Vài nét về nhà Trần (1225 - 1400) - 5 doc

Vài nét về nhà Trần (1225 - 1400)
5
Trương Hán Siêu là người có tài văn chương và chủ trương bài xích tệ mê tín dị
đoan, ông thường dùng văn chương để đả kích các tệ hại trên. Bài phú Bạch Đằng
Giang của ông là một kiệt tác ca ngợi ý chí tự cường của dân tộc vùng vẻ đẹp của
giang sơn gấm vóc.
Khoa học lịch sử đã có một bước tiến đáng kể. Trước hết là bộ "Đại Việt sử ký"
của Lê Văn Hưu (1230-1322), được soạn xong vào năm 1272 sau đó là các tác
phẩm "Việt Nam thế chí" và "Việt Sử cương mục" của Hồ Tông Thốc (thế kỷ 14);
"An Nam chí lược" của Lê Tắc; "Việt sử lược" của tác giả khuyến danh (1377).
Ngoài ra còn có các văn kiện quan trọng như "Bình Thư yếu lược", "Vạn kiếp bí
truyền", "Hịch tướng sĩ" của Trần Hưng Đạo, "Thất trảm sớ" của Chu An, "Ngọc
Tĩnh liên phú" của Mạc Đĩnh Chi "Bạch Đằng Giang phú" của Trương Hán Siêu,
"Việt điện u linh tập" của Lý Tế Xuyên, "Khóa hư lục" của Trần Thái Tông,
"Thiền uyển tập anh" của tác giả khuyến danh Tất cả đều là những tuyệt tác có
giá trị vô cùng to lớn cho kho sử liệu của nước nhà.
Kiến trúc thời Trần không huy hoàng như thời Lý nhưng cũng có những công trình
quan trọng như tháp mộ của vua Trần Nhân Tông trước chùa Phổ Minh ở Tức
Mặc (Nam Định) xây năm 1310, thành ở Thanh Hóa (1397).
Âm nhạc thời Trần có chịu ảnh hưởng của Champa. Chiếc trống cơm rất thịnh
hành thời ấy nguyên là nhạc khí của Champa. Đó là loại được dán hai đầu bằng
cơm nghiền, được dùng để hòa cùng với dàn nhạc trong các dịp lễ Tết.
Nghệ thuật hát chèo đã manh nha từ thời này. Theo Phạm Đình Hổ trong "Vũ
Trung Tùy bút" thì vào những lúc có quốc tang, người xúm đen xem chật ních
không thể rước tang được, nên mới sinh ra một nhóm người chuyên đi dẹp đường.
Để lôi kéo sự chú ý của đám đông, nhóm người có bổn phận đi mở đường bèn đi
hát diễn trên đường, mọi người đổ xô tới xem. Như thế mới có thể rước đám tang
đi. Từ đó, những bài hát của những người này phong phú hơn và được gọi là
"phường chèo".
Tôn giáo
Vào đời Trần, Nho giáo phát triển song song cùng phật giáo và đồng thời Lão giáo

cũng được ưa chuộng.
Phật giáo Sau khi thay nhà Lý, triều Trần tiếp tục truyền thống sùng tín đạo Phật
và đồng thời phát huy lý thuyết Nho giáo như là một hệ triết lý chính trị cần thiết
để cai trị đất nước. Phật giáo vẫn là một tôn giáo có thế lực nhất trong tất cả các
loại tôn giáo thời ấy và có ảnh hưởng sâu đậm trong mọi tầng lớp cũng như mọi
lãnh vực.
Vua Trần Thái Tông là một nhà nghiên cứu uyên thâm về Phật học, khi làm Thái
Thượng hoàng, đã chú tâm nghiên cứu lý thuyết nhà Phật và là tác giả của tác
phẩm cảo luận Thiền học "Khóa hư lục".
Tác phẩm "Khóa hư lục" vẫn còn lưu truyền cho đến ngày nay và đã được dịch ra
chữ Quốc ngữ. Trong tác phẩm này Trần Thái Tông nêu lên thuyết tu hành là để
diệt khổ chứ không phải vất bỏ cuộc đời để đi tu.
Người sáng lập ra phái Trúc Lâm Yên Tử, phái thiền tư của Việt Nam là vị vua
thứ ba của nhà Trần tức là Trần Nhân Tông. Là người đã oanh liệt thống lĩnh toàn
quân và dân đánh thắng hai lần xâm lược của nhà Nguyên, đã áp dụng những
chính sách "nới sức dân" khi còn tại vị, đến khi nhường ngai vàng cho con trai,
người đã đi chu du khắp nơi rồi lên ở tu hẳn trên núi Yên Tử, lấy pháp danh là
Trúc Lâm đại đầu đà. Nhân Tông viết rất nhiều tác phẩm phật học nhưng phần
nhiều đã thất truyền. Với lý thuyết đề cao thái độ hướng tâm, đi tìm sự giác ngộ
bằng cái tâm tĩnh lặng của chính mình, là "Phật tại tâm" chứ không cần gò bó khư
khư theo khuôn phép giáo điều nào, nhà vua đã để lại một ảnh hưởng rất lớn trong
việc phát triển đạo Phật và thời Trần. Chùa được xây dựng lên vô kể, các hội hè
Phật giáo được tổ chức không ngừng.
Tổ thứ hai của phái thiền Trúc Lâm là Thiền sư Pháp Loa. Nhân vật này có một uy
quyền đặc biệt, có cả hàng ngàn đệ tử, sở hữu gần hai ngàn mẫu ruộng và đã cho
đúc ba ngàn bức tượng Phật. Đó là một hiện tượng không bình thường mà chỉ có
thể giải thích được bằng sự cực thịnh của Phật giáo.
Ta có thể nói, dưới ảnh hưởng của các vị vua phật tử và các nhà thiền sư thời ấy,
Phật giáo đã đạt đến mức phát triển huy hoàng của một tôn giáo, nếu không muốn
nói rằng Phật giáo đã trở thành như quốc giáo vậy.

