tiểu luận nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của franz kafka

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

1
Mục lục
Trang
Phần I. Mở đầu 01
1. Lý do chọn đề tài 01
2. Lịch sử vấn đề 02
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 05
4. Phương pháp nghiên cứu 06
5. Đóng góp mới của tiểu luận 06
6. Cấu trúc của Tiểu luận 06
Phần II. Nội dung chính 08
Chương 1. Franz Kafka - Thiên tài văn học thế kỷ XX 08
1.1. Cậu bé Franz khốn khổ 08
1.2. Franz Kafka - Thiên tài văn chương nghịch dị của nhân loại thế kỷ
XX 11
Chương 2: Tính chất mở trong sáng tác Franz Kafka 17
2.1. Tiểu thuyết 18
2.1.1. Nước Mỹ (1927) 20
2.1.2. Vụ án (1925) 24
2.1.3. Lâu đài (1926) 30
2.2. Một số truyện ngắn 33
2.2.1. Tạp chủng 33
2.2.2. Cây cầu 36
2.2.3. Hang ổ 38
Chương 3. Nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của Franz Kafka 41
3.1. Tính chất huyền thoại 42
3.2. Tính đa nghĩa trong ngôn từ 45

3.3. Tư duy ngược và tư duy đa chiều 47
3.4. Kết thúc bất ngờ 52
Phần III. KẾT LUẬN 55
Tài liệu tham khảo 60
Chú thích 61
Mục lục 62
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

2

Phần I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
rong lịch sử mĩ học và lí luận văn học, phản ánh
nghệ thuật bằng phương thức miêu tả gián tiếp là
vấn đề cơ bản, nổi bật. Phản ánh nghệ thuật gián tiếp
là một bước đột phá lớn trong lịch sử phát triển của
văn học. Thông qua đó, ngoài những đặc trưng nghệ
thuật, phần nào còn tiếp cận được quan niệm thẩm mĩ
cũng như đặc thù lịch sử của từng giai đoạn văn học
nhất định. Đặc biệt, qua đây sẽ nhận ra những nét đặc
sắc, nổi bật của phong cách chủ thể thẩm mĩ và của trào lưu nghệ thuật
Franz Kafka được coi là hiện tượng đặc biệt, là một trong những nhà
văn lớn nhất thế kỷ XX. Ngay từ khi ông xuất hiện cả thế giới nghệ thuật
vốn bình ổn, tĩnh lặng bỗng bừng tỉnh. Kafka đã mở ra một thời kỳ mới cho
sự phát triển của nghệ thuật. Chính nhà văn phức tạp này đã làm thay đổi tư
duy trong cả truyện ngắn lẫn tiểu thuyết hiện đại. Các sáng tác của ông luôn
là những tác phẩm mở ra nhiều hướng tiếp cận với các tầng nghĩa khác nhau,
tạo ra bước đột phá mới trong lịch sử văn học nhân loại, là đại biểu xuất sắc

của chủ nghĩa hiện thực đã tạo ra những phá cách táo bạo, là người đã khai
sinh ra một phương thức sáng tác mới - phương thức phản ánh hiện thực
bằng nghệ thuật gián tiếp. Từ khi các tác phẩm của ông được xuất bản đến
nay hàng loạt các công trình, bài viết nghiên cứu về cuộc đời cũng như các
tác phẩm của ông lần lượt ra đời, tuy nhiên nghiên cứu về nghệ thuật gián
tiếp trong sáng tác của ông thì chưa có công trình nào nghiên cứu một cách
có hệ thống. Vì vậy, đặt sự tìm hiểu nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của
Kafka qua những tác phẩm tiêu biểu nhất của ông là một yêu cầu cần thiết và
có tính thời sự cao. Một mặt là để nhìn nhận lại phần nào diện mạo của chủ
nghĩa hiện thực cũng như chủ nghĩa hiện đại trong văn học thế kỷ XX nhưng
mặt khác quan trọng hơn là thấy được sự vận động của tư duy nghệ thuật
qua đặc trưng phản ánh nghệ thuật trong sáng tác của Kafka. Kafka đã trùm
cái bóng rộng lớn của mình, vượt thoát khỏi cái không gian và thời gian
truyền thống đã ngự trị trong nền văn học nhân loại suốt từ khi ra đời cho tới
nay. Sự ảnh hưởng của ông cũng đã có sự in dấu ấn đậm nét ở Việt Nam.
Cách viết của các nhà văn đương đại như Phạm Thị Hoài, Nguyễn Huy
T

Chân dung Franz Kafka
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

3
Thiệp… cũng đã phảng phất cách viết của Kafka Ở khía cạnh này việc tìm
hiểu nghệ thuật gián tiếp của Kafka chính là để hiểu thêm nền văn chương
nước nhà Tiếp cận những thành tựu to lớn của các giá trị thẩm mĩ trong
sáng tác của Kafka, đó còn là cách để nâng thêm tầng văn hoá, để tạo ra
những gợi mở khi chiếm lĩnh nền văn học nước ngoài nói chung. Đó cũng
chính là lí do chọn đề tài Nghệ thuật gián tiếp trong phản ánh hiện thực

của Franz Kafka để nghiên cứu trong tiểu luận này.
2. Lịch sử vấn đề
Kafka là một trong những nhà văn lớn của nền văn chương nhân loại.
Vì vậy, những sáng tác của ông đã được nghiên cứu rất nhiều trên mọi
phương diện. Dịch giả Trịnh Y Thư trong bài Franz Kafka đã khẳng định:
"Thật thừa thãi khi viết về Franz Kafka, những gì bạn định nói về nhà văn
này có lẽ đâu đó đã có người nói đến". Thật vậy, suốt thời gian từ khi ông
mất cho đến bây giờ, đã ngót nghét một thế kỉ, người ta vẫn không ngớt thi
nhau mổ xẻ, giải mã, phân tích, đào bới ba cuốn tiểu thuyết (không quyển
nào hoàn tất) và các truyện vừa, truyện ngắn, đoản văn, thư từ, nhật kí ông
viết trong thời gian tại thế, và thời gian ông hiện hữu trên cuộc đời này cũng
rất ngắn ngủi (ông mất năm 41 tuổi). Ở đây, tôi chỉ điểm qua một vài ý kiến
liên quan đến vấn đề của tiểu luận mà tôi đã có dịp tham khảotừ các nguồn
tài liệu khác nhau
Là một đại biểu cho chủ nghĩa hiện đại, với cách viết riêng của mình,
Kafka đã tập trung thu hút một khối lượng khổng lồ các nhà nghiên cứu. Đã
có hơn năm nghìn công trình viết về Franz Kafka - đó chính là sự thống kê
chỉ dựa trên các nhan đề nghiên cứa của Yvegili vào năm 1981. Chính sự
quy tụ đa dạng các lối viết và nhiều hệ tư tưởng mà Franz Kafka luôn được
nhiều nhà văn xem là ông tổ của trường phái mình. Năm 1939 là mốc đánh
dấu sự ảnh hưởng mạnh mẽ của Franz Kafka ở Phương Tây. Michel Remon
đã viết: “Thế giới bắt đầu gặp gỡ Franz Kafka và định ngữ Kafka rời bỏ lĩnh
vực văn chương để áp dụng vào cuộc sống hàng ngày”. Phương thức nghệ
thuật cũng như nội dung phản ánh của Kafka lúc này thực sự đã rời bỏ biên
giới của nó để tạo nên tính phổ biến kỳ diệu trong cuộc sống của nhân loại.
Viết về nghệ thuật là công trình khoa học với đối tượng chuyên biệt là
nghệ thuật, là văn học, đã có nhiều nhận định thoả đáng về Franz Kafka.
Becton Brecht, tác giả của công trình ấy, đã có những nhận xét về thế giới
nghệ thuật của Franz Kafka và cho rằng chỉ có tầm tư duy nhất định mới
thẩm thấu được ẩn ý cũng như khả năng tiên tri của Kafka: “Những cuốn

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

4
sách của ông xuất hiện thường chỉ có một vài người nhận thấy mà thôi”.
Cũng bàn về nghệ thuật tiểu thuyết, tập tiểu luận Thời đại nghi ngờ, tác giả
Nathalie Saraute cũng bày tỏ quan niệm công nhận khả năng tiên tri của
Franz Kafka và khẳng định sự thất thế của phương pháp hiện thực cũ. Ông
cũng tuyên truyền các nhà văn hiện đại khác cũng phải nên đi khai thác:
“Những miền chưa khám phá” theo gót của Franz Kafka .
Còn nghiên cứu gia Hecman Brotso, tác giả của bài Phong cách và
thời đại huyền thoại trong tập tiểu luận: Sáng tạo văn học và nhận thức lại
nhấn mạnh đến “vũ trụ luận”, đến triết lí huyền thoại của Franz Kafka. Ông
cũng khẳng định sự quay về của đương thời đối với huyền thoại “Theo
gương của James Joyce và Franz Kafka”. Lấy hình thức huyền thoại để đả
phá thế giới hiện thực là cách làm mang lại nhiều hiệu quả thẩm mĩ mới mẻ
và sâu sắc.
Tại Lipbice, Tiệp Khắc trước đây, đã từng diễn ra hội thảo Quốc tế về
Franz Kafka. Ở đây, R. Graudy đã kiên quyết bảo vệ ý kiến cho rằng Franz
Kafka chính là đại diện tiêu biểu của phương pháp sáng tác hiện thực chủ
nghĩa. Trong tác phẩm Về một chủ nghĩa hiện thực không bờ bến, Graudy
khẳng định Franz Kafka đã xây dựng được một thế giới riêng, mà những
chất liệu của thế giới đó được tổ chức theo một quy luật khác. Ngoài ra,
Graudy còn phát hiện hình thức sáng tạo huyền ảo và chức năng dự báo ở
những sáng tác của Franz Kafka.
Vào năm 2001, Nhà xuất bản văn hoá thông tin xuất bản tập tiểu luận
Nghệ thuật tiểu thuyết, những di chúc bị phản bội của Milan Kundera. Trong
tập tiểu luận dài 462 trang này, Milan Kundera đã trình bày những nhận định
mới mẻ về các đặc trưng phản ánh nghệ thuật của Kafka: "Họ đã chống lại

nghĩa vụ phải gây cho người đọc ảo ảnh về cái có thật: cái nghĩa vụ đã toàn
quyền thống trị suốt hiệp hai của tiểu thuyết”. Cũng ở đây, Milan Kundera
còn đưa ra một vài luận chứng để so sánh giữa những sáng tác của Balzac và
của các nhà hiện thực chủ nghĩa thế kỷ XIX với Kafka. Qua đó để nhấn
mạnh thêm sự cách tân mạnh mẽ của Kafka đối với nền văn học thế giới
hiện đại.
A.Camus - nhà văn, đại biểu của trường phái triết học hiện sinh chủ
nghĩa, đã từng coi Dostoevski cùng với Kafka là những thần tượng của
mình. Trong tập tiểu luận Hy vọng và phi lí trong tác phẩm Franz Kafka,
ông đã thừa nhận tài năng, trực giác sắc bén của Kafka. A. Camus khẳng
định “Toàn bộ nghệ thuật của Kafka tập trung ở chỗ buộc độc giả phải đọc
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

