TBC (65)

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tiểu luận về tiểu phẩm báo chí gồm 6 phần:
I- Khái niệm
II- Đặc trng, đặc điểm của tiểu phẩm
III- Đối tợng, mục tiêu, phơng pháp phản ánh của tiểu phẩm
IV- Đặc điểm kết cấu của tiểu phẩm báo chí
V- Nghệ thuật viết tiểu phẩm
VI- Kết luận
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tiểu Phẩm
I- Khái niệm
Theo từ điển tiếng Việt, tiểu phẩm có nghĩa là:
- Bài báo ngắn về vấn đề thời sự có tính chất châm biếm.
- Màn kịch ngắn mang tính chất hài hớc, châm biếm hoặc đả kích.
Theo quan niệm của Bùi Đình Khôi: Tiểu phẩm là một thể loại báo chí
ngắn gọn, mang tính văn học, đợc diễn đạt bằng một ngôn ngữ châm biếm hoặc
hài hớc về một sự việc có thực, cụ thể hoặc khái quát, mà thông qua đó tác giả
biểu hiện quan điểm của mình trớc những sự việc hoặc hiện tợng đó.
Nh vậy, có thể nói tiểu phẩm là tác phẩm đợc viết bằng thể loại tản văn
ngắn gọn, xinh xắn nhng giàu chất trữ tình. Ngời Trung Quốc xem các loại văn tự,
bạt, ký, truyện, văn tế, th tín... có ngôn ngữ trau chuốt, tình cảm phong phú đều là
văn tiểu phẩm. Ngời phơng Tây xem văn tiểu phẩm là thể loại văn xuôi nhỏ, kết
cấu tự do, thiên về thể hiện các ấn tợng và ý kiến cá nhân trớc các sự việc và vấn
đề cụ thể., không nhằm đa ra cách lý giải bao quát, điều cốt yếu là có cách kiến
giải mới mẻ, gây ấn tợng sâu đậm. Văn tiểu phẩm có loại thiên về triết lý, có loại
thiên về tiểu sử, phong cảnh, phong tục, có loại nghiêng về phần văn học, có loại
thiên về phổ biến khoa học, có loại thuần tuý trữ tình. Phong cách chung của văn
tiểu phẩm là tính hình tợng, cô đọng, tính ngụ ý, ngữ điệu trò chuyện, tâm tình bộc
lộ trực tiếp nhân cách, cá tính của tác giả, để lại ấn tợng nhẹ nhàng, khoáng đạt.
Mẫu mực của thể loại văn tiểu phẩm ở phơng Tây có thể tìm thấy qua tập

tiểu phẩm của Môngten (1533-1592), các bài tiểu phẩm của Vônte, Điđơrô,
Letxinh, Hecđơ, Punskin, Giecxen... ở phơng Đông, văn tiểu phẩm có truyền
thống lâu đời nhng có sự nở rộ của của chúng gắn liền với ý thức về nhân cách, cá
tính. Tiêu biểu cho thể loại văn tiểu phẩm phơng Đông là Tiểu phẩm của Liễu
Tông Nguyên, Âu Dơng Tu, Chu T Thanh, Băng Tâm... ở Trung Quốc, là Vũ
Trung tuỳ bút của Phạm Đình Hổ ở Việt Nam.
Ngày nay, nhiều phơng tiện truyền thông đã ra đời và ngày một phát triển
có tính chất quy mô nh vô tuyến truyền hình, phát thanh... Tuỳ theo phơng thức
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
truyền thông của của mỗi loại hình mà các cách thể hiện tiểu phẩm báo chí cũng
có nhiều dạng khác nhau. Ngoài những hình thức truyền thống là văn xuôi, thể
trào phúng còn có trong ca dao, kịch ngắn, phim hài, nhiếp ảnh, tranh biếm hoạ...
và trong tơng lai, trên báo chí sẽ xuất hiện nhiều hình thức phong phú, đa dạng
hơn nữa.
Cho tới nay, tuy còn nhiều quan niệm khác nhau về tiểu phẩm, nhng có thể
nêu một khái niệm đợc nhiều ngời chấp nhận về tiểu phẩm nh sau: Tiểu phẩm là
một thể loại báo chí ở nhóm chính luận- nghệ thuật, mang tính văn học, đợc diễn
đạt bằng ngôn ngữ châm biếm, đả kích hoặc hài hớc về một sự kiện, sự việc, hiện
tợng có thực, cụ thể hoặc khái quát, qua đó tác giả thể hiện quan điểm của mình về
sự kiện, hiện tợng đó.
II- Đặc trng, đặc điểm của tiểu phẩm
1- Tính trào phúng:
Theo Bách khoa toàn th Liên Xô thì trào phúng là một phơng pháp nghệ
thuật đặc biệt, tái tạo lại hiện thực, khám phá ra nó là một cái gì đó sai lệch, vô lý,
không xác đáng ở bên trong (khía cạnh nội dung) bằng cách hình tợng đáng cời,
đáng phê phán, chế nhạo (khía cạnh hình thức).
Trào phúng không chỉ là nét đặc biệt của sáng tác văn học, báo chí mà còn
là một nguyên tắc phản ánh nghệ thuật trong đó các yếu tố của tiếng cời mỉa mai,
châm biếm, phóng đại, khoa trơng, hài hớc... đợc sử dụng để chế nhạo, chỉ trích, tố