Nhưng đến cuối đời Trần, Phật giáo bị lạm dụng và bị phức tạp nhiều yếu tố mê
tín, dị đoan. Đồng thời, số tăng sĩ thất học tăng lên, nhiều tệ nạn xảy ra. Các vua
Trần Hiển Tông và Trần Thuận Tông phải mở các kỳ thi sát hạch kiến thức Phật
học cùng họ, để bắt các tăng sĩ thất học, giả danh, phải hoàn tục.
Trong khi ấy thì giới nho sĩ lại được đào tạo theo trường lớp, tham chính qua
đường thi cử gian nan, bắt đầu tấn công những tệ nạn trong giới Phật giáo. Điển
hình là Trương Hán Siêu, chủ trương bài xích mê tín dị đoan. Thấy các chùa tháp
mọc lên khắp nơi, ông viết bài ký châm biếm: 'Trong thiên hạ ba phần, chùa chiếm
ở một phần, bỏ rứt luân thường, hao tổn của báu, ngây ngây mà chơi, ngẩn ngẩn
mà theo "
Như thế, vào cuối đời Trần, Phật giáo không những tự bản thân bị suy yếu đi mà
còn Nho giáo tấn công để chiếm địa vị ưu thế trong xã hội.
Nho giáo: Khác hẳn với Phật giáo có lý thuyết thiên về nội tâm, về sự giác ngộ, về
sự giải thoát con người ra khỏi bể khổ là cuộc đời, Nho giáo đòi hỏi con người
phải nhập thế. Lý thuyết của Nho giáo dùng làm khuôn mẫu cho việc trị nước, cho
việc tổ chức gia đình và cho việc tu thân, đã gặp môi trường thuận lợi trong xã hội
Việt Nam dưới đời Trần, một xã hội đang phát triển đòi hỏi một thái độ nhập thế
thiết thực.
Ngay từ dưới thời nhà Lý, Nho giáo đã được bước đầu phát triển. Các vua Lý đã
mở các khoa thi nho học. Vua Lý Thánh Tông cũng đã lập Văn miếu để thờ
Khổng Tử, Chu Công và 72 vị tiền hiền. Đến thời nhà Trần các khoa thi được mở
đều đặn và qui củ hơn. Nhà Trần mở ra Quốc sử viện để dạy tứ thư ngũ kinh cho
con cháu các nhà quý tộc, Quốc học viện để cho các nhà nho có nơi rèn luyện việc
học hành. Ngoài ra các trường tư cũng được khuyến khích, như trường tư của Chu
An, nơi đã đào tạo nên các nhà nho nổi tiếng như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, hoặc
trường của Trần ích Tắc giúp các văn nhân ở xa đến học và cấp cơm áo cho các
hàn sĩ.
Tầng lớp nhà nho được đào tạo qua các trường, các kỳ thi càng ngày càng đông tử
sĩ. Hàng ngũ họ ngày càng có uy tín trong quan trường. Ta có thể kể những tên
tuổi nổi tiếng như Lê Văn Hưu, Chu An, Mạc Đĩnh Chi, Hàn Thuyên, Trướng Hán

Siêu, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, Hồ Tông Thốc Họ lần lần chiếm lấy vai trò lãnh
đạo của các nhà sư trong đời sống chính trị và đồng thời công kích các nhà sư ham
mê nhà cửa lộng lẫy, vườn xinh cảnh đẹp, phung phí của công vào việc xây dựng
chùa chiền quá nhiều và quá to, mà lại trốn tránh lao động trong chiếc áo tu hành.
Vào cuối đời Trần, Nho giáo chiếm ưu thế và đẩy phật giáo ra khỏi diễn đàn chính
trị. Từ đó, các triều đại nối tiếp cũng chỉ dùng Nho giáo như khuôn mẫu cho việc
trị nước chăn dân.