5
lại”. Các tác gia nghiên cứu từ Fuxik, Milena Jedenka, B.Rechk đến các
tờ báo hay những nhà văn hậu thế đều luôn coi những sáng tác của Kafka
là cánh cửa mở ra chiều sâu vô tận của nghệ thuật phản ánh
Phương Tây - văn học và con người của GS Hoàng Trinh đã chọn
Franz Kafka là đối tượng quan trọng cho công trình nghiên cứu của mình.
GS Hoàng Trinh đã tìm hiểu về con người tha hoá cũng như thế giới huyền
thoại trong sáng tác của Franz Kafka, bằng cách phân tích một cách khái
quát về các tiểu thuyết Vụ án, Lâu đài, Hoá thân. Ông đã khẳng định thế
giới hiện thực của Franz Kafka chính là: “thế giới huyền thoại”, “ thế giới ảo
ảnh”, một “thiên nhiên thứ hai” đối lập với hiện thực và cuộc sống”. Cũng ở
đây, tác giả Hoàng Trinh còn mạnh dạn chỉ ra một vài nhược điểm của nhà
văn.
Với cái nhìn khái quát hoá và đa diện, “Thế giới nghệ thuật của Franz
Kafka”, trong cuốn sách Từ văn bản đến tác phẩm văn học của PGS. TS

Trương Đăng Dung (NXB Khoa học Xã hội, 1998), đã có những cách kiến
giải sắc bén và hệ thống đối với phương diện nghệ thuật của Franz Kafka. Ở
đây, Trương Đăng Dung đã trình bày một loạt các thủ pháp nghệ thuật của
nhà văn: huyền thoại hoá, phi lôgic hoá một cách khéo léo trong sự đan
dệt với các luận kiến, luận chứng. Theo nhà nghiên cứu này thì các tác phẩm
của Kafka luôn lơ lửng, khó nắm bắt bởi hệ ẩn ý sâu của nó: “người đọc khó
có thể giải mã một cách nhất quán nội dung nào đó trong một tác phẩm của
Franz Kafka ”. Cũng chính ở bài viết này, tác giả đã nêu lên một vài so
sánh giữa Franz Kafka với L.Tolstoi, với Balzac, để thấy rõ những khác
biệt trong phản ánh hiện thực của các nhà văn tiêu biểu này.
Đặng Anh Đào dành hẳn một phần để nghiên cứu về Franz Kafka
trong giáo trình Văn học Phương Tây. Trong phạm vi bài viết của mình,
ngoài những hệ thống về tiểu sử và sự nghiệp văn chương, bà đã nghiên cứu
cụ thể ở các tác phẩm Biến dạng, Nước Mỹ, Vụ án gắn liền với các
phương thức phản ánh nghệ thuật: “Một thày thuốc nông thôn và vấn đề
huyền thoại”, “Nước Mĩ: Tính chất để ngỏ trong sáng tác Kafka”, “Vụ án:
Kết cấu, điểm nhìn của nhân vật; mối liên hệ với các tác phẩm khác”….
Năm 2006, Nhà xuất bản Giáo dục đã ấn hành tập chuyên luận Nghệ
thuật Phran-đơ Káp-ka của tiến sĩ Lê Huy Bắc. Cuốn sách cũng tái hiện
được toàn bộ cuộc đời, sự nghiệp và những đề tài phản ánh của Kafka. Các
vấn đề như: huyền thoại hoá, nghệ thuật xây dựng nhân vật, hay các chi tiết
ở mức độ so sánh ngầm Nhìn chung là đã có nhiều quan điểm gặp gỡ với
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

6
quan điểm của các nhà nghiên cứu trước. Lê Huy Bắc cũng chú ý tới ngôn từ
nghệ thuật của Franz Kafka : “Kafka còn đề xuất một lối viết chứa đựng
trong nó sự bí hiểm khó có thể cắt nghĩa và hầu như không thể bắt chước”.

Cũng trong tiểu luận Trên hành trình chân lí Kafka trước đó, tác giả Lê Huy
Bắc cũng đã biện giải những đặc điểm nghệ thuật của Kafka Ngoài các tác
giả trên, còn rất nhiều các nhà nghiên cứu, các bài báo khác cũng tập trung
khai thác về Kafka, về thế giới nghệ thuật của nhà văn tài năng kỳ diệu này.
Qua sự tổng hợp các ý kiến xung quanh vấn đề nghiên cứu sáng tác
của Franz Kafka trong phạm vi có thể tìm hiểu được, tôi nhận thấy: Đa số
các tác giả đều hướng sự nghiên cứu vào khía cạnh cách tân nghệ thuật của
Kafka. Tuy nhiên, vấn đề đó mới dừng lại ở sự liệt kê hay chỉ được nhắc tới
của công trình nghiên cứu hoặc nếu có đi sâu thì lại chỉ xoáy vào một đặc
điểm nào đó như đã nói ở trên. Về cơ bản, hầu hết các nhà nghiên cứu chưa
có công trình nào xâu chuỗi và hệ thống hoá một cách chuyên biệt về
phương thức phản ánh hiện thực bằng nghệ thuật gián tiếp của Kafka nên
chưa thể nói lên sự vận động kỳ diệu trong văn học nghệ thuật. Ngay cả
trong Nghệ thuật Phran - đơ Káp- ka của Lê Huy Bắc cũng đã có nói về vấn
đề này. Bản thân nhận thấy chưa đủ khả năng để phê bình công trình nghiên
cứu của một tiến sĩ nhưng cũng thấy là chưa đủ để nói hết về Nghệ thuật
gián tiếp này. Tuy nhiên, bản thân tôi cũng không dám mạnh dạn tự khẳng
định rằng bản thân mình có thể làm tốt hơn Lê Huy Bắc. Tiểu luận này với
trình độ của một sinh viên đang chập chững những bước đi đầu tiên trên con
đường đến với nghiên cứu văn học sẽ cố gắng đi sâu hơn về những biểu hiện
cũng như giá trị của vấn đề. Mục đích chính của tiểu luận là để tiếp cận các
tác phẩm giá trị của Kafka cũng như giá trị kỳ diệu của Nghệ thuật gián tiếp
mà nhà nghiên cứu Lê Huy Bắc đã có những phát hiện thú vị trong đó, quan
trọng hơn là học được cách tiếp cận văn học cũng như cách nghiên cứu, bình
giá các tác phẩm văn học thế giới nói chung và văn học phương Tây nói
riêng. Đó chính là sự gợi mở lớn nhất cho hướng tiếp cận của tiểu luận này.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Để có cái nhìn hệ thống và cơ sở đánh giá đúng mực về đóng góp
trong những sáng tác của Kafka, trước hết tôi sẽ tìm hiểu một cách khái lược
nhất về cuộc đời khốn khổ nhưng kì diệu của tác giả cũng như vấn đề phản

ánh hiện thực trong lịch sử văn học thế giới cùng đặc trưng phản ánh nghệ
thuật của văn học thế thế kỷ XX.
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

7
Đi cụ thể tìm hiểu Nghệ thuật gián tiếp trong phản ánh hiện thực
của Kafka qua các sáng tác tiêu biểu của ông để thấy rõ vai trò, vị trí và
những đóng góp to lớn của một hiện tượng đặc biêt trong văn học này. Mỗi
kết luận từ các nội dung trên là dữ liệu để thừa nhận những thành tựu nghệ
thuật đồ sộ cùng những cách tân, sáng tạo mới mẻ và sâu sắc của văn tài
Franz Kafka. Khi đặt vấn đề nghiên cứu về Nghệ thuật gián tiếp trong phản
ánh hiện thực của nhà văn này, tôi chỉ muốn tìm hiểu về cách mà tác giả
đưa hiện thực vào văn học qua những phương thức đặc trưng (huyền thoại
hóa, tư duy đa chiều…) để qua đó chỉ ra sự vận động của văn học nghệ thuật
trong thời hiện đại
Do những khó khăn chủ quan và khách quan về tài liệu văn học nước
ngoài đặc biệt là việc dịch, in tác phẩm của Kafka ở nước ta chưa được phổ
biến rộng rãi như các tác giả khác mà phạm vi khảo sát, nghiên cứu của tôi
chỉ giới hạn trong các tác phẩm tiêu biểu lấy từ Franz Kafka- tuyển tập,
NXB Hội Nhà văn – Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, 2003 cùng với
nhiều nguồn tài liệu tham khảo khác:
- Tiểu thuyết:
1. Nước Mỹ
2. Vụ án
3. Lâu đài
- Tryện ngắn:
1. Tạp chủng
2. Cây cầu

3. Hang ổ
4. Phương pháp nghiên cứu
Với ý nghĩa mang tính đường lối, phương hướng và tính thực thi cụ thể,
các phương pháp của tiểu luận vận dụng đó là: phương pháp hình thức (phân
tích các khía cạnh hình thức của tác phẩm văn học để rút ra ý nghĩa thẩm mĩ
của chúng), phương pháp so sánh (nhằm hiểu rõ bản chất và vị trí của một
vấn đề trong các mối tương quan đa chiều của nó); phương pháp loại hình (để
phân loại các luận cứ, luận điểm trong tiểu luận trên cơ sở chứng minh các
hiện tượng theo những tiêu chuẩn nhất định để nắm bắt được các đặc sắc
trong nghệ thuật sáng tác), phương pháp hệ thống
5. Đóng góp mới của tiểu luận
Dựa trên sự tham khảo các công trình liên quan, tiểu luận sẽ cố gắng
đưa ra những đặc trưng tiêu biểu trong sáng tác của Franz Kafka. Từ đó có
cái nhìn tổng quát về sự ra đời và phát triển của Nghệ thuật gián tiếp cũng
như ý nghĩa của nó trong sự phát triển của văn học.
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

