CÁCH XÁC ĐỊNH THỂ LOẠI BÁO CHÍ

Website: Email : Tel : 0918.775.368
CÁCH XÁC ĐỊNH THỂ LOẠI BÁO CHÍ
LỜI MỞ ĐẦU
Kể từ năm 1919 đến năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết hơn 2.000
bài báo với nhiều bút danh khác nhau (kể cả bài không ghi bút danh), tạo nên
một phong cách đặc sắc và kỳ diệu - phong cách báo chí Hồ Chí Minh. Cơ sở tư
tưởng của phong cách báo chí Hồ Chí Minh là: vì độc lập, tự do và hạnh phúc
của nhân dân, kết hợp với đạo đức cao cả và trong sáng của Người là "cần -
kiệm - liêm - chính; chí công vô tư". Trong dịp triển lãm hội họa năm 1951, Bác
nhắc nhở những người cầm bút: “Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh
chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy". Như vậy, nhà báo phải là chiến sĩ trên mặt
trận tư tưởng văn hóa của Đảng. Tại lớp chỉnh đốn Đảng Trung ương,
17/8/1953, Bác Hồ dạy “cách viết” cho các nhà báo, trong đó Người đặc biệt
nhấn mạnh đến cơ sở tư tưởng và mục đích của các bài viết: “Viết cho ai? - Viết
cho đại đa số công - nông - binh. Viết để làm gì? - Để giáo dục, giải thích, cổ
động, phê bình; để phục vụ quần chúng".
Tư tưởng cách mạng đúng đắn, đạo đức cách mạng cao đẹp của Bác là cơ
sở của phong cách báo chí Hồ Chí Minh, đồng thời là nội dung khái quát các tác
phẩm báo chí của Người.
Đề tài các tác phẩm báo chí của Bác Hồ rất đa dạng. Bác không viết
chuyên sâu về một đề tài như một số nhà văn, nhà báo chuyên nghiệp. Là lãnh tụ
tối cao của Đảng và Nhà nước, suốt đời hy sinh, phấn đấu vì độc lập, tự do của
Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân, Bác không bỏ qua một đề tài nào, một vấn
đề nào, một sự việc nào liên quan đến đời sống của nhân dân và cách mạng quốc
tế.
Đề tài đa dạng, có tính chất tổng hợp và phong phú như vậy, nhưng đều
được Bác quán xuyến ở chủ đề và tư tưởng, bao trùm đó là lòng yêu nước,
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
thương dân nồng nàn, sâu sắc, ý chí phấn đấu cho sự tiến bộ và công bằng xã
hội, vì tự do và hạnh phúc của nhân dân. Rõ ràng là: tư tưởng "Viết cho ai?",

"Viết để làm gì?" đã được khẳng định sáng ngời trong các bài viết của Chủ tịch
Hồ Chí Minh đăng trên các tờ báo trong và ngoài nước.
Thể loại báo chí của Bác Hồ cũng rất phong phú, đa dạng. Bác tận dụng
mọi hình thức thể loại để biểu đạt nội dung, nhằm “giáo dục, giải thích, cổ động,
phê bình, phục vụ quần chúng".
Một nét độc đáo khác trong phong cách báo chí Hồ Chí Minh là: kết cấu
bài viết gọn gàng, nhưng văn phong rất đa dạng. Bác thường vào đề bằng lối
trực tiếp, thu hút ngay được người đọc.
Văn phong Bác đa dạng, thể hiện trí tuệ uyên thâm, sự am hiểu vô cùng
rộng lớn của Người viết triết học, chính trị, văn hóa, lịch sử và đời sống xã hội
đông - tây - kim - cổ.
Phong cách báo chí Hồ Chí Minh còn biểu hiện ở chỗ: Bác thường viết rất
ngắn, viết "thiết thực", không lạm dụng tiếng nước ngoài./.
Hiện nay, ở nước ta báo chí học còn chưa có nhiều công trình nghiên cứu
về thể loại báo chí, vì vấn đề này cho đến nay còn chưa được chú ý thích đáng.
Do đó, khi nghiên cứu về vấn đề này chúng ta cũng phải chú ý rằng các thể loại
báo chí luôn ở trạng thái động và có sự đan xen, thẩm thấu lẫn nhau. Bởi vì báo
chí mô tả cuộc sống với vô vàn sự biến động đa dạng và phức tạp nên các thể
loại cũng phải biến đổi theo.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
PHẦN NỘI DUNG
I/ Khái niệm về thể loại báo chí:
Để tìm hiêu về vai trò của việc nghiên cứu các thể loại báo chí, trước hết
chúng ta cần tìm hiểu về khái niệm của các thể loại báo chí trong và ngoài nước.
Theo từ điển tiếng Việt, năm 1992 giải thích: thể loại là hình thức sáng tác
văn học, nghệ thuật phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, vận dụng
ngôn ngữ...
Từ điển bách khoa toàn thư Liên Xô, 1985, giải thích: thể loại là khái quát
hoá những đặc tính của một nhóm lớn các tác phẩm có cùng thuộc tính về nội

