Bài giảng Thất bại của thị trường và vai trò của chính phủ Chương 4: Thông tin bất cân xứng

KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 1
Chương 4:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT
ĐHQG TP.HCM
THẤT BẠI CỦA THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ
George Akerlof
Michael Spence
Joseph Stiglitz
Nội dung
1. Khái niệm – Ví dụ
2. Tính phi hiệu quả của thị trường do
thông tin không cân xứng
3. Hậu quả của thông tin bất cân xứng
4. Các giải pháp khắc phục thông tin bất
cân xứng
09/06/2012
2
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 2
Ví dụ
Thị trường bảo hiểm
Vấn đề: vì sao những người trên 65 tuổi rất khó mua bảo hiểm y
tế, vì sao phí bảo hiểm không tăng để phản ánh đúng mức rủi ro
cao hơn?
 Những người mua bảo hiểm hiểu rõ tình trạng sức khỏe của mình
hơn các công ty bảo hiểm
Hệ quả:
Những người hay ốm đau thường là những người muốn mua
bảo hiểm nên tỉ lệ người mua bảo hiểm hay bị ốm đau so với
tổng số người mua bảo hiểm sẽ tăng lên  phí bảo hiểm tăng

lên  những người khỏe mạnh nhận thấy họ ít có khả năng bị
bệnh sẽ không mua bảo hiểm  tỉ lệ người ốm đau lại tăng
lên  phí bảo hiểm tăng  … tình trạng này chỉ dừng lại khi
tất cả những người mua bảo hiểm đều là những người hay ốm
đau
09/06/2012
3
Ví dụ
Công ty bảo hiểm không phân biệt được giữa những người có
mức độ rủi ro cao và những người có mức độ rủi ro thấp 
đặt mức phí bảo hiểm chung cho tất cả mọi người tương ứng
với mức độ rủi ro trung bình  những người có xác suất gặp
tai nạn thấp sẽ lựa chọn không mua bảo hiểm, những người có
xác suất gặp tai nạn cao sẽ mua bảo hiểm  khả năng công ty
bảo hiểm phải bồi thường cho những người mua bảo hiểm
tăng lên  công ty đặt mức phí bảo hiểm cao hơn  … 
những người chắc chắn sẽ gặp tai nạn sẽ mua bảo hiểm
Những người mua bảo hiểm sẽ thay đổi hành vi  tăng nguy
cơ phải bồi thường của các công ty bảo hiểm (người mua bảo
hiểm xe chống trộm cắp sẽ chủ quan hơn khi đậu xe,…)
Giải pháp:
Bảo hiểm bắt buộc (đạt mức cung cấp hiệu quả, hàng hóa
khuyến dụng, đa dạng hóa đối tượng tham gia bảo hiểm)
Trợ cấp bảo hiểm (bảo hiểm y tế miễn phí cho người nghèo)
09/06/2012
4
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 3
1. Khái niệm
Phân biệt: thông tin “không hoàn hảo” và “bất cân

xứng”
Thông tin không hoàn hảo: là tình trạng một hay
nhiều người tham gia thị trường không có những thông
tin họ cần để ra quyết định
Thông tin không đầy đủ
Thông tin không chính xác
Thông tin không thể thu thập được
Thông tin bị che dấu
Thông tin bất cân xứng: là tình trạng trong một giao
dịch, một bên có thông tin đầy đủ hơn, và tốt hơn bên
còn lại về đặc tính sản phẩm (hàng hóa, nhà đất, lao
động, bảo hiểm, đầu tư, chứng khoán, đồ cũ, y tế…)
09/06/2012
5
1. Khái niệm
2 dạng thất bại về thông tin của thị trường
Thông tin mang tính chất của HHCC:
Không cạnh tranh
Không loại trừ
 HHCC / HHCC thuần túy
 Thất bại thị trường của HHCC
Thông tin bất cân xứng
Thông tin bất cân xứng về phía người mua: người mua có ít
thông tin hơn người bán
Ví dụ: thị trường hàng hóa, thị trường đồ cũ
Thông tin bất cân xứng về phía người bán: người bán có ít
thông tin hơn người mua
Ví dụ: thị trường bảo hiểm, thị trường tín dụng
09/06/2012
6

KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 4
2. Tính phi hiệu quả của thị
trường do thông tin bất cân
xứng
09/06/2012
7
Q
P
S
D
0
D
1
E
0
E
1
Q
0
Q
1
P
0
P
1
Thông tin không cân
xứng làm tiêu dùng
hàng hóa thấp hơn
mức tối ưu xã hội

2. Tính phi hiệu quả của thị
trường do thông tin bất cân
xứng
09/06/2012
8
Q
P
S
D
1
D
0
E
1
E
0
Q
1
Q
0
P
1
P
0
Thông tin không cân
xứng làm tiêu dùng
hàng hóa vượt mức tối
ưu xã hội
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 5

3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
09/06/2012
9
Lựa chọn ngược
Rủi ro đạo đức
Vấn đề người ủy quyền
– người thừa hành
Thông tin
bất cân
xứng
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Lựa chọn ngược (lựa chọn bất lợi): là hành động của
bên có nhiều thông tin, xảy ra trước khi ký kết hợp
đồng, có thể gây tổn hại cho bên có ít thông tin
Tâm lý ỷ lại (rủi ro đạo đức): là hành động của bên có
nhiều thông tin hơn thực hiện sau khi ký kết hợp đồng
có thể gây tổn hại cho bên có ít thông tin hơn
Vấn đề người ủy quyền – người thừa hành
09/06/2012
10
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 6
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
09/06/2012
11
Thông tin bất
cân xứng

Thông tin bị
che đậy
Lựa chọn
ngược
Sàng lọc Phát tín hiệu
Hành động
bị che đậy
Tâm lý ỷ lại
Giám sát
trực tiếp
Khuyến
khích gián
tiếp
Một bên trước
khi giao dịch
không thể có
được thông tin về
bên đối tác
Một bên sau khi
giao dịch không thể
quan sát được hành
động của bên đối
tác
Thực tế
 Mạng lưới bảo hiểm gia súc tại BurkinaFaso:
 Sản phẩm có thiết kế đáng tin cậy, xác định được rất nhiều
điểm yếu của các chương trình khác và tránh được các vấn đề
được coi là “rủi ro đạo đức” trong ngành công nghiệp bảo
hiểm
 Quy định: cho gia súc kiểm tra định kì hàng năm

 Nếu gia súc bị chết, cán bộ bảo hiểm tại địa phương sẽ chịu
trách nhiệm thay mặt người chủ mua lại gia súc khác thay cho
việc trực tiếp trả bồi thường bằng tiền mặt cho họ vì như thế
sẽ giúp giảm bớt một cấp giám sát.
 Nhà cung cấp đưa ra nhiều loại sản phẩm bảo hiểm đa dạng,
quyền lợi có thể được thanh toán, tổn thất được chia sẻ bởi
nhiều loại sản phẩm bảo hiểm vi mô khác nhau
09/06/2012
12
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 7
Thực tế
 Việt Nam
 1982 – 1988: Bảo Việt
 2001: Công ty bảo hiểm Groupama của Pháp, bảo hiểm con
gà, bảo hiểm chăn nuôi tôm cá tại đồng bằng sông Cửu Long
 2010: Bảo Minh, ABIC
 Thí điểm BHNN bắt đầu từ 1/7/2011, bảo hểm cây lúa, bảo
hiểm vật nuôi, bảo hiểm thủy sản
 Hộ nghèo: 100%
 Hộ cận nghèo: 80%
 Hộ khác: 60%
09/06/2012
13
Lựa chọn ngược (Adverse Selection – AS)
Thị trường xe cũ:
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
09/06/2012
14

Q
H
P
H
S
H
D
L
D
H
50.000
D
M
D
LM
25.000
10.000
Xe ôtô chất lượng cao
Q
L
P
L
S
L
D
L
50.000
D
M
D

