ảnh hưởng của liều lượng đạm đến sinh trưởng, phát triển và năng suất của một số giống lúa lai tại gia lâm, hà nội và nghĩa hưng, nam định

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

NGUY N TH MƠ

NH HƯ NG C A LI U LƯ NG ð M ð N SINH TRƯ NG,
PHÁT TRI N VÀ NĂNG SU T C A M T S GI NG LÚA LAI
T I GIA LÂM – HÀ N I VÀ NGHĨA HƯNG – NAM ð NH

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : TR NG TR T
Mã s

: 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. TĂNG TH H NH

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN

- Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u khoa h c do tơi th c
hi n trong v xuân 2011 dư i s hư ng d n khoa h c c a TS. Tăng Th
H nh.
- Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là
trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b .

- Tơi xin cam đoan r ng m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn
này ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn này ñã ñư c ch
rõ ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Nguy n Th Mơ

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

i


L I C M ƠN

Tơi xin bày t lịng bi t ơn chân thành ñ i v i TS. Tăng Th H nh,
ngư i đã t n tình hư ng d n và t o m i ñi u ki n đ tơi hồn thành cơng trình
nghiên c u này.
Tơi xin c m ơn Khoa Nông h c, Vi n ñào t o Sau ð i h c, ñ c bi t là
B môn Cây lương th c - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i đã giúp đ
tơi r t nhi u trong vi c hồn thành lu n văn này.
Tơi cũng xin c m ơn lãnh ñ o và cán b UBND xã Nghĩa Phong,
phịng Nơng nghi p và phát tri n nơng thơn huy n Nghĩa Hưng – Nam ð nh
đã giúp đ tơi trong q trình hồn thành lu n văn.
Nhân d p này, tôi cũng xin chân thành c m ơn t t c nh ng b n bè
ñ ng nghi p, ngư i thân và gia đình đã t o đi u ki n giúp đ tơi trong su t
quá trình h c t p và nghiên c u.
M c dù r t c g ng nhưng lu n văn này khó tránh kh i nh ng thi u
sót, tơi r t mong nh n đư c nh ng ý ki n đóng góp c a đ ng nghi p, b n ñ c.
Xin trân tr ng c m ơn!
Hà N i, ngày 20 tháng 11 năm 2011

Tác gi lu n văn

Nguy n Th Mơ

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vii

Danh m c hình

Viii

1

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

1.3.1

Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài

2

1.3.2

Ý nghĩa th c ti n c a đ tài

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i và

2.1.1

Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i

4

2.1.2

Tình hình s n xu t lúa g o

6

2.2

Tình hình nghiên c u và phát tri n lúa lai

11

2.2.1

Tình hình nghiên c u và phát tri n lúa lai trên th gi i

11

2.2.2

Tình hình nghiên c u và s n xu t lúa lai trong nư c

14

2.3

Vai trị c a đ m và đ c đi m hút đ m c a cây lúa

18

2.3.1

Vai trị c a ñ m ñ i v i cây lúa

18

2.3.2

ð c ñi m dinh dư ng ñ m c a cây lúa

19

2.3.3

ð m trong ñ t lúa nư c

22

2.3.4

Nh ng nghiên c u v s d ng phân ñ m cho cây lúa

2.4

Vi t Nam

Vi t Nam

Vi t Nam.

4

24

nh hư ng c a phân bón đ n mơi trư ng s n xu t và s c kh e
con ngư i

3

29

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

34

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

iii


3.1

N i dung nghiên c u

34

3.2

ð a ñi m và th i gian nghiên c u

34

3.2.1

ð a ñi m nghiên c u

34

3.2.2

Th i gian th c hi n

34

3.3

V t li u nghiên c u

34

3.4

Phương pháp nghiên c u

35

3.4.1

Thí nghi m 1:

nh hư ng hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n sinh

trư ng, phát tri n và năng su t c a m t s gi ng lúa lai t i Gia
35

Lâm – Hà N i.
3.4.2

Thí nghi m 2:

nh hư ng hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n sinh

trư ng, phát tri n và năng su t m t s gi ng lúa lai t i Nghĩa
Hưng – Nam ð nh.

40

3.5

Phương pháp phân tích s li u

40

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

41

4.12

Hi u qu kinh t c a các cơng th c bón đ m khác nhau

67

5

K T LU N VÀ ð NGH

71

5.1

K t lu n

71

5.2

ð ngh

72

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

73

iv


DANH M C CH

VI T T T

HSSDD

Hi u su t s d ng đ m

CSDTL

Ch s di n tích lá

HSQHT

Hi u su t quang h p thu n

TðTLCK

T c ñ tích lũy ch t khơ

KLCK

Kh i lư ng ch t khô

NSH

Năng su t h t

ðNHH

ð nhánh h u hi u

NSTT

Năng su t th c thu

NSLT

Năng su t lý thuy t

TGST

Th i gian sinh trư ng

NSSVH

Năng su t sinh v t h c

KTðN

K t thúc ñ nhánh

BVTV

B o v th c v t

NN & PTNT

Nông nghi p và phát tri n nông thôn

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

v


DANH M C B NG

STT
2.1

Tên b ng

Trang

Di n tích, năng su t và s n lư ng lúa c a Vi t Nam giai đo n
2000 - 2009

8

2.2

Tình hình s n xu t lúa lai c a Vi t Nam

17

2.3a

Lư ng dinh dư ng cây lúa c n ñ t o ra 1 t n thóc

27

4.1a

Th i gian qua các giai ño n sinh trư ng c a các gi ng lúa t i
Gia Lâm – Hà N i (ngày)

4.1b

Th i gian qua các giai ño n sinh trư ng c a các gi ng lúa t i
Nghĩa Hưng – Nam ð nh (ngày)

4.2a

53

nh hư ng c a li u lư ng đ m đ n t c đ tích lũy ch t khơ c a
các gi ng lúa (g/m2đ t/ ngày)

4.7

50

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n kh i lư ng ch t khơ c a các
gi ng lúa (g/khóm)

4.6

48

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n ch s di n tích lá c a các
gi ng lúa (m2lá/m2ñ t)

4.5a

47

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n s nhánh c a các gi ng lúa
t i Nghĩa Hưng (nhánh/khóm)

4.4

45

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n s nhánh c a các gi ng lúa
t i Gia Lâm (nhánh/khóm)

4.3b

44

nh hư ng c a li u lư ng ñ m bón đ n chi u cao cây c a các
gi ng lúa t i Nghĩa Hưng

