Đề tài triết học " Vai trò của con người trong sự phát triển xã hội theo định hướng bền vững " ppsx

õch sûã xậ hưåi loâi ngûúâi diïỵn ra nhû
mưåt dông chẫy vư têån mâ mưỵi hònh
thấi xậ hưåi sau ln kïë thûâa nhûäng
giấ trõ tđch cûåc, tiïën bưå ca hònh thấi trûúác,
lổc bỗ nhûäng hẩn chïë, lưỵi thúâi àïí phất triïín
lïn mưåt trònh àưå múái cao hún. Sûå phất
triïín xậ theo hûúáng ngây câng hoân thiïån
hún lâ mưåt quy låt têët ëu. Mư hònh phất
triïín truìn thưëng ca nhên loẩi lâ mư
hònh phất triïín duy kinh tïë àậ bưåc lưå
nhiïìu khiïëm khuët. Sûå phên cûåc xậ hưåi,
àối nghêo vêỵn hiïån diïån nhû mưåt vêën àïì
cêëp bấch toân cêìu ngay trong thúâi àẩi vùn
minh. Mùåc d ca cẫi, khưng ngûâng tùng
lïn, song cấi thiïëu nhêët khưng phẫ
i lâ ca
cẫi, mâ lâ sûå cưng bùçng. Àùåc biïåt, ngûúâi ta
côn nối túái cẫ sûå cưng bùçng giûäa cấc thïë hïå
trong viïåc hûúãng th tâi ngun thiïn
nhiïn vâ mưi trûúâng. Bêët cưng, àối nghêo,
xung àưåt, khng hoẫng mưi trûúâng, cẩn
kiïåt tâi ngun, v.v. hiïån àang tưìn tẩi vúái
tû cấch nhûäng nguy cú àe dổa sûå tưìn vong
ca loâ
i ngûúâi bùỉt ngìn tûâ chđnh nhûäng
mùåt trấi ca sûå phất triïín. Phất triïín, nïëu
khưng àûúåc kiïím soất mưåt cấch chùåt chệ
vâ khoa hổc, sệ dêỵn túái nhûäng hêåu quẫ
khưn lûúâng cho loâi ngûúâi. Sau nhiïìu thïë
k say sûa vúái thùỉng lúåi trûúác thiïn nhiïn,
giúâ àêy, nhên loẩi àậ vâ àang thûác tónh àïí

sûãa chûäa nhûäng sai lêì
m ca mònh. Khấi
niïåm phất triïín bïìn vûäng àûúåc chđnh thûác
àûa ra trong bấo cấo “Tûúng lai chung ca
chng ta” vâo nùm 1987 vâ nhanh chống
cố àûúåc sûå ng hưå qëc tïë rưång rậi. Phất
triïín bïìn vûäng àậ trúã thânh xu thïë têët ëu
vâ lâ nhu cêìu cêëp bấch ca cấc qëc gia
nhùçm tòm kiïëm mưåt mư hònh phấ
t triïín
múái thay thïë cho cấc mư hònh àậ bưåc lưå
nhiïìu hẩn chïë.
Hưåi nghõ Thûúång àónh Trấi àêët vïì Mưi
trûúâng vâ Phất triïín bïìn vûäng àûúåc tưí
chûác tẩi Rio de Janeiro (Braxin) nùm 1992
àậ chó rộ: phất triïín bïìn vûäng lâ “sûå phất
triïín kinh tïë - xậ hưåi lânh mẩnh, dûåa trïn
viïåc sûã dng húåp l tâi ngun va
â bẫo vïå
mưi trûúâng nhùçm àấp ûáng nhu cêìu ca thïë
hïå con ngûúâi hiïån nay vâ khưng ẫnh hûúãng
bêët lúåi àưëi vúái cấc thïë hïå tûúng lai trong
viïåc thoẫ mận cấc nhu cêìu ca hổ”(1).
Theo àố, cố thïí nối, “phất triïín bïìn
vûäng“ lâ mưåt khấi niïåm àa phûúng diïån,
vò vêåy cố nhiïìu hûúáng tiïëp cê
ån khấc nhau:
hûúáng tiïëp cêån kinh tïë, hûúáng tiïëp cêån
sinh thấi, hûúáng tiïëp cêån vùn hoấ - xậ hưåi.
Tuy nhiïn, cêìn tiïëp cêån phất triïín bïìn

