Sáng kiến kinh nghiệm môn quản trị doanh nghiệp – thực trạng pháp luật về quản trị công ty cổ phần pot

Sáng kiến kinh nghiệm môn quản trị doanh nghiệp – thực trạng pháp luật về
quản trị công ty cổ phần

Chương II.
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY CỔ PHẦN
I. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về quyền của cổ đông
1. Các quyền của cổ đông nói chung theo quy định của pháp luật
Hoạt động cổ đông bao gồm: Giám sát về hoạt động của công ty; thực hiện quyền
cổ đông; tham dự hội nghị cổ đông; yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp.
Do đó, quy định về quản trị công ty tốt sẽ đảm bảo được lợi ích cho các cổ đông
và tất cả các bên có quyền và lợi ích liên quan, tạo ra môi trường minh bạch và
thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh.
Xét về khía cạnh quản trị công ty, LDN năm 2005 đã phát triển thêm những đổi
mới và tiến bộ về bảo vệ quyền lợi của cổ đông so với LDN năm 1999. Trong Luật
có các quy định bảo vệ và tạo điều kiện cho việc thực hiện các quyền hạn chính
đáng của các chủ sở hữu; bảo đảm đối xử công bằng giữa các chủ sở hữu; công
khai thông tin và minh bạch hoá cơ chế quản trị công ty; các quyền của HĐQT và
cơ chế giám sát HĐQT của chủ sở hữu trong cơ chế quản trị công ty… Đó là cơ sở
pháp lý quan trọng và cụ thể nhất cho hoạt động của quản trị doanh nghiệp hiện
nay.
Cụ thể, LDN năm 2005 đã thiết lập được những cơ chế hợp lý để bảo vệ cổ đông
phổ thông (bao gồm cả cổ đông sáng lập), thừa nhận các quyền cơ bản của cổ
đông phổ thông, cụ thể:
- Được nhận cổ tức với mức theo quyết định của ĐHĐCĐ
- Được tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho cổ đông khác và cho người
không phải là cổ đông, trừ trường hợp cổ đông phổ thông của cổ đông sáng lập chỉ
có thể chuyển nhượng cổ phần phổ thông của mình cho người không phải là cổ
đông sáng lập nếu được sự chấp thuận của ĐHĐCĐ.
- Quyền nhận và cung cấp thông tin
- Quyền của cổ đông không giới hạn tỷ lệ sở hữu cổ phần phổ thông: i) quyền yêu

cầu tòa án xem xét và hủy bỏ các quyết định của ĐHĐCĐ; ii) Quyền yêu cầu công
ty mua lại cổ phần khi biểu quyết phản đối quyết định về việc tổ chức lại công ty
hoặc thay đổi quyền và nghĩa vụ của cổ đông quy định tại Điều lệ; iii). Khi công ty
giải thể hoặc phá sản, được nhận một phần tài sản còn lại tương ứng với số cổ
phần góp vốn vào công ty
- Bảo vệ cổ đông lớn, như bảo đảm cho họ quyền tham gia quản lý, điều hành và
chi phối công ty.
- Quy định về kiểm soát giao dịch tư lợi, như hợp đồng, giao dịch phải được
ĐHĐCĐ hoặc HĐQT chấp thuận (Điều 120).
- Các quyền tham gia vào hoạt động quản lý của công ty
2. Về vấn đề bảo vệ các cổ đông thiểu số
Bên cạnh việc tạo cơ sở pháp lý cho các cổ đông có điều kiện và cơ hội thực hiện
đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu công ty, thì LDN năm 2005 cũng
bảo vệ mạnh hơn quyền và lợi ích của cổ đông thiểu số như:
- Cổ đông có quyền xem xét, tra cứu, trích lục hoặc sao chụp Điều lệ công ty, sổ
biên bản họp ĐHĐCĐ và các nghị quyết của ĐHĐCĐ (điểm e khoản 1 Điều 79);
nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ thông trong thời hạn liên tục
ít nhất sáu tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty có các
quyền sau đây: Xem xét và trích lục sổ biên bản và các nghị quyết của HĐQT, báo
cáo tài chính giữa năm và hằng năm theo mẫu của hệ thống kế toán Việt Nam và
các báo cáo của Ban kiểm soát; yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ; yêu cầu Ban kiểm
soát kiểm tra từng vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều hành hoạt động của
công ty khi xét thấy cần thiết.
- Một số cơ chế khá hiệu quả nhằm bảo vệ quyền của cổ đông đã được áp dụng
rộng rãi trên thế giới được thừa nhận trong LDN năm 2005.
- Quy định cho phép cổ đông ủy quyền bằng văn bản cho bên thứ ba để chủ thể
này biểu quyết thay mình tại các cuộc họp ĐHĐCĐ.
- Quy định cho phép nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ thông
trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định tại
Điều lệ công ty có quyền kiến nghị vấn đề đưa vào chương trình họp ĐHĐCĐ cho