4.3a

42

nh hư ng c a li u lư ng đ m bón đ n chi u cao cây c a các
gi ng lúa t i Gia Lâm

4.2b

41

55

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n hi u su t quang h p thu n
c a các gi ng lúa (g/m2lá/ ngày)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

56
vi


4.8a

Ch s SPAD c a các gi ng lúa thí nghi m

các m c ñ m khác

nhau
4.9a

57

Kh năng ch ng ñ và m c ñ nhi m sâu b nh c a các cơng th c
thí nghi m t i Gia Lâm

59

4.9b: Kh năng ch ng ñ và m c ñ nhi m sâu b nh c a các công th c

thí nghi m t i Nghĩa Hưng
4.10a

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n năng su t và các y u t c u
thành năng su t lúa t i Gia Lâm

4.10b

59
62

nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n năng su t và các y u t c u
thành năng su t lúa t i Nghĩa Hưng

63

4.11: Năng su t sinh v t h c, h s kinh t và hi u su t s d ng ñ m c a
các cơng th c thí nghi m

66

4.12a Hi u qu kinh t c a các cơng th c thí nghi m t i Gia Lâm

68

4.12b Hi u qu kinh t c a các cơng th c thí nghi m t i Nghĩa Hưng

69

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

vii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Vi t Nam là nư c có truy n th ng canh tác lúa nư c t lâu ñ i, v i
di n tích lúa khá l n, cùng v i s phát tri n c a khoa h c k thu t, ngh tr ng
lúa c a nư c ta có nhi u thay đ i tích c c. T m t nư c thi u đói lương th c
thư ng xun, ñ n nay s n lư ng lúa g o c a chúng ta khơng nh ng đáp ng
đ nhu c u lương th c

trong nư c mà còn dư ñ xu t kh u.

Trong k thu t thâm canh tăng năng su t cây tr ng nói chung và cây lúa
nói riêng, vi c đ u tư cơ s v t ch t, khoa h c k thu t như gi ng, phân bón, b o
v th c v t, thu l i... ñã làm tăng năng su t lúa. Trong các y u t đó, phân bón là
y u t vơ cùng quan tr ng đ i v i năng su t, ph m ch t lúa. Theo tính tốn, tuỳ
t ng chân đ t, lo i cây tr ng và vùng sinh thái, phân bón đóng góp t 30 - 40%
t ng s n lư ng cây tr ng, nh có bón phân mà năng su t, s n lư ng cây tr ng nói
chung, cây lúa nói riêng tăng cao liên t c. Trong các lo i phân bón khống, các
y u t dinh dư ng ña lư ng: ñ m (N), lân (P) và kali (K) đư c x p

v trí hàng

đ u, đó là nh ng y u t quy t ñ nh ñ n năng su t cây tr ng, ph m ch t nơng s n.
Vì v y vi c nghiên c u bón phân khống cho lúa đã đư c th c hi n t lâu nhi u

nư c trên th gi i cũng như trong nư c.
ð ng b ng Sông H ng bao g m 11 t nh v i di n tích đ t t nhiên
1.497.500 ha (chi m 4,5% di n tích đ t t nhiên c a c nư c). Trong đó di n
tích đ t nơng nghi p là 857.600 ha (chi m 9,2% đ t nông nghi p c a c
nư c), là vùng ñ ng b ng l n th hai v i ngành s n xu t nơng nghi p chính
là lúa nư c. ð t canh tác c a vùng ð ng b ng Sơng H ng có đ phì nhiêu
cao, ñi u ki n khí h u th i ti t thu n l i, đ a hình tương đ i b ng ph ng, h
th ng tư i tiêu ch ñ ng. Hàng năm, ngh tr ng lúa cho s n lư ng thóc t
5,10 tri u t n (1995) ñ n 6,80 tri u t n (2010) tương ñương kho ng 20% s n
lư ng lương th c c a c nư c và ñư c coi là v a lúa c a Mi n B c. ð ñ t
ñư c nh ng thành t u trên trư c h t là nh vào s n l c c a hàng tri u
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

1


ngư i dân, cùng v i nh ng đóng góp c a các ti n b khoa h c k thu t, gi ng
và qu n lý dinh dư ng, phòng tr d ch h i t ng h p.
ð ng b ng Sông H ng v n là vùng ñ t lý tư ng ñ phát tri n ngh
tr ng lúa, cùng v i s phát tri n c a khoa h c k thu t thì vi c ñưa các gi ng
lúa lai vào quy trình canh tác ñã làm tăng s n lư ng ñáng k . Nhi u gi ng lúa
lai m i có th i gian sinh trư ng ng n, ch t lư ng g o khá ngon, thích ng
r ng và tr ng c 2 v trong năm, ñư c m r ng s n xu t như các gi ng lúa lai
ba dòng: Nh ưu 838, Nh ưu 63, Nh ưu 986…; các gi ng lúa lai hai dòng:
TH3-3, TH3-4, TH3-5, VL20…. Tuy nhiên các quy trình k thu t thâm canh
đang áp d ng thư ng theo quy trình các gi ng lúa thu n truy n th ng. ðây
chính là nguyên nhân làm cho lúa lai không phát huy h t ti m năng năng su t
c a gi ng. Vi c bón phân khơng cân đ i, s d ng quá nhi u phân ñ m làm
cho qu n th ru ng lúa d b nhi m sâu b nh h i, l p ñ , nh hư ng ñ n ch t
lư ng nông s n, môi trư ng và s c kh e con ngư i.