vûäng trïn quan àiïím toân diïån. Nïëu mư
hònh phất triïín truìn thưëng lêëy tùng
trûúãng kinh tïë lâ mc tiïu duy nhêët, lêëy
hâng hoấ, ca cẫi lâ trổng têm thò mư
hònh phất triïín bïì
n vûäng lêëy con ngûúâi lâ
55
TRIÏËT HỔC, SƯË 8 (219), THẤNG 8 - 2009
(*) Thẩc sơ, Trûúâng Chđnh trõ Tư Hiïåu Hẫi Phông.
(1) Dêỵn theo: Lï Q An. Nhûäng quan àiïím ch ëu
vïì mưi trûúâng vâ phất triïín tẩi hưåi nghõ Rio-92. Tẩp
chđ Thưng tin mưi trûúâng, sưë 3,1992, tr.3.
VAI TRÔ CA CON NGÛÚÂI TRONG SÛÅ PHẤT TRIÏÍN
XẬ HƯÅI THEO HÛÚÁNG BÏÌN VÛÄNG
PHẨM THÕ OANH(*)
Khùèng àõnh con ngûúâi ln giûä võ trđ trung têm trong cấc quấ trònh kinh tïë - xậ hưåi, nhên tưë con
ngûúâi chiïëm võ trđ hâng àêìu trong tưíng thïí cấc nhên tưë tấc àưång àïën sûå phất triïín xậ hưåi, trong bâi
viïët nây, tấc giẫ têåp trung phên tđch vai trô ca con ngûúâi trong sûå phất triïín xậ hưåi theo hûúáng bïìn
vûäng trïn ba phûúng diïån: 1. Bïìn vûäng vïì sinh thấi; 2. Bïìn vûä
ng vïì kinh tïë; 3. Bïìn vûäng vïì xậ hưåi.
nghiªn cøu vμ häc tËp
trổng têm vúái sûå kïët húåp hâi hôa ba mc
tiïu: sinh thấi, kinh tïë vâ xậ hưåi.
Con ngûúâi ln giûä võ trđ trung têm
trong cấc quấ trònh kinh tïë - xậ hưåi, do
vêåy, àïí thûåc hiïån phất triïín bïìn vûäng,
nhên tưë con ngûúâi nưíi lïn hâng àêìu trong
tưíng thïí cấc nhên tưë tấc àưång vâ giûä võ trđ
trung têm trong cẫ ba tr cưåt sinh thấi,
kinh tïë va

â xậ hưåi.
1. Bïìn vûäng vïì sinh thấi
Khấi niïåm phất triïín bïìn vûäng ban
àêìu àûúåc àûa ra ch ëu tûâ mưëi quan têm
lo ngẩi trûúác sûå suy thoấi ca mưi trûúâng
tûå nhiïn, sûå cẩn kiïåt cấc ngìn tâi ngun
thiïn nhiïn do tấc àưång ca con ngûúâi.
Hïå sinh thấi, nối rưång ra lâ giúái tûå
nhiïn, vưën lâ “thên thïí vư cú ca con
ngûúâi”(2). Sûå xët hiïån ca con ngûúâi lâ
kï
ët quẫ ca quấ trònh tiïën hốa ca giúái tûå
nhiïn trong nhiïìu triïåu nùm. Con ngûúâi lâ
“mưåt cú thïí phûác tẩp nhêët mâ giúái tûå
nhiïn àậ sẫn sinh ra àûúåc”(3). Nhû vêåy,
con ngûúâi lâ mưåt bưå phêån hûäu cú ca hïå
sinh thấi, mưåt thânh viïn khưng tấch rúâi
ca giúái tûå nhiïn. Song, con ngûúâi lâ mưåt
thânh viïn àùåc biïåt, mưåt thûåc thï
í duy
nhêët cố thûác, cố khẫ nùng lao àưång, cố
thïí tấc àưång trúã lẩi giúái tûå nhiïn mưåt cấch
mẩnh mệ nhêët. Con vêåt cng tấc àưång vâo
thïë giúái xung quanh bùçng sûå cố mùåt ca
nố. Nhûng, chó cố con ngûúâi vúái bưå ốc biïët
tû duy, vúái àưi bân tay lao àưång múái àẩt
àïën chưỵ “in dêë
u êën” ca mònh vâo tûå
nhiïn. Con ngûúâi khưng chó lâ sẫn phêím
phất triïín ca giúái tûå nhiïn mưåt cấch th

àưång, mâ côn lâ ch thïí tđch cûåc ca quấ
trònh tấc àưång cẫi tẩo tûå nhiïn, biïën àưíi tûå
nhiïn mưåt cấch cố thûác. Nhúâ àố, con
ngûúâi àậ tẩo ra cho mònh nhûäng àiïìu kiïån
sinh tưìn múái, thỗ
a mận nhu cêìu ngây
câng cao hún ca bẫn thên con ngûúâi. Tuy
nhiïn, mổi sûå tấc àưång ca con ngûúâi vâo
giúái tûå nhiïn cng lâ tấc àưång àïën con
ngûúâi, tân phấ tûå nhiïn cng chđnh lâ hu
diïåt loâi ngûúâi. Búãi, nhû C.Mấc àậ khùèng
àõnh, “nối rùçng àúâi sưëng thïí xấc vâ tinh
thêìn ca con ngûúâi gùỉn liïìn vú
ái giúái tûå
nhiïn, nối nhû thïë chùèng qua chó cố nghơa
lâ giúái tûå nhiïn gùỉn liïìn vúái giúái tûå nhiïn,
vò con ngûúâi lâ mưåt bưå phêån ca giúái tûå
nhiïn”(4).
Khi sûå tấc àưång ca con ngûúâi vâo giúái
tûå nhiïn gia tùng mẩnh mệ thò hêåu quẫ
ghï gúám vïì mùåt mưi sinh cng gia tùng,
lâm dêëy lïn nhûäng lo ngẩi vïì mưåt cåc
khng hoẫ
ng sinh thấi toân cêìu. Cấc nhâ
sinh thấi hổc, cấc nhâ khoa hổc mưi
trûúâng cng nhû cấc tưí chûác, cấ nhên cố
trấch nhiïåm vïì tûúng lai ca hânh tinh
liïn tiïëp àûa ra nhûäng cẫnh bấo. Chng
àậ àûúåc cấc nhâ hoẩch àõnh chiïën lûúåc,
chđnh sấch phất triïín ca cấc qëc gia àùåc