người triệu tập họp ĐHĐCĐ. Người triệu tập họp ĐHĐCĐ phải chấp nhận và đưa
kiến nghị này vào dự kiến chương trình và nội dung cuộc họp (trừ trường hợp kiến
nghị được gửi đến không đúng thời hạn hoặc không đủ, không đúng nội dung; vấn
đề kiến nghị không thuộc thẩm quyền quyết định của ĐHĐCĐ; và các trường hợp
khác theo quy định của Điều lệ công ty). Kiến nghị được chính thức bổ sung vào
chương trình và nội dung cuộc họp nếu được ĐHĐCĐ chấp thuận.
Với trường hợp cổ đông biểu quyết phản đối quyết định về việc tổ chức lại công ty
hoặc thay đổi quyền, nghĩa vụ của cổ đông quy định tại Điều lệ công ty có quyền
yêu cầu công ty mua lại cổ phần của mình. Yêu cầu phải bằng văn bản, trong đó
nêu rõ tên, địa chỉ của cổ đông, số lượng cổ phần từng loại, giá dự định bán, lý do
yêu cầu công ty mua lại. Yêu cầu phải được gửi đến công ty trong thời hạn mười
ngày làm việc, kể từ ngày ĐHĐCĐ thông qua quyết định. Đây là một công cụ hữu
hiệu mà tất cả các cổ đông đều có quyền sử dụng để bảo vệ lợi ích của mình theo
các điều kiện quy định.
II. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát
của công ty
1. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Hội đồng quản trị
Theo thông lệ quốc tế, HĐQT là một cơ quan có quyền lực cao nhất của
doanh nghiệp – nơi vạch ra những chiến lược và giám sát hoạt động sản xuất
kinh doanh của doanh nghiệp.
HĐQT được xác định là “cơ quan quản lý công ty” và “có toàn quyền nhân danh
công ty để giải quyết tất cả các vấn đề, trừ các vấn đề thuộc thẩm quyền của
ĐHĐCĐ”, khoản 2 Điều 108 LDN năm 2005 đã quy định khá đầy đủ quyền và
nhiệm vụ của HĐQT. So với quyền và nhiệm vụ được quy định trong LDN năm
1999 thì quyền và nhiệm vụ của HĐQT được quy định ở LDN năm 2005 (khoản 2
Điều 108) có quy định thêm thẩm quyền về giám sát của HĐQT, cụ thể: giám sát,
chỉ đạo Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác trong điều hành
công việc kinh doanh hằng ngày của công ty.
Tuy nhiên, các quy định về quyền và nhiệm vụ của HĐQT vẫn nghiêng về khía
cạnh quản lý trực tiếp và còn mờ nhạt về vấn đề giám sát. So với LDN năm 1999,

