Khảo sát tình hình lịch sử báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939

Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
MỞ ĐẦU
I . Lý do chọn đề tài
Những tờ báo đầu tiên ở nước ta xuất hiện vào khoảng giữa thế kỉ XIX.
So với nhiều nước khác, báo chí Việt Nam sinh sau đẻ muộn hơn các nước
Châu Âu hàng mấy trăm năm. Tuy vậy, chỉ với hơn một thế kỷ tồn tại và phát
triển, báo chí Việt Nam đã có một lịch sử phong phú, mang những sắc thái
riêng biệt và bước trưởng thành của nó gắn rất chặt với những biến thiên của
lịch sử.
Báo chí Việt Nam ra đời gần như cùng với sự thiết lập chế độ thời
thuộc địa của chủ nghĩa tư bản Pháp trên đất nước ta. Báo chí ra đời trước hết
do nhu cầu thống trị và xâm lăng văn hóa của chủ nghĩa thực dân. Mặt khác,
sự phân hóa và phát triển của báo chí lại theo sát từng bước đi của cuộc đấu
tranh dân tộc và giai cấp diễn ra hết sức sâu sắc trong lòng xã hội nước ta.
Cho nên lịch sử báo chí Việt Nam đồng thời cũng là sự phản ánh của lịch sử
cận đại Việt Nam, là lịch sử của cuộc đấu tranh giành độc lập tự do và cũng
phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt giữa một nền báo chí thực dân với một nền
báo chí yêu nước và cách mạng.
Được sự hướng dẫn của thầy giáo hướng dẫn, và với những lí do trên,
người thực hiện tiến hành nghiên cứu một phần rất nhỏ trong lịch sử phát
triển của nền báo chí Việt Nam. Đó là giai đoạn phát triển 1930 – 1939. Đây
là một giai đoạn với những biến động phức tạp của chính trị, văn hóa, xã hội.
Trong bối cảnh chung của thế giới và trong nước, báo chí thời kì này cũng
hình thành và phát triển với những nét đặc thù riêng.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
II. Nội dung nghiên cứu
Do hạn chế về không gian và thời gian, người thực hiện chỉ xin được
nghiên cứu, khảo sát tình hình lịch sử báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 –
1939 dựa trên những tài liệu nghiên cứu của các giáo sư, chuyên gia và các
nhà sư phạm đầu ngành trong lĩnh vực báo chí.

Báo chí Cách mạng Việt Nam là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và các
tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp, là diễn đàn tin cậy của nhân dân. Báo
chí tuyên truyền, phổ biến đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, phản
ánh nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân.
Báo chí cũng là một vũ khí sắc bén chống lại kẻ thù của nhân dân. 80
năm qua, kể từ số báo Thanh niên đầu tiên (21/6/1925), qua từng giai đoạn
cách mạng, báo chí Việt Nam không ngừng phát triển phong phú và đa dạng.
1. Báo chí thời kỳ trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời
Tờ báo cách mạng đầu tiên do người Việt Nam xuất bản là tờ Le Paria
(Người cùng khổ) in bằng tiếng Pháp do Nguyễn Ái Quốc, đảng viên Đảng
Cộng sản Pháp sáng lập, làm chủ báo và chủ bút; số 1 ra ngày 1/4/1922 tại
Pari.
Vào những năm 20 đầu thế kỷ XX, Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập ra
tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn làm nòng cốt cho tổ chức Việt Nam
Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội - Một tổ chức yêu nước Việt Nam đầu
tiên đi theo con đường cách mạng vô sản, đồng thời xuất bản báo Thanh niên
làm cơ quan ngôn luận của tổ chức này. Ngày 21/6/1925, Thanh niên, tờ báo
đầu tiên của Cách mạng Việt Nam, ra số 1. Tháng 6/1985, Đảng Cộng sản
Việt Nam quyết định lấy ngày 21/6 làm ngày truyền thống của báo chí - Ngày
Báo chí Việt Nam.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập báo Thanh niên và là người
đào tạo lớp làm báo vô sản đầu tiên của Việt Nam như Lê Hồng Sơn, Hồ
Tùng Mậu, Lê Duy Điềm, Trương Văn Lĩnh. Tờ báo Thanh niên đã nhanh
chóng thôi thúc lòng người, làm sống động phong trào cộng sản. Tiếp theo
báo Thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho xuất bản các báo Công nông và
Lính cách mệnh để vận động công nhân, nông dân và binh lính đoàn kết, đứng
lên làm cách mạng, đánh đuổi đế quốc Pháp, giành độc lập dân tộc.
Kỳ bộ Nam Kỳ của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội ra báo