biïåt quan têm.
Cưët lội trong quan àiïím bïìn vûäng vïì
sinh thấi lâ
, trong quấ trònh phất triïín,
con ngûúâi phẫi tấc àưång vâo hïå sinh thấi
nhùçm thoẫ mận nhu cêìu hiïån tẩi nhûng
khưng lâm tưín hẩi àïën khẫ nùng ca cấc
thïë hïå tûúng lai trong viïåc thoẫ mận nhu
cêìu ca hổ. Con ngûúâi phẫi lâm sao àïí hïå
sinh thấi cố thïí tûå tấi sinh vâ ngây câng
phong ph hún. Con ngûúâi ngây nay
khưng àûúåc ùn lẩm vâo “vưën liïëng” ca loâi
ngûúâi, khưng lâm tưín hẩi àïën triïín vổng
duy trò vâ cẫi thiïån mûác sưëng cho cấc thïë
hïå mai sau. Mc tiïu ca phất triïín bïìn
vûäng vïì sinh thấi lâ khai thấc, sûã dng
húåp l tâi ngun thiïn nhiïn, bẫo vïå vâ
cẫi thiïån chêët lûúång mưi trûúâng sưëng.
Phất triïí
n bïìn vûäng lâ mư hònh phất
triïín mang tđnh tûå giấc ca toân nhên
loẩi. Khi nhêën mẩnh vai trô ch thïí tđch
cûåc ca con ngûúâi trong viïåc cẫi tẩo tûå
nhiïn, biïën àưíi tûå nhiïn, chng tưi cng
mën nhêën mẩnh rùçng, têët cẫ nhûäng
thânh tûåu àẩt àûúåc ca nïìn vùn minh
nhên loẩi cng nhû nhûäng mùåt trấi ca nố
àï
ìu do con ngûúâi nhêån thûác, àõnh hûúáng,
tưí chûác vâ thûåc hiïån. Khng hoẫng sinh

PHẨM THÕ OANH
56
(2) C.Mấc vâ Ph.Ùngghen. Toân tËêåp, t.42. Nxb
Chđnh trõ Qëc gia, Hâ Nưåi, 2000, tr.135.
(3) C.Mấc vâ Ph.Ùngghen. Sàd., t.20, tr.475.
(4) C.Mấc vâ Ph.Ùngghen. Sàd., t.42, tr.135.
thấi do con ngûúâi gêy ra vâ chó con ngûúâi
múái cố thïí phông ngûâa, ngùn chùån, khùỉc
phc nố. Phất triïín bïìn vûäng vïì sinh thấi
thûåc chêët lâ àiïìu chónh mưëi quan hïå giûäa
con ngûúâi vúái tûå nhiïn nhùçm àẫm bẫo sûå
cên bùçng, àẫm bẫo sûå hâi hôa, bïìn vûäng
ca hïå sinh thấi. Mc àđch ca nố lâ
lâm
sao àïí con ngûúâi, cấc cưång àưìng, cấc thïë hïå
ngây câng àûúåc sưëng trong mưi trûúâng tûå
nhiïn an toân, bïìn vûäng, vùn minh, hiïån
àẩi. Àố thûåc sûå lâ quấ trònh do con ngûúâi,
vò con ngûúâi; con ngûúâi lâ ch thïí, lâ àưång
lûåc vâ lâ mc tiïu ca sûå phất triïín.
Do vêåy, nêng cao thûác tûå giấc, ch
àưå
ng, tđch cûåc ca con ngûúâi trong quan
hïå vúái tûå nhiïn lâ mưåt trong nhûäng
ngun tùỉc quan trổng ca phất triïín bïìn
vûäng. thûác àố àûúåc biïíu hiïån hïët sûác àa
dẩng trong mổi lơnh vûåc vúái cấc hònh thấi,
cấc cêëp àưå khấc nhau.
Triïët hổc Mấc àậ chó ra cú súã ca phất
triïín bïìn vûäng vïì sinh thấi, khi khùè

ng
àõnh rùçng, “chng ta, khấc vúái têët cẫ cấc
sinh vêåt khấc, lâ chng ta nhêån thûác àûúåc
quy låt ca giúái tûå nhiïn vâ cố thïí sûã
dng chng mưåt cấch chđnh xấc”(5). Thêåt
vêåy, con ngûúâi chó cố thïí thûåc sûå àống vai
trô ch thïí hoẩt àưång thûåc tiïỵn cẫi tẩo tûå
nhiïn mưåt cấch cố
hiïåu quẫ, lâm giâu tûå
nhiïn, mang lẩi lúåi đch lêu dâi cho con
ngûúâi, khi con ngûúâi nhêån thûác àûúåc quy
låt ca giúái tûå nhiïn vâ biïët vêån dng
chng mưåt cấch àng àùỉn. Nïëu con ngûúâi
tu tiïån tấc àưång vâo tûå nhiïn, bêët chêëp
quy låt, cưë tònh ài ngûúåc lẩi quy låt thò
con ngûúâi cố thïí thu àûúåc nhûäng lúåi đch
trûúác mùỉt, trong phẩm vi hểp; nhûng
nhûäng hêåu quẫ khưn lûúâng vïì mùåt mưi
sinh thò nhûäng cưång àưìng khấc, nhûäng thïë
hïå mai sau sệ phẫi gấnh chõu.
Vò vêåy, àïí phất triïín bïìn vûäng vïì sinh
thấi khưng chó cêìn cố nhêån thûác khoa hổc,
mâ côn cêìn sûå kïët húåp ca nhiïìu ëu tưë vïì
chđnh trõ, àẩo àûác, vùn hoấ, phấ
p låt…
Ngûúâi ta àậ àïì cêåp nhiïìu túái trấch nhiïåm,
nghơa v, lúåi đch, sûå cưng bùçng giûäa cấc
cưång àưìng, giai cêëp, cấc dên tưåc, cấc thïë hïå
trong viïåc hûúãng th tâi ngun thiïn
nhiïn vâ mưi trûúâng. Con ngûúâi phẫi