dung, hình thức, cách thức biểu hiện tác phẩm của một thời giai đoạn, một dân
tộc hay một nền nghệ thuật thế giới.
Ở nước ta có nhiều quan niệm về thể loại báo chí khác nhau. Nguyên
nhân là do báo chí Việt Nam ra đời muộn hơn báo chí phương Tây hơn hai thế
kỷ. Sự hình thành và phát triển của báo chí ở Việt Nam là do nhu cầu nội tại của
quá trình xây dựng kinh tế - xã hội của đất nước. Trong cuốn sách " Tác phẩm
báo chí" tập I, Nhà xuất bản giáo dục, năm 1995, các tác giả đưa ra một cách
phân chia thể loại như sau: Trong loại tác phẩm thông tấn có các thể loại như
tin, tường thuật, phỏng vấn, bài báo, ghi nhanh, điều tra, phóng sự. Loại tác
phẩm chính luận bao gồm các thể loại bình luận, xã luận, chuyên luận. Loại tác
phẩm thông tấn- văn nghệ bao gồm các thể loại bút ký, ký sự, nhật ký phóng
viên, tiểu phẩm"
Tác giả Đức Dũng trong cuốn "ký báo chí" nhấn mạnh: " Thể loại báo chí
là cách thức tổ chức tác phẩm, một kiểu tái hiện đời sông hiện thực, một phạm vi
nội dung xác định ứng với một hình thức tương đối ổn định".
Tác giả Tạ Ngọc Tấn trong cuốn "Tác phẩm báo chí" Tập I, cho rằng:
"Thể loại báo chí là một khái niệm để chỉ tính quy luật loại hình của tác phẩm
báo chí. Thể loại là sự thống nhất có tính quy luật lặp lại của các yếu tố trong
một tác phẩm báo chí".
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tác giả Đinh Văn Hường, trong bài "Một số vấn đề thể loại báo chí”quan
niệm: Thể loại báo chí là hình thực biểu hiện cơ bản thống nhất và tương đối ổn
định của các bài báo, được phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, sử
dụng ngôn ngữ và các công cụ khác để chuyển tải nội dung mang tính chính trị -
tư tưởng nhất định".
Qua những khái niệm trên, chúng ta thấy quan niệm về thể loại báo chí
còng nhiều ý kiến khác nhau, quan niệm khác nhau hết sức phức tạp, gây khó
khăn trong hoạt động báo chí. Do vậy, việc tìm hiểu nghiên cứu và tổng kết để
đưa ra được một định nghĩa đích thực, chính xác về thể loại giúp cho nhà báo ý