8
Cũng qua đây, tiểu luận cũng muốn cung cấp thêm những hiểu biết về
cuộc đời, tác phẩm của nhà văn được xem là nghịch dị này. Giúp cho chúng
ta có sự tiếp xúc ngày càng rộng rãi và sâu sắc về tác phẩm của Kafka khi
những nét độc đáo trong sáng tác của ông đã thâm nhập vào nền văn học
nước nhà (tiêu biểu là các tác giả Phạm Thị Hoài, Nguyễn Huy Thiệp )
trong khi đó vấn đề tác phẩm Kafka trong các nhà trường kể cả giảng đường
Đại học vẫn chưa được quan tâm đúng mực để đi đến tìm hiểu về những giá
trị to lớn, những ý nghĩa sâu sắc trong tác phẩm của ông.
6. Cấu trúc của Tiểu luận
Ngoài phần “MỞ ĐẦU” và “KẾT LUẬN”, nội dung của tiểu luận

được triển khai trong ba chương:
Chương 1. Franz Kafka - Thiên tài văn học thế kỷ XX
Chương 2. Biên độ mở qua một vài tác phẩm tiêu biểu
Chương 3. Nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của Franz Kafka
Ở các chương có thể sẽ có những vấn đề được kiến giải theo nhiều
góc độ, có thể coi đó như là những mặt cắt khác nhau để đạt đến cái nhìn
toàn diện về đối tượng.
Sau cùng là mục Chú thích và Tài liệu tham khảo.












Kafka lúc 14 tuổi

"Cuộc
đời
tôi
là
cả
một
sự
miễn

cưỡng
trước
khi
sinh"
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

9


Phần II. NỘI DUNG CHÍNH
Chương 1. FRANZ KAFKA
-THIÊN TÀI VĂN HỌC THẾ KỶ XX
1.1. Cậu bé Franz khốn khổ
Dưới ánh sáng chói lọi của chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng, để
ngợi ca giá trị của con người, hoàng tử Hamlet đã tự hào thốt lên rằng: "Kỳ
diệu thay, con người !" Câu nói đó có lẽ sẽ càng đúng đắn và giàu ý nghĩa
hơn nếu chúng ta dùng nó để đánh giá về Franz Kafka - Một con người kì
diệu của thế kỷ XX.
Franz Kafka (Phran-đơ Káp-ka) sinh ngày 3/7/1883. Ông sinh ra tại
Praha, một thành phố lớn của Tiệp Khắc mà về sau trở thành thủ đô của
cộng hòa Séc ngày nay. Vậy ông là nhà văn Tiệp Khắc, gốc Do Thái nhưng
lại viết bằng tiếng Đức, nguồn gốc xuất xứ của nhà văn đã mang trong mình
một sự tạp chủng mà sau này sự tạp chủng đó đã xuất hiện trong hầu hết các
sáng tác của ông. Praha - một thành phố nhiều biến cố lớn của một đất nước
không thể gọi là bình yên này cũng tựa hồ cuộc đời Kafka vậy. Một cuộc đời
truân chuyên, đầy sóng gió trong xung đột nội tâm luôn cuộn trào dữ dội,
luôn giằng xé trong lòng để rồi cuối cùng phải kết thúc một cách dở dang bỏ
lại trên đời bao nhiêu tâm sự ẩn ức.

Sinh trưởng trong một gia đình sùng đạo Do Thái nhưng được giáo
dục và lớn lên trong môi trường Thiên Chúa giáo, được sống trong bầu
không khí phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật, Kafka hấp thu trong
mình nhiều luồng tư tưởng vừa hoài nghi giá trị của các tư tưởng đó.
Kafka sống cùng cha mẹ và ba em gái. Cha mẹ luôn phải vùi đầu vào
công việc kinh doanh nên Kafka phải lớn lên trong sự nuôi dưỡng chủ yếu
của những người vú nuôi. Vốn là một người có thể trạng yếu ớt, suốt cuộc
đời Kafka luôn bị ám ảnh và thậm chí là sợ hãi bởi thân hình mạnh mẽ, lực
lưỡng của cha mình - ông Hecman. Kí ức vế người cha trong Kafka là người
"không bao giờ đọc sách cho con cái nghe, nhưng lại dạy con cách diễu binh
cách chào và hát những khúc quân hành; cho phép con uống bia, động viên
lòng dũng cảm của con bằng các tiếng thét, tiếng vỗ tay, tán thưởng bằng
những tràng cười ha hả "
[1]
. Kafka luôn bị ức chế bởi cả quyền lực tinh
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

10

thần lẫn vóc dáng đồ sộ của cha mình. Tâm trí của cậu bé Franz không lúc
nào thoát khỏi sự giằng xé giữa khát vọng nhận được niềm cảm thông, tôn
trọng từ cha và khát vọng thoát khỏi sự coi thường người khác cũng như ách
áp bức từ ông ấy. Tình trạng ấy đã ảnh hưởng rất lớn đến tính tình (nhút
nhát, tự ti, mặc cảm và luôn có cái nhìn bi quan), cuộc đời (luôn dằn vặt với
những tội lỗi trong tim) và cả trong sáng tác của Kafka (mối quan hệ cha -
con, kẻ độc quyền thống trị…). Và đây là những ám ảnh về người cha được
Kafka thể hiện: "Về những năm tháng đầu tiên của cuộc đời con, con chỉ nhớ có một
chuyện xảy ra. Có lẽ cha cũng còn nhớ. Một đêm con khóc nhè suốt đêm đòi uống nước,

không phải vì khát, mà một phần là để trêu tức cha và một phần là cũng để cho đỡ buồn.
Đe dọa kịch liệt chẳng ăn thua gì, cha bèn nhấc bỗng con ra khỏi giường, đem con ra
ban công phía sau nhà và để con ở đó một mình, chỉ mặc một chiếc áo lót, đứng trước
hai cánh cửa khóa chặt. Con không nghĩ rằng đó là một điều sai lầm của cha. Có lẽ lúc
bấy giờ cha không nghĩ ra được cách gì khác để có thể yên nghĩ ban đêm. Nhắc lại
chuyện này đơn giản là con muốn nói rõ cách giáo dục của cha và ảnh hưởng của nó đối
với con. Có thể chỉ một việc nói trên cũng đủ cho con về sau phải nghe cha, nhưng trong
thâm tâm, nó đã làm hại con. Với cái tạng và cái chất cảu con, con không bao giờ hiểu
nổi mối quan hệ chính xác giữa việc rất tự nhiên đối với con là đòi uống nước một cách
vô cớ với một việc đặc biệt đáng sợ là phải đày ra ngoài ban công. Nhiều năm sau đó,
con vẫn còn buồn khi đau đớn nghĩ rằng người đan ông to đùng là cha mình kia, người
bề trên cao nhất của mình, lại có thể vô cớ ban đem bỏ mình ra ngoài ban công để chứng
tỏ rằng, dưới mắt người kia, đứa trẻ ấy chẳng đáng giá một xu!
Ngày trước trong mọi trường hợp con đều cần đến sự khuyến khích. Bởi vì đơn
giản là, chỉ với sự tồn tại thân hình cha, con đã cảm thấy bị đè bẹp rồi. Thí dụ như con
nhớ đến những lúc con và cha cùng cởi quần áo trong căn phòng chật hẹp của bể bơi.
Con thì gầy yếu, khẳng khiu, cha thì cao to, khỏe mạnh. Ngay chỉ ở trong phòng con đã
thấy thảm hại rồi, và không chỉ ở trước mặt cha mà còn trước mặt mọi người nữa, bởi vì
với con, cha là thước đo cho tất cả mọi thứ trên đời. Nhưng đến khi chúng ta ra khỏi
phòng và đứng trước mọi người, con nắm lấy tay cha, con thì như cái bộ xương khô đi
chân trần lảo đảo trên sàn ván, sợ nước, không sao lặp lại được các động tác tập bơi mà
cha, với ý định tốt nhưng làm cho con hết sức xấu hổ, đã không ngừng hướng dẫn cho
con.
Con thấy dễ chịu nhất là khi cha cởi quần áo trước và con được ở lại trong phòng
một mình để làm chậm lại giây phút xấu hổ trước mặt mọi người cho đến lúc cha quay lại
và đẩy con ra… Còn nhỏ, thường thường con chỉ thấy cha vào những bữa ăn và phần lớn
sự giáo dục của cha dồn vào việc dạy con cách ứng xử trong bữa ăn. Phải ăn bất cứ thức
gì được dọn ra, không được nói thức ăn ngon hay không ngon - nhưng cha thì thường
thường bữa nào cũng kêu thức ăn không thể nào nuốt được, cha thường gọi các món ăn
là "đồ hốc", và kêu thức ăn hỏng hết vì cái con mụ "ma bùn" (bà làm bếp). Cha vốn háu

ăn và có tài ăn thức ăn nóng, ăn rất nhanh và từng miếng to, cho nên trẻ con buộc phải
ăn vội. Bữa ăn lặng lẽ một cách buồn bã, thỉnh thoảng bị ngắt quãng vì những lời mắng
mỏ: "Ăn đã rồi hẵng nói!", hoặc 'Nhanh lên, nhanh lên, nhanh lên", hoặc "Mày xem, tao
ăn xong từ bao giờ rồi!"… Con không có quyền được gặm xương, còn cha thì được. Con
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

