Mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận trong "Romeovà Juliet" pdf

Mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận trong "Romeo
và Juliet" của Shakespeare

Mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận trong "Romeo và
Juliet" của Shakespeare
Ths. Nguyễn Thị Thắm
Khoa Ngữ văn, ĐHSP Thái Nguyên Từ trước đến nay, nói
đến kịch là chúng ta nói đến xung đột kịch. “Xung đột, do
đó, là một đặc điểm cơ bản của kịch”(1). Và nói đến
Romeo và Juliet, người ta thường nghĩ, xung đột giữa tình
yêu của Romeo, Juliet và mối thù giữa hai dòng họ là
xung đột cơ bản, xuyên suốt tạo cơ sở để Shakespeare
xây dựng vở kịch. Tuy nhiên chúng tôi nhận thấy vấn đề
cần phải bàn thêm.
Như chúng ta đã biết, có ba dạng bi kịch thường gặp
trong các vở bi kịch tình yêu: xung đột giữa tình yêu của
đôi tình nhân và mối quan hệ giữa hai dòng họ, xung đột
trong tình yêu tay ba, xung đột trong thế giới nội tâm.
Romeo và Juliet là một vở bi kịch tình yêu nên nó có
những khả năng tạo ra cả ba dạng xung đột kể trên. Tuy
nhiên trong bài viết này, chúng tôi chỉ chú ý đến dạng
xung đột thứ nhất: xung đột giữa tình yêu của đôi tình
nhân và mối quan hệ giữa hai dòng họ.
“ Một mối thù sinh một mối tình”(2)
Juliet từng ngao ngán thốt lên như vậy khi biết Romeo
thuộc về dòng họ Montague. Bởi hai dòng họ Montague
và Capulet vốn có sẵn mối thâm thù. Chẳng ai biết nguyên
nhân của mối thù. Chỉ thấy gia nhân hai nhà gặp nhau là
rút kiếm ra đánh nhau kéo theo cả chủ nhân của họ:
Tybalt, ông già Montague, ông già Capulet. Có thể khẳng
định rằng hằn thù nằm sâu trong tiềm thức của mọi người

chỉ cần có dịp là bùng phát lên khó lòng dập tắt nổi. Đó
vốn là chuyện riêng tư của hai nhà nhưng hai nhà không
tự giải quyết được. Vương chủ phải ra tay can thiệp để
ngăn chặn cơn ẩu đả. Và để những cuộc ẩu đả không tiếp
tục xảy ra, vương chủ phải dùng hình phạt nặng nề nhất:
cái chết, để răn đe. Nhưng Shakespeare không để cho
vương chủ giải quyết vấn đề một cách triệt để. Chính vì
thế lời nói của vương chủ tuy có hiệu lực giải tán cuộc ẩu
đả nhưng đó chỉ là giải pháp tình thế. Hoà khí được thiết
lập ngay nhưng chỉ mang tính tạm thời. Và sau đó mối thù
tiếp tục được “củng cố” bằng cuộc chạm trán giữa Romeo
và Tybalt. Kết cục thật bi thảm: Tybalt chết, Romeo bị lưu
đày.
Mối thù cũ chưa được xoá bỏ, thù mới lại xuất hiện khiến
cho hố sâu ngăn cách giữa hai nhà như rộng thêm ra. Một
lần nữa cách giải quyết của vương chủ lại nửa vời làm
cho những người trong cuộc không mãn nguyện. Chính
Capulet phu nhân đã khẳng định: “Chúng ta sẽ báo được
thù”(3). Nếu dự định báo thù của Capulet phu nhân được
thực hiện thì tình yêu của đôi trẻ sẽ ra sao? Trước mối thù
giữa hai dòng họ, Romeo và Juliet đã suy nghĩ và hành
động như thế nào?
Cần khẳng định rằng Romeo và Juliet đến với nhau bằng
những rung động đầu đời chân thành đằm thắm. Đó là sự
gắn bó trong sáng không gợn chút toan tính của những
tâm hồn vốn thuộc về nhau, vốn sinh ra để dành cho
nhau.
Romeo đến với dạ hội nhà Capulet không phải vì đang có
ý định theo đuổi Juliet. Ban đầu chàng khẳng định chàng
tới dự buổi dạ hội là để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nàng