LM
5.000
Xe ôtô chất lượng thấp
75.000
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 8
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Lựa chọn ngược (Adverse Selection – AS) (tt)
Thị trường xe cũ:
Nếu người bán và người mua đều biết rõ chất lượng xe thì sẽ có
50.000 xe chất lượng cao bán được với giá 10.000/xe và 50.000 xe
chất lượng thấp bán được với giá 5.000/xe
Nhưng thực tế, người bán biết rõ chất lượng xe hơn người mua, người
mua chỉ biết chất lượng xe sau khi đã mua và sử dụng một thời
gian
Giả sử người mua nghĩ rằng khả năng chiếc xe họ mua có chất
lượng cao là 50 – 50  người mua sẽ xem tất cả xe đều có chất
lượng trung bình  cầu về xe có chất lượng trung bình là D
M
Khi đó, sẽ có 25.000 xe có chất lượng cao và 75.000 xe chất lượng
thấp được bán
09/06/2012
15
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Lựa chọn ngược (Adverse Selection – AS) (tt)
Khi người mua nhận ra rằng hầu hết các loại xe đem bán đều
có chất lượng trung bình (khoảng ¾), đường cầu mới sẽ là
D

LM
Cơ cấu các loại xe được bán cũng thay đổi, lượng cung các
loại xe chất lượng thấp ngày càng nhiều hơn.
Kết quả là đường cầu dịch chuyển mạnh hơn về bên trái (xe có
chất lượng thấp)
Sự dịch chuyển này sẽ tiếp tục cho đến khi toàn bộ xe trên thị
trường đều là xe chất lượng thấp
Giá cả thấp nên không có một xe chất lượng cao nào được bán
Do đó, người mua giả định đúng rằng bất kỳ xe nào mua trên
thị trường đều là xe có chất lượng thấp  đường cầu sẽ là D
L
09/06/2012
16
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 9
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Lựa chọn ngược (Adverse Selection – AS) (tt)
 Nếu thị trường hoàn hảo, người mua phân biệt được xe chất
lượng cao và xe chất lượng thấp thì một số người sẽ mua xe
chất lượng thấp vì giá rẽ, một số người sẽ mua xe chất lượng
cao
Thực tế, người tiêu dùng không phân biệt được chất lượng xe nên
giá của xe cũ thường thấp, xe có chất lượng cao sẽ bị loại ra
khỏi thị trường
Lựa chọn ngược: người bán biết rõ chất lượng của
hàng hóa hơn người mua nên người mua có thể cho
rằng chất lượng hàng hóa thấp nên đã làm giá hàng
hóa giảm xuống và chỉ có hàng hóa kém chất lượng
mới được bán trên thị trường

09/06/2012
17
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Lựa chọn ngược (Adverse Selection – AS) (tt)
Những người đi vay tiền ngân hàng là những người có
“chất lượng thấp” (không trả nợ đúng cam kết)
Cách trả lương theo ngạch bậc ở cơ quan nhà nước
không giữ được người giỏi
Các khu công nghiệp ở các tỉnh xa không có được nhà
đầu tư có năng lực tốt
Hàng hóa không đủ vệ sinh thực phẩm có nhiều trên thị
trường
09/06/2012
18
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 10
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Rủi ro đạo đức – Tâm lý ỷ lại (Moral Hazard – MH) (tt)
Là tình trạng cá nhân hay tổ chức không còn động cơ để
cố gắng hay hành động một cách hợp lý như trước khi
giao dịch xảy ra
Không cố gắng nâng cao trình độ khi đã có học hàm,
học vị
Không xử lý ô nhiễm triệt để như đã cam kết trước khi
được cấp giấy phép
Không cố gắng khi đã được tuyển dụng chính thức, đề
bạt
Mua sắm thanh toán qua thẻ tín dụng vượt quá khả

năng thu nhập
09/06/2012
19
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Vấn đề người ủy quyền – người thừa hành (Principal –
Agent – PA)
Là trường hợp một bên (người ủy quyền) tuyển dụng
một bên khác (người thừa hành) để thực hiện một hay
những mục tiêu nhất định
Là vấn đề vì người thừa hành theo đuổi mục tiêu khác
với người ủy quyền (do động cơ khác nhau)
Trở thành vấn đề vì thông tin bất cân xứng làm cho
người ủy quyền khó cưỡng chế thi hành, đánh giá hay
khuyến khích công việc
Bao gồm cả vấn đề lựa chọn ngược và rủi ro đạo đức
09/06/2012
20
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 11
3. Hệ quả của thông tin bất cân
xứng
Vấn đề người ủy quyền – người thừa hành (Principal –
Agent – PA) (tt)
Hội đồng quản trị – Giám đốc
Tổng giám đốc – Giám đốc chi nhánh
Chủ tịch tỉnh – Giám đốc sở
Hiệu trưởng – Giáo viên
Người thuê lao động – Người lao động
09/06/2012