11

không được ăn dấm còn cha thì có. Phải cắt bánh cho gọn nhưng cha thì thản nhiên cắt
bằng con dao dính nước sốt chảy ròng ròng. Không được để vụn bánh rơi xuống đất,
nhưng cuối cùng, dưới chỗ cha ngồi là chỗ nhiều vụn bánh nhất. Trong bữa ăn chỉ được
phép ăn thôi nhưng cha thì cắt, dũa móng tay, cha gọt bút chì, cha lấy tăm ngoáy tai. Con
mong cha hãy hiểu cho con, đành rằng những việc đó chỉ là những chi tiết vặt vãnh
nhưng nó đã trở thành nặng nề đối với con, chỉ vì cha là người đầy quyền uy đối với con,
nhưng cha lại không tôn trọng những lệnh mà cha áp đặt ra cho con…
Việc con không được cha để cho yên thân còn có một hậu quả nữa, rất tự nhiên:
con đã mất đi thói quen dùng lời nói. Hiển nhiên là con sẽ không bao giờ trở thành nhà
hùng biện, ngay cả trong hoàn cảnh khác, nhưng dẫu sao, con cũng nói được trôi chảy
ngôn ngữ của con người. Từ nhỏ, cha đã cấm con không được mở mồm: "không được
cãi!". Lời đe dọa ấy và bàn tay giơ lên để nhấn mạnh thêm không lúc nào rời khỏi con.
Trước mặt cha - khi có việc gì liên quan đến cha thì cha nói hùng hùng lắm - con thường
đâm ra nói nhát gừng và nói lắp, nhưng như thế lại làm cha khó chịu, và con đành câm
tịt, lúc đầu cũng có thể là để thách thức, nhưng về sau thì con không thể nghĩ được cái gì,
nói được cái gì trước mặt cha nữa…"
[2]
Rõ ràng người cha muốn con trai mình phải sống một cách bản lĩnh
nhưng cách giáo dục đó đã phản tác dụng. Mặt khác, cách giáo dục của
người cha đã hằn sâu vào tâm trí của Kafka một kí ức về người cha như một

kẻ độc tài, dùng sức mạnh và quyền lực của mình để áp đặt cho người khác
Bù lại, dường như mọi sức mạnh cơ bắp ở Kafka đều đã được chuyển hóa
thành sức mạnh tinh thần, nguồn năng lượng không hề cạn kiệt trong tâm
hồn, trong sách ông ngay cả khi ông đã qua đời. Nhưng nỗi sợ cha thì luôn
thường trực hằng hà trong Kafka. Cảm giác đó về sau đã phát triển thành nỗi
uất hận. Và cũng chính nỗi sợ hãi, uất hận bởi người cha độc đoán kia đã tạo
nên một nguồn cảm hứng dâng trào trong Kafka để ông viết nên những tác
phẩm kiệt xuất như: Vụ án, Biến dạng, Lời tuyên án, Thư gửi cha Người
cha ấy đã được Kafka hình tượng hóa thành các nhân vật theo motive kẻ độc
tài trong nhiều tác phẩm. Đồng thời với đó là xây dựng mối quan hệ Cha -
Con xung đột trong tác phẩm của ông.
Tháng 7/1901, Kafka tốt nghiệp Trung học và dễ dàng vượt qua kì thi
tuyển vào đại học. Tháng 11 năm đó, ông nhập học Đại học Đức ở Praha -
một trường đại học nổi tiếng. Một chân trời mới mở ra trước mắt nhưng đến
lúc đó Kafka vẫn chưa biết thực sự mình muốn theo học nghành gì? Đầu tiên
là Hóa học rồi chuyển rang Triết học và cuối cùng là Luật học. Mặc dù
không mặn mà với ngành luật nhưng Kafka cũng dễ dàng tốt nghiệp với tấm
bằng xuất sắc và trở thành một luật sư mẫn cán, tài năng.
Tháng 10/1902, Kafka gặp và quen biết với Max Brod. Sự gặp gỡ ấy
đã mang lại cho Kafka và nhân loại những sự may mắn không giống nhau.
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

12

Max Brod là người thôi thúc, động viên Kafka sáng tác, giới thiệu Kafka
với các câu lạc bộ Văn học nghệ thuật nổi tiếng. Nhưng cũng chính Max
Brod - người bạn thân nhất, tốt nhất của Kafka lại là "kẻ phản bội". Di
nguyện cuối cùng mà Kafka để lại là thiêu huỷ mọi bản thảo của mình

nhưng di nguyện đó lại bị "phản bội" bởi Max Brod. Sự "phản bội" đó đã
đem lại may mắn cho nhân loại, rằng: Nếu không phản bội thì mọi tác phẩm
nổi tiếng cũng như tài năng của Kafka đã bị xóa sổ bởi chính tính cách của
của ông.
Nhận bằng tiến sĩ luật năm 1906, Kafka vào làm việc trong một Hãng
bảo hiểm tai nạn công nhân, lúc này ông mới 23 tuổi. Ông không thích thú
gì với công việc giấy tờ lại luôn đứng về phía công nhân để bảo vệ cho họ
nhưng là một công chức mẫn cán, nhiệt huyết và tài năng nên Kafka rất được
trọng dụng. Năm 1917, Kafka bắt đầu đau đớn, khốn khổ bởi căn bệnh lao
phổi. Kể từ đó Kafka liên tục phải nghỉ việc để đi nghỉ dưỡng (vì lúc bấy giờ
chứng lao phổi vẫn là một căn bệnh nan y). Cho đến năm 1922 bệnh tình đã
rất nặng nên ông được nghỉ hưu sớm.
Trưa ngày 3/6/1924 Kafka qua đời tại một bệnh viện điều dưỡng ở
Áo, lúc đó còn đúng một tháng nữa là Kafka tròn 41 tuổi ( 3/7/1924 ). Căn
bệnh lao phổi đã cướp đi sinh mạng của một "thiên tài nghịch dị". "Thiên
tài" ấy đã từ bỏ bao mơ ước mơ, bao hi vọng và cuối cùng còn lại là một
sự nghiệp dang dở với ngổn ngang biết bao tâm sự chưa tỏ bày hết trong
những công trình còn đang bỏ ngõ
1.2. Franz Kafka - Thiên tài văn chương
nghịch dị của nhân loại thế kỷ XX
Năm 1899, Kafka bắt đầu thử sức ở lĩnh vực sáng tác văn chương.
Niềm mơ ước này đã thôi thúc ông từ trước đó rất lâu. Mười chan tuổi ông
đã sáng tác kịch để các em của mình biểu diễn nhân dịp sinh nhật cha, mẹ.
Năm 1904, Kafka khởi đầu sự nghiệp sáng tác tiểu thuyết của mình
với tác phẩm Trẻ con và thành phố. Tác phẩm được viết độ mấy chục trang
thì dừng lại và bị thất lạc. Đó cũng chính là cách sáng tác mang tính chất của
Kafka: Ông viết rất chậm và sửa đi sửa lại rất nhiều lần bởi ông luôn cảm
thấy không vừa lòng với tác phẩm của mình. Rất nhiều tác phẩm trong đó có
Nước Mỹ được viết trong hàng mấy năm cho đến cuối đời cũng chưa thể
hoàn thành. Tác phẩm và cuộc đời của Kafka dường như có số phận song

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

13

trùng với nhau, tất cả đều dang dở, sự dang dở ấy được xem là một thuộc
tính Kafka.



Có lẽ như Kafka đã tiên đoán được số phận của mình ngay từ khi mới
bắt đầu tham gia vào hành trình sáng tạo văn chương. Thật khó có thể giải
thích được những dòng nhật ký ông viết về cuộc đời mình như sau: "Nếu tôi
sống đến 40 tuổi, có lẽ tôi sẽ lấy một cô gái vẩu quá lứa làm vợ Nhưng tôi
khó lòng sống được đến 40 tuổi lắm và minh chứng cho điều này, chẳng hạn,
là cảm giác dường như có cái gì đó trương lên trong nửa đầu bên trái của
tôi, nó giống như một vết lở bên trong, khi tôi cố quên đi sự khó chịu và chỉ
muốn quan sát cảm giác này, nó như hình cắt ngang của cái đầu trong các
quyển sách giáo khoa phổ thông, hay giống như ca mổ không gây đau đớn
nơi một cơ thể sống, khi mũi dao lạnh, rất thận trọng, chốc chốc lại dừng,
quay lui, có lúc nằm yên một chỗ, tiếp tục tách các lớp mô mỏng gần các bộ
phận chức năng của não".
[3]
Và khi ông viết Vụ án đã xây dựng nhân vật Joseph K. với những
tương đồng rất giống với cuộc đời ông trong hành trình lang thang của kẻ
độc hành cô đơn. Joseph K. bị tuyên án và nhận lấy cái chết thảm khốc vào
hai ngày trước sinh nhật lần thứ ba mốt của mình. Còn Kafka, ông cũng đã
phải vĩnh biệt cuộc đời vào đúng một tháng trước sinh nhật lần thứ chan
mươi mốt của mình… ???

Tuy là một viên chức mẫn cán, gặt hái được nhiều thành công trong
nghề luật sư nhưng chính Kafka lại không coi trọng nghề ấy mà trái lại, ông
chỉ coi đó là công việc để đãm bảo đời sống vật chất cho bản thân và gia
đình mà thôi. Với Kafka cuộc sống tinh thần là tất cả. Thế nhưng, cuộc sống
tinh thần của ông thì lại luôn gặp quẫn bách.
Trước hết, như đã nói ở trên, Kafka là niềm hi vọng lớn nhất của gia
đình nhưng lại là một sự đối nghịch trong suy nghĩ, chí hướng và quan điểm
với cha mình. Ngay từ nhỏ, ông đã vô cùng sợ hãi bởi tính cách gia đình trị,
cực đoan và độc tài của cha. Cha mẹ luôn vùi đầu vào công việc làm giàu
nên Kafka càng thiếu vắng sự săn sóc của gia đình. Rất nhiều lần trong nhật
kí của mình , Kafka đã đặt câu hỏi: "Tôi là ai?" và ông luôn tìm câu trả lời từ
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

14

những góc độ khác nhau. Dù trả lời ở góc độ nào, Kafka cũng luôn truy tìm
cái bản thể của mình, xác định vị trí của mình trong xã hội đặc biệt là xã hội
của Kafka lúc bấy giờ - khi mà chủ nghĩa phát xít đang dần nảy mầm và đe
dọa trực tiếp đến sự sinh tồn của con người. Và sau khi ông mất chưa đầy
một thập kỷ, chủ nghĩa phát xít lên cầm quyền đã minh chứng cho những
điều mà trước đây ông đã nghĩ tới. Trong xã hội phát xít, giá trị của con
người chẳng là gì cả bởi những hành động hủy diệt của chúng, chúng sẵn
sàng xóa sổ mọi thứ kể cả sự tồn tại của con người. Đó là những vụ thảm sát
hàng loạt những người Do Thái vô tội… Khi đã trở thành một luật sư nổi
tiếng, tạo dựng được uy tín trong mọi người và kiếm được nhiều tiền để giúp
gia đình nhưng Kafka chưa bao giờ yêu thích nó. Xa lạ với cuộc sống, xa lạ
với chính gia đình mình nơi có người cha luôn sừng sững như một tòa tháp
đầy vẻ khủng bố, bà mẹ thì túi lụi với công việc, những người vú và đầu bếp