thì LDN năm 2005 quy định về cách thức tổ chức và vận hành của cơ quan này đã
có một số thay đổi cơ bản theo hướng cởi mở, tạo sự yên tâm cho các nhà đầu tư
trong phần vốn của mình bỏ ra để kinh doanh và tiếp cận gần hơn với các qui tắc
được thừa nhận rộng rãi, cụ thể:
Về HĐQT, LDN năm 1999 không quy định tiêu chuẩn của thành viên HĐQT.
Trong điều kiện và thực tế ở Việt Nam, điều này là hoàn toàn phù hợp với các
công ty cổ phần khu vực tư nhân. Tuy nhiên đối với các CTCP lớn, CTCP có sự
tham gia vốn của đối tác nước ngoài hoặc CTCP có sự tham gia vốn của Nhà
nước, nhất là vốn đa số thì nảy sinh nhiều vấn đề không thể kiểm soát được. Vấn
đề này, LDN năm 2005 áp dụng thống nhất cho bốn loại hình cơ bản của doanh
nghiệp (đại bộ phận số doanh nghiệp hiện nay), gồm công ty trách nhiệm hữu hạn,
CTCP, công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân, không phân biệt tính chất sở
hữu và thành phần kinh tế (khác với LDN năm 1999), vì thế sẽ có các CTCP có sự
tham gia vốn của đối tác nước ngoài hoặc CTCP có sự tham gia vốn của Nhà
nước, nhất là vốn đa số. Do đó, để tránh những vấn đề nảy sinh không thể kiểm
soát được, LDN năm 2005 đã quy định rõ tiêu chuẩn của thành viên HĐQT.
“1. Thành viên HĐQT phải có các tiêu chuẩn và điều kiện sau đây:
a) Có đủ năng lực hành vi dân sự, không thuộc đối tượng bị cấm quản lý doanh
nghiệp theo quy định của Luật này;
b) Là cổ đông cá nhân sở hữu ít nhất 5% tổng số cổ phần phổ thông hoặc người
khác có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm trong quản lý kinh doanh hoặc trong
ngành, nghề kinh doanh chủ yếu của công ty hoặc tiêu chuẩn, điều kiện khác quy
định tại Điều lệ công ty.
2. Đối với công ty con là công ty mà Nhà nước sở hữu số cổ phần trên 50% vốn
điều lệ thì thành viên Hội đồng quản trị không được là người liên quan của người
quản lý, người có thẩm quyền bổ nhiệm người quản lý công ty mẹ” (Điều 110)
Về nhiệm kỳ và số lượng thành viên HĐQT, Luật quy định cụ thể như sau: (i)
HĐQT có không ít hơn 3 thành viên, không quá 11 thành viên, nếu Điều lệ công ty
không có quy định khác. Số thành viên HĐQT phải thường trú ở Việt Nam do
Điều lệ công ty quy định. Nhiệm kỳ của HĐQT là 5 năm. Nhiệm kỳ của thành

viên HĐQT không quá 5 năm; thành viên HĐQT có thể được bầu lại với số nhiệm
kỳ không hạn chế. (ii) HĐQT của nhiệm kỳ vừa kết thúc tiếp tục hoạt động cho
đến khi HĐQT mới được bầu và tiếp quản công việc. (iii) Trường hợp có thành
viên được bầu bổ sung hoặc thay thế thành viên bị miễn nhiệm, bãi nhiệm trong
thời hạn nhiệm kỳ thì nhiệm kỳ của thành viên đó là thời hạn còn lại của nhiệm kỳ
HĐQT. (iv) Thành viên HĐQT không nhất thiết phải là cổ đông của công ty. Quy
định như trên là hợp lý và phù hợp với đặc thù của mỗi doanh nghiệp, ĐHĐCĐ
được tự quyền quyết định số thành viên HĐQT phải thường trú tại Việt Nam và
được thể hiện cụ thể trong Điều lệ công ty.
Để tạo áp lực cho các thành viên HĐQT phải hoàn thành nhiệm vụ được giao, thực
hiện đúng các nghĩa vụ và trách nhiệm theo luật định, LDN năm 2005 đưa ra quy
định “…thành viên HĐQT có thể bị miễn nhiệm bất cứ lúc nào theo quyết định
của ĐHĐCĐ mà không cần nêu lý do” (khoản 2 Điều 115). [khoản 1 Điều 84
LDN năm 1999 quy định hai trường hợp theo đó thành viên HĐQT bị miễn nhiệm
(bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự, hoặc từ chức); còn các trường hợp
khác do Điều lệ công ty quy định. Như vậy, kết quả là thành viên HĐQT chỉ có thể
bị thay thế khi hết nhiệm kỳ, không phụ thuộc vào năng lực, hiệu quả và mức độ
hoàn thành các nghĩa vụ của họ. Sự thiếu vắng quy định thay thế thành viên
HĐQT của cổ đông, nhóm cổ đông đa số sẽ gây tổn thất cho nhóm này, khi thành
viên HĐQT có những quyết định không phù hợp trái với ý định của "ông chủ
lớn". Rõ ràng cơ cấu này chưa tạo đủ áp lực buộc thành viên HĐQT phải hoạt
động với hiệu năng cao nhất, thực hiện đầy đủ nhất các nghĩa vụ và trách nhiệm
của họ].
Liên quan đến thành viên HĐQT độc lập, thực tế hoạt động của các CTCP thời
gian qua cho thấy, thành viên HĐQT đều tham gia điều hành; không có thành viên
“độc lập” như thường thấy trong các công ty cổ phần ở các nước theo trường phái
Thông luật. Chính vì vậy, khả năng của HĐQT giám sát ban điều hành thông qua
một uỷ ban giám sát, hay thông qua đơn vị kiểm toán nội bộ của doanh nghiệp, là
vấn đề rất yếu kém, thậm chí, HĐQT chưa làm được việc đó.
Tránh vết xe đổ PJICO bằng quản trị tốt

