV
Đề chương:

Sáng ngày 24 tháng 2, quân viễn chinh đánh gãy
đường tuyến phòng thủ An Nam tại địa điểm gọi
là Redoute. Phó thủy sư đề đốc Charner trực tiếp
nắm quyền điều khiển quân lính. Đạo quân Pháp Tây Ban Nha di chuyển vòng theo bên cánh rồi
dàn quân ra ở hậu tuyến của địch quân, chiều 24
tháng 2 đóng quân ngay trên đường tháo lui của
địch

Vào bốn giờ sáng, kèn báo hiệu tập hợp chào cờ. Trời
còn tối, cũng như các nước nhiệt đới khác, trời chỉ
bắt đầu sáng khoảng sáu giờ. Trong đêm tối, các toán


qn mị mẫm đứng vào vị trí của mình. Trước khi
lên đường, quân sĩ được uống cà phê và và nhận một
khẩu phần rượu mạnh. Túi đeo lưng đã chuẩn bị xong
từ chiều tối hơm qua. Trong túi có 8 ngày lương khô
và 2 khẩu phần thịt nấu sẵn.

5 giờ sáng, tất cả các tốn qn đều đến vị trí dọc
theo đường các chùa. Đề đốc và đại tướng de
Vassoigne dẫn đầu đứng gần cổng đồn Cây Mai, một
nhóm nhỏ lính bộ người Phi Châu được phái làm lính
bảo vệ. Kế đó là lính bộ Tây Ban Nha, tiếp theo là 2
đại đội limh1 bộ nữa. Pháo binh cắm trại tại đồn Cây
Mai tập hợp thành hàng dọc theo thứ tự như sau: 6 ổ
súng cối miền núi, hỏa tiễn, 3 đại pháo 4 phân nịng

có khía, 4 đại pháo 12 phân nịng có khía. Bộ binh bố
trí trên đường cái theo thứ tự như sau: Lính đánh bộ,
cơng binh vác thang; thủy quân xung kích vác thang
và chiến cụ linh tinh; thủy quân đổ bộ; thủy quân lục
chiến. Tiếp theo nửa là đoàn tùy tùng và ban cứu


thương. Một đoàn gồm 600 cu li người Tàu khuân
vác, 100 thú vật chuyên chở giữ vị trí dọc theo đường
Jajareo, đường này nằm chắn ngang và thẳng góc với
đường các chùa. Cách sắp xếp như thế tránh cho quân
lính khỏi gặp trở ngại khi di chuyển.

Năm giờ rưỡi, đoàn quân bắt đầu chuyển động lên
đường. Trời bắt đầu sáng, khí trời cịn mát; bụi bặm,
nhờ hơi ẩm ban đêm lắng xuống, lại dấy lên mù mịt.
Các toán quân dẫn đầu đổ xuống ruộng và tiến về
hướng đồn Redoute, đường nằm ở cuối tuyến phịng
thủ phía tây của qn địch. Phía trước đồn pháo binh
thì có một đại đội lính bộ phân tán mỏng làm quân
biệt kích; pháo binh nhờ đường đã được san bằng
phẳng từ chiều hôm trước nên bố trí khơng gặp khó
khăn gì. các chùa Barbet, Clochetons, Cây Mai đã bắt
đầu bắn suốt một giờ rồi. Tiếng gầm thét của các
khẩu đại pháo át hết các tiếng động khác và bao trùm
toàn vùng mặt trận. Quân địch cũng kéo nhau giàn ra


các đường phòng ngự, ồn ào chuẩn bị chiến đấu. Từ
vị trí cao trên đồn, ta có thể quan sát địch quân bố trí.

Tiếng chiêng và tiếng rít đặc biệt rất dễ nhận phát ra
từ súng của họ chỉ nghe thấy ở khoảng trống giữa
những tiếng nổ do các cỗ đại pháo nịng 30 có khía
của ta; Súng của họ có nịng nhỏ và làm bằng sắt. Các
sỹ quan từ sài Gòn lên, tập hợp ở đồn Cây Mai, tiến
nhanh trên đường cái, họ chỉ kịp chào và bắt tay vội
vã những đồng đội đi ngang.