(những người trực tiếp nuôi dạy Kafka) thì thiếu vắng tình cảm công việc
thì không hợp với sở nguyện, lại thêm thể trạng yếu ớt tất cả đã hội tụ
trong Kafka một ý nghĩ: "mỗi ngày tôi đều ước ao mình biến mất khỏi thế
gian này".
[4]
Có lần do cảm giác bị ngập chìm trong các con số của công
việc, sự ngao ngán và mệt mỏi khiến Kafka nảy ra ý định quyên sinh. Ông
đã miêu tả nỗi thống khổ của mình và hình dung cảnh tự sát cùng cái chết
của mình trong bức thư gửi cho Max Brod. Nhưng bi kịch của Kafka cũng
như các nhân vật của ông là dẫu muốn chết nhưng họ không thể chết. Họ
phải sống trong nỗi đọa đày của trầm luân khiếp người. Bởi vì theo Kafka thì
"con người sinh ra là để đón nhận cái chết và luôn phải đấu tranh tới cùng
cho tới lúc chết".
[5]
Trong việc sáng tác, Kafka cũng luôn đầy tự ti, mặc
cảm. Mặc dù về sau, qua các tác phẩm của ông, nhân loại đánh giá ông là
một thiên tài và những tác phẩm của ông là một phần không thể thiếu trong
đời sống văn hóa tinh thần của nhân loại nhưng bản thân Kafka thì chưa bao
giờ hài lòng với bất kỳ tác phẩm nào do mình viết ra kể cả những tác phẩm
đã cho xuất bản. Trong khi đó văn chương là niềm mơ ước suốt cả cuộc đời
ông, đó là một khao khát cháy bỏng ngay từ nhỏ và được ông xem như
nguồn sức mạnh nuôi sống chính cuộc đời mình. "Đến tận khi nào chưa viết
được tác phẩm lớn khiến tôi hài lòng thì tôi sẽ không dám làm một điều gì
khác cho bản thân tôi".
[6]
Sáng tác văn chương trở thành tín ngưỡng thiêng
liêng của Kafka. Bởi đó là niềm hạnh phúc, là lẽ sống duy nhất của đời ông.
Nó lớn hơn cả tình yêu, hôn nhân gia đình. Ngay cả trong bức thư gửi cha
của Felice (hôn thê của Kafka), Kafka cũng khẳng định: "Tất cả những gì
không phải là văn học khiến cháu buồn và căm ghét .

[7]
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

15

Tình yêu, hôn nhân, gia đình đối với Kafka cũng là một điều đáng nói.
Kafka không muốn lấy vợ bởi vì :"Nếu tôi sống một mình, đến một lúc nào
đó, tôi nhất định sẽ bỏ việc ổ nhiệm sở, lấy vợ rồi tôi chẳng bao giờ thực
hiện được điều này"
[8]
. Vì sao Kafka lại dự tính như vậy? Bỏ việc là để
chuyên tâm sáng tác nhưng lấy vợ thì phải làm việc để nuôi sống gia đình.
Suy nghĩ ấy lại một lần nữa gặp phải sự chống đối của cha mẹ. Ông Hecman
muốn ông sớm kết hôn rồi sinh con rồi sinh con và phụ giúp công việc kinh
doanh của gia đình.
Người tình đầu tiên của Kafka là Felice Bauer. Nhưng cuộc tình đó
phải trải qua hai lần hứa hôn và ba lần chia tay, và cuối cùng nó cũng thất
bại trước mơ ươc văn chương và tự do của mình Kafka. Tình yêu giữa họ
gặp phải sự cản trở mà chính họ là người trong cuộc cũng không thể lí gải
nổi. Trong thời gian yêu nhau với Felice, Kafka còn qua lại với Grete, một
cô bạn thân của Felice (Grete được Kafka lấy tên để đặt tên cho em gái của
Samsa trong Biến dạng). Kết quả là Kafka và Grete đã có với nhau một đứa
con mà Grete đã công bố với Felice vào ngày 21/4/1940. Tình yêu của
Kafka được xem như là một "vụ án" thứ hai của ông. Vào tháng 4/1920 lúc
bệnh tình đã xấu đi rất nhiều Kafka sang Italia để nghỉ dưỡng. Tại đây ông
đã bước vào cuộc phiêu lưu tình ái với Milena Jesenka - dịch giả đầu tiên
của tác phẩm Kafka. Với Milena Jesenka, Kafka phát hiện ra đấy đúng là
tình yêu đích thực của mình bởi Milena cũng là một nhà văn tài năng và là

ngưòi rất ngưỡng mộ tài năng của Kafka. Thế nhưng số phận của Kafka
không cho phép họ đến đến với nhau. Milena đã có chồng, chồng của cô lại
là một người bạn thân của Kafka : Porlak - một triết gia người Do thái. Năm
1923 khi bệnh tình của Kafka đã đến lúc hồi cuối, Kafka phải đến điều trị tại
bờ biển Muret. Tại đây Kafka đã tình cờ quen Dora Diaman - một thiếu nữ
Do Thái. Một lần nữa bất chấp tình trạng sức khỏe và sự phản đối của gia
đình, Kafka và Dora đã cùng nhau đi du ngoạn ở nhiều nơi trong niềm hạnh
phíc ngất ngây của tình yêu mới chớm nở. Sau bao áp lực công việc dày vò
gần như cả cuộc đời, trong cảnh bế tắc về sức khỏe, về gia đình và cuộc đời.
Kafka đã tìm thấy lối thoát và sự bình yên từ Dora. Từ giữa năm 1924, ông
đành phải quay về Praha như một sự chuẩn bị cho cái chết của mình. Lúc đó,
cổ họng bị đau khiến Kafka không thể nói được. Về điều này, về sau có
người đã đánh giá Biến dạng và Một thầy thuốc nông thôn là những sự tiên
đoán của Kafka về những căn bệnh hiểm nghèo mà lúc này đây ông là một
trong những người đầu tiên phải gánh chịu nó. Thời gian này, Kafka chỉ có
thể giao tiếp bằng chữ viết: nghe - viết. Cô đơn, đau đớn và chản nản, Kafka
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

16

sáng tác thành công truyện ngắn Nữ ca sĩ Josephine hay cổ tích về loài chuột
ngay trên giường bệnh. Câu chuyện cảm động kể về linh hồn của dân chuột:
Josephine - người có giọng hát làm mê hồn những người nghe. Nhưng rồi
đến một ngày, khi giọng hát của cô chỉ còn lại những tiếng chút chít thảm
hại thì tuyệt nhiên không còn ai buồn chú ý đến tình cảnh của cô nữa. Một
thời người ta hâm mộ cô bao nhiêu thì bây giờ người ta hờ hững, phũ phàng
với cô bấy nhiêu. Cô đau khổ, cô đơn và tuyệt vọng… Tác giả đã hoá thân
mình vào tình cảnh của Josephine để nói lên những nỗi niềm tâm tư của

những con người bị bỏ rơi - số phận đã bỏ rơi Kafka.
Có lẽ trong số những người tình mà Kafka đã gặp trong đời thì Dora
là người mặn nồng nhất và chân thành nhất với Kafka. Không chấp nhận
tình cảnh đó của Kafka chỉ một thời gian ngắn sau, nàng tìm đến gia đình
Kafka và đưa ông đến chữa trị tại một trại điều dưỡng ở Kiêclinh gần thủ đô
Viên của nước Áo. Mặc dù được sự nhiệt tình chữa trị của một người bạn
của Kafka là bác sĩ ở đó cùng với quan tâm chăm sóc của Dora nhưng việc
nói năng của Kafka cũng rất khó khăn. Tuy thế nhưng Kafka đã có thể thoát
ra được khỏi sự cô độc, lẻ loi và tuyệt vọng trước đó. Tình yêu đã tiếp thêm
sức mạnh, đem lại cho Kafka một niềm lạc quan và vững tin hơn nhiều. Nhờ
đó, Kafka cố gắng cho xuất bản tập truyện Nghệ sĩ nhịn ăn và gắng sức hoàn
thành Lâu đài (chỉ còn lại phần kết thúc). Lần đầu tiên trong đời Kafka có
được những giây phút hạnh phúc thực sự trong tình yêu và trong cả cuộc
đời, ông đã vượt qua cả những nỗi đau về bệnh tật, vượt qua cả nỗi mặc cảm
tự ti vốn là bản tính ngự trị suốt cả cuộc đời, Kafka quyết định kết hôn và lập
gia đình (điều mà trước đây Kafka vốn rất sợ hãi nó). Bằng tất cả niềm tin,
nghị lực và tình yêu chân thành Kafka cầu hôn Dora. Trước đó, ông dự tính
sau khi kết hôn sẽ cùng Dora chuyển đến Ten - Avi mở một nhà hàng, ông
sẽ phụ giúp nàng kinh doanh và tập trung sáng tác để đi đến "một tác phẩm
lớn" Và rất nhiều dự định khác nữa được vạch ra cho một cuộc sống hạnh
phúc, bình yên. Nhưng dường như kết luận của Kafka về cuộc đời con người
đã rất đúng cho cuộc đời ông: "con người sinh ra là để đón nhận cái chết "
Số phận đã được định đoạt, số phận của ông đã được định đoạt là một cuộc
đời nghiệt ngã, sự nghiệt ngã luôn đeo bám lấy cuộc đời ông ngay cả khi ông
đặt niềm tin vào cuộc đời nhiều nhất: ngay lúc này.Lời cầu hôn chân thành
nhất trong cuộc đời Kafka đã bị từ chối một cách phũ phàng. Phũ phàng hơn
đó không phải là lời từ chối của người yêu mà là từ phía gia đình nàng. Một
câu trả lời lạnh lùng như băng tuyết: Không thể. "Không thể" đồng nghĩa với
sự chấm hết đối với cuộc đời Kafka. Sự từ chối và ngăn cấm đó như một
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

