chuyên đề hiệp hội các quốc gia đông nam á – asean

Website: Email :
I. TỔNG QUAN VỀ ASEAN
Lịch sử hình thành và phát triển của ASEAN :
Đông Nam Á là khu vực địa lý – nhân văn tương đối thống nhất.
Vào thế kỉ XIX các nước Đông Nam Á đều bị thực dân phương Tây xâm
lược. Sự xâm lược của thực dân đã để lại nhiều hậu quả ảnh hưởng đến
sự phát triển kinh tế và xã hội, những hậu quả này cũng gây ảnh hưởng ít
nhiều đến quá trình hợp tác sau này của các nước Đông Nam Á.
Đông Nam Á là một khu vực địa lý – nhân văn tương đối thống
nhất, với nhiều nét tương đồng về văn hóa và nhiều tiềm năm phát triển
kinh tế. Với ý thức thành lập những tổ chức mang tính hợp tác khu vực,
tháng 7/1961 hiệp hội Đông Nam Á được thành lập với 3 thành viên là
Thái Lan, Malaysia và Philippines (ASA), đánh dấu mốc đầu tiên của quá
trình hình thành tổ chức khu vực ở Đông Nam Á. Năm 1963 Maphilindo
ra đời với quyết tâm duy trì quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia thành
viên, góp phần vào cuộc đấu tranh chung chống chủ nghĩa thực dân và
chủ nghĩa đế quốc. Tuy nhiên với những tranh chấp về lãnh thổ, mâu
thuẫn tôn giáo sắc tộc, nguy cơ xung đột vũ trang, bất đồng giữa các
nước thành viên các tổ chức này đều thất bại, ASA chỉ duy trì được đến
năm 1966. Trong bối cảnh tình hình chiến tranh căng thẳng, sự tranh
chấp giữa các nước phương Tây, ASEAN được thành lập ngày 8-8-1967
sau khi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao các nước Indonesia, Malaysia,
Philippines, Singapore và Thái Lan ký bản tuyên bố ASEAN còn gọi là
Tuyên bố Bangkok. Khi mới thành lập, ASEAN chỉ có 5 nước thành
viên tới năm 1984, có thêm Brunei Darusalam gia nhập ASEAN. 11 năm
sau, tháng 7/1995, Việt Nam gia nhập ASEAN và là thành viên thứ bảy.
Tháng 7/1997, ASEAN đã kết nạp thêm hai thành viên mới là CHDCND
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 1 -
Website: Email :
Lào và Myanmar. Ngày 30/4/1999, ASEAN kết nạp Vương quốc
Campuchia làm thành viên chính thức. Đảo quốc Đông Timor là quốc gia

cuối cùng ở Đông Nam Á chưa gia nhập ASEAN.
ASEAN có diện tích hơn 4.5 triệu km2 với dân số khoảng 560
triệu người; GDP khoảng 1100 tỷ đô la Mỹ. Các nước ASEAN có nguồn
tài nguyên thiên nhiên phong phú và hiện nay đang đứng hàng đầu thế
giới về cung cấp một số nguyên liệu cơ bản như: cao su (90% sản lượng
cao su thế giới); thiếc và dầu thực vật (90%), gỗ xẻ (60%), gỗ súc (50%),
cũng như gạo, đường dầu thô, dứa Công nghiệp của các nước thành
viên ASEAN cũng đang trên đà phát triển, đặc biệt trong các lĩnh vực:
dệt, hàng điện tử, hàng dầu, các loại hàng tiêu dùng. Những sản phẩm
này được xuất khẩu với khối lượng lớn và đang thâm nhập một cách
nhânh chóng vào các thị trường thế giới. ASEAN là khu vực có tốc độ
tăng trưởng kinh tế cao so với các khu vực khác trên thế giới, và được coi
là tổ chức khu vực thành công nhất của các nước đang phát triển.
Nước Ngày
gia nhập
ASEAN
Thủ
đô
D
ân số
(triệu
người)
Diệ
n tích
(km2)
G
DP (tỷ
USD)
Indon
esia

08/08
/1967
Jakart
a
21
9,25
1.8
90.754
2
87,2
Mala
ysia
08/08
/1967
Kuala
Lumpur
26
,127.7
330
.257
1
30,14
Philip
pines
08/08
/1967
Manil
a
85
,2369

300
.000
9
8,3
Singa
pore
08/08
/1967
Singa
pore
4,
198
697 1
16,76
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 2 -
Website: Email :
Thái
Lan
08/08
/1967
Banko
k
64
,763
513
.254
1
76,6
Brune
i

Darussalam
08/01
/1984
Banda
r Seri
Begawan
0.
37
576
5
5
,9
Việt
Nam
07/19
95
Hà
Nội
83
,119.9
330
.363
5
3,11
Lào 07/19
97
Viên
Chăn
5,
9388

236
.800
2
,9
Myan
ma
07/19
97
Nay
Pyi Taw
56
,0026
676
.577
1
0,2
Camp
uchia
10/04
/1999
Phno
m Penh
13
,6614
181
.035
5
,391
Một số thông tin về các nước ASEAN.
Tuyên bố Bangkok xác định: “ Nhận thức được sự tồn tại của các