Một trong những bài học mà các chủ sở hữu PJICO rút ra sau vụ việc Tổng giám
đốc bị bắt là do HĐQT và ban kiểm soát đều làm việc kiêm nhiệm, thời gian dành
cho công ty quá ít dẫn đến sai phạm cũng không biết. Vấn đề này đang được nhiều
công ty cổ phần Việt Nam rút kinh nghiệm. [46, 20/6/2005, 11:20 GMT+7]
Nhằm giám sát sự lạm quyền của ban giám đốc, khoản 4 Điều 109 LDN năm 2005
quy định: “Thành viên Hội đồng quản trị không nhất thiết phải là cổ đông của
công ty”. Thành viên HĐQT độc lập là những người không có liên quan gì đến các
thành viên HĐQT giữ chức vụ điều hành, họ không có quan hệ kinh doanh hay
quan hệ gì khác với công ty, quan chức công ty. Do không tham gia trực tiếp vào
việc quản lý nên họ không có cơ hội như ban giám đốc để lạm dụng chức vụ vì lợi
ích riêng. Tuy nhiên họ phải là những người “có trình độ chuyên môn, kinh
nghiệm trong quản lý kinh doanh hoặc tiêu chuẩn, điều kiện khác quy định tại điều
lệ công ty” (khoản 1 Điều 110).
Luật mới còn quy định “cuộc họp của HĐQT được tiến hành khi có từ ba phần tư
tổng số thành viên trở lên” (khoản 8 Điều 112), là cao hơn luật cũ (chỉ cần hai
phần ba). Đồng thời, một số yêu cầu liên quan đến họp HĐQT nay đã được nâng
lên thành luật, gồm các đề nghị của Ban kiểm soát, tổng giám đốc, của năm người
quản lý và của hai thành viên HĐQT. Vậy, dù HĐQT có 11 người thì cũng chỉ cần
hai người yêu cầu là phải họp. (Trong các quy định của LDN năm 1999, ngoài
Chủ tịch HĐQT thì không nhắc gì đến các đối tượng khác được quyền triệu tập
cuộc họp HĐQT. Vì vậy, trong thời gian qua có nhiều vấn đề lộn xộn ở các CTCP,
hiện tượng phổ biến là Chủ tịch đã trì hoãn hoặc từ chối triệu tập họp HĐQT ngay
cả khi có yêu cầu từ các thành viên khác. Hậu quả tiềm ẩn là các thành viên không
có cùng quan điểm với Chủ tịch HĐQT nên không thể hoàn thành nghĩa vụ, trách
nhiệm của mình theo luật định, ảnh hưởng tiêu cực đến quản trị công ty).
Luật mới cũng quy định việc bầu HĐQT theo thể thức bầu dồn phiếu (điểm c
khoản 3 Điều 104).
2. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Ban kiểm soát
Theo thông lệ quốc tế chung, thì giám sát công tác quản lý điều hành là chức năng
của HĐQT; còn Ban kiểm soát nếu có là “tai mắt” của chủ sở hữu với chức năng

giám sát HĐQT, Tổng Giám đốc và của những người quản lý điều hành khác.
Trước khi có LDN năm 2005, thực tế cho thấy vai trò thực sự của Ban kiểm soát
còn yếu hơn cả trong quy định của pháp luật. Trong hoạt động, Ban kiểm soát
thường mới chỉ thực hiện những yêu cầu, đề nghị của HĐQT, chưa thật sự khẳng
định được tính độc lập trong quá trình công tác thực tế. Ban kiểm soát thường bị
HĐQT chi phối. Bởi vì, thành viên HĐQT đều đồng thời là những cổ đông lớn; và
cũng chính họ đã lựa chọn và bầu các thành viên Ban kiểm soát; đồng thời, quyết
định cả về công ăn việc làm, về địa vị của thành viên Ban kiểm soát trong công ty,
về tiền lương và thu nhập khác của các thành viên Ban kiểm soát [xem phụ lục 2].
Theo LDN năm 2005, CTCP có trên mười một cổ đông là cá nhân hoặc có cổ
đông là tổ chức sở hữu trên 50% tổng số cổ phần của công ty phải có Ban kiểm
soát. Về địa vị pháp lý, Ban kiểm soát là “cơ quan” của ĐHĐCĐ, được các cổ
đông ủy nhiệm giám sát, đánh giá hoạt động của HĐQT. Ban kiểm soát thực hiện
giám sát HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc trong việc quản lý và điều hành
công ty; chịu trách nhiệm trước ĐHĐCĐ trong thực hiện các nhiệm vụ được giao.
Ban kiểm soát có các quyền và nhiệm vụ sau: (Điều 123)
- Kiểm tra tính hợp lý, hợp pháp, tính trung thực và mức độ cẩn trọng trong quản
lý, điều hành hoạt động kinh doanh, trong tổ chức công tác kế toán, thống kê và
lập báo cáo tài chính.
- Thẩm định báo cáo tình hình kinh doanh, báo cáo tài chính hằng năm và sáu
tháng của công ty, báo cáo đánh giá công tác quản lý của HĐQT.
Trình báo cáo thẩm định báo cáo tài chính, báo cáo tình hình kinh doanh hằng năm
của công ty và báo cáo đánh giá công tác quản lý của HĐQT lên ĐHĐCĐ tại cuộc
họp thường niên.
- Xem xét sổ kế toán và các tài liệu khác của công ty, các công việc quản lý, điều
hành hoạt động của công ty bất cứ khi nào nếu xét thấy cần thiết hoặc theo quyết
định của ĐHĐCĐ hoặc theo yêu cầu của cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu trên
10% tổng số cổ phần phổ thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc một
tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty.
- Khi có yêu cầu của cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần

phổ thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn
quy định tại Điều lệ công ty, Ban kiểm soát thực hiện kiểm tra trong thời hạn bảy
ngày làm việc, kể từ ngày nhận được yêu cầu. Trong thời hạn mười lăm ngày, kể
từ ngày kết thúc kiểm tra, Ban kiểm soát phải báo cáo giải trình về những vấn đề
được yêu cầu kiểm tra đến HĐQT và cổ đông hoặc nhóm cổ đông có yêu cầu.
Việc kiểm tra của Ban kiểm soát quy định tại khoản này không được cản trở hoạt
động bình thường của HĐQT, không gây gián đoạn điều hành hoạt động kinh
doanh của công ty.
- Kiến nghị HĐQT hoặc ĐHĐCĐ các biện pháp sửa đổi, bổ sung, cải tiến cơ cấu
tổ chức quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh của công ty.
- Khi phát hiện có thành viên HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc vi phạm
nghĩa vụ của người quản lý công ty quy định tại Điều 119 của Luật này thì phải
thông báo ngay bằng văn bản với HĐQT, yêu cầu người có hành vi vi phạm chấm
dứt hành vi vi phạm và có giải pháp khắc phục hậu quả.
- Thực hiện các quyền và nhiệm vụ khác theo quy định của Luật này, Điều lệ công
ty và quyết định của ĐHĐCĐ.
- Ban kiểm soát có quyền sử dụng tư vấn độc lập để thực hiện các nhiệm vụ được
giao.
Ban kiểm soát có thể tham khảo ý kiến của HĐQT trước khi trình báo cáo, kết
luận và kiến nghị lên ĐHĐCĐ.
Liên quan đến qui trình hoạt động của Ban kiểm soát, LDN năm 2005 có quy định
Ban kiểm soát có thể tham khảo ý kiến của HĐQT trước khi trình báo cáo, kết
luận và kiến nghị lên ĐHĐCĐ (khác với LDN năm 1999 quy định bắt buộc là yêu
cầu Ban kiểm soát phải thường xuyên thông báo với HĐQT về kết quả hoạt động,
tham khảo ý kiến của cơ quan này trước khi trình các báo cáo, kết luận, kiến nghị
lên ĐHĐCĐ). Bên cạnh đó, để tạo ra cơ chế giám sát HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng
giám đốc trong việc quản lý và điều hành công ty có hiệu quả đối với hoạt động
kinh doanh của công ty, LDN năm 2005 quy định “Ban kiểm soát có quyền sử
dụng tư vấn độc lập để thực hiện các nhiệm vụ được giao”
Về cung cấp thông tin cho Ban kiểm soát, LDN năm 2005 quy định: “1. Thông