Bônsêvích, chi bộ Việt kiều của hội ở Thái Lan xuất bản báo Đồng thanh, sau
đổi thành Thân ái. Tháng 6/1929, Đông Dương Cộng sản Đảng ra đời, cho
xuất bản báo Búa liềm làm cơ quan Trung ương của Đảng, Ban công vận
Trung ương của Đảng ra báo Công hội đỏ, Tổng Công hội Bắc kỳ ra báo Lao
động...
Tháng 9/1929, An Nam Cộng sản Đảng cho ra báo Đỏ. Những tờ báo
của các tổ chức Cộng sản sơ khai này có tác dụng rất quan trọng trong việc
giáo dục ý thức giai cấp, đấu tranh giai cấp và lý tưởng cộng sản chủ nghĩa
cho quần chúng lao động.
Tháng 2/1930, Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản được triệu tập
dưới sự chủ tọa của Chủ tịch Hồ Chí Minh, quyết định thành lập Đảng Cộng
sản Việt Nam, thông qua một số văn kiện quan trọng, quyết định ngừng xuất
bản các tờ báo của các tổ chức cộng sản trước, Trung ương và địa phương sẽ
ra báo của Đảng Cộng sản Việt Nam thống nhất. Ngày 5/8/1930, Trung ương
cho ra báo Tạp chí đỏ; ngày 15/8/1930, báo Tranh đấu ra mắt.
2. Báo chí từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đến năm 1936
Tháng 10/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam đổi tên thành Đảng Cộng
sản Đông Dương. Trung ương Đảng cho ra báo Cờ vô sản và tạp chí Cộng
sản. Các xứ ủy, tỉnh ủy, nhiều huyện ủy và chi bộ cũng ra báo. Báo chí trong
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
thời kỳ này đóng vai trò quan trọng trong việc phát động cao trào cách mạng
của công nông chống đế quốc - phong kiến, đỉnh cao là cao trào Xô Viết
-Nghệ Tĩnh. Đế quốc Pháp hoảng sợ, điên cuồng khủng bố. Tổ chức của
Đảng và các đoàn thể quần chúng bị thiệt hại nghiêm trọng. Báo chí cách
mạng phải lần lượt ngừng xuất bản. Nhưng sau khi các cấp ủy được khôi phục
thì chỉ một thời gian ngắn các báo lại tiếp tục xuất bản. Đặc biệt xứ ủy Nam
Kỳ, từ năm 1931 đến 1934, ba lần xứ ủy bị phá khôi phục lại là ba lần có báo
Cờ đỏ, Cờ lãnh đạo, rồi đổi tên là Giải phóng.
Ban lãnh đạo ở nước ngoài của Đảng được thành lập làm nhiệm vụ tạm