Xu t phát t

nh ng lý do trên, nh m b sung đ hồn thi n hơn quy

trình kĩ thu t cho canh tác lúa lai nói chung và gi ng lúa Vi t lai 24, TH3-4,
HYT103 nói riêng chúng tơi ti n hành nghiên c u ñ tài:
“ nh hư ng c a li u lư ng ñ m ñ n sinh trư ng, phát tri n và
năng su t c a m t s gi ng lúa lai t i Gia Lâm – Hà N i và Nghĩa Hưng –
Nam ð nh”
1.2. M c tiêu nghiên c u
- Tìm hi u nh hư ng c a li u lư ng ñ m bón t i m t s ch tiêu v
sinh trư ng phát tri n và năng su t h t t đó làm cơ s cho xây d ng quy
trình canh tác lúa lai s d ng đ m ti t ki m.
- Tìm ra m c đ m bón hi u qu nh t đ n các gi ng lúa lai nghiên c u.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c c a đ tài
Có r t nhi u nghiên c u v lúa lai nhưng v

nh hư ng c a phân ñ m

cho lúa lai các nghiên c u chưa ñ c p nhi u ñ n sinh trư ng, phát tri n, sâu
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

2


b nh, năng su t và ch t lư ng g o cho t ng gi ng và t ng vùng ñ t cũng như
t ng mùa v khác nhau. Do v y đ tài này s đóng góp thêm v k t qu
nghiên c u v vai trò c a phân ñ m ñ n các ch tiêu trên.
Trong ho t đ ng s n xu t nơng nghi p phân bón n u đư c s d ng

đúng theo quy ñ nh s phát huy ñư c nh ng ưu th , tác d ng ñem l i s m u
m cho ñ t ñai. Ngư c l i n u khơng đư c s d ng đúng theo quy đ nh, phân
bón l i chính là m t trong nh ng tác nhân gây nên s ô nhi m môi trư ng s n
xu t nông nghi p và mơi trư ng s ng. Do đó đ tài này góp ph n trong
nghiên c u v li u lư ng đ m bón h p lý cho lúa lai, góp ph n vào cơ s
nghiên c u s d ng ñ m ti t ki m trong canh tác lúa.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n c a đ tài
Tìm ra li u lư ng đ m hi u qu nh t ñ n các gi ng lúa lai Vi t lai 24,
TH3-4, HYT103 t i Gia Lâm – Hà N i và Nghĩa Hưng – Nam ð nh, góp
ph n đem l i hi u qu kinh t cao nh t cho ngư i nông dân trong quá trình
canh tác lúa lai.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i và

Vi t Nam

2.1.1. Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i
Trên th gi i, lúa chi m m t v trí quan tr ng, đ c bi t

vùng Châu Á.

Châu Á, lúa là món ăn chính gi ng như b p c a dân Nam M , h t kê c a
dân Châu Phi ho c lúa mì c a dân Châu Âu và B c M .
Th ng kê c a t ch c lương th c th gi i (FAO, 2008) cho th y, có 114

nư c tr ng lúa, trong đó 18 nư c có di n tích tr ng lúa trên trên 1.000.000 ha
t p trung

Châu Á, 31 nư c có di n tích tr ng lúa trong kho ng 100.000 ha -

1.000.000 ha, trong đó có 27 nư c có năng su t trên 5 t n/ha, ñ ng ñ u là Ai
C p (9,7 t n/ha), Úc (9,5 t n/ha) El Salvador (7,9 t n/ha)[41].
Tri u t n

Tri u ha

750

165

700

155

650

145

600

135

550

125

00

01

02 03 04
S n lư ng

05

06

07 08 09
Di n tích

Ngu n: FAOSTAT

Hình 2.1a. Di n tích và s n lư ng lúa g o th gi i 2000-2009
Th ng kê c a t ch c lương th c th gi i (FAO, 2008) cịn cho
th y, di n tích tr ng lúa trên th gi i ñã gia tăng rõ r t t năm 1961 đ n 1980.
Trong vịng 19 năm đó, di n tích tr ng lúa trên th gi i tăng bình quân 1,53
tri u ha/năm. T năm 1980, di n tích lúa tăng ch m và đ t cao nh t vào năm
1999 (156,8 tri u ha) v i t c đ tăng trư ng bình qn 630.000 ha/năm. T
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

4


năm 2000 tr đi di n tích tr ng lúa th gi i có nhi u bi n đ ng và có xu hư ng
gi m d n, đ n năm 2005 còn

m c 155,1 tri u ha. T năm 2005 đ n 2008

di n tích lúa gia tăng liên t c ñ t 159,0 tri u ha, cao nh t k t năm 1995 t i
nay.
Theo báo cáo m i nh t c a B Nông nghi p M (USDA), s n lư ng g o tăng
cao

m t s nư c, g m ba nhà s n xu t ch ch t là Trung Qu c, Vi t Nam và

Thái Lan. Di n tích lúa tăng là nguyên nhân ch y u giúp tăng s n lư ng g o
Thái Lan niên v 2009/2010 lên 20,5 tri u t n. Giá g o n i ñ a cao và chương
trình tr giá kéo dài c a Chính ph Thái Lan đã khuy n khích nơng dân tr ng
nhi u lúa hơn. T ng di n tích lúa c a Thái Lan ư c ñ t k l c 10,9 tri u ha.
Xét v tiêu dùng thì lúa đư c tiêu th nhi u nh t, chi m 85% t ng s n
lư ng s n xu t ra, sau đó là lúa mỳ chi m 60% và ngơ chi m 25%. Năm 1996
lúa g o ñã ñư c tiêu th trên 176 qu c gia trên th gi i v i 5,8 t dân.
T c ñ tăng năng su t và s n lư ng lúa c a các nư c trong khu v c Châu
Á đã góp ph n ñ m b o lương th c, th c ph m, cung c p cho toàn c u m t cách
tích c c và có vai trị quan tr ng. Năm 2008, t ng s n lư ng lúa c a Châu Á là
582,391 tri u t n, chi m 94,9% s n lư ng lúa toàn th gi i. Như v y, Châu Á có
th coi là ngu n cung c p lương th c cho toàn c u.
Theo s li u d đốn v s phát tri n dân s th gi i ñ n năm 2050 thì
đ n năm 2010 dân s th gi i s là 6,795 t ngư i v i t l tăng hàng năm
1,2%. ð n năm 2050 là 8,909 t ngư i v i t l tăng hàng năm 0,4%. V i t c
đ tăng dân s nhanh chóng, di n tích đ t tr ng tr t ngày càng b thu h p thì
v n đ an ninh lương th c v n ln đóng vai trị quan tr ng hàng ñ u v i
nhi u qu c gia trên th gi i.
Nh ng ti n b trong s n xu t lúa trên th gi i trong vài ba th p k qua
r t đáng khích l . Vi c ñ u tư thâm canh, áp d ng gi ng m i, xây d ng cơ s
v t ch t, hoàn ch nh các bi n pháp k thu t… là nh ng lý do ñ ñ t ñư c k t

qu trên.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

5


2.1.2. Tình hình s n xu t lúa g o

Vi t Nam

Cây lúa là m t trong nh ng cây tr ng quan tr ng hàng ñ u trong s n
xu t nông nghi p

