Báo cáo khoa học: "Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà n-ớc Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay" pot

Vai trò chủ đạo của kinh tế nh nớc
Trong nền kinh tế thị trờng định hớng
xã hội chủ nghĩa ở nớc ta hiện nay

ThS. Phạm thị minh phợng
Bộ môn Kinh tế chính trị
Khoa Mác Lênin, t tởng Hồ Chí Minh
Trờng Đại học GTVT

Tóm tắt: Trên cơ sở lm rõ những nội dung của định hớng XHCN nền KTTT, báo cáo đã
phân tích vị trí, vai trò của kinh tế nh nớc trong quá trình định hớng ấy. Xuất phát từ thực
trạng của kinh tế nh nớc ở Việt Nam hiện nay, báo cáo nêu ra một số giải pháp nhằm đảm
bảo cho kinh tế nh nớc thực hiện tốt vai trò chủ đạo của mình - một trong những yếu tố quyết
định để định hớng XHCN cho ton bộ nền kinh tế quốc dân
Summary: Based on the contents of socialist orientation in the market economy, the
writer analyzes the role and position of State - run economy in the orienting process. The writer
also proposes some solutions to carry out the decisive role of State - run economy better.

KT-ML
i. đặt vấn đề
Định hớng XHCN nền kinh tế thị trờng
là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa
Mác - Lênin trong điều kiện ngày nay đây là
vấn đề còn mới cả về lý luận và thực tiễn.
Theo quan điểm của Đảng ta, một trong
những nhân tố có tính chất quyết định cho
định hớng ấy là thành phần kinh tế nhà nớc
phải làm tốt vai trò chủ đạo của mình.
ii. nội dung
Qua gần 20 năm đổi mới, t duy về nền

kinh tế thị trờng (KTTT) ở nớc ta đã từng
bớc đợc hình thành và phát triển. Đại hội VI
của Đảng đã khẳng định nền kinh tế nớc ta
là nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần,
khẳng định sự cần thiết khách quan của quan
hệ hàng hoá - tiền tệ dới CNXH.
Đại hội VII của Đảng tiến thêm một bớc
về nhận thức lý luận xác định "cơ chế vận
hành nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần,
theo định hớng XHCN là cơ chế thị trờng có
sự quản lý của Nhà nớc bằng pháp luật, kế
hoạch, chính sách và các công cụ khác".
Tại Đại hội VIII, trên cơ sở tổng kết 10
năm đổi mới Đảng ta đã khẳng định: sản xuất
hàng hoá không đối lập với CNXH mà là
thành tựu phát triển của nền văn minh nhân
loại, tồn tại khách quan và chủ trơng phát
triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành
theo cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà
nớc, theo định hớng XHCN.
Đến Đại hội IX, Đảng ta mới chính thức
đa ra khái niệm "kinh tế thị trờng định
hớng XHCN", khẳng định phát triển KTTT
định hớng XHCN là đờng lối chiến lợc nhất

quán, là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt
thời kỳ quá độ lên CNXH ở nớc ta. Sự khẳng
định này là một bớc phát triển về nhận thức
lý luận so với quan niệm đợc nêu ra tại Đại
hội VIII.

KTTT có những đặc trng cơ bản: phát
triển kinh tế hàng hoá, mở rộng thị trờng, tự
do kinh doanh, đa dạng hoá sở hữu, phân
phối các nguồn lực do quan hệ cung - cầu
quyết định Nhờ sử dụng những yếu tố kích
thích của nền KTTT mà CNTB đã đạt đợc
những thành tựu cả về năng suất, chất lợng,
hiệu quả và một số mặt về xã hội. Tuy nhiên,
cần nhận thức rằng, KTTT là một trong những
yếu tố của quá trình phát triển xã hội loài
ngời chứ không phải là cái riêng có của
CNTB. KTTT tự nó cha thể hiện bản chất
chế độ, CNTB đã sử dụng KTTT làm lợi cho
nó. Với những mục đích tốt đẹp và tính u việt
của mình, CNXH phải sử dụng nó nh một
công cụ quan trọng để xây dựng CNXH. Thực
tiễn sử dụng KTTT ở Trung Quốc và Việt Nam
hai thập kỷ qua đã chứng minh điều đó.
Đặc trng cơ bản thuộc về bản chất của
nền KTTT định hớng XHCN đợc thể hiện ở
mục tiêu "độc lập dân tộc gắn với CNXH", xây
dựng một đất nớc dân giàu, nớc mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nền KTTT
định hớng XHCN đợc cấu thành từ nhiều
hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế
cùng tồn tại trong thể thống nhất trong đó
công hữu ngày càng trở thành nền tảng vững
chắc; tăng trởng kinh tế gắn liền hữu cơ với
đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội trong
từng bớc phát triển; lấy phân phối thu nhập