Rosaline, người đang khiến chàng thao thức đến hao gầy.
Nhưng rồi mọi chuyện diễn ra nằm ngoài dự kiến của
chàng. Trái tim chàng một lần nữa lại rung lên khi ánh mắt
bắt gặp vẻ diễm lệ của Juliet.
Sự nảy nở những cảm xúc đầu tiên của tình yêu muôn đời
vẫn thế. Nó bất chấp mọi khoảng cách tuổi tác, địa vị,
danh vọng. Romeo và Juliet không nằm ngoài quy luật đó.
Sau lần gặp gỡ đầu tiên, dù biết rõ người mình yêu vốn là
kẻ thù, cả Romeo và Juliet đều không kiểm soát nổi tình
cảm của mình. Trong khung cảnh êm đềm của vườn nhà
Capulet, Shakespeare đã dành tới 188 dòng thơ để miêu
tả toàn bộ đêm thề nguyền mộng mơ của Romeo và
Juliet. Hơn thế nữa, để chứng tỏ sự gắn bó mãnh liệt của
tình yêu say đắm, Shakespeare còn tạo ra những cuộc
chia tay nửa vời đầy lưu luyến. Sự trở đi trở lại của nhân
vật trên sân khấu cho thấy mức độ mặn nồng trong tình
cảm của đôi trai gái vừa bước vào giai đoạn đầu của hạnh
phúc đôi lứa.
Như vậy sau sự choáng ngợp của lần tiếp xúc đầu tiên,
Romeo và Juliet đều đã biết rõ về nguồn gốc xuất thân
của nhau, nhưng họ không thật sự dừng lại trước ngưỡng
ranh giới yêu hay không yêu để băn khoăn suy tính. Vậy
tình yêu và thù hận có khi nào va chạm với nhau hay chỉ
song song tồn tại mà không hề biết đến sự có mặt của
nhau?
Như ở trên chúng ta đã biết mối thù giữa hai dòng họ
Montague, Capulet thật sâu sắc khó giải quyết và tình yêu
của Romeo, Juliet lại thật đằm thắm nồng nàn. Chính vì
vậy, trên cơ sở đối sánh với lí luận về sự phát triển và giải
quyết xung đột trong một vở kịch, chúng tôi tìm hiểu xem

tình yêu và thù hận với tư cách là “hai lực lượng đối địch
nhau của tấn kịch”(4) có phải là cơ sở để Shakespeare
xây dựng nên xung đột trong vở kịch này?
Trước hết chúng tôi xin được trình bày một số quan điểm
bàn về cấu trúc của một vở kịch nói chung. Tìm hiểu vấn
đề này, chúng tôi nhận thấy có nhiều điểm tương đồng
trong lí luận của Gustave Freitay, Pospelov, John Peck và
Martin Coyle, Tất Thắng. Chúng tôi lựa chọn ý kiến tổng
hợp của Tất Thắng bàn về cấu trúc kịch năm hồi trong
cuốn Về thi pháp kịch(5).Đây chỉ là một dạng cấu trúc của
kịch nói chung. Vậy Shakespeare đã thể hiện các nguyên
tắc cấu trúc kịch năm hồi trong việc xử lí mối quan hệ giữa
tình yêu và thù hận như thế nào?
Theo Tất Thắng, trong các vở kịch năm hồi nói chung, hồi
I là hồi chứa “tình huống xuất phát, mầm mống xung
đột”(6). Thông thường ở hồi đầu của mỗi vở kịch, nguyên
nhân của xung đột thường xuất hiện rõ ràng với hai lực
lượng đối địch. Hơn thế nữa, nguyên nhân đó thường trực
tiếp liên quan đến hai nhân vật chính của cuộc tình. Trong
Romeo và Juliet, ở hồi I, Shakespeare cho biết hai nhà
Montague và Capulet vốn có sẵn mối thâm thù. Nhưng
nguyên nhân của mối thù không được nói rõ, không liên
quan đến hai nhân vật chính của cuộc tình. Tuy nhiên có
những tình huống có thể tạo ra mầm mống cho xung đột
giữa tình yêu và thù hận.
Ở hồi I, Shakespeare có thể để cho Romeo xuất hiện
ngay trong cảnh đầu tiên khi gia nhân hai nhà đánh nhau,
Tybalt và hai người cha cũng bị kéo vào cuộc. Tuy nhiên,
Romeo lại không xuất hiện do đang chìm đắm trong cuộc
tình với Rosaline. Chàng cũng không được cha trao cho