thûác àûúåc rùçng, viïåc hûúãng th tâi ngun
mưi trûúâng lâ lúåi đch chung ca toân nhên
loẩi; àưìng thúâi, viï
åc chia sễ cấc lúåi đch vâ
bẫo tưìn chng cng lâ nghơa v chung ca
loâi ngûúâi. Khi cấc cưång àưìng dên cû cng
chia sễ lúåi đch ca mưåt dông sưng, chó cêìn
mưåt nhâ mấy bïn búâ con sưng êëy xẫ chêët
thẫi àưåc hẩi gêy ư nhiïỵm ngìn nûúác thò
sệ lâ thẫm hổa cho têët cẫ cưång àưìng vâ àïí
lẩi nhû
äng hêåu quẫ lêu dâi trong tûúng lai.
Hiïån tûúång nây khưng phẫi lâ cấ biïåt; nố
khưng chó dêỵn túái nguy cú thiïëu nûúác sẩch
- mưåt trong nhûäng nguy cú hâng àêìu àe
dổa sûå bïìn vûäng vïì sinh thấi, mâ côn dêỵn
àïën nhiïìu nguy cú khấc nûäa cho sûå bïìn
vûäng sinh thấi.
Song, àïí àẫm bẫo sûå bïìn vûäng ca hïå
sinh thấi, con ngûúâ
i khưng chó nhêån thûác,
mâ côn cêìn phẫi hânh àưång. Cấc chđnh
ph, cấc nhâ lậnh àẩo ca nhiïìu qëc gia
trïn thïë giúái àậ vâ àang triïín khai
Chûúng trònh nghõ sûå 21 vïì phất triïín bïìn
vûäng theo tinh thêìn ca Tun bưë Rio-92.
Àiïìu trúá trïu lâ, chđnh nhûäng nûúác àûáng
àêìu trong viïåc tiïu th tâi ngun, thẫi bỗ
chêët thẫi gêy ư nhiïỵm mưi trûúâ
ng lẩi

dûúâng nhû thúâ ú vúái cấc cam kïët qëc tïë
vïì bẫo vïå tâi ngun vâ mưi trûúâng. Rộ
râng rùçng, hïå sinh thấi cố phất triïín an
toân, bïìn vûäng hay khưng ph thåc vâo
chđnh con ngûúâi.
2. Bïìn vûäng vïì kinh tïë
Bïìn vûäng vïì kinh tïë thïí hiïån úã sûå
tùng trûúãng kinh tïë nhanh vâ ưín àõnh.
(Àûúåc lûúång hoấ qua cấc tiïu chđ, nhû
tưíng sẫn phêím trong nûúác GDP;
GDP/ngûúâi; cú cêëu GDP; tùng trûúãng
GDP; tưíng sẫn phêím qëc gia GNP).
Àïí cố tùng trûúãng kinh tïë phẫi cố cấc
nhên tưë têët ëu: nhên tưë tûå nhiïn, nhên tưë
con ngûúâi, cấc ëu tưë vêåt chêët do con ngûúâi
tẩo ra (cưng nghïå, vưën…). Nhên tưë con
ngûúâi côn àûúåc gổi bùçng nhûäng khấi niïåm
57
VAI TRÔ CA CON NGÛÚÂI TRONG SÛÅ PHẤT TRIÏÍN
(5) C.Mấc vâ Ph.Ùngghen. Sàd., t.20, tr.655.
khấc, nhû ngìn nhên lûåc, tâi ngun con
ngûúâi, ngìn vưën con ngûúâi,…
Vai trô ca nhên tưë con ngûúâi àûúåc
àấnh giấ khấc nhau trong mưỵi giai àoẩn
phất triïín ca nïìn sẫn xët xậ hưåi. Trong
mưåt thúâi gian dâi, quan àiïím truìn thưëng
coi ngìn lûåc tûå nhiïn lâ lúåi thïë hâng àêìu,
ngìn lûåc vêåt chêët lâ àưång lûå
c ca tùng
trûúãng vâ phất triïín. Àiïìu àố tẩo ra xu

hûúáng têåp trung àêìu tû vâo ngìn lûåc vêåt
chêët vâ khai thấc cấc ngìn tâi ngun
thiïn nhiïn; ngûúåc lẩi, viïåc àêìu tû phất
triïín ngìn lûåc con ngûúâi cng nhû lúåi đch
tûâ viïåc àêìu tû àố bõ xem nhể. Ngûúâi ta coi
tâi ngun thiïn nhiïn lâ ca trúâi cho vâ
vư têån, do àố chng thûúâ
ng bõ sûã dng hïët
sûác lậng phđ, mûác khai thấc thûúâng vûúåt
quấ mûác cố thïí phc hưìi, dêỵn túái sûå cẩn
kiïåt tâi ngun, hy hoẩi mưi trûúâng sưëng
ca con ngûúâi vâ sinh vêåt. Àố lâ quấ trònh
phất triïín khưng bïìn vûäng mâ kïët quẫ
cëi cng lẩi “thûúâng hay phấ hy têët cẫ
nhûä
ng kïët quẫ àêìu tiïn ca nố”.
Khi lúåi thïë trûúác mùỉt tûâ viïåc àêìu tû
vâo khai thấc cấc ngìn lûåc tûå nhiïn dêìn
mêët ài thò lúåi thïë lêu dâi tûâ viïåc àêìu tû
vâo ngìn lûåc con ngûúâi cng lưå rộ. Àùåc
biïåt, khi cåc cấch mẩng khoa hổc vâ cưng
nghïå àang diïỵn ra mẩnh mệ, khi mâ nïìn
kinh tïë thïë giúái àậ va
â àang chuín sang
nïìn kinh tïë tri thûác, ngìn lûåc con ngûúâi,
ngìn lûåc trđ tụå câng àûúåc thûâa nhêån,
câng giûä vai trô trung têm trong quấ trònh
phất triïën.
Vïì mùåt kinh tïë, ngìn lûåc con ngûúâi
àûúåc xem xết ch ëu dûúái gốc àưå lâ lûåc