thức được việc lựa chọn thể loại nào cho phù hợp với bài báo của họ.
Từ những khái niệm trên, có thể đưa ra cách hiểu về thể loại báo chí như
sau: Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất và ổn định của
các bài báo, là cách lựa chọn công cụ, phương tiện, phương pháp và hình thức
trình bày tác phẩm báo chí để phù hợp với nội dung, thích ứng với từng tình
huống sự kiện, và có thể chứa đựng được nội dung hình thức bài báo cần trình
bày.
II/ Những đặc thù của thể loại báo chí
Trước hết, những dấu hiệu chung có ở tất cả các thể loại báo chí đó là tính
trung thực với chân lý cuộc sống, dựa trên những tư liệu chính xác của hiện thực
khách quan, miêu tả các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội một cách
chính xác. Lập trường tư tưởng chính trị rõ ràng. Bởi vậy, mọi sự kiện của đời
sống xã hội được làm sáng tỏ. Tất cả các thể loại báo chí đều có thái độ tích cực
đối với cuộc sống, đều nhằm được kết quả tích cực trong công cuộc xây dựng
đất nước, trong việc tuyền truyền đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước,
cổ động nhân dân tham gia những phong trào tích cực nhằm tiến tới một xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh.
Có thể thấy rằng tất cả các thể loại báo chí để lấy con người làm đối
tượng phản ánh, chính con người và những gì liên quan đến con người đều là đối
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
tượng phục vụ của báo chí. Như đã phân tích mỗi thể loại đều có đặc thù riêng,
từ cái riêng đó làm nên diện mạo của thể loại.
Các đặc điểm riêng của mỗi thể loại đó là:
- Thứ nhất, các thể loại khác nhau theo đặc thù của đối tượng được
phản ánh.
Thông thường, người phóng viên có quan hệ trực tiếp với các sự kiện,
hiện tượng. Trong nhiều trường hợp thì sự kiện là đối tượng của nhận thức báo
chí. Ví dụ, tin và các thể ký được xây dựng trên cơ sở những tư liệu nhận được
từ "nguồn đầu tiên", nhưng có nhiều trường hợp, đối tượng mô tả lại là hiện thực

qua sự đánh giá của một người hay một nhóm người.
Trong một số trường hợp thì đối tượng mô tả không phải chỉ là sự kiện,
quá trình... mà là sự phân tích đánh giá hiện thực của tác giả hay một nhóm tác
giả. Như vậy, ở trường hợp này thể loại báo chí phải làm nhiệm vụ vừa phản ánh
vừa phân tích, dĩ nhiên có yếu tố chủ quan của nhà báo. Ví dụ, bài bình luận
được xây dựng trên cơ sở những chi tiết tiêu biểu về những sự kiện riêng lẻ
trong một lĩnh vực nào đó đã được công bố trên các phương tiện thông tin đại
chúng, tác giả lựa chọn, phân tích một cách hệ thống, và bằng tư duy sắc sảo tái
hiện một bức tranh tổng thể về đời sống xã hội, giúp người đọc hiểu sâu sắc và
đầy đủ về vấn đề mà tác giả đề cập. Đây là đặc điểm của một bài bình luận hoàn
chỉnh, đại diện cho những bài bình luận bình luận nói chung. Tác giả loại bài
này thường sử dụng một khối lượng tư liệu lớn để nghiên cứu về một vấn đề lớn
( về quy mô, tính chất hoặc về không gian, thời gian). Các báo trung ương như
báo Nhân dân, Quân đội nhân dân, Lao động... thường sử dụng loại bài này để
tái hiện bức tranh tổng thê về một lĩnh vực nào đó của đời sống xã hội.
- Thứ hai, các thể loại khác nhau theo mục đích, chức năng, nhiệm vụ
sáng tạo của tác phẩm báo chí
Hoạt động thực tiễn báo chí cho thấy, tuy cùng viết về một đề tài, một vấn
đề nhưng tuỳ thuộc vào mỗi cơ quan báo chí, nhà báo có thể sử dụng nhiều hình
thức, phương pháp khác nhau để thể hiện. Ví dụ, bài "Thành tích của một tập
5