nhiệm vụ báo thù. Bởi vương chủ đã có mặt kịp thời để
giải tán tất cả nên hai ông già Montague, Capulet không bị
tách khỏi các nhân vật khác và không có cơ hội so kiếm.
Hay trong dạ hội nhà Capulet, Shakespeare để cho Tybalt
nghe thấy giọng Romeo. Nếu anh ta biết Romeo đang hết
lời ca ngợi Juliet và thanh minh cho sự thay đổi mau lẹ
của trái tim mình thì chắc chắn mầm xung đột đã được
gieo.
Tuy nhiên ông già Capulet lại nhận ra thái độ của Tybalt
và ngăn lại. Ông làm như vậy vì ông không muốn chuyện
ầm ĩ xảy ra với khách khứa của mình. Nhưng quan trọng
hơn là ông có thiện cảm với Romeo. Ông đánh giá Romeo
công bằng trung thực trên cơ sở thực tế: “Nó đi đứng
đàng hoàng lịch sự lắm. Mà nói thực thành Verona này
cũng tự hào về một chàng thanh niên công tử đức hạnh
và mực thước như nó”(7). Tất nhiên nếu Shakespeare xây
dựng tình huống khác đi: ông già Capulet là người gây sự,
Tybalt can ngăn thì có lẽ ẩu đả đã xảy ra cuốn Romeo,
Juliet vào cuộc. Nhưng Shakespeare không làm như vậy.
Vì thế, cho đến hết hồi I, những người cha vẫn không
được thông báo về tình cảm của đôi trẻ. Mối thù giữa hai
dòng họ Montague và Capulet tuy gay gắt nhưng bản thân
Romeo, Juliet không bị cuốn vào những cuộc đụng độ và
trả thù đẫm máu. Chính vì vậy, theo chúng tôi, ở hồi I, tuy
Shakespeare có tạo ra những tình huống va chạm căng
thẳng giữa những người thuộc hai họ Montague, Capulet
nhưng tình huống xuất phát, mầm mống xung đột giữa
tình yêu và thù hận chưa được hình thành.
Sang hồi II:“sự phát triển của xung đột kịch tăng dần, các
nút kịch thắt lại”(8). Nếu Shakespeare chú ý tạo ra xung