lûúång lao àưång cú bẫn ca xậ hưåi, cẫ trong
hiïån tẩi vâ tûúng lai. Nố
ch ëu cêìn àûúåc
quan têm vïì mùåt chêët lûúång con ngûúâi,
bao gưìm cẫ thïí chêët vâ tinh thêìn, sûác
khỗe vâ trđ tụå, nùng lûåc vâ phêím chêët…,
tûác lâ toân bưå nùng lûåc sấng tẩo, nùng lûåc
hoẩt àưång thûåc tiïỵn ca con ngûúâi. Ngûúâi
lao àưång àậ àûúåc V.I.Lïnin khùèng àõnh lâ
“lûåc lûúång sẫn xët ha
âng àêìu ca nhên
loẩi”. Con ngûúâi lâ mưåt àêìu vâo trûåc tiïëp
ca quấ trònh sẫn xët. Nïëu ngûúâi lao
àưång cố k nùng lao àưång, trònh àưå khoa
hổc - k thåt… thò hiïín nhiïn lâ nùng
sët lao àưång sệ cao hún. Ngûúâi lao àưång
cêìn àûúåc trang bõ k nùng lao àưång, sûå
hiïíu biïët, trònh àưå vïì khoa hổc, cưng
nghïå , àố lâ àiïìu kiïån thiï
ët ëu nhùçm
àấp ûáng àôi hỗi ca sûå phất triïín cưng
nghïå tiïn tiïën. Con ngûúâi lâ ch thïí khai
thấc, sûã dng cấc ngìn lûåc khấc; chó khi
kïët húåp vúái con ngûúâi, cấc ngìn lûåc khấc
múái phất huy tấc dng. Mùåt khấc, con
ngûúâi lẩi lâ khấch thïí, lâ àưëi tûúång khai
thấc ca
ác nùng lûåc thïí chêët vâ trđ tụå cho
sûå phất triïín. Vêåy con ngûúâi vûâa lâ ch
thïí, vûâa lâ khấch thïí ca cấc quấ trònh

kinh tïë - xậ hưåi, lâ ngìn lûåc ca mổi
ngìn lûåc. Sûå kïët húåp, sûå thưëng nhêët biïån
chûáng giûäa con ngûúâi vúái cưng nghïå tiïn
tiïën lâ àưång lûåc cú ba
ãn ca tùng trûúãng
kinh tïë.
Àêìu tû cho phất triïín ngìn lûåc con
ngûúâi mang lẩi hiïåu quẫ kinh tïë cao, tiïët
kiïåm àûúåc viïåc khai thấc, sûã dng cấc
ngìn lûåc khấc. Kinh nghiïåm tûâ nhiïìu
qëc gia trïn thïë giúái àậ cho thêëy, àêìu tû
cho phất triïín ngìn lûåc con ngûúâi mang
lẩi tưëc àưå tùng trûúãng kinh tïë cao vâ ưín
àõnh hún. Mù
åt khấc, hiïåu quẫ àêìu tû cho
phất triïín con ngûúâi cố àưå lan toẫ àưìng
àïìu vâ mang lẩi sûå cưng bùçng hún vïì cú
hưåi phất triïín, cng nhû viïåc hûúãng th
cấc lúåi đch ca sûå phất triïín. Nố nhùçm
hûúáng túái mc tiïu cëi cng lâ mang lẩi
cåc sưëng àêìy à, tưët àểp hún cho con
ngûúâi. Quan àiïí
m nây àưëi lêåp vúái mưåt sưë
quan àiïím duy kinh tïë dânh ûu tiïn cho
tâi sẫn, ca cẫi, xem àố lâ cấi àđch ca sûå
phất triïín. Khi àố, con ngûúâi, ngûúâi lao
àưång, lûåc lûúång àưng àẫo nhêët trong xậ
hưåi chó àûúåc coi lâ phûúng tiïån àïí àẩt túái
sûå giâu cố cho mưåt sưë ngûúâi. Con ngûúâi lao
àưång chó àûúåc xem xết lâ àưëi tûú