Đoàn quân dàn trận đã gần xong: đại pháo do ngựa
kéo trãi rộng ra để bố trí trong ruộng và tiếp tục tiến
lên, khi chỉ còn cách địch độ 1000 thước liền tản ra
thành từng đội, kéo chếch qua bên trái, bất thình lình
ngừng lại và bắt đầu nhả đạn. Sức rung chuyển sắt
thép, kéo dài, rít lên làm điếc tai và vang rền cả cánh
đồng. các cỗ pháo nòng 12 chĩa thẳng vào đồn
Redoute, các cỗ pháo nòng 4 và súng cối vùng núi
cũng như hỏa tiễn hướng vào 2 góc đồn hai bên.


Đường bắn được điều chỉnh nhanh chóng và trở nên
thật chính xác. Mặc dù tuyến phịng thủ An Nam yếu
kém vì súng nhỏ và các điều kiện quân sự thua thiệt,
họ vẫn đốt khói để che và gia tăng sức kháng cự.
Súng bắn rát, nhưng nói đúng ra là phía địch đã tận
lực chiến đấu, chứ khơng phải về phía ta.

Pháo binh lâm trận giúp cho bộ binh nghĩ tay lấy sức:
Quân tiến lên từng đại đội xếp theo hình dọc. Lệnh ra
phải dàn quân khép lại khoảng cách còn một nửa.
Các cỗ đại pháo miền núi nhảy chồm lên và tiến tới,

bất chấp chướng ngại vật như gò và mồ mả, các cỗ
đại pháo dàn ra chỉ cách địch qn có 500 thước. các
cỗ phào nịng 4, hỏa tiễn, đại pháo nòng 12, tiếp tục
luân phiên điều động tiến lên từng chặng một. Bộ
binh tiến lên thêm một chặng nữa. Dọ thám tối hơm
trước cho biết có một vùng đầm lầy nằm phía bên trái
gần đồn Redoute. Vì thế bộ binh tiến lệch về phía
mặt để tránh, nhưng lại tránh quá xa. Lớp sau lại tiến


theo nên gây ra chậm trễ. Sau khi pháo binh bắt đầu
khai pháo trở lại thì một lúc sau bộ binh mới giàn
xong vị trí. hai mũi tiến quân được thành lập, bên mặt
là cơng binh, lính đánh bộ người Tây Ban Nha, thủy
quân lục chiến; mũi tiến quân này do đại đội trưởng
Allize de Matignicourt chỉ huy. Mũi tiến quân bên
trái gồm có thủy quân đổ bộ do đại úy hải quân
Desvaux và đại úy công binh Gallimard chỉ huy
__________________
Trong khoảng cách 500 thước, đạn của đối phương
rơi tới tấp vào quân Pháp và Tây Ban Nha. Đường
bắn của quân An Nam chính xác, đúng cả hướng và
cả chiều cao. Trong đồn, các cỗ pháo, súng nhỏ cầm
tay, súng trường bắn ra xối xả. Mỗi khi phó đề đốc,
bộ tham mưu và quân hộ vệ của ông dừng lại chỗ nào
thì trong thành nhắm vào chỗ đó bắn ra rất rát và
mãnh liệt. Pháo binh chịu trận trước tiên; chỉ trong
vòng vài phút, nhiều pháo thủ và ngựa bị trúng đạn.

Khoảng cách quá ngắn trước mặt địch làm giảm ưu
thế của khí giới có tầm bắn xa và chính xác của ta;
mặc dù tầm đạn của ta chính xác, liên tục và ưu thế
hơn, nhưng sức kháng cự của bọn An Nam không bị
đánh tan cũng không nao núng chút nào. Thương
vong của ta tăng lên; Đại tường de Vassoigne, Đại tá
Tây Ban Nha Palanca Gutierrez, Chuẩn úy Lesble và
thượng sĩ Joly bị thương nặng. Thủy sư đề đốc bèn
trực tiếp cầm quân và ra hiệu lệnh. Các hàng quân
chuyển động. Các cỗ súng cối miền núi bắn hỗ trợ hai
bên cánh. Một đại đội lính đánh bộ xung kích tiến lên
bắn loạn xạ để dẫn đầu cánh quân bên phải; một đại
đội thủy quân lục chiến dùng súng nhẹ dẫn đầu cánh
qn bên trái. Lính cơng binh lên trước, tiếp theo là
lính Tây Ban Nha, bộ binh, thủy quân lục chiến. Vì
phải để dành sức cho phút chót nên tất cả chỉ chậm
rãi dấn lên, địch bắn xối xả, quân tấn công tiến xéo
qua bên phải để khỏi rơi vào vùng đầm lầy. Còn
khoảng chừng 30 thước, một tiếng thét vang:"Hoàng