Vi t Nam. Vi t Nam có di n tích lúa kho ng 7,4 tri u ha

đ ng th 7 sau các nư c có di n tích lúa tr ng nhi u

Châu Á theo th t

n ð (44,0 tri u ha), Trung Qu c (29,5 tri u ha), Indonesia (12,3 tri u ha),
Bangladesh (11,7 tri u ha), Thái Lan (10,2 tri u ha), Myanmar (8,2 tri u ha).
Vi t Nam có năng su t 5,2 t n/ha ñ ng th 24 trên th gi i sau Ai C p (9,7
t n/ha) Úc (9,5 t n/ha) El Salvador (7,9 t n/ha), ñ ng ñ u khu v c ðơng Nam
Á và đ ng th 4 trong khu v c châu Á sau Hàn Qu c (7,4 t n/ha), Trung
Qu c (6,6 t n/ha), Nh t (6,5 t n/ha), có m c tăng năng su t trong 8 năm qua
là 0,98 t n/ha ñ ng th 12 trên th gi i và ñ ng ñ u c a 8 nư c có di n tích
lúa nhi u

Châu Á v kh năng c i thi n năng su t lúa trên th gi i. Vi t

Nam vư t tr i trong khu v c ðông Nam Á nh thu l i ñư c c i thi n ñáng
k và áp d ng nhanh các ti n b k thu t v gi ng, phân bón, và b o v th c
v t [41].
Theo th ng k c a FAO năm 2008, Vi t Nam có t ng s n lư ng lúa
hàng năm ñ ng th 5 trên th gi i, nhưng l i là nư c xu t kh u g o ñ ng th
2 (5,2 tri u t n) sau Thái Lan (9,0 tri u t n), chi m 18% s n lư ng xu t kh u
g o th gi i, 22,4% s n lư ng xu t kh u g o c a châu Á, mang l i l i nhu n
1275,9 t USD năm 2006 [41].
Năm 1868 - 1873, di n tích đ t tr ng lúa Vi t Nam ư c kho ng 600700 nghìn ha; sau đó tăng lên 2,3 tri u ha trong năm 1912 và 4,4 tri u ha
trong năm 1927; di n tích lúa phát tri n lên 5 tri u ha, v i s n lư ng 6 tri u
t n (th i kỳ Pháp thu c) vào năm 1942; trong đó Nam Kỳ chi m g n 50%
t ng s di n tích c nư c, B c Kỳ 27%, Trung Kỳ 23% [12].
Năng su t lúa bình quân c nư c tăng ch m, kho ng 1,2 t n/ha trong 50
năm ñ u c a th k 20. Mi n B c luôn d n ñ u v năng su t (1,4 t n/ha). ð u
th p niên 1960, năng su t lúa Vi t Nam đ t 1,9 t n/ha do nơng dân b t đ u s
d ng phân bón hóa h c, cơng tác tuy n ch n gi ng lúa đư c ð ng và Nhà nư c
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

6


quan tâm các nhà khoa h c vào cu c ñã nâng s n lư ng lúa ñ t 9 tri u t n/năm.
Cách m ng xanh ñư c th c hi n trên th gi i t gi a nh ng năm 19601970. Vi t Nam là m t trong nh ng nư c tiên phong c a phong trào này.
Năm 2000, di n tích lúa đư c tư i chi m 65%, và ñ t 85% hi n nay; đó là
ti n đ quan tr ng cho s gia tăng năng su t lúa. Gi ng lúa IR8 ñư c du nh p
r t s m vào mi n Nam v i tên g i Th n Nông 8, sau đó phát tri n

mi n B c

v i tên g i Nơng Nghi p 8. D ng hình cây lúa có lá th ng đ ng, khơng c m

quang, năng su t cao (5-6 t n/ha và có th ñ t 8-9 t n/ha) ñã ñư c phát tri n
thay th d n gi ng lúa c truy n ñ a phương.
T năm 1986 t i nay Vi t Nam b t ñ u ñ i m i phương th c s n xu t
nông nghi p theo hư ng phát tri n kinh t h gia đình. Cơ ch này thúc đ y
ngành nơng nghi p phát tri n, ñ t ñư c nhi u thành t u to l n và ñư c xem
như m t ñi m son trong phát tri n nông nghi p c a th i kỳ ñ i m i. Bư c
phát tri n đó đã đưa nư c ta t nư c ph i nh p kh u lương th c tr thành
nư c xu t kh u lương th c ñ ng th hai trên th gi i vào cu i nh ng năm 90
c a th k XX. Năng su t lúa bình qn tồn qu c hi n nay d n đ u các nư c
ðơng Nam Á.
Hi n nay nư c ta ñã xu t kh u g o sang hơn 85 nư c trên th gi i,
trong đó Châu Á và Châu M là th trư ng tiêu th l n nh t. Vi t Nam là
nư c ñ ng th hai sau Thái Lan v xu t kh u g o và trong tương lai xu t
kh u g o v n là th m nh c a nư c ta. ð b c b ng, chi u dài h t g o, hương
v kém… làm cho giá tr xu t kh u g o c a Vi t Nam chưa cao. Nguyên nhân
sâu xa c a tình tr ng này là chưa có ñư c b gi ng ch t lư ng cao, ch ng
ch u sâu b nh t t. Trong khi ñó, xu hư ng yêu c u g o ch t lư ng cao trên th
trư ng châu Á và châu M ngày càng tăng. Bên c nh m c tiêu ñ ra năm
2005 c nư c xu t kh u t 3,5 - 3,8 tri u t n g o/năm và năm 2010 xu t kh u
ñư c 4 - 4,5 tri u t n g o/năm thì đ án quy ho ch 1,5 tri u ha lúa ch t lư ng
cao ñ t 5 tri u t n g o ngon/năm [10]; B NN và PTNT, 1996) [27].
Ngành s n xu t lúa g o Vi t Nam đã có nh ng thành cơng l n trong
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

7


nh ng năm g n ñây. Cơm g o là th c ăn chính và s n xu t lúa g o ñã là căn
b n c a n n kinh t Vi t Nam qua m y nghìn năm l ch s , s n xu t lúa g o
đóng vai trị quan tr ng trong n n kinh t nông thôn Vi t Nam, v i 80% dân

s Vi t Nam làm nông nghi p. H u h t nông dân v n coi vi c tr ng lúa đem
l i ngu n thu nh p chính.
B ng 2.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng lúa c a Vi t Nam giai ño n
2000 - 2009
Di n tích

Năng su t

S n lư ng (tri u

(tri u ha)

(t n/ha)

t n)