ång khai
thấc giấ trõ kinh tïë, mâ khưng phẫi àưëi
tûúång àấp ûáng nhu cêìu do thânh quẫ ca
phất triïín kinh tïë mang lẩi. Sûå lưån ngûúåc
trong viïåc xấc àõnh mc tiïu vâ phûúng
tiïån àậ dêỵn àïën nhûäng hêåu quẫ nùång nïì
PHẨM THÕ OANH
58
cẫ vïì phûúng diïån kinh tïë lêỵn xậ hưåi.
Quan àiïím lêëy con ngûúâi lâ trung têm
ln xấc àõnh vai trô con ngûúâi vûâa lâ ch
thïí, vûâa lâ khấch thïí; vûâa lâ àưång lûåc, vûâa
lâ mc tiïu ca phất triïín kinh tïë.
3. Bïìn vûäng vïì xậ hưåi
Trïn thûåc tïë, khưng phẫi bao giúâ sûå
tùng trûúãng kinh tïë cng tûúng ûáng vúái
viïåc cẫi thiïån àiïìu kiïån sưëng ca toân thïí
cưång àưìng xậ hưåi. Thêåm chđ, úã nhiïìu núi,
khi ca cẫi xậ hưåi tùng lïn, ngûúâi ta côn
cẫm thêëy mònh nghêo hún trûúác vâ bõ thẫi
loẩi vïì mùåt xậ hưåi, khi tònh trẩng bêët cưng
gia tùng. Trong khi mûác sưëng c
a phêìn
lúán ngûúâi dên thânh thõ àậ tùng lïn àấng
kïí thò vêỵn cố nhûäng bưå phêån khưng nhỗ úã
vng sêu, vng xa côn chûa àûúåc tiïëp cêån
nhûäng àiïìu kiïån tưëi thiïíu vïì y tïë, giấo dc,
côn thiïëu thưën lûúng thûåc, nûúác sẩch cng
nhû cấc nhu cêìu sưëng cú bẫn ca con
ngûúâi. Khoẫng cấch giâu nghêo, phên

têì
ng xậ hưåi cố xu hûúáng gia tùng nhanh
chống trong nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Nhû
vêåy, cấc chđnh sấch tùng trûúãng, thêåm chđ
bïìn vûäng vïì kinh tïë, cng cố thïí gêy ra
nhûäng hêåu quẫ xậ hưåi nghiïm trổng: sûå
mêët cên àưëi vïì mùåt xậ hưåi dêỵn àïën nhûäng
cùng thùèng, cấc mưëi quan hïå xậ hưåi gùỉn bố
bõ phấ vúä, bẩo lûå
c gia tùng Hêåu quẫ lâ
lâm giẫm, thêåm chđ triïåt tiïu hoân toân
mổi cưë gùỉng ca tùng trûúãng, phất triïín.
Àố lâ tđnh khưng bïìn vûäng trong sûå phất
triïín xậ hưåi. Rộ râng lâ, àïí xem xết phất
triïín bïìn vûäng mưåt cấch toân diïån, cêìn
phẫi àấnh giấ tấc àưång ca cấc mùåt kinh
tïë, mưi trûúâng àưìng thú
âi vúái nhûäng tấc
àưång nùçm ngay trong cấc vêën àïì xậ hưåi.
Bïìn vûäng vïì mùåt xậ hưåi lâ phẫi thûåc
hiïån tiïën bưå vâ cưng bùçng xậ hưåi, xoấ àối
giẫm nghêo, lêëy chó sưë phất triïín con ngûúâi
lâm mc tiïu cao nhêët ca sûå phất triïín xậ
hưåi (àûúåc c thïí hoa
á qua chó sưë phất triïín
con ngûúâi HDI, chó sưë bêët bònh àùèng thu
nhêåp GINI, chó sưë phất triïín giúái GEM…).
ÚÃ àêy, mưåt lêìn nûäa, võ trđ trung têm
ca con ngûúâi lẩi nưíi lïn vúái tû cấch mc
tiïu cao nhêët ca sûå triïín xậ hưåi. Mc tiïu

ca phất triïín bïìn vûäng ch ëu khưng
phẫi lâ tẩo ra nhiïìu hâng hốa, ca cẫi, mâ
nhù
çm nêng cao chêët lûúång cåc sưëng con
ngûúâi, khưng phên biïåt têìng lúáp, chng
tưåc, giúái tđnh, vng miïìn… Sệ lâ khưng
cưng bùçng vâ cng khưng thïí thûåc hiïån
àûúåc viïåc quan têm túái “cấc thïë hïå tûúng
lai trong viïåc thoẫ mận cấc nhu cêìu ca
hổ”, nïëu chng ta lẩi bỗ qua nhu cêìu ca
cấc thïë hïå con ngûúâi hiïån nay. Khi con
ngûúâ
i côn chûa àûúåc àấp ûáng nhûäng nhu
cêìu trûúác mùỉt, hổ sưëng trong nghêo àối, àố
lâ nguy cú lúán àe dổa mưi trûúâng tûå nhiïn.
Cẩm bêỵy àối nghêo lẩi tẩo ra cấi vông lín
qín cho cẫ con em hổ - cấc thïë hïå tûúng
lai. Khi mâ àối nghêo vêỵn côn hiïån diïån
thò cåc àêëu tranh chưëng àối nghêo lâ mc
tiïu tro
ång têm ca phất triïín bïìn vûäng vïì
xậ hưåi. Mưëi liïn hïå giûäa tùng trûúãng kinh
tïë vâ viïåc nêng cao chêët lûúång cåc sưëng
con ngûúâi, àùåc biïåt lâ ngûúâi nghêo, ph
thåc nhiïìu vâo cấch thûác phên phưëi ca
cẫi xậ hưåi do tùng trûúãng kinh tïë mang lẩi.
Ngây nay, tònh trẩng mêët cưng bùçng, bònh
àùèng côn tưìn tẩi va
â biïíu hiïån hïët sûác àa
dẩng: theo giúái, theo nhốm, theo khưng