mối quan tâm lẫn nhau và các vấn đề chung giữa các nước Đông Nam Á
và tin tưởng vào sự cần thiết phải tăng cường hơn nữa các mối quan hệ
đoàn kết sẵn có trong khu vực. Mong muốn xây dựng một nền tảng vững
chắc cho hành động chung nhằm thúc đẩy hợp tác khu vực ở Đông Nam
Á, các nước Đông Nam Á có trách nhiệm chính trong việc tăng cường ổn
định kinh tế và xã hội của khu vực và bảo đảm sự phát triển đất nước hòa
bình và tiến bộ, quyết tâm vảo đảm sự ổn định và an ninh không có sự
can thiệp từ vên ngoài dướ bất kỳ hình thức hoặc biể hiện nào”. Nguyên
tắc cũng nêu lên tôn chỉ, nguyên tắc và mục đích với sự đồng thuận cùng
hợp tác giữa các nước thành viên.
1. Mục tiêu hoạt động của ASEAN: tuyên bố Bankok đã nêu rõ
các điểm sau :
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 3 -
Website: Email :
- Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và phát triển văn
hoá trong khu vực trên tinh thần bình đẳng hợp tác nhằm tăng cường cơ
sở cho một cộng đồng các nước Đông Nam Á hoà bình và thịnh vượng.
- Thúc đẩy hoà bình và ổn định khu vực bằng việc tôn trọng công
lý và nguyện tắc luật pháp của các nước trong vùng và hiến chương Liên
Hiệp Quốc.
- Thúc đẩy việc giúp đỡ lẫn nhau trong các vấn đề cùng quan tâm
trên các lĩnh vực văn hoá, xã hội, kinh tế, khoa học kỹ thuật, hành chính.
- Giúp đỡ lẫn nhau dưới các hình thức đào tạo và cung cấp các
phương tiện nghiên cứu trong các lĩnh vực giáo dục, chuyên môn, kỹ
thuật và hành chính.
- Cộng tác có hiệu quả hơn, để sử dụng tốt hơn nền nồn nghiệp
và các ngành công nghiệp của nhau, mở rộng mậu dịch.
- Thúc đẩy việc nghiên cứu về Đông Nam Á.
- Duy trì sự hợp tác chặt chẽ cùng có lợi với các tổ chức quốc tế
và khu vực.

2. Cơ cấu tổ chức:
a. Hội nghị Cấp cao ASEAN (ASEAN Summit):
Là Hội nghị cấp cao các nguyên thủ nhà nước và chính phủ. Là cơ
quan quyền lực cao nhất của ASEAN. Cho đến nay đã có 14 cuộc Hội
nghi Cấp cao ASEAN, gần đây nhất là Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ
XIV được tổ chức tại Thái Lan từ ngày 26-2 đến 1-3-2009.
b. Hội nghị Bộ trưởng kinh tế ASEAN (ASEAN Economic
Ministers-AEM)
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 4 -
Website: Email :
Đây là cơ cấu điều hành và hoạch định chính sách hợp tác
cao nhất trong lĩnh vực kinh tế của ASEAN. AEM họp chính thức mỗi
năm một lần và có thể họp không chính thức khi cần thiết.
Trong AEM có Hội đồng AFTA (Khu vực mậu dịch tự do
ASEAN) được thành lập theo quyết định của Hội nghị Cấp cao ASEAN
lần thứ 4 năm 1992 tại Singapore. Là một trong những mục tiêu trọng
tâm trong hợp tác, hội nhập kinh tế ASEAN. AFTA được thành lập để
giám sát sự hoạt động của CEPT (Common Effective Preferential Tariff),
chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung.
Hội nghị các quan chức kinh tế cấp cao SEOM (Senior Economic
Officials Meeting) là cơ quan trực tiếp giúp việc cho AEM và AFTA, họp
2-3 tháng một lần.
Hội đồng AIA (Asian Investment Agreement) và Ủy ban điều phối
về đầu tư (Cordianting committee on Investment) ): Để phối hợp, giám
sát và điều hành việc thực hiện Hiệp định khung về Khu vực Đầu tư
ASEAN.
Ủy ban điều phối về dịch vụ (Cordinating committee on Service) :
Để phối hợp, giám sát và điều hành việc thực hiện Hiệp định khung về
Khu vực Dịch vụ ASEAN.
c. Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (ASEAN Ministerial

Meeting-AMM)
Theo Tuyên bố Băng cốc năm 1967, AMM là hội nghị hàng năm
của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN để hoạch định chính sách, điều
phối hoạt động chung của ASEAN về hợp tác chính trị, ngoại giao, phát
triển xã hội.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 5 -
Website: Email :
Ủy ban thường trực ASEAN (ASEAN Standing Committee- ASC):
hoạch định chính sách và điều phối hoạt động của ASEAN giữa các cuộc
họp của AMM
Hội nghị các quan chức cấp cao (Senior Official Meeting-SOM)
chủ yếu phục vụ hợp tác chính trị, ngoại giao.
d. Hội nghị Bộ trưởng các ngành
Hội nghị Bộ trưởng của một ngành trong hợp tác kinh tế ASEAN
sẽ được tổ chức khi cần thiết để thảo luận sự hợp tác trong ngành cụ thể
đó. Hiện có Hội nghị Bộ trưởng năng lượng, Hội nghị Bộ trưởng Nông
nghiệp, Lâm nghiệp. Các Hội nghị Bộ trưởng ngành có trách nhiệm báo
cáo lên AEM.
g. Các hội nghị bộ trưởng khác
Hội nghị Bộ trưởng của các lĩnh vực hợp tác ASEAN khác như y
tế, môi trường, lao đọng, phúc lợi xã hội, giáo dục, khoa học và công
nghệ, thông tin, luật pháp có thể được tiến hành khi cần thiết để điều
hành các chương trình hợp tác trong các lĩnh vực này.
h. Hội nghị liên Bộ trưởng (Join Ministerial Meeting-JMM)
JMM được tổ chức khi cần thiết để thúc đẩy sự hợp tác giữa các
ngành và trao đổi ý kiến về hoạt động của ASEAN. JMM bao gồm các
Bộ trưởng Ngoại giao và Bộ trưởng Kinh tế ASEAN.
i. Ban thư ký ASEAN và Tổng thư ký ASEAN:
Ban thư ký ASEAN được thành lập theo Hiệp định ký tại Hội nghị
Cấp cao lần thứ hai Ba-li, 1976 để tăng cường phối hợp thực hiện các