thời của Trung ương, xuất bản tạp chí Bônsêvích làm cơ quan lý luận để thống
nhất Đảng, đẩy mạnh việc khôi phục, phát triển cơ sở và hệ thống tổ chức của
Đảng, cùng các đoàn thể quần chúng, chuẩn bị cho Đại hội Đảng toàn quốc.
Tháng 3/1935, Đại hội Đảng lần thứ nhất họp, quyết định chuyển tạp chí
Bônsêvích thành tạp chí lý luận Trung ương của Đảng. Đảng cho xuất bản hai
tờ báo vận động binh lính trong quân đội Pháp, một tờ bằng tiếng Pháp
L’Armée rouge (Hồng quân) và một tờ tiếng Việt là Giác ngộ. Các chi bộ
cộng sản trong một số nhà tù lớn đã xuất bản báo và tạp chí như Con đường
chính, Lao tù tạp chí, Đuốc đưa đường, Đường cách mạng, Hỏa lò Hà Nội,
Bônsêvích, Nhà tù Buôn Ma Thuột, Người tù đỏ, Qua tiếng sóng hận, Hòn
Cau, Ý kiến chung ở Côn Lôn, Nẻo nhà pha ở nhà tù Quảng Nam...Báo chí
trong những năm 1930-1936 đã phục vụ tích cực cho xây dựng Đảng, tuyên
truyền chủ nghĩa Mác-Lênin và đường lối cách mạng dân quyền của Đảng,
kiên quyết chống đế quốc, phong kiến, chống chủ nghĩa cải lương của giai
cấp tư sản và chủ nghĩa dân tộc tư sản của Việt Nam quốc dân Đảng, chuẩn bị
điều kiện để đón thời cơ đưa cách mạng tiến lên một cao trào mới.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
3. Báo chí thời kỳ vận động dân chủ 1936-1939
Ở Pháp, Mặt trận Nhân dân giành được thắng lợi trong tổng tuyển cử
tháng 5/1936, lập ra một Chính phủ tiến bộ bắt tay vào thực hiện cải cách theo
chương trình của Mặt trận. Mặt trận nhân dân chống phát xít được thành lập ở
nhiều nước và hình thành Mặt trận nhân dân thế giới chống phát xít. Trung
ương Đảng chủ trương thành lập Mặt trận dân chủ bao gồm các giai cấp và
tầng lớp xã hội người Việt Nam và người nước ngoài sinh sống ở Việt Nam
tán thành tự do, dân chủ, cải thiện đời sống và hoà bình, chống phản động
thuộc địa và chủ nghĩa phát xít, chống chiến tranh. Lợi dụng khả năng hoạt
động nửa hợp pháp, nửa bất hợp pháp, Đảng chủ trương đưa báo chí ra xuất
bản công khai. Lợi dụng chính sách báo chí của địch ra báo chữ Pháp không
phải xin phép, ta cho ra một số tờ chữ Pháp xuất bản ở Hà Nội như Le Travail

(Lao động), Rasemblement (Tập Hợp), En Avant (Tiến lên), Notre Voix (Tiếng
nói của chúng ta); ở Sài Gòn có L’ Avant garde (Tiên phong), Le Peuple
(Nhân dân). Chúng ta đã dùng nhiều cách để thuê, mua lại tên báo cũ, đưa
quần chúng tốt đứng ra xuất bản báo tiếng Việt. Một loạt các tờ báo đã ra đời
như: Hồn trẻ tập mới, Tân xã hội, Nhành lúa, Kinh tế tân văn, Hà thành thời
báo, Thời thế, Tin tức, Thế giới, Dân, Dân tiến, Dân muốn, Đời nay...
Tờ Dân chúng, cơ quan Trung ương của Đảng, buộc nhà cầm quyền
phải thừa nhận quyền tự do xuất bản báo chí tiếng Việt không cần xin phép ở
Nam Kỳ, mở đường cho một loạt tờ báo ra tự do.
Những tờ báo cách mạng chỉ chiếm một phần tư tổng số báo trong thời
kỳ này nhưng giữ một vị trí rất quan trọng, chiếm lĩnh được cảm tình của
đông đảo bạn đọc nhất. Do chính sách của Mặt trận dân chủ của Đảng và cao
trào cách mạng của quần chúng, báo chí cách mạng có ảnh hưởng tốt đến các
tờ báo khác, hình thành mặt trận báo chí dân chủ, phối hợp đấu tranh và giành
được một số thắng lợi vang dội như triệu tập được Hội nghị báo giới ở Trung
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
kỳ và Bắc kỳ, thảo luận nhiều vấn đề bổ ích về chính trị và nghề nghiệp. Báo
chí thời kỳ vận động dân chủ in ty-pô số lượng lớn. Có tờ chiếm kỷ lục như
Dân chúng số Xuân 1939 in đến 15.000 bản. Trình bày bài vở trên mặt báo đã
mang dáng dấp hiện đại, biên tập và in nhanh, phát hành nhanh, rộng trong cả
nước và ra nước ngoài.
4. Báo chí thời kỳ cao trào cứu nước 1939-1945
Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, nhà cầm quyền Pháp ở Đông
Dương thực hiện chính sách cai trị phát xít. Báo chí xuất bản bị cấm xuất bản,
cấm lưu hành, tàng trữ. Địch tiến hành những cuộc khủng bố lớn, trước hết
nhằm vào Đảng cộng sản Việt Nam. Đảng ta và các tổ chức quần chúng phải
chuyển vào hoạt động bí mật, báo chí cách mạng bị gián đoạn một thời gian
ngắn.
Tháng 5/1941, Mặt trận Việt Minh thành lập. Tháng 8/1941, báo Việt