gian, theo thúâi gian, theo lơnh vûåc, theo
àõa võ vâ cấc quan hïå xậ hưåi… Quan àiïím
toân diïån àôi hỗi phẫi cố sûå quan têm àêìy
à, cng nhû phẫi cố cấc thïí chïë, chđnh
sấch c thïí nhùçm àiïìu tiïët bêët cưng, mưåt
ëu tưë quan trổng nhùçm xoấ àối giẫm
nghêo, àẫm bẫo cho phất triïí
n bïìn vûäng.
Con ngûúâi lâ ch thïí ca cấc quấ trònh
xậ hưåi vâ khưng ai khấc, chđnh con ngûúâi
phẫi thûåc hiïån phất triïín bïìn vûäng vïì xậ
hưåi vò lúåi đch ca bẫn thên con ngûúâi. Con
ngûúâi cố thïí xết trïn cấc phûúng diïån cấ
nhên, cưång àưìng, doanh nghiïåp, cấc tưí
chûác xậ hưåi, cấc nhâ nûúác, qëc gia, dên
tưå
c hóåc cẫ loâi ngûúâi. Song, trûúác hïët,
mưỵi cấ nhên phẫi tûå hònh thânh cho mònh
nhûäng khẫ nùng, nùng lûåc sưëng, cấc cú hưåi
vïì mùåt xậ hưåi, nhû trònh àưå hiïíu biïët,
chun mưn nghiïåp v, sûác khoễ, cấc quan
hïå xậ hưåi Ngûúâi khưng cố trònh àưå
59
VAI TRÔ CA CON NGÛÚÂI TRONG SÛÅ PHẤT TRIÏÍN
chun mưn khố cố khẫ nùng tòm àûúåc
viïåc lâm cố thu nhêåp cao vâ ưín àõnh.
Thiïëu thu nhêåp khố cố khẫ nùng tiïëp cêån
hïå thưëng y tïë, giấo dc tưët… Cấc khẫ
nùng, nùng lûåc hẩn chïë hóåc bõ phấ vúä gêy
khố khùn cho viïåc cẫi thiïån cåc sưëng vâ

tấi àêìu tû àïí cng cưë, phất triïín nùng lûåc
cấ nhên, gia àònh, cưå
ng àưìng. Chêët lûúång
ngìn nhên lûåc thêëp lẩi cẫn trúã sûå phất
triïín bïìn vûäng ca xậ hưåi. Do vêåy, mưỵi cấ
nhên phẫi tûå vûúåt qua chđnh mònh. Bùçng
thûác trấch nhiïåm vúái bẫn thên, bùçng sûå
nưỵ lûåc, rên luån, phêën àêëu vûún lïn vïì
mổi mùåt, vûúåt qua nhûäng thấch thûác, khố
khùn, nhûäng hẩn chïë
vâ râo cẫn tûâ mổi
phđa, mưỵi cấ nhên tûå hoân thiïån, tûå khùèng
àõnh vúái vai trô ch thïí ca tûå nhiïn, xậ
hưåi vâ chđnh bẫn thên mònh. Cng vúái tû
cấch con ngûúâi cấ nhên, con ngûúâi côn tưìn
tẩi vúái tû cấch con ngûúâi xậ hưåi. Mưỵi cấ
nhên cêìn phẫi cố trấch nhiïåm chung vúái
toân xậ hưåi trong cưng cå
c xoấ àối giẫm
nghêo, chưëng bêët cưng, tïå nẩn, thối hû têåt
xêëu àïí vûún túái cåc sưëng ngây câng tưët
àểp vâ hẩnh phc. Trong khi tûå hoân
thiïån bẫn thên àïí àẫm bẫo cåc sưëng ưín
àõnh vâ bïìn vûäng, àưìng thúâi tham gia cấc
nghơa v xậ hưåi, mưỵi cấ nhên lẩi thc àêíy
sûå
phất triïín bïìn vûäng ca xậ hưåi; hổ
chđnh lâ àưång lûåc vâ lâ mc tiïu ca sûå
phất triïín xậ hưåi bïìn vûäng.
Nhâ nûúác cố chûác nùng xậ hưåi lâ quẫn

l, tưí chûác, àiïìu hânh hoẩt àưång ca cấc tưí
chûác, cấ nhên nhùçm thc àêíy sûå phất triïín
xậ
hưåi bïìn vûäng vïì mổi mùåt. Nhâ nûúác lâ
ch thïí tưëi cao cố vai trô quan trổng trong
viïåc àïì ra mc tiïu, hoẩch àõnh àûúâng lưëi,
chđnh sấch, ban hânh phấp låt vâ sûã
dng cấc cưng c cố sûác mẩnh, vûâa àưång
viïn, khuën khđch, vûâa chïë àõnh rộ râng
c thïí. Nhâ nûúác hoẩch àõnh vâ thûåc thi
cấ
c chđnh sấch vïì xoấ àối giẫm nghêo, tẩo
viïåc lâm vâ thu nhêåp ưín àõnh cho ngûúâi
dên, àẫm bẫo an sinh xậ hưåi, phất triïín
giấo dc vâ àâo tẩo Àïí àấp ûáng u cêìu
phất triïín bïìn vûäng vïì xậ hưåi trong àiïìu
kiïån kinh tïë thõ trûúâng nhiïìu ri ro, phûác
tẩp, nhâ nûúác cêìn nêng cao nùng lûåc qua
ãn
l, àiïìu hânh hoẩt àưång thưng qua hïå
thưëng giấm sất tûâ trung ûúng àïën àõa
phûúng; thûåc hiïån tưët quy chïë dên ch; àâo
tẩo àưåi ng cấn bưå cưng chûác nhâ nûúác cố
à nùng lûåc, phêím chêët àẩo àûác, thûác
trấch nhiïåm; cố cú chïë giấm sất vâ phông
chưëng quan liïu, tham nhng
Cấc tưí chûá
c xậ hưåi trong nûúác vâ qëc
tïë, cưång àưìng, doanh nghiïåp cố vai trô
hïët sûác quan trổng, cng chia sễ trấch