chính sách, chương trình và các hoạt động giữa các bộ phận khác nhau
trong ASEAN, phục vụ các hội nghị của ASEAN.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 6 -
Website: Email :
Được những Người đứng đầu Chính phủ ASEAN bổ nhiệm trên cơ
sỏ đề suất của Hội nghị bộ trưởng ngoại giao,theo khuyến nghị của Hội
nghị AMM với nhiệm kỳ là 3 năm và có thể gia hạn thêm, nhưng không
quá một nhiệm kỳ nữa; có hàm Bộ trưởng với quyền hạn khởi xướng,
khuyến nghị và phối hợp các hoạt động của ASEAN, nhằm giúp nâng
cao hiệu quả các hoạt động và hợp tác của ASEAN. Tổng thư ký ASEAN
được tham dự các cuộc họp các cấp của ASEAN, chủ toạ các cuộc họp
của ASC thay cho Chủ tịch ASC trừ phiên họp đầu tiên và cuối cùng.
j. Uỷ ban thường trực ASEAN (ASEAN Standing Committee-ASC)
ASC bao gồm chủ tịch là Bộ trưởng Ngoại giao của nước đăng cai
Hội nghị AMM sắp tới, Tổng thư ký ASEAN và Tổng Giám đốc của các
Ban thư ký ASEAN quốc gia. ASC thực hiện công việc của AMM trong
thời gian giữa 2 kỳ họp và báo cáo trực tiếp cho AMM.
k. Cuộc họp các quan chức cao cấp khác
Ngoài ra có các cuộc họp các quan chức cao cấp về môi trường,
ma tuý cũng như của các uỷ ban chuyên ngành ASEAN như phát triển xã
hội, khoa học và công nghệ, các vấn đề công chức, văn hoá và thông tin.
Các cuộc họp này báo cáo cho ASC và Hội nghị các Bộ trưởng liên quan.
l. Cuộc họp tư vấn chung (Joint Consultative Meeting-JCM)
Cơ chế họp JCM bao gồm Tổng thư ký ASEAN, SOM, SEOM,
các Tổng giám đốc ASEAN. JCM được triệu tập khi cần thiết dưới sự
chủ toạ của Tổng thư ký ASEAN để thúc đẩy sự phối hợp giữa các quan
chức liên ngành. Tổng thư ký ASEAN sau đó thông báo kết quả trực tiếp
cho AMM và AEM.
m. Các cuộc họp của ASEAN với các Bên đối thoại
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 7 -

Website: Email :
ASEAN có 11 Bên đối thoại: Australia, Canada, EU, Nhật Bản,
Hàn Quốc, New Zeland, Mỹ và UNDP, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ.
ASEAN cũng có quan hệ đối thoại theo từng lĩnh vực Pakistan. Trước
khi có cuộc họp với các Bên đối thoại, các nước ASEAN tổ chức cuộc
họp trù bị để phối hợp có lập trường chung. Cuộc họp này do quan chức
cao cấp của nước điều phối (Coordinating Country) chủ trì và báo cáo
cho ASC.
n. Ban thư ký ASEAN quốc gia
Mỗi nước thành viên ASEAN đều có Ban thư ký quốc gia đặt
trong bộ máy của Bộ Ngoại giao để tổ chức, thực hiện và theo dõi các
hoạt động liên quan đến ASEAN của nước mình. Ban thư ký quốc gia do
một Tổng Vụ trưởng phụ trách
o. Uỷ ban ASEAN ở các nước thứ ba

Nhằm mục đích tăng cường trao đổi và thúc đẩy mối quan hệ giữa
ASEAN với bên đối thoại đó và các tổ chức quốc tế ASEAN thành lập
các uỷ ban tại các nước đối thoại. Uỷ ban này gồm những người đứng
đầu các cơ quan ngoại giao của các nước ASEAN tại nước sở tại. Hiện có
11 Uỷ ban ASEAN tại: Bon (CHLB Đức), Brucsel (Bỉ), Canberra
(Australia), Geneva (Thuỵ Sĩ), Luân đôn (Anh), Ottawa (Ca-na-da), Paris
(Pháp), Seul (Hàn quốc), wasington (Mỹ) và wellington (New Zeland).
Chủ tịch các uỷ ban này báo cáo cho ASC và nhận chỉ thị từ ASC.
4. Các cột mốc quan trọng trong hợp tác của các nước
ASEAN:
a. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ IV năm 27-28/1/1992:
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 8 -
Website: Email :
Tại Hội nghị này, ASEAN đã thông qua những văn kiện và quyết
định quan trọng sau:

- Tuyên bố Singapore năm 1992 khẳng định quyết tâm của
ASEAN đưa sự hợp tác chính trị và kinh tế lên tầm cao hơn và mở rộng
hợp tác sang lĩnh vực hợp tác an ninh
- Hiệp định khung về hợp tác kinh tế ASEAN, nêu ba nguyên tắc
của sự hợp tác là hướng ra bên ngoài, cùng có lợi và linh hoạt đối với sự
tham gia vào các dự án, chương trình của các nước thành viên; xác định
năm lĩnh vực hợp tác cụ thể là thương mại, công nghiệp: năng lượng-
khoáng sản, nông-lâm-ngư-nghiệp, tài chính-ngân hàng, vận tải-liên lạc
và du lịch. Quyết định hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN
(AFTA) trong vòng 15 năm.
- Hiệp định về Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung
(CEPT) bắt đầu từ ngày 01/01/1993.
Tại hội nghị này Tổng thư kí ASEAN được năng cấp lên hàm bộ
trưởng.
b.Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ V năm 1995:
Hội nghị diễn ra tại Bankok tháng 12/1995. Hội nghị đã có những
quyết định và văn bản quan trọng sau:
- Rút ngắn thời gian thực hiện AFTA từ 15 năm xuống còn 10
năm, và mở rộng hợp tác ASEAN sang lĩnh vực mới như dịch vụ, sở hữu
trí tuệ, lập khu vực đầu tư ASEAN
- Ký kết Hiệp ước về một khu vực Đông Nam Á không có vũ
khí hạt nhân (SEANWFZ), là một văn kiện quan trọng tiến tới xây dựng
Đông Nam Á thành một khu vực hoà bình, ổn định.
c. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VI tại Hà Nội 16-17/12/1998:
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 9 -
Website: Email :
Hội nghị đã thông qua các văn kiện quan trọng như Tuyên bố Hà
Nội, Chương trình Hành động Hà Nội, Tuyên bố về các biện pháp mạnh
mẽ (để cải thiện môi trường đầu tư ASEAN để tăng cường thi hút vốn từ
các nước trên thế giới) và ký 4 Hiệp định hợp tác trên các lĩnh vực cụ thể.