báo mời họp, phiếu lấy ý kiến thành viên Hội đồng quản trị và các tài liệu kèm
theo phải được gửi đến thành viên Ban kiểm soát cùng thời điểm và theo phương
thức như đối với thành viên Hội đồng quản trị; 2. Báo cáo của Giám đốc hoặc
Tổng giám đốc trình Hội đồng quản trị hoặc tài liệu khác do công ty phát hành
được gửi đến thành viên Ban kiểm soát cùng thời điểm và theo phương thức như
đối với thành viên Hội đồng quản trị; 3. Thành viên Ban kiểm soát có quyền tiếp
cận các hồ sơ, tài liệu của công ty lưu giữ tại trụ sở chính, chi nhánh và địa điểm
khác; có quyền đến các địa điểm nơi người quản lý và nhân viên của công ty làm
việc; 4. Hội đồng quản trị, thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng
giám đốc, người quản lý khác phải cung cấp đầy đủ, chính xác và kịp thời thông
tin, tài liệu về công tác quản lý, điều hành và hoạt động kinh doanh của công ty
theo yêu cầu của Ban kiểm soát” (Điều 124).
Để bảo đảm cho HĐQT, Tổng giám đốc/Giám đốc thực hiện đúng các nghĩa vụ
mà ĐHĐCĐ đề ra cũng như tránh sự lạm dụng quyền lực, vị thế để trục lợi, LDN
năm 2005 đã quy định tương đối chi tiết về Ban kiểm soát, tiêu chuẩn và điều kiện
làm thành viên Ban kiểm soát (Điều 90 LDN năm 1999 quy định những người
không được làm thành viên Ban kiểm soát nhưng không quy định tiêu chuẩn của
thành viên Ban kiểm soát), cụ thể: thành viên của Ban kiểm soát phải là những
người độc lập với các thành viên của HĐQT, Giám đốc/tổng giám đốc và người
quản lý khác trong công ty; không được giữ các chức vụ quản lý trong công ty;
thành viên Ban kiểm soát không nhất thiết phải là cổ đông hoặc người lao động
của công ty. Ban kiểm soát phải có ít nhất một thành viên là kế toán hoặc kiểm
toán viên. (Điều 121, 122).
3. Về quản trị điều hành, thù lao và hiệu quả hoạt động
Sự phát triển của các CTCP phụ thuộc rất lớn vào đạo đức kinh doanh, kiến thức
và khả năng cũng như tinh thần trách nhiệm của đội ngũ những người quản lý,
điều hành doanh nghiệp. LDN năm 2005 đã có những quy định gắn trách nhiệm
của người quản lý, điều hành doanh nghiệp với số phận của CTCP cũng như tạo ra
cơ chế để các thành viên công ty hoặc chủ sở hữu giám sát các hoạt động quản lý
và điều hành. Cụ thể:

Luật doanh nghiệp năm 2005 cũng xác định rõ hơn các nghĩa vụ của người quản
lý, nhất là đối với thành viên HĐQT và Giám đốc, đặc biệt là nghĩa vụ trung
thành, trung thực và cẩn trọng (LDN năm 1999 chưa có cơ chế pháp lý nào buộc
những người quản lý phải tuân thủ những nghĩa vụ này). Đó chính là tiền đề cho
việc xem xét đến hành vi vượt quá phạm vi của sự ủy quyền. Thực tiễn hoạt động
kinh doanh ở nước ta đã có những vụ việc có khuynh hướng cần tới các quy định
như vậy. Chẳng hạn các vụ án sau:
1. Tranh chấp tại CTCP Hàm Long
Bà Nguyễn Thị Minh Hà, nguyên là thành viên HĐQT kiêm phó Giám đốc công
ty Hàm Long được công ty giao trực tiếp phụ trách kinh doanh tại Trung tâm
Thương mại Hàm Long, trong quá trình điều hành đã để trung tâm thua lỗ nặng.
Ngày 13/4/2002, CTCP Hàm Long đã tiến hành họp ĐHĐCĐ thường kỳ và ra
quyết định bãi nhiệm chức danh thành viên HĐQT của bà Hà và đề ra phương án
xử lý số cổ phần của bà để thu hồi nợ. Nghị quyết của ĐHĐCĐ đã giao cho
HĐQT tiến hành bán cổ phần của bà Hà trong công ty. Tiếp đó HĐQT đã mang
toàn bộ 2950 cổ phiếu gốc của bà Hà ra bán cho người nhà của Chủ tịch HĐQT
với giá 170.000 đồng/cổ phiếu.
Bà đã khởi kiện ra TAND thành phố Hà Nội. Tòa cho rằng, việc CTCP Hàm Long
đem bán cổ phần của bà Hà để trừ nợ trong tình trạng không có phiếu gốc, không
có sự đồng ý của người có tài sản là tước đi quyền làm cổ đông của bà Hà, trái với
LDN. Còn việc bà Hà nợ công ty, theo Tòa, công ty có thể sử dụng các quyết định
hành chính buộc bà Hà phải trả nợ hoặc khởi kiện ra Tòa chứ không thể xiết nợ
bằng cổ phần như việc công ty Hàm Long đã làm như trên [24, tr.45]
2. Tranh chấp tại công ty Nhiếp ảnh Hà Nội
Một số cổ đông của CTCP Nhiếp ảnh Hà Nội đã kiện Chủ tịch HĐQT (kiêm Giám
đốc CTCP) Phạm Thị Minh Ngọc vì bà đã có nhiều sai phạm trong điều hành, vi
phạm Điều lệ công ty và LDN như: Tổ chức thu mua cổ phiếu để thâu tóm quyền
lực; tự ý giải tán và cho thuê với giá thấp hai cửa hàng tại 18 Hàng Gai và 22
Tràng Thi; không thông qua ĐHĐCĐ khi mua sắm máy phóng ảnh cỡ lớn hơn 1 tỷ
đồng…Ngoài ra, bà Ngọc còn bị kiện về nội dung bản Nghị quyết của ĐHĐCĐ do