Đế muôn năm!" vụt nổi lên át hết tiếng súng; quân
lính ở hàng đầu nhào lên; tuy bị tầm đạn của súng
hỏa mai ngay trước ngực nhưng họ vẫn cố vạch chà
tre chằng chịt để bước từng bước trên miệng các hầm
chông, nhảy qua bàn chông, nhào xuống hố, phá chà
gai để tiến tới, tay và mặt đầy máu, quần áo rách tả
tơi nhưng vẫn tiến đến bờ thành của địch một cách
vinh quang.

Cánh quân bên trái cũng can trường phá gãy tuyến
phịng thủ phía ngồi của địch. Dẫn đầu là thủy binh
đột kích. Họ tự mang lấy thang, câu liêm có cán, sào
móc, lựu đạn: Bọn cu li mang thang đều được thay ở
trạm tiến quân thứ hai; việc mang thang kể như là
một công tác danh dự. Không có chỗ nào phải chạm
trán giáp lá cà, khi các quân Pháp đầu tiên nhảy được
vào bên trong, trên các bệ bắn phía sau tường, thì họ
thấy bọn An Nam thối lui mang theo giáo mác, súng
lớn và súng tay của họ. Quân An Nam lùi lại một


bước thế thôi, gần như thản nhiên, giống như những
người thợ đang làm việc rồi ngưng tay; thật quả là lạ
lùng, mặc dù tình thế cấp bách vì cả một đạo quân
đang trèo lên tường để tràn vào; chỉ có một số thật ít
bỏ chạy mà thơi. Trong mấy phút sau là họ rút về
phía đại qn có cờ đi nheo phất phới bên trong
thành Kỳ Hòa. Trong trận đánh ngày 24 tháng 2 này,
quân An Nam chấp nhận đối đầu với đại pháo của ta
tuy họ yếu kém nhưng khơng thấy lịng can trường
của họ sứt mẽ hay nao núng một chút nào cả: nhiều
xác chết rải rác dọc theo tường phòng thủ cho thấy
hiệu quả của súng nòng có khía của ta. Nhưng khi
qn ta xung phong, tiến thẳng vào họ, thì họ thối lui
nhưng khơng chạy, khoảng cách vẫn cịn nhìn thấy
nhau (Tuy thua nhưng tức khơng chịu chạy - ND) .
Chuyện này cũng thấy ghi trong các phúc trình về
những trận đánh trước đây ở Sài Gịn và Đà Nẵng.

Thiếu úy Thénard của cơng binh và Trung úy hải


quân Berger là hai người trèo trèo lên tường thành
trước nhất tại hai điểm phòng thủ bị đành gãy: Một
do đạo quân bên phải và một do đạo quân bên trái.

Trận này làm ta thiệt hại 6 người chết và 30 bị
thương, trong số này có một đại tướng, một đại tá,
một chuẩn úy và một thượng sĩ. Một người cu li công
binh bị giết và một bị thương. Sau cùng cu li cơng
binh cũng tiến tới chướng ngại chót, theo đúng giao
ước thường ký như vậy ở bên Tàu, mục đích là dành
cho quân đánh thuê một chút danh dự. Pháo binh có
nhiều ngựa và la chết hoặc bị thương. Pháo binh hành
quân trên một địa thế rất khó khăn, lầy lội, giếng, hố,
tường chắn rải rác, chướng ngại nhân tạo đủ loại; địa
thế như vậy cực kỳ thuận lợi cho quân đánh bộ ,
nhưng lại bất tiện cho đại pháo dùng ngựa kéo, nhất
là khi thụt lùi không phải dễ. (Một bàn nâng của cỗ
trọng pháo 12 bị gãy, hai đầu ốc bu-lơng bị bung
mất, vít điều chỉnh hướng bắn bị hư. Bàn nâng của cỗ


trọng pháo được thay ngay, bu-long được siết trở lại,
nhưng vít điều chỉnh đường ngắm phải khó khăn lắm
mới sửa được. Chỉ còn biết cầu khẩn cho cỗ trọng
pháo 12 này sẽ gặp địa thế khá hơn, vì trận chiến
ngày mai hứa hẹn sẽ thật nhiều gay go-Trích phúc
trình của trung tá pháo binh đánh bộ Cruzat - TG)