17

nhát dao cứa vào tim của một kẻ đang thoi thóp những giọt thở cuối cùng,
một sự chấm hết của một cuộc đời đang nhiều hứa hẹn tốt đẹp, một sự
nghiệp đang độ chín muồi nhất của tài năng. Y như cái chết tàn nhẫn, nhục
nhã của Joseph K. trong Vụ án vậy.
Sự kỳ diệu của Kafka là ở phong cách sáng tác nghịch dị với những
lối viết kì quặc, gợi mở; ở phương thức phản ánh hiện thực đặc biệt bằng
nghệ thuật gián tiếp. Kỳ diệu ở chỗ ông đã khai phá ra nhiều vùng đất mới
mẽ trong văn học, khai sáng ra nhiều trường phái lớn xho văn đàn thế giới
hiện đại. Kafka là nhà văn duy nhất đã vô tình trở thành thủy tổ cho nhiều
trường phái: trường phái kiểu Kafka; Sự kỳ diệu ở Kafka còn được thể hiện
bởi những tiên đoán mà ông đã đưa ra cho nhân loại. Đó là tiên đoán về
những căn bệnh hiểm nghèo mà đầu tiên là lao phổi, những căn bệnh thế kỷ
như phát xít, độc tài, quan liêu… về số phận con người trong xã hội hiện đại
mà nhân loại đã chứng kiến sau khi ông mất để rồi phải sửng sốt trước tài
năng của ông.
Trưa ngày 3/6/1924, văn tài thế giới thế kỷ XX - Franz Kafka đã giã
biệt cõi đời tại viện điều dưỡng khi ông chỉ còn đúng một tháng nữa là đến
sinh nhật lần thứ 41 (3/7/1924). Về thời điểm này, chúng ta cũng cảm thấy
có một chút gì đó tương đồng với cuộc đời của Joseph K. : anh phải chết khi
chỉ còn 2 ngày nữa là đến sanh nhật lần thứ 31 của anh. Theo Lê Huy Bắc
dẫn lại lời của Klopxtove: "Gương mặt Kafka khi chết đầy cao thượng và
thanh thản. Đấy là gương mặt của một vị quân vương xuất thân từ dòng dõi
quí tộc lâu đời nhất. Vẻ lịch duyệt trong phong thái của ông đã rời đi, duy
chỉ có linh hồn vô song của ông vẫn hằn dấu trên gương mặt thân thương
cứng lạnh. Một vẻ đẹp kỳ diệu hệt như pho tượng cổ bán thân bằng đá hoa

cương". Còn Milena Jedenka trong lời ai điếu đọc trong tang lễ của Kafka
thì khẳng định: "Anh đã nhìn thấy cả một thế giới đầy ắp quỉ dữ vô hình
gây hấn với con người yếu ớt và hủy diệt họ" [6; 132]
Ngày mồng 10 - tang lễ Franz Kafka được cử hành. Bầu trời hôm đó
ảm đạm như thể trời xanh kia cũng buồn thương đau xót cho một con người
tài năng nhiệt huyết phải từ giã cõi đời đi về cõi vĩnh hằng hư vô! Trong một
nghĩa trang Do Thái nhỏ thuộc khu vực Strasmesso của Praha, Dora than
khóc thảm thiết trước nấm mồ người đã khuất, cô khuỵu xuống đó trong khi
Hecman lạnh lùng nghoảnh mặt quay đi
Tiếc thương !

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

18


Chương 2: TÍNH CHẤT MỞ
TRONG SÁNG TÁC CỦA KAFKA
Các nhà lí luận văn học hiện đại đã chỉ ra rằng: tính chất mở là điều
kiện đầu tiên của mọi hình thức thưởng thức thẩm mỹ và tất cả mọi thưởng
thức, mọi hình tượng trong văn học nếu mang tính thẩm mỹ thì đều mở.
Kafka đã thành công trong việc này trước khi tư duy lí luận đó ra đời trong
văn học.
Tự truyện là đặc điểm xuyên suốt sự nghiệp sáng tác của Kafka.
Nhưng đó không phải là lối tự truyện thông thường mà rất độc đáo, độc đáo
theo kiểu Kafka. Tuy vẫn là kể lại các sự kiện và nói lên suy nghĩ của mình
nhưng bao giờ Kafka cũng huyền thoại hoá và nâng chúng lên một tầm khái
quát cao hơn. Xưa nay, mọi người vẫn luôn hướng trọng tâm đánh giá khả

năng của nhà văn và chức năng cơ bản của văn học vào phạm vi phản ánh
đời sống. Thế nhưng với Kafka thì có lẽ không chỉ như vậy. Ngoại lệ của
Kafka là ở chỗ ông không chỉ phản ánh mà còn là người đầu tiên trong văn
học thế giới đã giám khai sinh ra hiện thực - một thứ hiện thực của riêng
mình.
Bằng khả năng dự cảm thiên tài và lối kể “rời rạc”, trung tính, Kafka
đã hướng tác phẩm của mình đến những bến bờ hư ảo khó xác định với vô
vàn điều bí ẩn ngay giữa cuộc đời. Điều đó làm cho người đọc cảm thấy trở
nên lạ lẫm, khó hiểu, từ đó thách thức trí tưởng tượng và thúc đẩy tư duy của
người đọc. Cái lối viết rời rạc đặc trưng ấy của Kafka đã khai mở cho cấu
trúc mảnh vỡ - đặc trưng của văn học hậu hiện đại. Với những câu dài câu
ngắn xen lẫn, thực hư hoà trộn đã khai mở khuynh hướng mới cho văn học -
khuynh hướng “hiện thực huyền ảo”. Cũng với lối viết đó, Kafka luôn
hướng tác phẩm đi xa và mở rộng hơn bao giờ hết. Tức là ông bắt người đọc
phải suy nghĩ rất nhiều, tư duy tối đa và tưởng tuợng rất phong phú thì mới
“may ra” hiểu được phần nào câu chuyện mà ông kể. Bằng cách đó, Kafka
đã ban cho độc giả một đặc quyền thiêng liêng đó là tự do sáng tạo hay nói
đúng hơn là sáng tạo lại và đồng sáng tạo cùng tác giả. Đó là một thuộc tính
mà người ta vẫn thường gọi là “thuộc tính Kafka” hay là “tính chất mở”
trong tác phẩm. Kafka còn có một thói quen đặc biệt nữa đó là ông viết rất
chậm và viết vài ba tác phẩm cùng lúc. Đa số các tác phẩm của ông từ truyện
ngắn đến tiểu thuyết đều được viết đi sửa lại nhiều lần. Có tác phẩm phải
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

19

kéo dài hằng năm trời và thậm chí là cho đến hết cuộc đời mà vẫn chưa hoàn
thành. Thế rồi cuộc đời dang dở của Kafka đã kéo theo sự dở dang luôn ở

các tác phẩm của ông, dở giang luôn cả vô vàn ý nghĩ muốn được tỏ lòng
trong đó. Điều này lại làm cho tác phẩm của ông vì thế càng mang nặng tính
chất mở mà bài viết này muốn nói tới.
Hầu như toàn bộ các tác phẩm của Kafka đều mang tính chất mở. Ở
đây tôi chỉ xin tìm hiểu về các tiểu thuyết và một số truyện ngắn tiêu biểu.
Tính chất mở của Kafka không chỉ ở sự dang dở của tác phẩm mà còn ở
cách kết thúc và mở luôn cả trong nội dung của truyện.
2.1. Tiểu thuyết
Không chỉ trong những truyện ngắn cô đọng mới mang tính chất mở
mà ngay cả trong tiểu thuyết Kafka cũng luôn cố tình (và cả vô tình) tạo ra
một biên độ mở cực lớn cho tác phẩm. Tiểu thuyết Kafka luôn mang một đặc
trưng nổi bật khó lẫn vào bất kỳ nhà văn nào trên thế giới từ trước tới nay.
Cũng như truyện ngắn, tiểu thuyết của Kafka luôn là những tác phẩm
mới mẽ đối với người đọc. Sở dĩ nói như vậy là vì mỗi lần đọc lại ta lại có
một cách hiểu không hoàn toàn giống với những lần đọc trước, mỗi lần đọc
lại chúng ta lại khám phá ra một ý nghĩa mới trong tác phẩm. Mỗi người đọc
lại cảm nhận tác phẩm một cách khác nhau thậm chí có lúc còn trái ngược
nhau.
Một điểm nổi bật nữa đó là ngoài biên độ mở do nội dung tác phẩm
tạo ra thì biên độ mở của tác phẩm còn xuất phát ngay từ sự dang dở của các
tiểu thuyết. Kafka viết rất nhiều, viết miệt mài, viết không hề có sự chán nản
và không hề biết mệt mỏi nhưng lại viết rất chậm. Nghe thì có vẻ mâu thuẫn
nhưng thực sự là như vậy. Kafka viết nhiều và viết miệt mài, đó là niềm đam
mê, nhiệt huyết với sáng tác văn chương. Nhưng Kafka vốn là người rất
nghiêm khắc với bản thân lại thêm tính tự ti, mặc cảm nên ông chưa bao giờ
(đúng hơn thì không bao giờ) cảm thấy hài lòng với bất kỳ tác phẩm nào của
mình. Nhưng điều đó không hề làm cho Kafka chán nản mà ngược lại ông
càng quyết tâm hơn. Với hy vọng sẽ tạo ra một tác phẩm lớn Kafka không
ngừng sửa chữa, viết đi viết lại nhiều lần điều đó làm cho việc sáng tác của
Kafka trở nên chậm chạp hơn. Cũng phải kể đến một điều này nữa đó là

những tác phẩm mà Kafka đánh giá quá thấp đã bị ông cho đốt hết rất nhiều.
Cực đoan hơn đó là do chưa kịp hoàn thành và cũng chưa vừa ý nên Kafka
đã để lại di nguyện cuối cùng là đốt hết mọi bản thảo của mình trong đó có
ba cuốn tiểu thuyết mà ngày nay đã trở thành ba trong số những tác phẩm
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