Nam độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lấy danh nghĩa Việt Minh
tỉnh Cao Bằng, sau mở rộng thành Việt Minh Cao Bằng-Bắc Cạn, rồi Cao
Bằng-Bắc Cạn-Lạng Sơn. Ngày 25/1/1942, báo Cứu quốc, cơ quan của tổng
bộ Việt Minh ra đời. Ngày 10/10/1942, báo Cờ giải phóng, cơ quan Trung
ương của Đảng xuất bản số 1. Trung ương còn xuất bản tạp chí Cộng sản làm
cơ quan lý luận. Các kỳ bộ Việt Minh và tỉnh bộ Việt Minh lần lượt cho xuất
bản báo của địa phương cùng với báo của các đoàn thể cứu quốc ở Trung
ương: Công nhân, Thanh niên, Học sinh, Văn hóa, Tự vệ...
Báo chí phục vụ tích cực cho xây dựng lực lượng vũ trang, kết hợp đấu
tranh chính trị với đấu tranh vũ trang. Từ sau khi có chỉ thị sửa soạn khởi
nghĩa của tổng bộ Việt Minh (5/1944) và nhất là sau cuộc đảo chính Nhật-
Pháp (3/1945), Đảng phát động cao trào kháng Nhật cứu nước tiến tới Tổng
khởi nghĩa, một số báo của các lực lượng vũ trang từ các căn cứ kháng Nhật
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Một số vấn đề của báo chí Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939
và khu giải phóng được xuất bản, như Tiếng súng khởi nghĩa, Quân giải
phóng... Báo chí cách mạng lại xuất hiện trong nhiều nhà tù và trại tập trung
để rèn luyện cán bộ, chuẩn bị cung cấp cán bộ cho phong trào tiến tới tổng
khởi nghĩa.
Hai tờ báo Cờ giải phóng và Cứu quốc có cống hiến lớn nhất trong việc
đẩy mạnh cao trào cách mạng và giành thắng lợi lịch sử tháng Tám 1945.
Kể từ khi báo Thanh niên ra đời đến tháng 8/1945, tổng cộng có hơn
270 tờ báo và tạp chí.
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
I. Báo chí Việt Nam trong thời kì 1930 – 1939
Kể từ năm 1930 đến giữa năm 1936 có gàn 30 tờ báo và tạp chí từ thời
gian trước còn được tiếp tục xuất bản và 180 tờ báo mới ra đời công khai hợp
pháp. Số báo và tạp chí xuất bản công khai hợp pháp lên tới 210, gấp gần 2
lần rưỡi số báo và tạp chí của những quãng thời gian 1924 – 1929
Bên cạnh làng báo công khai hợp pháp, phải kể đến hệ thống báo chí

xuất bản bị mật, không hợp pháp, chủ yếu là báo chí cách mạng, khoảng 170
tờ. Tổng cộng toàn bộ cả báo chí xuất bản công khai, hợp pháp và xuất bản bị
mật không hợp pháp, con số lên tới khoảng 380 tờ, gấp gần 4 lần của quãng
thời gian 1924 – 1929.
Website: Email : Tel : 0918.775.368