một mình bà dựng lên [24, tr.47].
Bên cạnh đó, LDN năm 2005 cũng đưa ra quy định giám sát đối với các giao dịch
tư lợi, nhằm hạn chế việc người quản lý, điều hành công ty lợi dụng các vị trí
trong doanh nghiệp để trục lợi cá nhân, làm hại cho công ty.
Ngoài ra, LDN năm 2005 cũng thiết lập chế độ thù lao, tiền lương gắn với kết quả
sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. LDN quy định thẩm quyền quyết định
lương và thù lao cho HĐQT và Ban kiểm soát do ĐHĐCĐ quyết định; còn lương
của Giám đốc (Tổng giám đốc) do HĐQT quyết định (khoản 2 Điều 117). Luật
cũng quy định cụ thể nguyên tắc xác định hợp lý tiền lương và các lợi ích khác mà
những người quản lý được hưởng. Đây sẽ là động lực mạnh mẽ cho họ phát huy
hết tài năng, sáng kiến, hết lòng và tận tâm quản lý công ty. Điều đó kết hợp với
việc công khai hóa tiền lương và thu nhập hàng năm sẽ là công cụ giám sát hiệu
quả hoạt động của họ; ngăn ngừa được họ lạm dụng quyền lực thu vén cho lợi ích
cá nhân. Điều này đặc biệt cần thiết, khi những người quản lý tách biệt độc lập
khỏi chủ sở hữu; và tiền lương trở thành động lực vật chất cơ bản thúc đẩy ứng xử
của họ, cụ thể:
“1. Công ty có quyền trả thù lao, tiền lương cho thành viên HĐQT, Giám đốc hoặc
Tổng Giám đốc và người quản lý khác theo kết quả và hiệu quả kinh doanh.
2. Trong trường hợp Điều lệ công ty không có quy định khác thì thù lao, tiền
lương và lợi ích khác của thành viên HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc được
trả theo quy định sau đây:
a) Thành viên HĐQT được hưởng thù lao công việc và tiền thưởng. Thù lao công
việc được tính theo số ngày công cần thiết hoàn thành nhiệm vụ của thành viên
HĐQT và mức thù lao mỗi ngày. HĐQT dự tính mức thù lao cho từng thành viên
theo nguyên tắc nhất trí. Tổng mức thù lao của HĐQT do ĐHĐCĐ quyết định tại
cuộc họp thường niên;
b) Thành viên HĐQT có quyền được thanh toán các chi phí ăn, ở, đi lại và chi phí
hợp lý khác mà họ chi trả khi thực hiện nhiệm vụ được giao;
c) Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc được trả lương và tiền thưởng. Tiền lương của
Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc do HĐQT quyết định.