20

văn học nghệ thuật giá trị nhất của thế kỷ XX . Đó là ba tiểu thuyết viết dở
của Kafka: Nước Mỹ, Vụ án và Lâu đài. Chính sự dang dở đó đã trở thành
một trong những nguyên nhân dẫn đến sự đa nghĩa và mở rộng trong ba
cuốn tiểu thuyết này. Vấn đề hoàn tất tác phẩm của mình Kafka dành lại cho
độc giả và mỗi độc giả có thể hoàn thiện tác phẩm của Kafka theo mỗi cách
khác nhau tùy theo khả năng tư duy của mỗi người.
Năm 1904, Kafka bắt đầu tham gia vào sự nghiệp sáng tác tiểu thuyết
với tác phẩm Trẻ con và thành phố. Tác phẩm viết được vài chục trang thì bị
bỏ dở rồi thất lạc. Như vậy ngay từ khi bắt đầu sự nghiệp sáng tác, Kafka đã
bộc lộ phong cách của mình, phong cách đó hình thành nên một thuộc tính
cố hữu trong suốt sự nghiệp của tác giả: dang dở và kéo theo là tính chất bỏ
ngõ.
Năm 1909, Kafka viết tiểu thuyết Chuẩn bị cho một đám cưới ở miền
quê. Tiểu thuyết này viết về hành trình của cuộc đời nhân vật Raban _ cái
tên láy lại của tác giả. Đây lại là một nét đặc trưng nữa của Kafka. Hầu hết
các nhân vật chính của ông đều được đặt tên ẩn theo tên của mình: Joseph K.
(Vụ án), Samsa (Biến dạng), K. (Lâu đài), Raban (Chuẩn bị cho một đám
cưới ở miền quê) Đấy chính là nguyên nhân dẫn đến một trong số ít điểm
chung giữa những độc giả của Kafka. Độc giả của Kafka mỗi người một suy
nghĩ khi đọc tác phẩm của ông về việc kết luận những mệnh đề mà Kafka

đưa ra nhưng tất cả đều có chung một cảm giác: mặc dù tác phẩm viết về
nhân vật nào đi chăng nữa thì người đọc cũng luôn tìm ra những hình ảnh,
tâm sự cuộc đời của chính Kafka ở trong đó. Hay nói cách khác, độc giả
luôn ở trong trạng thái cảm xúc của việc đọc một thiên tự truyện về chính
cuộc đời với những dằn vặt luôn ngự trị trong tâm hồn tác giả. [1; 182] Điều
đó không chỉ xuất phát từ cái tên mà còn do chính nội dung tư tưởng mà tác
phẩm đặt ra ở trong ấy. Nếu soi chiếu vào tiểu sử của tác giả với diễn biến
tâm lí nhân vật thì chúng ta thường thấy xuất hiện hình bóng của Kafka
trong đó kể cả những diễn biến cuộc đời mình sau này cũng đã được Kafka
đưa vào tác phẩm. Đây quả là một điều kỳ dị nhưng quả thật là như vậy. Ta
có thể thấy mối xung đột trong quan hệ Cha - Con (Nước Mỹ, Lời tuyên án,
Biến Dạng); Sự trùng lặp giữa căn bệnh quái đãn của Samsa và căn bệnh lao
phổi dẫn đến cái chết của cả nhân vật lẫn tác giả, cái chết của Joseph K. xảy
ra trước sinh nhật lần thứ 31 hai ngày và cái chết của tác giả xảy ra trước
sinh nhật lần thứ 41 đúng một tháng?
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

21

Cũng giống như Trẻ con và thành phố, tiểu thuyết Chuẩn bị cho một
đám cưới ở miền quê cũng bị thất lạc không rõ nguyên nhân.
Năm 1911, nhằm khuyến khích sức sáng tác của bạn, Max Brod đã
thuyết phục Kafka cùng viết tiểu thuyết tự trào có tên là Risos và Samuen
trong đó Risos mang những đặc điểm của Kafka còn Samuen là hình ảnh của
Max Brod. [1; 41]Tác phẩm không hoàn thành do Kafka không muốn tiếp
tục, có lẽ mảng truyện hài hước vui tươi này không phù hợp với ông. Mặc dù
vậy nhưng Brốt đã có vai trò rất lớn trong chuyện này, đó là từ đây, Kafka
bắt đầu thực sự đam mê và bắt đầu hình thành nên phong cách sáng tác của

mình. Ông bắt đầu đặt quyết tâm vào việc sáng tác và cũng bắt đầu thời kỳ
xung đột trong nội tâm giữa việc chuyên tâm sáng tác và việc kết hôn, lập
gia đình của mình. Ông trăn trở: "Đến tận khi nào tôi chưa viết được một tác
phẩm lớn khiến tôi hoàn toàn hài lòng, tôi sẽ không dám làm một điều gì
khác cho bản thân".
[9]

2.1.1. Nước Mỹ (1927)
Không thể hoàn thành Risos và Samuen với Max Brod, lại thêm sự
mâu thuẫn ngày càng gay gắt trong quan hệ cha con cùng với nỗi chán nản,
sự căng thẳng trong công việc, Kafka muốn từ bỏ tất cả: gia đình, công
việc để biến mất. Ý tưởng chạy trốn, tẩu thoát của một con người nhỏ nhoi
vô tội kia được Kafka thể hiện vào trong Nước Mỹ. Lúc đầu, Kafka định viết
tác phẩm dưới nhan đề Cái con người đã biến mất nhưng rồi trong quá trình
sáng tác ông đổi tên thành tiểu thuyết Hoa Kỳ, còn Nước Mỹ là nhan đề do
Max Brod đổi lại khi cho xuất bản (1927) lúc này Kafka đã mất.
Điều đáng quan tâm đầu tiên đó là Kafka viết Nước Mỹ, mô tả những
cảnh xa hoa tráng lệ của một nước tư bản tiên tiến lúc bấy giờ một cách rõ
ràng, sinh động và đậm đà chất hiện thực trong khi chưa một lần ông được
đặt chân lên đất Mỹ. Tác phẩm kể về một con người bị bỏ rơi, bị đày đọa là
chàng trai mười sáu tuổi: Karl Roxman. Karl bị người cha độc đoán đuổi
sang Mỹ tự bươn chải kiếm sống vì đã để cho cô giúp việc quyến rũ làm cái
chuyện mà bản thân cậu chưa đủ tuổi để hiểu nổi. Và đây là cái cảnh mà
Karl "không thể hiểu nổi" ấy: “Karl, ôi Karl của em!” - người hầu gái kêu
lên “trong khi anh ta thì chẳng nhìn thấy gì cả và lấy làm khó chịu trong cái
mớ chăn chiếu nóng sôi mà hình như cô ta đặc biệt dồn lại đấy cho anh
ta ” . Cô “lay lấy anh, nghe tiếng tim anh đập, đưa ngực mình ra cho anh
cũng nghe tiếng tim cô như vậy.” Rồi cô “sục vào giữa hai chân anh theo cái
cách kinh tởm đến nỗi Karl phải ló đầu và cổ ra khỏi gối mà vùng vẫy.”
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

22

Cuối cùng, “cô ẩy bụng mình vào anh mấy lần, anh có cảm giác cô là một
phần của chính anh và có thể chính vì thế mà một nỗi khốn quẫn kinh tởm
xâm chiếm lấy anh.” Đó là nguyên cớ cho mọi sự tiếp diễn trong cuốn tiểu
thuyết. Người đọc đã bị lạc vào một cảm giác rằng: số phận của con người
có thể sẽ được định đoạt từ một nguyên cớ vô nghĩa và chúng ta đều ngỡ nó
quá nhỏ nhoi để liên quan đến cuộc đời mình.
Con tàu chở Karl cập cảng New York thì ấn tượng đầu tiên đập vào
mắt cậu là hình ảnh chói lòa chiếu ra từ tượng Nữ thần Tự do như một sự
nồng nhiệt đón chào Karl đến với xứ sở phồn hoa và nhiều thứ lạ lùng này.
Karl được gửi đến nhà của một ông chú họ tại New York, những thói quen
kỳ quặc của hai cha con ông này cũng như thói độc ác ích kỷ, nho nhen của
hai người "bạn đường" trước đó đã cùng Karl lang thang đi tìm việc làm
khiến cậu không thể lí giải nổi cho những hành động đó của họ, cho con
người của họ cũng như văn hóa của nước Mỹ lạ lùng Sau khi bị ông chú
gian xảo đánh lừa để đuổi Karl ra khỏi nhà, Karl tìm tới khách sạn Phương
Tây, tại đây Karl được nhận chức gác thang máy và gặp được nhiều người
tốt. Nhưng chính cậu lại bị hại bởi sự tốt bụng của mình. Hai gã bạn đường
lúc trước đã lợi dụng rồi đánh lừa, vu khống Karl khiến cậu bị đuổi việc.
Karl phải phục dịch, hầu hạ không những cho bọn chúng mà còn phải hầu hạ
cả tình nhân của một trong hai gã đó. Tại nhà của những tên này, Karl đã
chứng kiến được nhiều cảnh thú vị trái ngược nhau: anh sinh viên nhà hàng
xóm thức suốt từ đêm này qua đêm khác để học; từ trên ban công nhìn
xuống đường để chứng kiến các cuộc biểu tình diễn ra vào mỗi buổi chiều;
những trò tuyên truyền, mị dân của các đãng phái đối lập nhau Sau khi
thoát khỏi sự khống chế của hai gã lưu manh, Karl lại tiếp tục lang thang,

chui lũi khắp nơi để tìm việc kiếm sống nhưng chẳng nơi nào dung nhận cậu.
Cuốn tiểu thuyết đang dừng lại ở đoạn Karl gặp lại một số bạn cũ. Tại đây,
Karl hy vọng sẽ được nhận vào rạp hát ngoài trời đặc bịêt với những sân
khấu hoành tráng, những màn ca múa chuyên nghiệp hàng trăm người trong
đó có cả cô bạn gái của cậu
So với Vụ án và Lâu đài thì Nước Mỹ được xem là cuốn tiểu thuyết dễ
đọc nhất. Nó dễ đọc hơn bởi vì nó có cốt truyện rõ sàng, sáng rõ, nó không
còn bị ngập chìm trong những mê cung mê thất của hai tiểu thuyết kia. Ở
đây nhân vật Karl Rôxman gặp nhiều cảnh kỳ quặc nhưng không còn là
kiểu kỳ quặc đến hoang đường theo kiểu huyền thoại như các tác phẩm khác
mà đấy là những điều bất thường trong một cuộc đời rất thường: New York
đầu thế kỷ XX. Mặc dù vậy thì Nước Mỹ cũng không vượt ra ngoài những
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