Trận chiến kéo dài hai giờ, nhưng pháo binh phải bắn
rất nhiều; bắn đi tất cả 228 quả đại pháo miền núi,
146 quả đại pháo 4, 128 quả đại pháo 12, phóng 80
hỏa tiễn. Tường phòng thủ của địch làm bằng tre đắp
đất, không phá thủng được, không đốt cháy được mà
cũng khơng phá sập được. Vì vậy trọng pháo phải
bắn rát để giúp bộ binh tiến lên nắm vị trí của mình,
bộ binh bị bóp nghẹt vì đường hẹp và lối thoát ra để
dàn quân cũng hẹp.
__________________


Các binh sỹ bị thương trong lúc đang đánh nhau được
chở về đồn Cây Mai, từ đây mới gửi đi bằng đường
bộ hay đường sông đến nhà thương Chợ Quán trên bờ
kênh Tàu. Công binh bắt tay vào việc tức khắc, phá
một mảng tường phòng thủ của địch để kéo trọng
pháo. Chuyên chở đạn dược từ đồn Cây Mai thay vào
số đã bắn. Cơng tác hồn tất vào một giờ trưa. Suốt
ngày và đêm 24, kho tồn trữ tạm Cây Mai được bổ
sung và sửa chữa. Đạn dược thì lấy từ hai tàu Rhin và
Loire đậu ở bến sài Gòn. Hai tàu này dùng làm kho
thuốc súng vì khơng tìm được nơi nào trên bờ khô ráo
và đủ chắc chắn.

Quân lính trở lại thu lượm các túi đeo lưng của mình
vì trước đó họ phải bỏ xuống đất để tấn cơng. Vào
khoảng 9 giờ sáng, qn lính của ta chui vào tạm trú
trong các căn nhà thấp lè tè mà vài giờ trước kia còn

là nơi trú ngụ của quân An Nam. các túp lều này dơ
bẩn, xông lên mùi hôi thối kỳ lạ giống như mùi mắm


cá của người Nga. Quân lính nghĩ ngơi đến 3 giờ
chiều. Họ phải thức từ 4 giờ sáng, túi quân trang thì
đeo trên lưng, hành quân trên đường đất bụi mù, tiếp
theo là lầy lội, đánh nhau dưới sức nóng, tuy là buổi
sáng nhưng đã bắt đầu oi bức. Lệnh nghĩ ngơi ban ra
là vì thận trọng chớ khơng phải vì lịng nhân từ. Ai
cũng biết sức nóng của Sài Gòn là sức mạnh phụ
thêm cho quân An Nam, sức nóng tại đây làm phát
sinh vi trùng bệnh dịch hạch đầm lầy với một tốc độ
khủng khiếp.

Vào khoảng 3 giờ chiều thi cho thổi kèn báo thức và
thúc quân lên đường. Một đại đội thủy quân lục chiến
đặt ở lại với một ổ súng cối miền núi để giữ đồn
Redoute ta vừa chiếm: làm hậu quân và giúp quân ta
vẫn có thể tiếp tục dựa vào chùa Cây Mai. Quân sỹ
lên đường: Pháo binh ở giữa xếp theo hàng dọc thứ tự
từng giàn pháo một; bộ binh chia ra thành từng phân
đội ngắn, xếp thành hai hàng dọc, bên phải một hàng,


bên trái một hàng. Mặt đất dẽ cứng, phẳng, phủ một
lớp rêu thật mỏng, xe chở đạn và xe quân nhu lăn
bánh trên mặt rêu khơng gặp khó khăn gì cả, chân
bước trên rêu cũng thấy thích thú. Quân ta tiến lên
theo bên hơng, bọc hậu phía sau qn địch, giữ cách

xa, lọt ra ngoài tầm bắn của họ. Đoàn quân đang đạt
mục tiêu dự trù từ trước: tức tối nay phải cắm quân ở
mặt Tây thành An Nam, chắn ngang đường rút lui
của họ.