theo hiệu quả kinh doanh và năng suất lao
động là chính, đồng thời, kết hợp với các hình
thức phân phối thu nhập theo vốn, tài sản, trí
tuệ và phúc lợi xã hội. Xây dựng nhà nớc
pháp quyền của dân, do dân và vì dân dới sự
lãnh đạo của Đảng cộng sản.
Nh vậy, Đảng ta đã xác định một cách
rõ ràng, nhất quán KTTT định hớng XHCN là
nền kinh tế nhiều thành phần, trong đó kinh tế
nhà nớc giữ vai trò chủ đạo. Việc xác định
vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc là xuất
phát từ lợi ích của đất nớc trong thời kỳ quá
độ lên CNXH. Kinh tế nhà nớc càng phát huy
tốt vai trò chủ đạo bao nhiêu thì kinh tế - xã
hội sẽ phát triển nhanh, góp phần thực hiện
nhanh và vững chắc các mục tiêu của CNXH
bấy nhiêu.
Kinh tế nhà n
ớc bao gồm các doanh
nghiệp nhà nớc (DNNN), các sở hữu nhà
nớc nh đất đai, ngân sách, lực lợng dự trữ,
phần vốn của nhà nớc đợc đa vào các
doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế
khác. Nh vậy, kinh tế nhà nớc gồm hai bộ
phận cấu thành: DNNN và kinh tế nhà nớc
phi doanh nghiệp. "DNNN là tổ chức kinh tế,
do nhà nớc sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc
có cổ phần, vốn góp chi phối, đợc tổ chức
dới hình thức Công ty nhà nớc, Công ty cổ
phần, Công ty TNHH". DNNN có hai loại: loại

hoạt động kinh doanh vì mục tiêu lợi nhuận và
loại hoạt động công ích không vi mục tiêu lợi
nhuận.
Kinh tế nhà nớc cần và có thể giữ vai trò
chủ đạo bởi vì:
KT-ML
Thứ nhất, kinh tế nhà nớc dựa trên chế
độ công hữu (sở hữu nhà nớc) về t liệu sản
xuất, là chế độ sở hữu phù hợp với xu hớng
xã hội hoá của lực lợng sản xuất. ở đây, nhà
nớc - đại diện cho toàn dân là chủ sở hữu
các t liệu sản xuất.
Thứ hai, kinh tế nhà nớc nắm giữ những
vị trí then chốt, yết hầu, xơng sống của nền
kinh tế, do đó nó có khả năng, điều kiện chi
phối hoạt động của các thành phần kinh tế
khác, bảo đảm cho nền kinh tế phát triển theo
hớng đã định. Ngay tại những nớc t bản
phát triển nhất những ngành nh kết cấu hạ
tầng, hàng không vũ trụ, điện hạt nhân vẫn
phải do nhà nớc đảm nhận xây dựng và vận
hành. Bài học do việc t nhân hoá ồ ạt các
doanh nghiệp nhà nớc theo "đơn thuốc" của
quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và ngân hàng thế
giới đã dẫn đến những thảm hoạ nh ở
Mêhicô cho chúng ta nhận thức rõ hơn về tầm

quan trọng của kinh tế nhà nớc.
Thứ ba, kinh tế nhà nớc là lực lợng bảo
đảm cho sự phát triển ổn định của nền kinh tế,

là lực lợng có khả năng can thiệp, điều tiết,
hớng dẫn, giúp đỡ và liên kết, tạo điều kiện
cho các thành phần kinh tế khác cùng phát
triển. Điều này đặc biệt quan trọng đối với
nớc ta - một nớc kém phát triển, mới bớc
vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nền kinh tế quốc dân, nếu không có
một khu vực kinh tế nhà nớc đủ mạnh thì nhà
nớc không thể hỗ trợ các doanh nghiệp
thuộc các thành phần kinh tế khác vơn lên
trong cuộc hợp tác và cạnh tranh với các đối
tác nớc ngoài. Ngay ở những nớc đi theo
con đờng TBCN nh Nhật Bản, Hàn Quốc,
Singapo kinh tế nhà nớc vẫn đóng vai trò
"bà đỡ" cho các doanh nghiệp vào những giai
đoạn khó khăn nhất là trong chuyển giao công
nghệ, liên doanh góp vốn với nớc ngoài.
Những năm gần đây, các Chính phủ Mỹ, Nhật
Bản đã không chỉ một lần xuất dự trữ nhà
nớc mua cổ phiếu để cứu vãn một số Công
ty khi chúng gặp khó khăn trên thị trờng
chứng khoán.
KT-ML
Thứ t, kinh tế nhà nớc có thể tác động
tới các thành phần kinh tế khác không chỉ
bằng các công cụ và đòn bẩy kinh tế, mà còn
bằng con đờng gián tiếp, thông qua những
thiết chế và hoạt động của kiến trúc thợng
tầng XHCN. Vì vậy, kinh tế nhà nớc phải đủ
sức làm chỗ dựa cho nhà nớc "của dân, do