Hội nghị kết nạp Campuchia là thành viên thứ 10 của ASEAN.
d. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VII tại Brunei Darussalam 5-
6/11/2001
Hội nghị khẳng định lại Chương trình hành động Hà Nội (HPA)
vẫn là định hướng quan trọng để thực hiện Tầm nhìn ASEAN; đẩy mạnh
liên kết ASEAN; tập trung trao đổi vấn đề thu hẹp khoảng cách phát
triển, giúp các thành viên mới.
Hội nghị cũng đã thông qua Tuyên bố chung chống khủng bố.
e. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VIII tại Campuchia 4-
5/11/2002
Các chương trình tăng cường được thông qua với các biện pháp
chính sau:
- Tăng cường thương mại, đầu tư, giảm hàng rào phi quan thuế,
cải thiện môi trường đầu tư để tăng buôn bán, đầu tư nội khối .
- Nâng cao khả năng cạnh tranh của ASEAN.
- Tập trung triển khai các dự án ưu tiên, nhất là về thu hẹp
khoảng cách, giúp các thành viên mới, phát triển Tiểu vùng như Mekong.
- Xác định lại mục tiêu phát triển của ASEAN và nghiên cứu
chiến lược phát triển của Hiệp hội để tiến tới hình thành Cộng đồng kinh
tế ASEAN có tính đến những kinh nghiệm của Liên minh Châu âu.
- Ký Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN –
Trung Quốc, theo đó dự kiến thời điểm hoàn thành Khu vực Mậu dịch Tự
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 10 -
Website: Email :
do ASEAN - Trung Quốc là năm 2010 (với 6 nước ASEAN cũ) và 2015
với 4 nước ASEAN mới.
Cấp cao ASEAN - Ấn Độ lần đầu tiên được tổ chức và các nhà
Lãnh đạo ASEAN đã nhất trí họp Cấp cao ASEAN + Ấn Độ hàng năm.
f. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ IX tại Bali, Indonesia, 7-
8/10/2003

- Lãnh đạo ASEAN đã ký Tuyên bố Hoà hợp ASEAN II (Tuyên
bố Bali II) nêu những định hướng chiến lược lớn của ASEAN với mục
tiêu thành lập một cộng đồng ASEAN liên kết mạnh, tự cường vào năm
2020 với ba trụ cột chính là hợp tác chính trị-an ninh (Cộng đồng An
ninh ASEAN-ASC), hợp tác kinh tế (Cộng đồng kinh tế ASEAN-AEC),
và hợp tác xã hội/văn hoá (Cộng đồng xã hội/văn hoá ASEAN-ASCC).
- Nhật Bản ký với ASEAN Khuôn khổ Đối tác Kinh tế toàn diện
(CEP), cụ thể hoá các bước đi xây dựng CEP ASEAN-Nhật trong đó có
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Nhật. Trung Quốc, Ấn Độ chính thức
tham gia Hiệp ước Thân thiện và hợp tác (TAC).
g. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ X và các Cấp cao liên quan
tại Viên chăn, Lào, 28 – 30/11/2004: Tại hội nghị một số quyết định quan
trọng được thông qua:
- Để thực hiện Tầm nhìn ASEAN 2020 và Tuyên bố Bali II, các
vị Lãnh đạo ASEAN đã ký Chương trình Hành động Viên chăn (VAP)
sau khi hoàn tất Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) nhằm xây dựng
Cộng đồng ASEAN vào năm 2020 với 3 trụ cột về chính trị-an ninh, kinh
tế, văn hoá xã hội, trong đó có hợp phần về IAI nhằm thu hẹp khoảng
cách phát triển giữa các nước thành viên ASEAN.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 11 -
Website: Email :
- -Thông qua các Kế hoạch Hành động xây dựng Cộng đồng An
ninh ASEAN (ASC) và Cộng đồng Văn hoá - xã hội ASEAN (ASCC).
- -Ký Hiệp định khung và lộ trình hội nhập về 11 lĩnh vực ưu tiên
liên kết của ASEAN nhằm xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN
(AEC).
- Tại Hội nghị, các vị Lãnh đạo ASEAN cùng với Australia và
New Zeland đã ký “Tuyên bố chung của các Lãnh đạo nhân dịp Cấp cao
kỷ niệm ASEAN với Australia và New Zeland”, đề ra phương hướng và
biện pháp tăng cường quan hệ đối thoại trong thời gian tới.