3. Thù lao của thành viên HĐQT và tiền lương của Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc
và người quản lý khác được tính vào chi phí kinh doanh của công ty theo quy định
của pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp và phải được thể hiện thành mục
riêng trong báo cáo tài chính hằng năm của công ty, phải báo cáo ĐHĐCĐ tại
cuộc họp thường niên”. (Điều 117)
Tuy vậy, làm được việc này trong bối cảnh hiện nay ở nước ta là hoàn toàn không
dễ. Khác với các nước khác, nhất là các nước phát triển, các doanh nghiệp không
thể đồng thời tuân thủ đúng pháp luật và duy trì, phát triển được hoạt động kinh
doanh. Họ thường phải đút lót, thông đồng với một số công chức trong bộ máy
nhà nước có liên quan; họ phải lập hai thậm chí ba loại chứng từ, sổ sách kế toán,
phải khai báo sai lệch về doanh thu, chi phí và lợi nhuận.v.v…Trong bối cảnh nói
trên, mọi thước đo hay căn cứ để xác định tiền lương và thu nhập của người quản
lý đều có thể phản ánh không đúng sự thực.
4. Đảm bảo minh bạch và công khai thông tin trong CTCP
Minh bạch và công khai thông tin là đòi hỏi đầu tiên để nhà đầu tư có thể đánh giá
hoạt động của doanh nghiệp. Tiếp theo đó là các quyền liên quan tới khả năng
kiểm soát của nhà đầu tư đối với các hoạt động của doanh nghiệp. Các hành vi trục
lợi từ người điều hành và cổ đông chi phối phải có cơ chế để kiểm soát bằng pháp
luật và tự nguyện một cách hiệu quả để nhà đầu tư có thể yên tâm về tài sản của
mình.
Vấn đề minh bạch hóa và công khai thông tin trong CTCP được thực hiện thông
qua các hoạt động của Ban kiểm soát với tính chất là một cơ quan chuyên môn và
chủ yếu qua các cơ chế cung cấp, báo cáo hay tiếp cận các thông tin trong CTCP.
Việc tiếp cận hay cung cấp thông tin không chỉ đơn thuần là vấn đề minh bạch;
quan trọng hơn thế, phạm vi và chất lượng thông tin được cung cấp hay tiếp cận sẽ
có tác động không nhỏ đến việc thực hiện quyền của mỗi chủ thể (đặc biệt là
quyền ra quyết định).
Về minh bạch thông tin: theo đánh giá của World Bank, nếu thang điểm đánh giá
mức độ công khai thông tin qua điều tra môi trường kinh doanh tại 157 quốc gia là
từ 1 tới 6 (càng cao thì càng minh bạch) thì Việt Nam được xếp hạng 1, thấp hơn

tất cả các nước trong khu vực trừ Campuchia (hạng 0). Chỉ số của một số nước
khác như Malaysia (hạng 5), Thái Lan (6), Đài Loan (6), Indonesia (4), Trung
Quốc (4), Singapore (5), Ấn Độ (4).
Chỉ số về phổ biến thông tin
Nguồn: Cơ sở dữ liệu nghiên cứu hoạt động kinh doanh
Thực tiễn hoạt động công khai thông tin đối với cổ đông trong thời gian qua (trước
khi LDN năm 2005 có hiệu lực) mặc dù cũng được thực hiện song chúng không
được phổ biến rộng rãi và công khai, hoặc trong các trường hợp được phổ biến thì
khả năng tiếp cận của các nhà đầu tư khác nhau cũng không giống nhau, dẫn đến
tình trạng mất đối xứng thông tin và bất bình đẳng về khả năng tiếp cận các thông
tin này giữa các nhà đầu tư. Điều này có thể được lý giải bởi những lý do sau: Một
là, chính sách thuế thường xuyên phải thay đổi, không rõ ràng và phụ thuộc quá
nhiều vào cán bộ thuế; hai là, cơ chế quản lý xã hội chưa có cơ chế khuyến khích,
thúc đẩy và bảo hộ cho những doanh nghiệp cố gắng nâng cao tính minh bạch
trong quản lý; ba là, hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của các công
ty chưa được phát triển; bốn là, yếu tố tâm lý – nhiều nhà quản lý không muốn
công khai tài chính doanh nghiệp vì sợ các đối thủ cạnh tranh sẽ lợi dụng thông tin
công bố để gây bất lợi cho họ; năm là, các công ty tư nhân thường xuyên phải đối
mặt với tệ quan liêu quá lớn; sáu là, đại đa số người quản lý chưa hiểu được giá trị
và tầm quan trọng của quản trị minh bạch đối với sự tồn tại, phát triển và nâng cao
uy tín và sức cạnh tranh của doanh nghiệp … Trong một môi trường như vậy, các
công ty đã tự co mình lại và việc này đã cản trở mức độ công khai và tính minh
bạch. Việc này làm tăng thêm rủi ro cho các nhà đầu tư do báo cáo tài chính thiếu
chính xác và có khi gian lận trong công ty thì các cổ đông khó mà nhận biết được.
Về vấn đề này, LDN năm 2005 cũng đã có sự quan tâm nhất định thông qua việc
dự liệu các cơ chế thông tin khác nhau, cụ thể:
- Cơ chế thông tin cho cổ đông;
- Cơ chế thông tin cho các cơ quan quản lý trong công ty cổ phần;
- Cơ chế thông tin cho các chủ thể bên ngoài công ty (cơ chế công khai báo cáo tài chính
hàng năm cho cơ quan thuế và cơ quan đăng ký kinh doanh); quy định về việc kiểm soát

các hợp đồng với người có liên quan.