2000

7,666

4,243

32,530

2001

7,493

4,285

32,108

2002

7,504

4,590

34,443

2003

7,452

4,639

34,570

2004

7,444

4,855

36,141

2005

7,329

4,883

35,791

2006

7,324

4,897

35,827

2007

7,202

4,869

35,942

2008

7,400

5,233

38,730

2009

7,440

5,229

38,896

Năm

Ngu n: T ng c c th ng kê, Niên giám Th ng kê năm 2010 [31]
Trong nh ng năm g n ñây, tuy di n tích tr ng lúa có xu hư ng gi m
d n t 7,666 tri u ha năm 2000 xu ng còn 7,440 tri u ha năm 2009 nhưng
năng su t l i tăng t 4,243 t n/ha năm 2000 lên 5,229 t n/ha năm 2009 do đó
s n lư ng lương th c ñã tăng t 32,530 tri u t n năm 2000 lên 38,896 tri u
t n vào năm 2009 khơng nh ng đ m b o an ninh lương th c trong nư c mà
còn xu t kh u g o ñ ng th 2 trên th gi i.
Năm 2010 th trư ng xu t kh u g o có nhi u di n bi n đ o chi u liên
t c. Th i ñi m ñ u năm 2010, th trư ng xu t kh u tương ñ i tr m l ng do d
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

8


báo v ngu n cung g o tăng bao g m c k ho ch gi i phóng g o t n kho c a
Chính ph Thái Lan trư c khi thu ho ch v m i và kh năng quay tr l i th
trư ng xu t kh u c a

n ð . Trong khi đó, m t s nư c nh p kh u g o

truy n th ng c a Vi t Nam như Phillipines, Indonesia chưa th hi n nhu c u
nh p kh u g o. Các ñơn hàng t th trư ng châu Phi, ñ c bi t là khu v c Tây

Phi ñ u v i s lư ng nh , các khách hàng m t m t ép giá, m t m t địi h i
tiêu chu n g o kh t khe, nh hư ng tiêu c c t i giá g o xu t kh u c a Vi t
Nam.
Ngày 30/6/2010, Th tư ng Chính ph đã ban hành Quy t ñ nh s
993/Qð-TTg v vi c mua t m tr t i ña 1 tri u t n g o hàng hóa v hè thu.
Ch trương này đã góp ph n tiêu th cũng như làm tăng giá mua lúa g o hàng
hóa theo hư ng có l i cho ngư i tr ng lúa. ð ng th i, các doanh nghi p cũng
n l c ñàm phán ñ ký k t các h p ñ ng v i s lư ng l n.
Tuy nhiên, k t cu i tháng 7/2010, giá g o n i ñ a t i Vi t Nam b t
ñ u tăng m nh m t ph n do vi c tri n khai thu mua t m tr ñã phát huy hi u
qu , m t ph n do y u t tâm lý trư c hi n tư ng xu t kh u g o qua đư ng
biên m u và tình hình thiên tai d n d p t i m t s nư c s n xu t tiêu th và
xu t kh u lương th c l n như Trung Qu c, Thái Lan, Pakistan, Nga và m t
s nư c Tây Âu, v.v… Giá g o b t ñ u tăng m nh k t tháng 8/2010, vi c
duy trì giá sàn xu t kh u đư c th c hi n ñ giãn b t ti n ñ ñăng ký h p
ñ ng phù h p v i năng l c cung ng lúa g o hàng hóa xu t kh u.
T i ngày 15/9/2010, xu t kh u g o ñ t 5,049 tri u t n, giá tr FOB ñ t
2,142 t

USD, tr giá CIF ñ t 2,361 t

USD, giá bình quân là 424,24

USD/t n. So v i cùng kỳ năm 2009, v s lư ng tăng 5,86%, v giá tr FOB
tăng 10,19%, v giá tr CIF tăng 9,07%, giá tr xu t kh u bình quân tăng
16,64 USD/t n. Hi n t i, giá g o xu t kh u c a Vi t Nam ñã

chung m t

b ng giá v i g o các nư c xu t kh u l n như Thái Lan.

Năm 2010, cơng tác ch đ o s n xu t và ñi u hành xu t kh u g o ñư c
th c hi n t t. V s n xu t, s n lư ng lúa g o hàng hóa tăng so v i năm 2009
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

9


m c dù Vi t Nam ti p t c ñ i m t v i tình tr ng h n hán, lũ l t, ng p m n.
V xu t kh u, năm 2010, Vi t Nam không nh ng duy trì đư c các th trư ng
truy n th ng mà cịn khai thơng đư c m t s th trư ng m i và tăng cư ng
giao d ch thương m i. Hi n t i nhu c u ñ i v i g o Vi t Nam trên th trư ng
qu c t r t l n. G o Vi t Nam ti p t c nh n ñư c s quan tâm c a các ñ i tác
truy n th ng như: Malaysia, Indonesia, Cuba, Iraq và sau nhi u năm gián
đo n, đã có m t v i s lư ng ñáng k t i th trư ng Bangladesh. G o thơm và
g o 5% t m c a Vi t Nam kh ng ñ nh ñư c ch ñ ng t i châu Phi - th
trư ng tiêu th g o l n nh t c a Vi t Nam [40].
Vi t Nam v n là m t trong nh ng nư c xu t kh u g o l n, ñi u ñó
ñư c minh ch ng b ng vi c Vi t Nam ti p t c giành nhi u l i th c nh tranh
trong s n xu t g o so v i nh ng nhà s n xu t khác và l i th này phát tri n
m nh ñ i v i s n ph m g o ch t lư ng cao. Tuy nhiên, v n cịn nh ng câu
h i đ t ra là làm th nào ñ g o ñ t ñư c ch t lư ng cao và duy trì t c đ xu t
kh u như hi n nay.