đột thì đến hồi II có thể ông để cho Tybalt theo dõi biết
được đêm thề nguyền của Romeo, Juliet và gây sự với
Romeo. Nhưng Shakespeare cũng không để cho câu
chuyện phát triển theo chiều hướng ấy. Trong hồi II, thù
hận tuy có xuất hiện nhưng chỉ thoáng qua bởi chi tiết
Tybalt viết thư đến nhà Romeo để thách đấu. Và
Shakespeare lại không để cho Romeo nhận được lá thư
đó. Còn lại là sự thăng hoa đến tuyệt đỉnh hạnh phúc của
tình yêu từ đêm thề nguyền đến đám cưới bí mật. Mối
quan hệ đối nghịch giữa tình yêu và thù hận vẫn chưa
được thiết lập.
Sang hồi thứ III:“xung đột căng đến mức tưởng như
không giải quyết được. Các nút kịch thắt lại”(9). Trong vở
Romeo vàJuliet, đến hồi III, có một sự việc xảy ra ảnh
hưởng trực tiếp đến mối tình của Romeo, Juliet. Romeo
giết Tybalt rồi bỏ trốn. Juliet vô cùng đau đớn khi biết
Romeo giết Tybalt, nhưng nàng còn đau đớn hơn khi biết
Romeo bị đi đày. Sau khi chia tay với Romeo, Juliet lại bị
bố mẹ ép buộc phải làm đám cưới với Paris. Rõ ràng tình
yêu của Romeo, Juliet ở vào tình thế nguy khốn tưởng
như không gì cứu vãn nổi.
Nhưng nguyên nhân của tình trạng nguy khốn trên có phải
là mối thù của hai dòng họ không? Xem xét diễn biến của
sự việc, chúng ta thấy Tybalt gây gổ với Romeo không
phải vì biết Romeo yêu Juliet. Còn Romeo, chàng giết
Tybalt không phải vì anh ta ngăn cản tình yêu của chàng
mà vì cái chết của Mercutio. Chàng trả thù cho Mercutio.
Sau khi giết Tybalt, Romeo chạy đến phòng của tu sĩ
Lawrence vật mình than khóc. Chàng lo sợ lòng oán hờn
của Juliet. Nhưng nguyên nhân khiến họ chia lìa lại chính

là quyết định của vương chủ. Bên cạnh đó, có những
người thật lòng mong muốn giúp đỡ họ. Chính nhờ thế mà
họ vẫn tiến hành được những nghi lễ của tình yêu trước
khi phải chia lìa. Và thù hận không đủ sức huỷ hoại tình
yêu, nó chỉ có thể bắt họ tạm thời xa nhau theo sự sắp đặt
của tu sĩ Lawrence và chờ đợi hi vọng xum họp trong
tương lai. Như vậy thù hận tuy có ảnh hưởng đến mối tình
của Romeo, Juliet nhưng ảnh hưởng đó chỉ mang tính
ngẫu nhiên không phải do các bậc cha mẹ cố tình chia rẽ
đôi trẻ hoặc do đôi trẻ bị dồn đẩy vào cùng đường phải rời
xa nhau.
Đến hồi IV: “tạm thời hoà hoãn, xung đột chùng”(10).
Trong vở Romeo và Juliet, mặc dù ở hồi III, Capulet phu
nhân đã khẳng định:“Chúng ta sẽ báo được thù”(11),
nhưng có lẽ bà nói vậy chỉ để an ủi Juliet hay do quá bận
rộn với việc thu xếp cho đám cưới của Juliet nên kế hoạch
của bà không thấy được nhắc tới ở hồi IV. Cũng chính vì
thế mà cho đến hồi IV, mối quan hệ giữa tình yêu và thù
hận không thể phát triển thành xung đột giữa cha mẹ và
con cái hay chuyển hoá thành xung đột giữa tình yêu và
trách nhiệm của đôi tình nhân.
Cuối cùng là hồi thứ năm: “xung đột giải toả, hành động
đổ nhanh về chỗ kết thúc của nó”(12). Như chúng ta đã
thấy, trong suốt bốn hồi đầu xung đột giữa tình yêu và thù
hận không được hình thành cho nên đến hồi V “hành
động” vẫn “đổ nhanh về chỗ kết thúc của nó” nhưng xung
đột được giải toả không phải là xung đột giữa tình yêu và
thù hận mà là xung đột giữa hai dòng họ. Trước cái chết
của đôi uyên ương, vương chủ cho rằng thù hận chính là
nguyên nhân của kết cục bi thảm kia. Đó là sự trừng phạt