dân và vì dân" bảo đảm thống nhất giữa phát
triển kinh tế với thực hiện công bằng xã hội -
một trong những tiêu chí then chốt của nền
kinh tế thị trờng định hớng XHCN.
Thứ năm, kinh tế nhà nớc là lực lợng
nòng cốt hình thành các trung tâm kinh tế, đô
thị mới, là lực lợng có khả năng đầu t vào
những lĩnh vực sống còn, nhng ít ai dám đầu
t. Thực tế ở Việt Nam đã cho thấy, không t

nhân nào có thể nâng cấp và làm mới các
tuyến đờng giao thông, các nhà máy điện;
không t nhân hoặc liên doanh nào đến
những xã vùng sâu, vùng xa để làm đờng
ôtô, xây dựng trạm biến thế, hoặc khi thiên tai
xảy ra không t nhân nào có thể cứu hộ, trợ
giúp đợc cả một địa phơng, một khu vực.
Nh vậy, từ góc độ lợi ích XHCN, trong
quá trình phát triển nền KTTT định hớng
XHCN, rõ ràng vị trí quan trọng, vai trò chủ
đạo của kinh tế nhà nớc đợc khẳng định.
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, hiện nay
trong thành phần kinh tế nhà nớc không ít
đơn vị cha xứng đáng với vai trò mà nó đang
nắm giữ. Vẫn tồn tại những doanh nghiệp nhà
nớc kinh doanh kém hiệu quả, số khác liên
tục thua lỗ, dù đã đợc nhà nớc "khoanh nợ"
hoặc trợ cấp vốn từ ngân sách. Xét từ góc độ
lợi ích của xã hội mà nhà nớc là đại diện,
những doanh nghiệp nhà nớc thuộc loại này

thật sự đang là những gánh nặng.
Ngoài những doanh nghiệp nêu trên,
nhiều doanh nghiệp nhà nớc đang kinh
doanh có hiệu quả và những doanh nghiệp
nhà nớc hoạt động trong lĩnh vực công ích
đang góp phần thể hiện vai trò chủ đạo của
kinh tế nhà nớc. Đó là những "ngời lính tiên
phong" trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nớc,
là chỗ dựa để nhà nớc điều tiết nền KTTT
định hớng XHCN.
Để thành phần kinh tế nhà nớc có thể
thực hiện vai trò chủ đạo, chi phối hoạt động
của các thành phần kinh tế khác, theo chúng
tôi cần áp dụng một số biện pháp chủ yếu sau:
Một là, tập trung nguồn lực để phát triển
kinh tế nhà nớc trong những ngành, những
lĩnh vực trọng yếu mà các thành phần kinh tế
khác không có đủ điều kiện hoặc không muốn
đầu t kinh doanh nh: kết cấu hạ tầng kinh tế
- xã hội, hệ thống tài chính, ngân hàng, bảo
hiểm; những cơ sở sản xuất thơng mại, dịch
vụ quan trọng, một số doanh nghiệp thực hiện
những nhiệm vụ có quan hệ đến quốc phòng,
an ninh Nhà nớc chỉ nên nắm một số
không nhiều những vị trí kinh tế then chốt, yết
hầu, thông qua đó mà điều tiết, chi phối hoạt
động của các thành phần kinh tế khác, bảo đảm
cho nền kinh tế phát triển theo h
ớng XHCN.