23

nét đặc trưng trong sáng tác của Kafka: Mặc dù được xem là sáng rõ như vậy
nhưng nó cũng được đọc dưới những tầng ý nghĩa khác nhau. Năm 1981,
người ta đã thống kê được ít nhất năm cách hiểu khác nhau về cuốn tiểu
thuyết này. Có nhiều người đọc theo triết lí siêu hình và nhận xét Nước Mỹ
là hiện thân của một Tân thế giới, là biểu tượng của Tân giáo, còn nhân vật
Karl Roxman là một hình ảnh tượng trưng cho sự vươn tới nhà thờ Gia tô
giáo của con người. Nhiều người khác lại cho rằng Karl Roxman là sự thể
nghiệm về cái phi lí ở Kafka. Những người theo trường phái Phân tâm học
thì đánh giá Nước Mỹ là sự khủng hoảng trong quan hệ cha- con, thể hiện
tâm trạng xung đột trong tác giả. Còn những nhà Ngôn ngữ học cấu trúc thì
lại cho rằng Nước Mỹ là sự mô hình hoá các kiểu nhân vật của Kafka. Còn
đây là đánh giá của các nhà Xã hội học: Nước Mỹ mang tính chất phi chính

trị, ở đó xuất hiện các khuynh hướng xã hội lịch sử và cả những mối quan hệ
xã hội đan cài nhau của trước đó và cả sau này Đó chỉ là năm cách tiếp
cận của các nghành khoa học, của các trường phái lớn và đó là sự tổng hợp
của Y. Gilli năm 1981 (cách đây gần hai mươi năm) chừng đó cũng đủ để đi
đến một khẳng định, những người đọc khác như chúng ta thì ắt hẳn cũng mỗi
người một kết luận khác nhau và từ đấy đến giờ chắc chắn là có nhiều cách
tiếp cận khác nữa chứ chưa dừng lại ở đó. Thậm chí sau này, khi người ta
khảo cứu trong những tập Nhật ký của tác giả thì người ta lại đọc được một
đoạn như sau: "Roxma và K., kẻ vô tội cũng như người có tội, cả hai rút cục
sẽ bị trừng trị tội chết không khác nhau, kẻ vô tội do một bàn tay nhẹ nhàng
hơn, được gạt sang bên lề chứ không phải là bị quật chết"
[10]
. Vậy thì có thể
nói Nước Mỹ là một hiện tượng đặc biệt của Kafka. Nó không được xây
dựng dựa trên những yếu tố hoang đường, phi lí mà hoàn toàn được xây
dựng trên những chất liệu hoàn toàn thực. Tính chất có cốt truyện rõ ràng và
những tình tiết sáng rõ trong truyện đã khiến cho Nước Mỹ mang một đặc
điểm riêng biệt: còn có nhiều gắn bó với tiểu thuyết truyền thống trước đó. Ở
Nước Mỹ của Kafka, ta sẽ phải sống giữa một thế giới mà tình cảm dã bị đặt
nhầm chỗ, lệch lạc và thái quá, nó khiếm quyết một cách khó có thể chấp
nhận nổi. Ngày nay, khi xã hội phát triển đến tốc độ cao, con người phải
quay cuồng theo những guồng máy của thời đại, khi mà những giá trị của
con người ngày càng lu mờ trong sự lên ngôi của tiền bạc, danh vọng, địa vị,
của những tính ích kỷ, bon chen và vụ lợi trong xã hội. Mỗi ngày, con người
chúng ta luôn vô tình đánh mất đi những giá trị tốt đẹp vốn có trong mình.
Chúng ta đang tự làm biến dạng chính mình trong vô thức, trong sự vô tình
đến thảm hại mà chúng ta thường không dễ nhận ra được. Chính lúc này
đây, chúng ta mới thực sự để đến với Kafka, chính lúc này đây mới là lúc để
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

24

chúng ta đi vào thế giới của Kafka - nơi mà mọi người có thể soi chiếu vào
đó để tìm ra bản thể của mình, nơi mà đa số chúng ta phải giật mình vì mình
đã không còn là mình vốn có nữa. Câu chuyện của Karl Roxman như một sự
ẩn dụ sâu sắc về hình ảnh con người trong xã hội hiện đại, về số phận của
chúng ta ngay trong cuộc sống của chúng ta vậy. Nó thật yếu ớt và mong
manh, dễ vỡ. Phải chăng Kafka đã gửi gắm vào đó một quan niệm thiên tài
về số phận của con người? Số phận của con người ngày càng trở nên nhỏ bé
với chính mình, luôn phải sống trong tâm trạng của sự thường trực tội lỗi
trong tim. Từ sự nhận thức đó, con người lại phải đối diện với một thách
thức mới: thách thức về sự chạy trốn tội lỗi của chính mình, con người lại
luôn phải bơ vơ, hoang mang và lang thang tìm kiếm cho mình một thế giới
khác bình yên hơn nhưng kết cục là không ai có thể thoát nổi vòng vây của
số phận đã định. Đó là kiểu con người đặc trưng trong tác phẩm của Kafka -
kiểu con người trốn chạy, tẩu thoát Thật vậy thì Nước Mỹ cũng không phải
là hoàn toàn xa lạ với bất kỳ tác phẩm nào của Kafka về kiểu con người chạy
trốn này. Karl Roxman không ngừng chạy trốn những âm mưu của kiểu
người lưu manh trong Nước Mỹ, Karl luôn phải lang thang, chui lũi khắp nơi
chỉ để tìm được một thế giới cho mình, đó là niềm hy vọng của Karl trong
đoạn cuối của cuốn tiểu thuyết dở dang này. Sự trốn chạy, tẩu thoát của
Karl, ước mơ về một xã hội khác bình yên hơn đó chính là một dạng của
biểu hiện nổi lạon trong con người. Nhưng kiểu nổi loạn ở Kafka không phải
là kiểu nổi loạn trong chủ nghĩa lãng mạn (như Romeo và Juliet chẳng hạn),
ở đây là kiểu nổi loạn của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Để làm nên điều ấy,
Kafka đã thổi vào cái hiện thực ấy một hơi thở chưa bao giờ có trong văn
học: hơi thở của Nghệ thuật miêu tả hiện thực một cách gián tiếp hay nói
gọn lại là Nghệ thuật gián tiếp mà bài viết này sẽ trình bày ở Chương 3.

Trong cái thế giới của hiện thực huyền ảo ấy, con người sau khi bị dồn ép
đến ngộp thở bởi áp lực cuộc sống đã đi tìm một xã hội khác bình yên hơn.
Và đây là lời bình của Kafka về Nước Mỹ của ông: "Tôi không miêu tả con
người. Tôi chỉ kể một câu chuyện, tất cả chỉ là những hình ảnh tưởng tượng,
chỉ là tưởng tượng ". Đúng là như vậy. Nếu nói Kafka miêu tả hiện thực
trực tiếp xã hội của nước Mỹ thì quả là nói bừa bởi Kafka chưa một lần đặt
chân lên đất Mỹ dù chỉ một lần thoáng qua trong đời. Kafka viết nước Mỹ
khi ông chưa nhìn thấy nước Mỹ, con người tìm đến cuộc sống khác để được
bình yên khi họ chưa hề biết nó có thực sự bình yên hay không và sự thật
con người chẳng bao giờ tìm được một cuộc sống nào bình yên hơn, họ chỉ
bình yên khi họ ở cõi vĩnh hằng. Nói vậy thì hóa ra Kafka là một người phản
nhân văn, đi ngược lại tinh thần Phục hưng và tác phẩm của ông là hướng
Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp
trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka
Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

25

con người đến sự bi quan? Không! Phải nói rằng tác phẩm của Kafka là nơi
cứu rỗi linh hồn của con người và Kafka thực hiện vai trò của Chúa thì đúng
hơn. Tác phẩm của Kafka nhân đạo hơn bất kỳ một tôn giáo nào, ông luôn
khai mở ra những lối thoát cho những tâm hồn bế tắc, cùng quẫn trong cuộc
đời gian truân của mình.
2.1.2. Vụ án (1925).
Trong nhật ký của mình, Kafka viết: "Tôi khó có thể tin vào những kết
luận được rút ra từ tình trạng kéo dài đã một năm nay của mình - tình trạng
của tôi quá ư là nghiêm trọng. Tôi thậm chí còn không biết liệu tôi có thể nói
rằng đây là tình trạng mới? Ðúng ra tôi nghĩ: đây là tình trạng mới, tôi đã
từng gặp phải những điều tương tự, nhưng như thế này thì chưa bao giờ. Tôi
dường như là một phiến đá, dường như là tấm bia mộ của mình, không có

đến cả một kẽ hở để tin hay nghi ngờ, để yêu hay căm ghét, để can đãm hay
sợ hãi trước một điều gì đó đặc biệt hay nói chung - chỉ có một mảnh hi
vọng bấp bênh, chẳng hơn gì những lời văn bia trên mộ".
[11]
; "Thực sự tôi đã
bị đẩy ra khỏi cộng đồng bằng một cú đá; nhận xét của người chú về sau
bám rễ trong tôi, một thế giới lạnh lẽo của cuộc sống chúng tôi đã mở ra
trước mặt tôi ngay trong gia đình, cái thế giới mà tôi cần phải dùng lửa để
sưởi ấm, nhưng ngọn lửa ấy tôi chỉ mới đang dự định đi tìm".
[12]
… Dựa vào
đâu mà Kafka có thể tiên đoán một cách chính xác về cuộc đời mình như
vậy? Và phải chăng đó chính là nguồn cảm hứng để ông có thể vẽ nên bức
tranh cuộc đời sẽ diễn ra sau này hay không???
Ngày 28/7/1914, chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Kafka không
tham gia chiến tranh, không lăn lộn trong chiến trận để mô tả sự khốc liệt
cũng như hào hùng của nó, ông chán ghét cảnh chém giết, ghê tởm việc con
người cầm vũ khí để sát hại đồng loại của mình, tước đoạt sinh mệnh của
người khác… Lùi lại sau bức màn chiến tranh khói lửa đó, Kafka hiện hình
tội ác cũng như số phận của những con người vô tội trong xã hội đầy rẫy tội
ác kia vào trong những tác phẩm của mình. Trước đây ông đã viết Nước Mỹ
trong khi không hề biết nước Mỹ chính xác là như thế nào thì bây giờ ông
viết những tác phẩm khác cũng trong hoàn cảnh tương tự: truyện ngắn Mô tả
một cuộc tranh đấu, Trại cải huấn được viết khi ông không hề tham gia
chiến tranh. Nhưng tác phẩm nhanh chóng bị dừng lại rồi vĩnh viễn biến mất
không rõ nguyên nhận. Không hề có ý định từ bỏ, Kafka tiếp tục hiện hình
diện mạo của bạo lực, của tội ác và số phận con người vào tiểu thuyết Vụ án
- cuốn tiểu thuyết thứ hai của ông còn lại cho đến ngày nay.