cáo, phản kháng... những cái tiêu cực, xấu xa, lỗi thời, độc ác trong xã hội.
Trào phúng có nghĩa là dùng lời nói bóng bẩy, kín đáo để mỉa mai kẻ khác.
Trong tiểu phẩm báo chí, trào phúng gắn liền với phạm trù mỹ học. Văn trào
phúng bao gồm một lĩnh vực rộng lớn với những cung bậc và âm hởng khác nhau,
từ những mẩu chuyện tiếu lâm, các vở hài kịch đến thơ trào phúng, thậm chí cả
Tiểu thuyết. Đó là sự bao trùm của tiếng cời trong lĩnh vực văn học và báo chí. Từ
lâu, ngời ta cũng đã quan tâm đến việc sắp xếp vị trí của trào phúng nh một dạng
của tính trữ tình ở khía cạnh bộc lộ quan niệm bên trong của con ngời. Thời kỳ
Phục Hng, quan điểm này bị nghi ngờ khi đứng trớc cả tác phẩm lớn của
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
X.cvantéx, Rabơle và đến Thế kỷ XIX Hêghen còn cho rằng trào phúng không
mang tính sử thi và không phù hợp với tính trữ tình. Theo L.T.Timophéep- trào
phúng là phơng diện đặc biệt của sáng tác văn học, gần gũi với trữ tình sử thi và
kịch trong trờng hợp cụ thể.
Trào phúng là sự hài hớc, diễu cợt, vạch ra cái lố bịch, kỳ khôi để răn đời
nên tính hài hớc của nó đợc biểu hiện bằng tiếng cời trào lộng. Đối tợng của tiếng
cời là các hành vi, bản chất xấu xa của một cá nhân, một tầng lớp, thậm chí một
giai cấp nào đó trong cộng đồng, chẳng hạn tiểu phẩm: Học đi - bộ, kê khai tài
sản, phản tác dụng đăng trên VNexpress đã làm độc giả bật cời - đó cũng chính
là đặc điểm nổi bật của trào phúng. Tính gây cời đặc biệt này chính là công cụ
quan trọng để đả kích cái xấu còn tồn tại trong xã hội. Đồng thời nó cũng là thang
thuốc bổ giúp mọi ngời quên đi bao lo toan, khó nhọc trong cuộc sống và cố gắng
vơn lên để hoàn thiện bản thân mình.
2- Tính châm biếm:
Châm biếm- đả kích là một dạng đặc biệt trong sáng tác văn học, báo chí, là
dùng lời lẽ thâm thuý, vạch trần bản chất của đối tợng, hiện tợng tiêu cực trong xã
hội. Châm biếm gắn liền với lẽ phải, yêu cầu của châm biếm cũng cao hơn hài hớc
ở mức độ gay gắt của sự phê phán và ý nghĩa sâu sắc của hình tợng nghệ thuật. Về
phơng diện xã hội, phần lớn các tác phẩm của châm biếm thờng chĩa mũi nhọn