Khoảng 4 giờ, một toán quân địch xuất hiện, tầm
quan trọng thật khó đốn, bất thần xuất hiện từ khu
rừng chồi phía bên phải của ta; qn địch có nhiều
voi trận, trương cờ đi nheo rầm rộ. Quân An Nam
muốn thử chặn đường tiến của ta hay chỉ muốn di tản
đem dấu bớt voi trận, xe quân nhu và quân trang cồng
kềnh? Trong suốt trận chiến, biến cố này vẫn cịn là
một bí ẩn hồn tồn, khơng ai biết được chủ đích của
qn An Nam. Họ tiến đến gần, nổ súng với bộ binh


ta. Chỉ huy trưởng liền cho 3 ổ súng cối miền núi, 3
trọng pháo nòng 4 tiến lên: sức bắn trả có hiệu lực
ngay. Địch quân dừng lại, một phần rút vào trong
thành, một phần đóng qn bên ngồi dựa vào tường
thành của họ.

Quân ta buộc phải tạm dừng quân vì trận đụng độ
nhỏ này, nhưng lại tiếp tục tiến lên. Khoảng 6 giờ
chiều thì đến địa điểm cắm quân, tức là ngay sau
thành Kỳ Hòa. Nơi đây đồng ruộng khơng cịn trống
trải nữa: có vài chịm cây rải rác, rừng cũng rải rác
một vài nơi. Một ngôi làng gồm vài căn nhà đổ nát
dựa vào một đám cây cách thành địch chừng 2 cây
số. Thủy sư đề đốc đặt đại bản doanh tại một trong

những căn nhà bỏ hoang trong ngơi làng này. Ngay
lúc đó thì đại pháo từ trong thành Kỳ Hòa cũng bắn
ra vài phát hướng về phía làng. Một viên đạn xuyên
ngang nhà đại bản doanh, đồng thời súng nhỏ cũng
bất thần bắn tới tấp từ khu rừng chồi vào các lều cắm


qn của ta. Bộ binh hướng về phía bìa rừng để
chống trả loạt tấn cơng bất ngờ này. Lính Tây Ban
Nha, tiếp theo là đại đội thuộc tàu Renommee và hai
đại đội khác nữa tiến lên đánh xung kích. Ngựa kéo
đại pháo đã tháo cương, vì thế phải dùng tay kéo 2
khẩu đại pháo nịng 4 đặt vào vị trí. Qn địch thì
khơng thấy đâu hết mà súng cứ xối xả thật can
trường. Phải mất một lúc lâu mới di tản hết bộ binh
đến một vị trí xa khu rừng để khỏi bị đánh bất ngờ.
Pháo binh trở nên quá lộ liễu, liền đưa vài pháo thủ
giữ vị trí xung kích: cơng binh cũng dàn ra. Trong khi
đó ta cũng đã càn quét xong khu rừng và cuộc nổ
súng cũng im. Lính Tây Ban Nha, thủy quân, quân
đánh bộ và các đạo cơng binh trở về đóng bên trong
trại. Vài nhóm nhỏ lo nấu ăn. Phần cịn lại thì q
mệt vì vừa phải chạy tới chạy lui đánh nhau, dọn trại,
chẳng còn hơi sức đâu mà thổi lửa nấu ăn; họ đành ăn
lương khô và uống nước lã, cũng may là cạnh trại có
nhiều chỗ lấy nước. Thế cũng xong bữa ăn tối. Ăn


xong mạnh người nào người nấy nằm dài ra đất. Rồi
ngày mai đây, các khẩu thần công từ các hạm đội, các

cỗ súng nịng có khía từ các chùa sẽ nhả đạn và ta sẽ
nghe những tiếng nổ long trời. Phần chúng ta thì sẽ
xơng thẳng vào qn thù, hai đạo quân sáp trận, quân
lính hai bên đánh xáp lá cà.