7000

ngàn t n
2663

tri u usd
2437

3000

2500

6000

6006

5200
4640

5000

4560

4680

2000

4060
4000

1500

1490

3000

1276

1279

1000

859

2000

500

1000
0

0

2004

2005

2006

2007

Kh i lư ng

2008

2009

Giá Tr

Hình 2.1b. Xu t kh u g o c a Vi t Nam 2004-2009
Ngu n: Hi p h i lương th c Vi t Nam (VFA)
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

10


2.2. Tình hình nghiên c u và phát tri n lúa lai
2.2.1. Tình hình nghiên c u và phát tri n lúa lai trên th gi i
Lúa lai là m t ti n b k thu t v di truy n h c c a th k XX ñã và
ñang ng d ng trên th gi i. Ưu th lai là m t thu t ng đ ch tính hơn h n
c a con lai F1 so v i b m c a chúng v các tính tr ng hình thái, kh năng
sinh trư ng, s c s ng, s c sinh s n, kh năng ch ng ch u và thích nghi, năng
su t, ch t lư ng h t và các đ c tính khác.
ðã có nhi u cơng trình nghiên c u xác nh n s xu t hi n ưu th lai v
năng su t và các y u t c u thành năng su t (Ph m Văn Cư ng và cs, 2003 và
2004) [33], [34].
Tr i qua bao nhiêu th p k nghiên c u v ưu th lai trên cây lúa nhưng
k t qu m i th c s ñ t ñư c t năm 1964, Trung Qu c là nư c ñ u tiên
thành công khai thác v ưu th lai trên cây lúa. Do nhà khoa h c Yuan L.P
cùng nhóm nghiên c u c a ông ti n hành nghiên c u lúa lai

ñ o H i Nam

(18 vĩ ñ B c). H đã tìm ra d ng di truy n b t d c t bào ch t và cho đây là
cơng c di truy n quan tr ng giúp cho vi c nghiên c u phát tri n lúa lai.
Năm 1970, Libihi đã tìm ra cây lúa b t d c ñ c d ng d i t nhiên (Ký
hi u là WA). Sau nhi u năm liên t c lai l i v i các d ng lúa tr ng Yuan L.P

và c ng s ñã thành công trong vi c chuy n gen b t d c d ng d i vào lúa
tr ng b ng phương pháp lai tr l i t o ra các dịng b t d c đ c di truy n
tương ñ i n ñ nh như Zhen Shan 97A, L41A… cùng v i dịng duy trì tính
b t d c đ c và dịng ph c h i tính h u d c (Yuan L.P, 1995) [39].
Năm 1973 Trung Qu c ñã s n xu t ñư c h t lai F1 h ba dòng nh s
d ng 3 dòng b m là dịng b t d c đ c t bào ch t, dịng duy trì b t d c và
dòng ph c h i h u d c. Năm 1974 Trung Qu c ñã gi i thi u m t s t h p lai
thu c h 3 dòng v i Ưu th lai r t cao như: Shan ưu 2, Shan ưu 6, Shan ưu
63,….Năm 1975 quy trình s n xu t h t lai h 3 dịng đư c hồn thi n và đưa
ra s n xu t [17] [37].
Năm 1976, Trung Qu c ñã s n xu t ñư c 140.000 ha lúa lai t đó di n
Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

11


tích lúa lai tăng liên t c kéo theo năng su t lúa c a c nư c tăng v i t c ñ
cao. Vào nh ng năm 1990, Trung Qu c ñã tr ng ñư c 15 tri u ha lúa lai
chi m 46% t ng di n tích lúa, năng su t vư t 20% so v i lúa thu n (Yuan
L.P, 1993). Quy trình k thu t nhân dòng b m và s n xu t h t lai ngày càng
hoàn thi n. Năng su t h t lai F1 tăng lên tương ñ i v ng ch c. V i nh ng
thành công v lúa lai
tri n lúa lai

Trung Qu c ñã m ra tri n v ng to l n trong phát

nhi u nư c trên th gi i.

Năm 1979, IRRI ñã ti n hành nghiên c u lúa lai m t cách h th ng. T
năm 1980 đ n 1985 đã có 17 qu c gia nghiên c u và s n xu t lúa lai. Di n

tích gieo tr ng lúa lai đ t t i 10% t ng di n tích lúa toàn th gi i và chi m
kho ng 20% t ng s n lư ng [11] [18].
Năm 1970 – 1980 n ð ti n hành nghiên c u lúa lai

các trư ng ñ i

h c, các vi n nghiên c u, đ n năm 1989 chương trình nghiên c u lúa lai m i
ñư c phát tri n. Năm 1990 - 1997, n ð đã cơng nh n 16 gi ng lúa qu c gia
và ñưa vào s n xu t ñ i trà như các gi ng APHR1, MGR1 và KRH1….
Trong các thí nghi m đ ng ru ng, các t h p lai này cho năng su t cao hơn
các gi ng lúa thu n t 16 - 40% (Võ Th Nhung, 2002) [19].
Năm 1984 Malaixia b t ñ u nghiên c u lúa lai và ñã ch n t o đư c
m t s dịng CMS đ a phương như MH805A, MH1813A, MH1821A, t o
ñư c m t s t h p lai có năng su t cao hơn gi ng truy n th ng: IR5852025
A/IR54791-19-2-3R ñ t năng su t 4,86 t n/ha cao hơn so v i gi ng lúa
MR84 là 58,6%; IR62829A/IR46R có năng su t cao hơn MR84 là 26,1%.
Năm 1999, Malaixia ñã xác đ nh đư c 131 dịng ph c h i ñ s n xu t h t lai.
Nh ng khó khăn chính trong vi c nghiên c u lúa lai

Malaixia là ñ b t d c

h t ph n khơng n đ nh, thi u ngu n CMS, kh năng lai xa th p và yêu c u
lư ng h t gi ng cịn cao đ đáp ng cho k thu t gieo th ng [28].
Năm 2002 di n tích gieo c y lúa lai

Trung Qu c đ t trên 18,5 tri u ha,

năng su t bình qn đ t 71 t /ha (Yuan Long Ping và Xi Quin Fu, 1995) [39].
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

12


Ngoài ra

các nư c khác như M , Nh t B n…, các chương trình

nghiên c u phát tri n lúa lai ñã ñư c tri n khai và thu ñư c k t qu nh t ñ nh.
Nh ng năm g n ñây vi n Nghiên c u lúa Qu c t IRRI ñã h p tác v i
các cơ quan nghiên c u trong vi c tìm ngu n h tr tài chính, v t li u lai t o,
ph bi n các gi ng m i. Nghiên c u lúa lai b t ñ u