vào kẻ thù của dân tộc, những kẻ đi ngợc dòng lịch sử, những kẻ phản bội... chẳng
hạn nh các tác phẩm của Nguyễn ái Quốc, Tú Mỡ, Thợ Rèn, X.cvantex, Xăntcôp
Sedrin...
Các nhà văn, nhà thơ trào phúng thờng có các tác phẩm có giá trị đả kích
bọn thống trị tàn bạo hà khắc, bọn xâm lợc và bè lũ phản bội, bán nớc cầu vinh,
phê phán, bài trừ những thói h tật xấu, những t tởng không chính thống, không
lành mạnh trong xã hội.
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Châm biếm với những đề tài nội bộ thực hiện vai trò tích cực của mình
bằng việc, khi tố cáo cái xấu, cái khuyết điểm, tác động lên sự vận động đi lên của
xã hội.
Trong văn châm biếm thờng chứa đựng các ẩn ý khiến kẻ có tật phải giật
mình, còn ngời đọc thì thích thú khi phát hiện ra khía cạnh mà tác giả có ngụ ý
nói đến. Đó là hai ý tởng gặp nhau, tạo nên một ấn tợng khó quên.
Đối ngời dân, châm biếm hài hớc nhiều khi có tác dụng giáo dục một cách
nhẹ nhàng, sâu xa mà không kém phần hiệu quả. Những đoạn thơ, đoạn văn vừa
góp phần baì trừ các tệ nạn xã hội, vừa có tính xây dựng. Tính bài trừ này thể hiện
rõ ở dụng ý phê phán trong cái hài hớc biểu hiện ngay ở nội dung tác phẩm. Ví dụ
trong chuyện: Tác dụng đăng trên báo Lao Động Thủ Đô ra ngày 5-5-2008
Chị vợ mắng anh chồng lần đầu tiên uống rợu say
- thấy cha, ông đã uống rợu nó làm thay đổi con ngời thế nào cha
- đúng đấy mình ạ| Ngày trớc tôi không tin trái đất quay nhng bây giờ thì
tôi đã tin.
Vậy, châm biếm, hài hớc còn có thể sử dụng các thủ thuật: so sánh, ẩn dụ,
ví von... để tạo nên tiếng cời sảng khoái, sâu sắc và mang lại hiệu quả lớn.
3- Tính đả kích
Tiểu phẩm báo chí còn đợc sử dụng để đả kích, phê phán và lên án gay gắt
những hành vi xấu xa, bỉ ổi cũng nh những hành động thù địch của kẻ thù. Đối t-
ợng bị đả kích có thể có tên tuổi, địa chỉ rõ ràng. Đả kích có tác dụng rõ rệt là

đánh gục đối phơng về mặt tinh thần.
Trong tiểu phẩm báo chí, tính đả kích, hài hớc đợc thể hiện bằng cái cời
nghiêm khắc đối với cái xấu xa bị bóc trần khỏi vỏ bọc ngoài đẹp đẽ, tạo cho ngời
đọc có thái độ đúng dắn với tiêu cực, cái xấu và dễ dàng nhận diện đợc nó trong
những cái tởng nh rất thờng trong cuộc sống.
4- Cái hài trong Tiểu phẩm:
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Trong các tiểu phẩm báo chí cái hài thuộc phạm trù mỹ học, phản ánh hiện
thực phổ biến của đời sống xã hội ở những cung bậc khác nhau. Đó là sự mâu
thuẫn, sự không tơng xứng mà ngời ta có thê cảm nhận đợc. Khi bàn về cái hài,
S.cneepxki- nhà văn, nhà t tởng Nga đã viết Cái hài là sự trống rỗng và sự vô
nghĩa ở bên trong đợc che đậy bằng cái vỏ huênh hoang tự cho rằng có nội dung
và ý nghĩa thực sự
Cái hài thờng gắn với cái buồn cời, nhng không phải cái buồn cời nào cũng
có tính hài. Cái hài bao gồm ý nghĩa xã hội gắn liền với sự khẳng định lý tởng
thẩm mỹ cao cả. Nó là sự phê phán mang tính cảm xúc sáng tạo tích cực có sức
công phá mạnh mẽ đối với cái tiêu cực luôn tồn tại trong xã hội. Sức mạnh phê
phán vừa có tính phủ định, vừa mang tính khẳng định. Nó phủ định cái xấu xa
mang danh cái đẹp mà tính hài là cơ sở đặc trng cái đẹp, vốn là của hiện thực.
Trong các tác phẩm báo chí tiếng cời có nhiều cung bậc và những sắc thái khác
nhau. Ngời ta thờng coi humuor, hài hớc là cung bậc đầu tiên và châm biếm là
cung bậc cuối cùng.
Trong hài hớc, phép biện chứng của trí tởng tợng phóng khoáng hé mở cho
thấy đằng sau cái tầm thờng là vẻ cao quý, sau cái điên rồ là sự anh minh. Trong
châm biếm, đối tợng của tiếng cời là thói h tật xấu, vì thế nổi bật nên là giọng đả
kích, phủ định, tố cáo dẫn đến tiếng cời mang các sắc thái khác nhau: cời khinh bỉ,
mỉa mai, chua chát...
Bởi vì trong humuor, phép biện chứng của trí tởng tợng, phóng khoáng hé
mở cho ta thấy đằng sau cái tầm thờng là cái cao quý, sau cái điên rồ là cái anh