- Hàn Quốc và Nga đã chính thức tham gia vào Hiệp ước Thân
thiện và Hợp tác Đông Nam Á (TAC)
h. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 13 tại Singapore, 19-
22/11/2007
- Tại Hội nghị Lãnh đạo các nước ASEAN đã ký thông qua Hiến
chương ASEAN, tạo cơ sở pháp lý và thể chế cho Hiệp hội gia tăng liên
kết khu vực.
- Công bố kế hoạch Cộng đồng ASEAN, ký Đề cương Cộng
đồng Kinh tế và nhất trí sớm hoàn tất Đề cương Cộng đồng Chính trị-An
ninh và Văn hóa-Xã hội để thông qua tại Cấp cao ASEAN-14.
- Việt Nam là thành viên thứ 5 trong khối chính thức phê chuẩn
Hiến chương ASEAN.
Nhân dịp này, Lãnh đạo các nước ASEAN đã ký Tuyên bố
ASEAN về Môi trường bền vững và Tuyên bố ASEAN về Hội nghị lần
thứ 13 các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi
Khí hậu.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 12 -
Website: Email :
5. Nguyên tắc hoạt động:
a. Nguyên tắc về quan hệ song phương và đa phương:
Trong quan hệ với nhau, các thành viên của khối đều tuân theo 6
nguyên tắc chính được nêu lên trong Hiệp ước thân thiện và hợp tác ở
Đông Nam Á (Hiệp ước Bali), kí tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ I
tại Bali năm 1976, là:
- Cùng tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh
thổ và bản sắc dân tộc của tất cả các dân tộc;
- Quyền của mọi quốc gia được lãnh đạo hoạt động của dân tộc
mình, không có sự can thiệp, lật đổ hoặc cưỡng ép của bên ngoài;
- Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau;
- Giải quyết bất đồng hoặc tranh chấp bằng biện pháp hoà bình,

thân thiện;
- Không đe doạ hoặc sử dụng vũ lực;
- Hợp tác với nhau một cách có hiệu quả.
b. Nguyên tắc điều phối hoạt động: Có 3 nguyên tắc chủ yếu là
nguyên tắc nhất trí, nguyên tắc bình đẳng và nguyên tắc 6-X
- Nguyên tắc nhất trí (consensus): Mọi quyết định về các vấn đề
quan trọng chỉ được coi là của ASEAN khi được tất cả các nước thành
viên nhất trí thông qua. Nguyên tắc này đòi hỏi quá trình đàm phán lâu
dài, nhưng đảm bảo được lợi ích quốc gia của tất cả các nước thành viên.
Đây là một nguyên tắc được áp dụng tại các cuộc họp ở mọi cấp và về
mọi vấn đề của ASEAN. Để tránh gây ảnh hưởng, có những vấn đề sẽ
được thực hiện theo nguyên tắc nhất trí toàn bộ, nhất trí tương đối và nhất
trí tuyệt đối.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 13 -
Website: Email :
- Nguyên tắc bình đẳng: thể hiện trên hai mặt, thứ nhất là các
nước ASEAN, không kể lớn hay nhỏ, giàu hay nghèo đều bình đẳng với
nhau trong nghĩa vụ đóng góp cũng như chia sẻ quyền lợi; thứ hai, họat
động của tổ chức ASEAN được duy trì trên cơ sở luân phiên, các chức
chủ tọa các cuộc họp ASEAN từ cấp chuyên viên đến cao cấp, cũng như
địa điểm cho các cuộc họp đều phân đều cho các nước thành viên trên cơ
sở luân phiên theo vầ A, B, C của tiếng Anh.
- Nguyên tắc 6-X: được thỏa thuận tháng 02/1992 theo nguyên
tắc này, một dự án hoặc kế hoạch chung của ASEAN nếu 2 hoặc nhiều
nước ASEAN chấp nhận thực hiện, thì cứ tiến hành trước dự án chứ
không đợi tất cả các nược thành viên thực hiện mới tiến hành.
Bên cạnh đó còn có một số nguyên tắc dần hình thành, tuy không
thành văn nhưng mọi người đều hiểu và tôn trọng áp dụng.
II. Quan hệ hợp tác trong khối ASEAN :
1. Hợp tác chính trị và an ninh :

a. Tổng quan:
Trong giai đoạn đầu của quá trình thành lập, các nước ASEAN tập
trung chủ yếu vào hợp tác kinh tế văn hóa, chính trị là một vấn đề nhạy
được được các nước ASEAN đề cập khá thận trọng trong quá trình hợp
tác và tìm hiểu lẫn nhau.Trong tuyên bố thành lập đầu tiên, các nước
ASEAN chỉ cẩn trọng tuyên bố : “Tôn trọng sự công bằng và Luật pháp
của Liên Hợp Quốc trong trong các vấn đề” (nguyên văn “respect for
justice and the rule of law” and “adherence to the principles of the United
Nations Charter.”). Trong thập niên đầu tiên từ lúc thành lập, các nước
ASEAN dần xây dựng lòng tin và sự hiểu biết lẫn nhau trong các vấn đề
và nhận ra rằng để hợp tác thành công thì các nước ASEAN phải tránh sự
can thiệp về chính trị của các thế lực bên ngoài vào các vấn đề nội bộ. Vì
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 14 -
Website: Email :
thế, các nước ASEAN cố gắng xây dựng một tổ chức hợp tác khu vực để
cùng phát triển hơn là một tổ chức khu vực quân sự như phần lớn các tổ
chức khu vực khác tồn tại trong Chiến tranh lạnh. Trong thời gian đó,
những nguyên tắc hợp tác chính trị quan trọng và trở thành nền tảng vững
chắc và quan trọng cho sự hợp tác của các nước ASEAN cho đến hiện
nay :
• Tôn trọng độc lập, toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền quốc gia,
quyền bĩnh đẳng của nhau
• Quyền của mỗi thành viên tồn tại tự do khỏi sự can thiệp của
các thế lực bên ngoài
• Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau
• Giải quyết các sự bất đồng và tranh chấp bằng các biện pháp
hòa bình
• Hợp tác hiểu quả giữa các nước.
b. Một số thành tựu hợp tác chính trị :
Từ 1967, ASEAN đã đóng góp to lớn cho hòa bình và sự ổn định