Hai là, giải quyết tốt mối quan hệ giữa
quyền sở hữu và quyền sử dụng t liệu sản
xuất của toàn dân bằng cách lựa chọn các
hình thức kinh tế phù hợp.
Ba là, tiếp tục đổi mới, sắp xếp lại các
doanh nghiệp nhà nớc theo hớng thành lập
một số Tổng công ty, tập đoàn kinh doanh lớn
có uy tín, tầm vóc quốc gia và quốc tế, tạo thế
và lực để phát triển, đủ sức cạnh tranh trong
nền kinh tế thị trờng đặc biệt trong quan hệ
kinh tế với nớc ngoài.
Đối với các doanh nghiệp xét thấy không
cần thiết hoặc thua lỗ kéo dài, không có khả
năng vơn lên thì chuyển sang hình thức sở
hữu khác, cho thuê, bán, khoán hoặc giải thể.
Cần tiếp tục đẩy mạnh quá trình cổ phần
hoá một bộ phận DNNN theo nguyên tắc nhà
nớc giữ cổ phần chi phối. Đặc biệt, đối với các
doanh nghiệp do cấp tỉnh, thành phố quản lý,
phải coi cổ phần hoá là giải pháp cấp thiết.
Đối với những doanh nghiệp mà nhà
nớc cần nắm 100% vốn thì vấn đề quan
trọng nhất là phải có những cơ chế để bảo
đảm các doanh nghiệp này đủ sức vơn lên
giữ vai trò chủ đạo trong quá trình CNH, HĐH
đất nớc.
KT-ML
Thực tế cho thấy, cơ chế cơ quan chủ
quản của doanh nghiệp nhà nớc đang tồn tại
tràn lan nh hiện nay nhiều khi gây phiền hà,

làm trầm trọng thêm cơ chế "xin - cho", làm
nảy sinh các tệ nạn tham nhũng, cửa quyền
và lãng phí. Do đó, cần xoá bỏ cơ chế chủ
quản theo kiểu hành chính, quan liêu, bao
cấp, để các DNNN này đợc tự chủ trong cơ
chế thị trờng và tự chịu trách nhiệm về hiệu
quả sử dụng đồng vốn của nhà nớc trớc cơ
quan tài chính và pháp luật.
Đồng thời với việc xây dựng cơ chế bảo
đảm để các doanh nghiệp nhà nớc hoạt
động có hiệu quả trong nền kinh tế thị trờng,
vấn đề đào tạo và tuyển chọn đợc đội ngũ
những cán bộ quản lý doanh nghiệp ngang
tầm cũng rất cần thiết. Quản lý doanh nghiệp
nhà nớc mang những nét đặc thù riêng, phải
chấp hành hàng loạt những quy định do nhà
nớc đặt ra với t cách là chủ sở hữu. Vì vậy,
phát hiện và sử dụng các cán bộ quản lý
doanh nghiệp giỏi khó hơn nhiều so với các
loại hình cán bộ khác. Chúng tôi thấy rất tâm
đắc với ý kiến cho rằng nên áp dụng chế độ
thi tuyển để chọn giám đốc của từng doanh
nghiệp nhà nớc và chỉ bổ nhiệm có thời hạn
dựa trên những điều kiện hợp lý mà các ứng
cử viên đa ra khi tham gia thi tuyển. Cần có
một cơ chế đủ sức hấp dẫn để thu hút những
con ngời có tâm huyết và năng lực vào đội
ngũ cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nớc.
Trên cơ sở của chế độ công hữu về
những t liệu sản xuất chủ yếu, xây dựng một

cơ chế quản lý phù hợp, tạo lập đợc đội ngũ
cán bộ quản lý doanh nghiệp giỏi là mấu chốt
thành công đối với các DNNN ở nớc ta hiện
nay.
iii. Kết luận
Cả lý luận và thực tiễn đều khẳng định
trong nền KTTT định hớng XHCN không thể
thiếu khu vực kinh tế nhà nớc vững mạnh, đủ
sức đóng vai trò chủ đạo. Chúng ta sẽ không
thể tiến hành thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH
theo đúng định hớng XHCN nếu để kinh tế
nhà nớc nói chung, DNNN nói riêng rơi vào
tình trạng yếu kém./.
Tài liệu tham khảo
[1]. Chu Văn Cấp. Định hớng XHCN nền kinh tế
thị trờng ở nớc ta. Tạp chí Cộng sản số 22, tháng
11 năm 2004.
[2]. PGS.TS. Vũ Văn Phúc. Sở hữu nhà nớc và vai
trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc trong nền kinh tế
thị trờng định hớng XHCN. Tạp chí lý luận chính
trị số 3 - 2004.
[3]. Tô Huy Rứa. Nâng cao vai trò chủ đạo của kinh
tế nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng định hớng
XHCN. Tạp chí Cộng sản số 6, tháng 3 năm 2004.
[4]. TSKH. Trần Nguyễn Tuyên. Góp phần đổi mới
t duy về thể chế kinh tế thị trờng định hớng
XHCN ở Việt Nam. Tạp chí lý luận chính trị số
11 - 2004