các cơ quan nghiên c u

đ tìm các ngun lý cơ b n khoa h c, gi i quy t các tr ng i trong k thu t,
kinh t và chính sách h tr . V i s ti n b k thu t, các cơng ty tư nhân
ngày càng tham gia tích c c trong vi c nghiên c u và phát tri n lúa lai, ñ u tư
ngày càng nhi u trong lĩnh v c kinh doanh h t gi ng lúa lai.
Trong các năm qua, nh ng thành viên c a Hi p h i phát tri n lúa lai
qu c t h p l thư ng niên t i IRRI. H th o lu n và th ng nh t gi i quy t
nh ng tr ng i trong phát tri n lúa lai, nh ng tr ng i trong b ph n nhà nư c
và tư nhân s giúp cho lúa lai phát tri n ngày càng b n v ng.
Trung Qu c là nư c phát tri n lúa lai nh t th gi i. ð n năm 2010,
di n tích lúa lai Trung Qu c lên 20 tri u ha, chi m 70% di n tích canh tác
lúa, ñ n năm 2005 ñã ñưa ra 210 gi ng lúa lai, đã góp ph n đưa năng su t
lúa c a Trung Qu c t 4,32 t n/ha c a năm 1979 lên 6,58 t n/ha năm 2009,
trong khi năng su t lúa trung bình c a th

gi i ch có 3,74 t n/ha

(FAOSTAT 2011).
ð đ t thành t u trên, h xây d ng lúa lai d a trên 4 giai ño n :
- Giai ño n 1970-1995: giai ño n phát tri n lúa lai 3, s d ng gi ng
b t d c ñ c t dòng lúa hoang Oryzae rufipogon. Gi ng này phát tri n trên
di n tích 12,4 tri u ha và ñ t năng su t 6,9 t n/ha
- Giai ño n 1996-2000: Phát tri n gi ng gi ng lúa lai kép b ng cách
phun hóa ch t gây b t d c ñ c lên cây m (chemical hybridizing agents
CHAs). Gi ng lai kép phát tri n di n tích 2,8 tri u ha, năng su t đ t 10,25
t n/ha. cao hơn gi ng lai ba 20%. Trong cùng th i gian kh i đ ng chương
trình siêu lúa lai
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

13


- Giai đo n 2001-2006 Phát tri n chương trình siêu lúa lai b k thu t
lai ñơn. Nh ng gi ng lúa lai này cho năng su t 12,5 t n/ha trên di n r ng.
Trên di n h p có c p lai P64S/E32 cho năng su t k l c 17,1 t n/ha.
- Giai ño n 2007-2015: Ti p t c chương trình siêu lúa lai v i m c tiêu
ñ t năng su t 13,5 t n/ha trên di n r ng, trên di n h p t o ra gi ng lai có năng
su t 24 t n/ha
ð ñ t m c tiêu trên các nhà di truy n lúa Trung Qu c t p trung:
- C i thi n ki u hình lúa b ng cách t o gi ng lúa có phi n là dày, th ng
ñ tăng hi u su t quang h p. Thân c ng, ch ng đ ngã. Bơng dài, to, mang
nhi u h t.
- Tăng m c ñ ưu th lai b ng cách lai chéo gi a các dòng lúa khác
nhau. K t qu nghiên c u cho th y m c ñ ưu th lai theo th t t l n ñ n
nh

là:

indica/japonica

>

indica/javanica

>

japonica/javanica

>

indica/indica > japonica/japonica. Như v y l y gi ng lúa Oryzae indica
làm m ti p nh n ph n lúa c a gi ng Oryzae japonica s phát huy ưu th lai
t i ña, nâng hi u s m tích lũy ch t khô trên 90g/ngày, s h t/cây trên 3.200
h t, tăng t l h t ch c.
- Áp d ng các thành t u c a công ngh sinh h c như k thu t nuôi
c y túi ph n, marker phân t ñ tăng ch t lư ng h t g o và tính kháng sâu
b nh [42].
2.2.2. Tình hình nghiên c u và s n xu t lúa lai trong nư c
Nghiên c u lúa lai

Vi t Nam b t ñ u t nh ng năm 80 c a th k 20

t i Vi n Khoa h c K thu t nông nghi p Vi t Nam, Vi n Di truy n nông
nghi p Vi t Nam, Vi n lúa đ ng b ng sơng C u Long.... Năm 1989, lúa lai F1
ñư c nh p qua biên gi i Vi t – Trung gieo tr ng

m t s xã mi n núi ñã cho

năng su t cao ñáng ng c nhiên. Năm 1990, B nơng nghi p đã nh p m t s t
h p lai gieo tr ng th

ñ ng b ng B c B , ña s các t h p này ñ u cho

năng su t cao hơn lúa thư ng. Do đó di n tích lúa lai Trung Qu c

các t nh

mi n núi, trung du và ñ ng b ng B c B tăng nhanh chóng, t 10 ha năm
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

14


1990 lên 5000 ha năm 1992 và ñ n 1998 lên t i 200.000 ha [5]. Năm 2002
di n tích lúa lai Trung Qu c là 350.000 ha.

Vi t Nam qua t ng k t c a B

NN&PTNT cho th y năng su t bình quân lúa lai
bi n

các t nh Mi n B c ph

m c 7-8 t n/ha, tăng hơn so v i lúa thu n cùng th i gian sinh trư ng là

2-3 t n/ha/v . Năng su t cao nh t ñ t 12-14 t n/ha

ði n Biên, Lai Châu, Hà

Tây, [9], [30]. Các tác gi trong nư c cho bi t năm 1991 di n tích lúa lai
tr ng th

nư c ta là 100 ha, năng su t th nghi m trong nh ng năm t

1991-1995 bình quân tăng 25% so v i gi ng lúa thu n CR203. ð n năm 1996
di n tích lúa lai tăng 102.800 ha, năm 2000 ñã lên t i 480.000 ha [1], [27].
Nh ng k t qu nghiên c u v ch n t o gi ng lúa lai trong nh ng năm
1996 – 2000 ñã thu ñư c k t qu kh quan, t nh ng ngu n gen nh p n i ñã
xác ñ nh ñư c m t s dòng b m lúa lai h ba dịng thích ng v i đi u ki n
nư c ta và ñư c s d ng trong s n xu t như: BoAA-BoB, IR58025A-25B.
Vi t Nam đã có kho ng 17 dòng (TGMS) nh p n i, 29 dòng (TGMS) ch n
l c t các t h p lai [1], đã có thành t u v phương pháp ch n t o dịng
(TGMS) b ng đ t bi n, đư c cơng nh n ti n b khoa h c đó là phương pháp
t o dịng TGMS-VN1 (Nguy n H u Nghĩa 2001) [18]. Bư c ñ u gi i thi u
ñư c m t s t h p lai m i có th i gian sinh trư ng ng n, năng su t khá cho
s n xu t th và khu v c hóa là Vi t lai 20, VN01/D212 [1]. Nhi u k t qu
nghiên c u khác cũng xác đ nh đư c các dịng v t li u b m t t, thích ng
v i ñi u ki n sinh thái mi n B c và có kh năng cho con lai có ưu th lai cao.
Tuy nhiên ñây m i ch là k t qu bư c đ u trong vi c tìm ki m ngu n v t li u
kh i ñ u đ ti p c n cơng ngh lúa lai h hai dịng.
Ngồi vi c đánh giá các ngu n v t li u nh p n i các nhà ch n t o
gi ng c a Vi t Nam ñã nghiên c u, th nghi m và ñã t o ra ñư c các gi ng
lúa lai như: HRI, HYT56, VN01/D212. Nh ng gi ng lúa lai trên ñã cho năng
su t cao, ph m ch t t t, ch ng ch u ñư c v i ñi u ki n b t thu n.
Ngay t nh ng năm ñ u tiên lúa lai ñã t o ra ñư c nh ng bư c ñ t phá
m i trong vi c tăng năng su t. Th c t di n tích lúa lai trong c nư c đã
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