của khu vực và xây dụng mối quan hệ với các quốc gia, lãnh thổ và tổ
chức khác. Một số thành tựu tiêu biểu :
- Vào ngày 27/11/1971 các bộ trưởng ngoại giao kí Tuyên bố
Khu vực hòa bình, tự do, trung lập - Zone of Peace, Freedom and
Neutrality (ZOPFAN) Declaration.
- 5 năm sau một loạt các bước hợp tác chính trị quan trọng được
thông qua tại Hội nghị cao cấp lần 1 ở Bali. 3 tài liệu quan trọng đã được
thông qua :
• Tuyên bố về Hiệp ước ASEAN - the Declaration of ASEAN
Concord. Đây là lần đâu tiên các nước ASEAN mở rộng hợp tác chính
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 15 -
Website: Email :
trí. Hiệp ước nhắc lại những nguyên tắc về một khu vực ổn định và
chương trình hành động hợp tác chính trị nhằm
• Hiệp ước Tình hữu nghị và hợp tác ở khu vực Đông Nam Á -
the Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia (TAC). Hiệp ước
này chủ yếu cung cấp cơ chế để giải quyết các bất đồng giữa các nước
trong khu vực. Hiện nay, nó vẫn là một hiệp định quan trong của
ASEAN.
• Thỏa thuận về việc thành lập Ban thư kí ASEAN - Agreement
Establishing the ASEAN Secretariat.
- Vào ngày 15/12/1995, tai Hội nghị cao cấp lần thứ 15 tại
Bangkok, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thông qua Hiệp ước Khu vực
Đông Nam Á Phi Hạt nhân - Treaty on the Southeast Asia Nuclear
Weapon-Free Zone (SEANWFZ). Hiệp ước chính thức có hiệu lực vào
ngày 27/3/1997.
- Một trong những hợp tác quan tọng nhất trong lịch sự ngoại
giao của ASEAN là giải quyết vấn đề Xung đột Campuchia. Các nước
ASEAN đã hợp tác thành lập Hội Đông tối cao Campuchia dưới sự trợ
giúp của Liên Hợp Quốc để thực hiện các biện pháp mang lại hòa bình

cho Campuchia. Đến 30/4/1999, Campuchia trở thành thành viên thứ 10
của ASEAN, đánh dấu một kỉ nguyên mới của ASEAN bao gồm đầy đủ
các thành viên trong khu vực
c. Diễn đàn Khu vực ASEAN – ASEAN Regional Forum (ARF) :
Vào đầu thập niên 1990, khi Liên Xô sụp đổ, chiến tranh lạnh kết
thúc, nhiều vấn đề chính trị quân sự khác nhau xuất hiện, mâu thuẫn và
xung đột xảy ra rộng khắp thế giới, các nước ASEAN nhận thấy cần xây
dựng một cơ chế để tăng cường sự đối thoại hiểu biết giữa các quốc gia
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 16 -
Website: Email :
ASEAN và giữa ASEAN với các nước khác để đối mặt với tình hình
mới. 1994, Diễn đàn Khu vực ASEAN – ASEAN Regional Forum (ARF)
đa được thành lập nhằm mục tiêu trên. Các mục tiêu của Diễn đàn khu
vực ASEAN được quy định rõ trong tuyên bố của các nhà lãnh đạo ARF
đầu tiên (1994), đó là:
• Tăng cường đối thoại hợp tác và hội đàm các vấn đề chính
trị và an ninh của các nước có chung lợi ích và mối quan tâm; và
• Đóng góp đáng kể vào những nỗ lực nhằm xây dựng một
khu vực đáng tin cậy và dân chủ ở châu Á – Thái Bình Dương.
Cuộc họp Bộ trưởng lần thứ 27 cũng đã khẳng định "ARF sẽ trở
thành một diễn đàn tư vấn có hiệu quả ở khu vực châu Á – Thái Bình
Dương nhằm thúc đẩy đối thoại cởi mở về hợp tác an ninh và chính trị ở
khu vực. Trong bối cảnh đó, ASEAN nên làm việc với các đối tác của
ARF để xác lập các mối quan hệ có tính xây dựng và dự đoán được ở
châu Á Thái Bình Dương".
Hiện nay, ARF bao gồm 25 quốc gia có cùng mối quan tâm đến an
ninh khu vực châu Á Thái Bình Dương. Đó là 10 quốc gia thành viên của
ASEAN; 10 nước đối tác đối thoại của ASEAN (bao gồm Úc, Canada,
Trung Quốc, EU, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc, Nga và
Hoa Kỳ), một quan sát viên của ASEAN (Papua New Guinea), cùng với

Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, Mông Cổ và Pakistan. Đông
Timo được kết nạp vào ARF vào năm 2005.
Về cơ chế làm việc, Bộ ngoại giao và thương mại chịu trách nhiệm
về các chính sách của ARF, cộng với sự tham vấn của Bộ quốc phòng.
Các cuộc họp của ARF được tổ chức hàng năm ở cấp Bộ trưởng ngoại
giao. Chủ tịch của ASEAN, được luân phiên hàng năm, cũng là chủ tịch
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 17 -
Website: Email :
của ARF. Văn bản chính thức chủ yếu của ARF là tuyên bố của chủ tịch
ARF được phát hành ngay sau khi mỗi cuộc họp bộ trưởng diễn ra. Diễn
đàn ARF còn được hỗ trợ bằng các cuộc họp quan chức cấp cao ARF
(ARF SOM), được tổ chức hàng năm vào tháng 5 hoặc tháng 6. Hai cuộc
họp khác của Nhóm hỗ trợ liên ngành khác của ARF về các Biện pháp
xây dựng lòng tin (ISG on CBMs) cũng được tổ chức hàng năm ở cấp
quan chức, được điều hành bởi một nước thành viên ASEAN và một
nước không phải là thành viên của ASEAN.
2. Hợp tác kinh tế :
a. Hợp tác nông nghiệp, thực phẩm, nông nghiệp :
Hợp tác nông nghiệp ASEAN bắt đầu từ khoảng thời gian 1968,
không lâu sao khi ASEAN được thành lập. Mục tiêu ban đầu là đảm bảo
nguồn cung cấp thực phẩm giữa các nước trong khối. Đến năm 1977,
quan hệ hợp tác này được mở rộng sang lĩnh vực lâm nghiệp và nông
nghiệp. Đến hiện nay, các lãnh vực cụ thể trong quan hệ hợp tác nông
nghiệp, thực phẩm, nông nghiệp bao gồm: cây trồng, an toàn thực phẩm,
chăn nuôi, ngư nghiệp, đào tạo và hợp tác nông nghiệp, hợp tác khai thác
các sản phẩm rừng và nông nghiệp.
Mục tiêu chính của Hợp tác nông nghiệp, thực phẩm, nông nghiệp
là tăng cường và thực hiện các hoạt động hợp tác nhằm nâng cao khả
năng cạnh tranh của sản phẩm nông lâm thủy sản ASEAN cũng như thúc
đẩy thực hiện an toàn thực phẩm trong khu vực và hướng ra thế giới.