21
4. Giải pháp
Giải pháp tư nhân
Xây dựng thương hiệu và quảng cáo
Bảo hành sản phẩm
Dựa vào “bên thứ ba”: dịch vụ chứng nhận chất lượng,
tổ chức đại diện,…
Giải pháp chính phủ
Ban hành các điều luật
Hỗ trợ các cơ quan, tổ chức đóng vai trò “bên thứ ba”
Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
Trực tiếp cung cấp thêm thông tin để hỗ trợ thị trường
09/06/2012
22
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 12
4. Giải pháp
Giải pháp tư nhân
Thị trường đồ cũ:
Người mua thu thập thông tin: thuê chuyên gia, hỏi
người mua trước, chạy thử, mua thông tin
Người bán phát tín hiệu: danh tiếng, thương hiệu, cấp
giấy bảo hành
Thị trường lao động:
Người xin việc phát tín hiệu: bằng cấp, đòi lương cao
Người tuyển dụng: phỏng vấn, đề ra thời gian thử việc
Thị trường bảo hiểm:
Yêu cầu khám sức khỏe, chỉ định phòng khám (HĐ lớn)
Không chi trả bảo hiểm toàn phần (đồng chi trả)
Giảm phí bảo hiểm cho khách hàng có đăng ký chương

trình
phòng
chống
bệnh
tật,
không
hút
thuốc
09/06/2012
23
Ngân hàng:
Người đi vay: chứng minh hiệu quả tài chính của dự án,
năng lực tài chính của công ty
Người cho vay: thẩm định dự án, khả năng tài chính của
nhà đầu tư, yêu cầu tài sản thế chấp, đánh giá lịch sử tín
dụng của công ty, bảo đảm của chính quyền
Người ủy quyền – người thừa hành:
Tạo động cơ khuyến khích vật chất hoặc phi vật chất để
mục tiêu người thừa hành phù hợp với mục tiêu của
mình: trả lương, thưởng theo hiệu quả, thưởng bằng cổ
phiếu, danh hiệu thi đua, cơ hội thăng tiến
Thiết kế hệ thống kiểm tra: hệ thống giải trình, giám sát
nghiêm ngặt, lấy phiếu tín nhiệm thường kỳ
09/06/2012
24
4. Giải pháp
Giải pháp tư nhân
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 13
Cấp giấy phép chứng nhận (trước hoạt động):

Chứng nhận tư cách pháp nhân
Chứng nhận chất lượng sản phẩm
Kiểm tra, kiểm soát (trong quá trình hoạt động):
Kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm, đóng dấu chất
lượng và cấp phép lưu thông
Kiểm tra, đối chiếu thực tế và tiêu chuẩn đăng ký
Thành lập hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng
Cung cấp thông tin: về qui hoạch, về dịch bệnh, về nhà
đầu tư, dự báo cung – cầu thị trường trong nước và quốc
tế
Thiết lập thể chế (xây dựng khung pháp lý) để có biện
pháp chế tài, xử phạt
09/06/2012
25
4. Giải pháp
Giải pháp chính phủ
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trong hoạt động tín dụng
Theo báo cáo của NHNN VN, cuối năm 2003, tỉ lệ nợ
xấu của các NHTM chiếm 4.74% dư nợ (14.200 tỉ
VNĐ). Cộng thêm số nợ tồn đọng trước ngày 1/1/2001
thì nợ xấu chiếm 7.36% dư nợ hay 3.4% GDP (22.094 tỉ
VNĐ)
Theo ý kiến bà Susan Adams (đại diện thường trú cao
cấp của IMF tại VN) và ông Klaus Rohland (GĐ WB tại
VN) thì nợ xấu trong hệ thống NHVN chiếm khoảng 15-
20% hay 7-10% GDP (45.000-60.000 tỉ VNĐ)
Theo các chuyên gia, tỉ lệ nợ xấu đến 30%
09/06/2012
26

KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 14
Cơ sở hạ tầng và điều kiện cần thiết trong hoạt động tín
dụng:
Các qui định pháp lý rõ ràng và chặt chẽ (Luật các tổ chức tín
dụng)
Hệ thống kế toán và báo cáo tài chính minh bạch, đủ độ tin
cậy phản ánh đúng năng lực tài chính của khách hàng
Hệ thống thông tin đầy đủ, có độ tin cậy và chính xác cao
Các tiêu chuẩn đánh giá xếp loại rõ ràng, minh bạch, dễ áp
dụng
Tổ chức đánh giá, xếp loại tín dụng độc lập
Hệ thống đăng ký tài sản
09/06/2012
27
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trong hoạt động tín dụng
Cơ sở hạ tầng và điều kiện cần thiết trong hoạt động tín
dụng:
Các qui định pháp lý
Các điều kiện cấp tín dụng
Qui định về đảm bảo tiền vay
Qui định về thẩm định, xét duyệt cho vay và giám sát thu hồi vốn
vay
Hệ thống kế toán và báo cáo tài chính
Hệ thống tiêu chuẩn kế toán VN
Qui định kiểm toán báo cáo tài chính \
Hệ thống 3 sổ sách kế toán
Hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu
Đánh giá xếp loại khách hàng: Trung tâm tín dụng, nội bộ tổ

chức tín dụng
Thẩm định dự án: các thôngsố đầu vào, đầu ra
09/06/2012
28
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trong hoạt động tín dụng
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 15
Cơ sở hạ tầng và điều kiện cần thiết trong hoạt động tín
dụng:
Các tiêu chuẩn, kỹ thuật đánh giá
Tiêu chuẩn đánh giá năng lực khách hàng
Tiêu chuẩn đánh giá xếp loại khách hàng
Tiêu chuẩn thẩm định dự án đầu tư
Kỹ thuật phân tích báo cáo tài chính, thẩm định dự án
Tổ chức đánh giá, xếp loại tín dụng độc lập: khách quan, độc
lập, minh bạch, tin cậy,…
Hệ thống đăng ký tài sản
Quyền sở hữu tài sản
Xác nhận có tiền gửi ở ngân hàng
Chứng minh có lợi nhuận giữlại
Khả năng góp vốn tự có của khách hàng
Hệ thống đăng ký giao dịch đảm bảo
09/06/2012
29
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trong hoạt động tín dụng
Một số vấn đề trong hoạt động tín dụng ngân hàng:
Văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp
Năng lực và trình độ cán bộ tín dụng

Quyết định cấp tín dụng
Kiểm tra, giám sát, thu hồi vốn vay
09/06/2012
30
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trong hoạt động tín dụng
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 16
Vấn đề: thức ăn gia súc cho thịt heo, thịt gà có chất tạo
nạc
Người mua - người bán
Cơ quan quản lý - người bán: ngành nông nghiệp không kiểm
soát được chất lượng thực phẩm ra thị trường
Người bán - người cung cấp yếu tố đầu vào: tác dụng YTSX,
tác hại YTSX
Giải pháp tư nhân:
Không dùng thịt heo, thịt gà
Sản phẩm không sử dụng chất…
Chứng nhận: Đạt tiêu chuẩn hàng VN chất lượng cao, ISO,…
09/06/2012
31
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trên thị trường thực phẩm
Giải pháp chính phủ:
Luật An toàn vệ sinh thực phẩm được Quốc hội thông qua, có
hiệu lực từ năm 2011
Tăng cường quản lý nhập khẩu nông sản từ nước ngoài vào
Việt Nam
Công bố cho người dân biết rõ việc vi phạm xảy ra ở khu vực
nào, tại trại chăn nuôi nào (tăng giá, sử dụng tạp phẩm,…)

Kêu gọi người chăn nuôi không sử dụng chất cấm
Kêu gọi người tiêu dùng tẩy chay những người buôn bán sử
dụng chất cấm
Người bán thuốc BVTV phải có giấy chứng nhận qua lớp tập
huấn 3 tháng của Chi Cục BVTV
09/06/2012
32
Tình huống: Thông tin bất cân
xứng trên thị trường thực phẩm
KHOA KINH TẾ - ĐHQG TP.HCM 09/06/2012
Kinh tế công cộng 17
09/06/2012
33
Tình huống
Mũ bảo hiểm
Thật giả khó phân