minh, sau cái buồn cời là nỗi đau. Trái lại, trong châm biếm, đối tợng của tiếng c-
ời là thói h, tật xấu, nên nổi bật lên là cái giọng đả kích, phủ định, tố cáo. Tiếng c-
ời trong các tác phẩm, tiểu phẩm còn mang những sắc thái phong phú, da dạng: C-
ời khinh bỉ, cời thiện cảm, cời nghiêm khắc, cời chua chát... Dĩ nhiên trong tác
phẩm tiểu phẩm, cái hài dù ở cung bậc nào cũng cần có ba yếu tố tạo thành.
Một là- Bản chất mang tính hài hớc của đối tợng mà ai cũng có thể dễ dàng
cảm nhận đợc.
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Hai là - Sự cờng điệu của những đờng nét, kích thớc và những liên hệ của
chúng trong việc mô tả đối tợng.
Ba là- Sự sắc bén, ý nhị, hóm hỉnh của ngời thể hiện nhằm làm tăng thên
hiệu quả của tiếng cời.
Trong các tác phẩm của tiểu phẩm báo chí còn có hài hớc, hay còn gọi là
humuour- một dạng của cái hài, có mức độ phê phán nhẹ nhàng, chủ yếu gây cời,
mua vui. Trên cơ sở vạch ra sự mất hài hòa, cân đối giữa nội dung và hình thức,
bản chất và hiện tợng, đặc biệt là lý tởng và thực tế, nh dốt mà hay nói chữ, sợ vợ
mà lên mặt làm chồng, trởng giả học làm sang.
Khác với nghịch dị, hài hớc trong tiểu phẩm thờng biểu hiện tính chất kín
đáo, thâm trầm, không lộ liễu, khác cái châm biếm ở mức độ nhẹ nhàng, đùa vui,
thiện ý. Vì thế mà hài hớc trong các tác phẩm tiểu phẩm biểu hiện sản phẩm trí
tuệ, tài năng của tác giả. Đặc trng của hài hớc trong tiểu phẩm còn bởi sự khéo léo,
nhẹ nhàng của tác giả, vạch ra các mâu thuẫn, tạo ra cái buồn cời, bất ngờ giúp
công chúng nhận ra sự trớ trêu của tình huống, mỉm cời mà phân tích đúng sai.
Ngoài một số tiểu phẩm có mặt thờng xuyên trên báo in, tiểu phẩm còn xuất
hiện trên một số chơng trình của làn sóng phát thanh, truyền hình, báo điện tử phát
trên mạng internet gây tiếng cời sảng khoái cho công chúng.
5- Tính hài kịch trong tác phẩm tiểu phẩm:
Nh trên đã nói, chủ đề t tởng của tác phẩm tiểu phẩm hớng vào sự cời nhạo
cái xấu xa, lố bịch đối lập với lý tởng xã hội hoặc chuẩn mực đạo đức. Nhân vật,

sự kiện, hiện tợng của hài kịch trong tiểu phẩm thờng không có sự tơng xứng giữa
thực chất bên trong với danh nghĩa bên ngoài của mình nên đã trở thành lố bịch.
Các tính cách trong hài kịch của tác phẩm tiểu phẩm thờng đợc mô tả một cách
đậm nét, cận cảnh và ở trạng thái tĩnh, nhất là những nét gây cời. Phạm vi phản
ánh của hài kịch trong các tác phẩm tiểu phẩm hết sức rộng lớn: từ những vấn đề
chính trị - xã hội, đến những thói h, tật xấu trong cuộc sống hàng ngày. Trong tác
phẩm tiểu phẩm tính hài cũng có thể cho phép ở một góc độ nhất định sao cho nỗi
đau không lấn át cái cời để từ đó hài kịch chuyển thành chính kịch.
7