Hợp tác nông nghiệp, thực phẩm, nông nghiệp được điều hành bởi
Hội Nghị Bộ trưởng Nông nghiệp và Lâm Nghiệp ASEAN ( ASEAN
Ministers on Agriculture and Forestry - AMAF). Ngoài ra, còn có sự trợ
giúp của SOM, và các tiểu ban phụ như Hội nghị, Nhóm thư kí, Ban điều
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 18 -
Website: Email :
hành để soạn thảo các chính sách và thực hiện các hoạt đông được ra
trong khung thời gian cho phép. Trong một số năm gần đây, AMAF còn
được tổ chức dưới hình thức AMAF +3, nhằm đẩy mạnh hợp tác ngoài
khu vực với các đối tác khác.
Một số văn bản hợp tác gần đây của AMAF :
- Ghi nhớ về tăng cường hợp tác vệ sinh dịch tễ giữa ASEAN và
CHND Trung Hoa năm 2007 (Memorandum of Understanding between
the Association of Southeast Asian Nations and the Government of the
People's Republic of China on Strengthening Sanitary and Phytosanitary
Cooperation, Singapore, 20 November 2007)
- Tuyên bố về tăng cường Luật Kiểm soát và Thực hiện Luật
Kiểm Lâm năm 2007 (ASEAN Statement on Strengthening Forest Law
Enforcement and Governance (FLEG), Bangkok, 1 November 2007)
- Hiệp định về thành lập Quỹ Sức Khỏe Động Vật ASEAN năm
2006 (Agreement for the Establishment of ASEAN Animal Health Trust
Fund, Singapore, 17 November 2006)
- Ghi nhớ về hợp tác nông nghiệp giữa TKK ASEAN và Bộ
trưởng Nông Nghiệp CHND Trung Hoa năm 2002 ( Memorandum of
Understanding Between the Association of Southeast Asian Nations
(ASEAN) Secretariat and the Ministry of Agriculture of the People’s
Republic of China on Agricultural Cooperation, Phnom Penh, 2
November 2002)
- Ghi nhớ về Bảo vệ và Bảo Tồn rùa biển ASEAN năm 1997
(Memorandum of Understanding on ASEAN Sea Turtle Conservation

and Protection(12-September 1997)
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 19 -
Website: Email :
b. Hợp tác Hải Quan:
Vào hội nghị ASEAN lần thứ 9 năm 2003 đã thông qua Chương
trình hải quan bao gồm những vấn đề chủ yếu :
- Thực hiện Hành Lang Xanh (Green Lines) cho những sản
phẩm ưu đãi theo chương trình CEPT tại hải quan cửa khẩu của những
nước thành viên.
- Thực hiện hiệp ước WTO về định giá hàng hóa và hướng dẫn
thực hiện các biện pháp phù hợp hải quan trước cuối 2004.
- Cam kết danh vực dành cho cá nhân từ cơ quan quản lý Hải
quan các nước thành viên.
- Áp dụng chế độ một cửa bao gồm hệ thống xử lý tài liệu thương
mại tự động cho từng quốc gia và khu vực.
Vì thế các quan chức Hải quan các nước ASEAN hợp tác xây dựng
Bản hướng dẫn định giá Hải Quan ASEAN - the ASEAN Customs
Valuation Guide (ACVG).Vào Hội nghị Thủ trưởng các Cơ quan Hải
Quan ASEAN lần 2 năm 2004 tại Brunay đã họp và nhất trí việc trao đổi
thông tin về hàng hóa được sử dụng để các doanh nghiệp để định giá hải
quan để hỗ trợ cho vấn đề xây dựng chính sách hải quan. Ngoài ra, hàng
loạt những vấn đề về kĩ thuật hải quan, tên gọi, chuẩn hóa thông tin, hài
hòa những thông lệ hải quan theo phương pháp định giá chung của
WTO/GATT.
Hiện nay, ASEAN đang xây dựng một danh mục biểu thuế hài hòa
chung ASEAN (AHTN). Danh mục biểu thuế này sẽ dựa trên dựa trên
phiên bản mới nhất của hệ thống Hài Hòa miêu tả và mã số hàng hóa mới
nhất do Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) ban hành.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 20 -
Website: Email :