của Chúa đối với hai người cha luôn thù hằn hiềm khích
nhau. Giải thích như vậy không phải không có lí, đặc biệt
đối với mối thù lâu đời khó hoà giải của hai dòng họ
Montague và Capulet. Tuy nhiên theo chúng tôi, cái chết
của đôi trai gái không phải do oán thù của hai gia đình
trực tiếp gây nên. Trước khi chết, cả Romeo và Juliet đều
không có một lời nào buộc tội oán thù dồn ép họ vào
đường cùng không lối thoát. Lí do khiến họ lựa chọn cái
chết thật giống nhau. Họ khẳng định họ chết vì tình yêu,
chết cho tình yêu.
Cũng chính vì thế mà chúng tôi không đồng tình với quan
điểm của Đặng Thế Bính khi ông cho rằng: “Nhưng
Romeo và Juliet có cúi đầu khuất phục trước những trở
ngại không? Không, họ luôn luôn tranh đấu để bảo vệ tình
yêu của họ. Mối thù hằn lâu đời giữa hai nhà đã không
ngăn được họ yêu nhau”(13). Nói cách khác ông muốn
gián tiếp khẳng định Romeo, Juliet đã phải đấu tranh với
mối thù hằn lâu đời giữa hai nhà. Nhưng trên thực tế trong
toàn bộ năm hồi của vở kịch thì thù hận giữa hai dòng họ
chưa khi nào trực tiếp xuất hiện với tư cách là một lực
lượng đối địch mâu thuẫn gay gắt với tình yêu nhằm cản
trở tình yêu. Những thế lực có thể đại diện cho thù hận cất
lên tiếng nói phản đối tình yêu đều không hay biết gì về
mối tình bí mật của hai người trong suốt bốn hồi đầu của
vở kịch. Như vậy tình yêu của Romeo, Juliet có cần phải
đấu tranh với thù hận để tồn tại không?
Cũng từ việc khảo sát mối quan hệ giữa tình yêu và thù
hận được thể hiện trong năm hồi của vở kịch, chúng tôi
nhận thấy mối quan hệ này không được thiết lập ngay từ
hồi đầu của vở kịch, cũng không được phát triển lên bởi

những tính cách bi kịch. Sự kết nối năm hồi của vở kịch
được tạo ra không phải từ sự gia tăng dần tính chất căng
thẳng gay gắt của mâu thuẫn giữa tình yêu và thù hận
trong thế tương phản đối nghịch. Có nhiều chi tiết ngẫu
nhiên xuất hiện chen ngang làm thay đổi hoàn toàn số
phận của nhân vật chính là một trong những nguyên nhân
tạo nên kịch tính.
Còn thù hận không thật sự xuất hiện như một lực lượng
độc lập công khai đối địch với tình yêu. Nó chỉ ngẫu nhiên
tồn tại bên cạnh tình yêu và va chạm với tình yêu một
cách vô thức. Tính chất nửa vời đó làm cho mối quan hệ
giữa tình yêu và thù hận không thể chuyển hoá thành
xung đột với những tác động qua lại lôgic biện chứng
trong một cuộc đấu tranh mà cả hai bên đều cố gắng để
giành phần thắng bằng mọi cách. Romeo, Juliet không
phải sử dụng đến mọi phương tiện từ mềm mỏng đến
cương quyết để đấu tranh bảo vệ tình yêu của mình. Cha
mẹ Romeo, Juliet cũng không cần phải dùng mọi âm mưu
hay thủ đoạn tàn bạo để chia rẽ đôi tình nhân. Mọi việc
diễn ra như cái gì phải đến sẽ đến.
Như vậy sẽ là cực đoan nếu cho rằng tình yêu của
Romeo, Juliet bất chấp sự tồn tại của mối thù giữa hai
dòng họ. Dù có xa cách về thời gian đối với mối thù xưa,
dù không trực tiếp đưa ra những dự kiến về sự phản ứng
của cha mẹ hai bên và không chuẩn bị đối phó với những
tình huống xấu có thể xảy ra, bóng dáng của thù hận vẫn
thoáng qua trong tiềm thức họ, chi phối hành động của họ.
Cũng chính vì thế mà đám cưới được tiến hành một cách
bí mật. Nếu hoàn toàn bất chấp thù hận, bất chấp mọi
phản ứng của gia đình, chắc chắn hai người đã công khai

ngày lễ của tình yêu và công khai chống lại tất cả những
thế lực cản trở tình yêu của họ.
Chỉ có điều, theo chúng tôi không phải ngẫu nhiên mà