15


không ng ng tăng qua các năm. Năm 1992 di n tích ch có 11.094 ha và năng
su t đ t 6,22 t n/ha, ñ n năm 2003 di n tích đã tăng v t lên 600.000 ha, năng
su t ñ t ñư c là 6,3 t n/ha s n lư ng ñ t hơn 3,7 tri u t n thóc. Lúa lai đã tr
thành m t nhân t quan tr ng góp ph n tăng năng su t và s n lư ng lúa,
không nh ng v i các t nh mi n B c mà còn phát tri n r t t t t i các t nh Mi n
Trung như Thanh Hóa, Ngh An và Tây Nguyên. Di n tích s n xu t h t lai F1
đ t 1.700 ha.
V xn năm 2004 di n tích lúa lai c nư c là 350.000 ha. Theo ch
trương c a B nông nghi p và phát tri n nơng thơn đ n năm 2005 di n tích
lúa lai

nư c ta ph i ñ t 500.000 – 800.000 ha ñ ñ m b o an toàn lương

th c và ph c v cho xu t kh u.
Chương trình nghiên c u lúa lai ti p t c ñư c nhi u ñơn v quan tâm
nghiên c u như Vi n B o v th c v t, Vi n cây Lương th c - Th c ph m,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, Vi n Nơng hố Th như ng và Trung
Tâm kh o nghi m gi ng Qu c gia. K t qu nghiên c u ñã ñưa ra nhi u t h p
lai 3 dịng có tri n v ng và ñã ñư c ñưa vào s n xu t th như là HR1, H1,
H2, UTL2 HYT51, HYT53, HYT54, và HYT55 (Nguy n Trí Hồn, 2002)
[15]. M t s t h p lúa có tri n v ng đã đư c khu v c hoá như gi ng Vi t Lai
20, TM4, VN01/D212 và gi ng kh o nghi m ng n ngày cho năng su t cao có
ch t lư ng t t như TH3-3 (Nguy n Th Trâm và cs, 2003) [23]. Vi c xây
d ng công ngh ch n dòng thu n, nhân dòng và s n xu t h t lai F1 đã thành
cơng [28] [21]. Qua k t qu nghiên c u lúa lai, di n tích tr ng lúa lai tăng lên
r t nhanh. V mùa năm 1991, c nư c tr ng kho ng 100 ha thí đi m và cho

k t qu r t kh quan, ñ n năm 1992 ñã tăng lên t i 11.000 ha và ñã ñ t ñư c
năng su t trung bình là 66,6 t /ha. Năm 2002, di n tích lúa lai tăng lên g n
500.000 ha và năng su t trung bình đ t 63 t /ha. Trong 10 năm qua, năng su t
lúa lai ñ t 55 - 65 t /ha và tương ñ i n ñ nh.

các ñ a phương, năng su t lúa

lai thư ng cao hơn lúa thu n ph bi n t 20 - 30 % và nhi u nơi cao hơn 50 60 % (Tr n Ng c Trang, 2001) [22].
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

16


Th c t trong nh ng năm qua di n tích lúa lai đã tăng lên nhanh chóng
t 11.000 ha năm 1992 lên ñ n 615.000 ha năm 2005 (C c Tr ng tr t, B
Nông nghi p và PTNT, năm 2005).
B ng 2.2. Tình hình s n xu t lúa lai c a Vi t Nam
S n lư ng

Di n tích

(nghìn t n)

(nghìn ha)

1998

1.236

201

64,5

1999

1.490

230

64,8

2000

2.809

436

64,5

2001

2.976

480

62,0

2002

3.150

500

63,0

2003

3.780

600

63,0

Năm

Năng su t (t /ha)

( Ngu n: Nguy n Minh Thương, 2007)
Trong nh ng năm g n đây,
lên r t nhanh

m t s t nh phía B c di n tích lúa lai tăng

các t nh như: Nam ð nh, Thanh Hố, Ngh An, Ninh Bình,

Hà Nam và Phú Th . Ngồi ra di n tích gieo tr ng lúa lai cịn đư c m r ng
ra các t nh mi n Trung và Tây Nguyên như: Qu ng Nam, ðaklak.

m ts

vùng có trình đ thâm canh cao, năng su t lúa lai ñã ñ t ñư c 13-14 t n/ha/v
[14] [22].
Lúa lai thương ph m

Vi t Nam ñư c phát tri n m nh

các t nh mi n

núi phía B c, mi n Trung và Tây Nguyên và ñang d n m r ng hư ng Nam.
Năng su t bình quân lúa lai vư t hơn lúa thu n 15-20% tr thành m t ñ nh
hư ng quan tr ng trong ngh s n xu t lúa. S d ng hi u qu ưu th lai t o
gi ng F1 năng su t cao càng tr nên quan tr ng. Năng su t bình quân h t
gi ng F1 ñã tăng t 302kg/ha t năm 1992 lên 2 t n/ha năm 2002 và hi n nay
kho ng 2,5 - 3 t n/ha và có m c tiêu nâng cao hơn ñ ñ t 3-4 t n/ha. Hi n t i
t h p lúa lai 2 dịng có 115 ha, lúa lai 3 dịng có 1.246 ha. Hai t nh có di n
tích s n xu t lúa lai F1 l n nh t chi m 60% di n tích c nư c là Qu ng Nam
(304 ha), ð c L c (471 ha).
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………

17