Tổng kim ngạch xuất khẩu trong và ngoài ASEAN (nguồn
/>c. Hợp tác Công nghiệp :
Từ ngày thành lập đến nay ASEAN đã có 5 chương trình hợp tác
công nghiệp giữa các nước thành viên trong lĩnh vực công nghiệp.
- Các dự án công nghiệp ASEAN được thông qua tại Hội nghi
thượng đỉnh ASEAN lần 1 (1976)
- Các liên doanh công nghiệp ASEAN (AUV – ASEAN
Industrial Joint Venture) bắt đầu từ 1/1983
- Bổ sung công nghiệp ASEAN (AIC – ASEAN Industrial
Complementation) đưa ra 6/1991.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 21 -
Website: Email :
- Liên kết sản xuất chung Nhãn Mác (BBC – Brand brand
complementation) khởi đầu từ 10/1988
- Chương trình hợp tác công nghiệp (ASEAN Industrial
Cooperation – AICO) được kí tại Singapore 27/4/1996 chính thức có hiệu
lực từ ngày 1/11/1996 dùng để thay thế cho BBC và AIJC.
Mục đích chủ yếu của AICO là khuyến khích liên kết sản xuất giữa
các xí nghiệp của các nước ASEAN, kể cả các xí nghiệp vừa và nhỏ, và
sử dụng có hiệu quả nguồn lực của ASEAN. Các sản phẩm được sản xuất
bởi các xí nghiệp tham chương trình AICO được hưởng mức ưu đãi thuế
quan tối đa của chương trình CEPT là 0-5% và các khuyến khích phi thuế
quan do từng nước quy định. Đây là một dạnh đẩy nhanh thực hiện
AFTA trước thời hạn đối với các sản phẩm được chế tạo bởi các liên kết
sản xuất trong ASEAN.
Tổng kế những ứng dụng được phê chuẩn của các nước thành viên
AICO (nguồn />d. Chương trình hợp tác đầu tư :
ASEAN là một trong khu vực thu hút đầu tư hàng đầu thế giới vì
thế cộng đồng ASEAN luôn khẳng định cam kết cung cấp cho các nhà
đầu tư một môi trường cạnh tranh và hấp dẫn cho nhà đầu tư và các hoạt

động kinh doanh. Vào tháng 7/1998 ASEAN kí hiệp định thành lập khu
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 22 -
Website: Email :
đầu tư ASEAN (AIA – ASEAN Investment Area) để cung cấp một môi
trường tự do kinh doanh, đầu tư, công nghệ và nhân lực chất lượng cao.
Mục tiêu chính của AIA là :
• Hợp tác để thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ASEAN
từ các nguồn trong và ngoài ASEAN.
• Dành nguyên tắc đãi ngộ quốc gia (NT – National Treatment)
cho các nhà đầu tư ASEAN vào năm 2010 và tất cả các nhà đầu tư vào
năm 2020.
• Mở cửa tất ca các ngành công nghiệp cho cho các nhà đầu tư
ASEAN vào năm 2010 và tất cả các nhà đầu tư vào năm 2020.
• Thúc đẩy sự di chuyển vốn, lao động có tay nghề, công nghệ
giữa các nước thành viên ASEAN.
Hiệp định AIA đã mở rộng sang các ngành sau : sản xuất, nông
nghiệp, khai khoáng, nông lâm nghiệp, và dịch vụ (có giới hạn một số
ngành). Cung cấp thông tin minh bạch trong chính sách, luật, thủ tục
hành chính đầu tư. Xóa bỏ hàng rào đầu tư và tự do hóa luật và chính
sách đầu tư của tất cả những khu vực được quy định trong Hiệp định.
Để thực hiện nội dung của Hiệp định AIA, ASEAN đề ra 3 chương
trình :
• Chương trình hợp tác và thuận lợi hóa
• Chương trình xúc tiến và nhận thức.
• Chương trình tự do hóa.
Mỗi nước ASEAN sẽ tự vách ra các kế hoạch hành động để cụ thể
hóa các chương trình nói trên. Cứ mỗi 2 năm 1 lần, các kế hoạch của
từng quốc gia sẽ được rà soát để đảm bảo tiến độ thực hiện AIA.
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 23 -
Website: Email :

e. Chương trình hợp tác về dịch vụ :
Dịch vụ là một lĩnh vực khá quan trọng trong khối ASEAN. Để
phát triển tự do hóa tự do thương mại dịch vụ trong khối, 12/1995 Hội
nghị Bộ trưởng kinh tế ASEAN trong Hội nghị cao cấp ASEAN lần 5 đã
thông qua Hiệp định khung dịch vụ ASEAN (AFAS).
AFAS nhằm mục tiêu xóa bỏ mọi rào cản thương mại dịch vụ
trong những quốc gia ASEAN để tăng khả năng cạnh tranh của những
nhà cung cấp dịch vụ ASEAN. AFAS cung cấp sự hướng dẫn rộng rãi
cho các nước thành viên ASEAN để cải thiện khả năng tiếp cận thị
trường và đảm bảo Nguyên tắc Đãi ngộ quốc gia trong quốc gia ASEAN.
Tất cả các quy định của AFAS bám sát luật quốc tế được quy định của
GATS và WTO.
Hiện tại, ASEAN đã đạt được 6 gói cam kết được thông qua 4
vòng đàm phán. Những gói cam kết sẽ cung cấp thông tin chi tiết cho
mỗi những thành viên trong nhiều lịch vực dịch vụ khác nhau. Ngoài ra
còn có 2 gói cam kết bổ sung trong lịch vực tài chính (the second and
third Package of Commitments of Financial Services under the AFAS)
được kí kết bởi các Bộ trưởng Tài chính ASEAN và 2 gói bổ sung về lịch
vực vận tải hàng không (the Fourth and Fifth Packages of Commitments
on Air Transport Services under the AFAS) được Bộ trưởng giao thông
các nước kí kết.
Các thành viên ASEAN tiếp tục làm việc để mở rộng đàm phán
đến những lĩnh vực còn lại. Trong đó, Bản dự thảo Cộng đồng kinh tế
ASEAN (ASEAN Economic Community Blueprint ) tại Hội nghị cấp cao
các nhà lãnh đạo ASEAN lần thứ 13 tại Singapore đã đề xuất thực hiện
những bước cơ bản tiếp theo để tự do hóa hoàn toàn lĩnh vực dịch vụ
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 24 -
Website: Email :
trước 2015. Ngoài ra, các nước còn thỏa thuận sẽ thực hiện công nhận lẫn
nhau trình độ giáo dục, kinh nghiệm, giấy chứng nhận hoặc giấy phép

hành nghề trong việc cấp giấy phép hoặc giấy chứng nhận cho những nhà
cung cấp dịch vụ để tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp dịch vụ
Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 25 -