nhiïåm vâ nghơa v, quìn vâ lúåi đch vúái
nhâ nûúác vâ cấ nhên. Búãi lệ, mc tiïu
phất triïín bïìn vûäng lâ vư cng to lúán, àố
lâ mc tiïu chung, vò lúåi đch chung ca
toân nhên loẩi. Do vêåy, khưng mưåt tưí
chûác, cấ nhên nâo cố thïí hay cố quìn
xem nhể, thúâ ú, hóåc vò lúåi đch riïng mâ
lâm trấi vúái nhûäng ngun tùỉc ca phất
triïín bïìn vûäng.
Àïí phất triïín xậ hưåi bïìn vûäng, trûúác
hïët cêìn phất triïín con ngûúâi mưåt cấch bïìn
vûäng, hay lâm tùng nùng lûåc vâ phẩm vi
lûåa chổn ca con ngûúâi àï
í hổ cố mưåt cåc
sưëng àêìy à vâ hẩnh phc. Cêìn phẫi cố sûå
àêìu tû thûúâng xun, lêu dâi bùçng cấc thïí
chïë, chđnh sấch vûâa dâi hẩn, vûâa rộ râng,
c thïí. Cêìn cố sûå phên chia ph húåp vúái
cấc nhốm àưëi tûúång cố cấc àùåc trûng khấc
nhau vïì vng miïìn, giúá
i tđnh, nghïì
nghiïåp, têìng lúáp xậ hưåi, thêåm chđ cẫ sûå
khấc biïåt vïì tưn giấo hay truìn thưëng
vùn hoấ. Chiïën lûúåc phất triïín con ngûúâi
cêìn àûúåc xem xết trïn nhiïìu phûúng diïån,
vûâa nêng cao nùng lûåc mổi mùåt ca con
ngûúâi, vûâa tẩo àiïìu kiïån phất huy tưëi àa
cấc nùng lûåc àố nhùçm vûún túái mc àđch
cëi cng lâ mang la
åi cåc sưëng tưët àểp,

mang lẩi tûå do, giẫi phống con ngûúâi.
ÚÃ Viïåt Nam, phất triïín con ngûúâi
àûúåc coi lâ vêën àïì trung têm ca chiïën
lûúåc phất triïín, lâ nhiïåm v lêu dâi ca
Àẫng, Nhâ nûúác vâ toân dên. Sinh thúâi,
Ch tõch Hưì Chđ Minh àậ khùèng àõnh,
mc tiïu cao cẫ ca cấch mẩng lâ mang lẩi
hẩ
nh phc, tûå do cho nhên dên. Ngûúâi
nối: “Nïëu nûúác àưåc lêp mâ dên khưng
PHẨM THÕ OANH
60
hûúãng hẩnh phc, tûå do thò àưåc lêåp cng
chùèng cố nghơa gò(6)”. Mc tiïu tưíng quất
mâ Àẩi hưåi àẩi biïíu toân qëc lêìn thûá X
Àẫng Cưång sẫn Viïåt Nam àậ àûa ra lâ:
“Thûåc hiïån tiïën bưå vâ cưng bùçng xậ hưåi
ngay trong tûâng bûúác vâ tûâng chđnh sấch
phất triïín; tùng trûúãng kinh tïë ài àưi vúái
phất triïín vùn hoấ, y tïë, giấ
o dc… giẫi
quët tưët cấc vêën àïì xậ hưåi vò mc tiïu
phất triïín con ngûúâi(7)”.
Sau hún 20 nùm thûåc hiïån cưng cåc
àưíi múái, Viïåt Nam àậ àẩt nhûäng thânh tûåu
àấng tûå hâo vïì phất triïín con ngûúâi. Tó lïå
nghêo àối àậ giẫm tûâ trïn 70% vâo nhûäng
nùm 80 xëng xêëp xó 20% trong nùm 2008.
Tíi thổ trung bònh àẩt 72 tíi. Tó lïå ngûúâ
i

lúán biïët chûä àẩt trïn 90%. Chó sưë phất
triïín con ngûúâi HDI tùng tûâ 0,611 nùm
1992 lïn 0,733 nùm 2007. Àêìu tû cho lơnh
vûåc xậ hưåi chiïëm trïn 25% ngên sấch nhâ
nûúác, trong àố àùåc biïåt ûu tiïn cho xoấ àối
giẫm nghêo, giẫi quët viïåc lâm, giấo dc -
àâo tẩo vâ cấc dõch v xậ hưåi cú bẫn khấc.
Nhiïìu chûúng trònh qëc gia vïì phất triïín
xậ hưåi àa
ä vâ àang àûúåc thûåc hiïån. Àố lâ
bùçng chûáng cho thêëy chiïën lûúåc phất triïín
con ngûúâi ngây câng giûä võ trđ quan trổng
vâ àûúåc àêìu tû àng mûác. Nhúâ vêåy, chêët
lûúång cåc sưëng ca àẩi bưå phêån ngûúâi dên
Viïåt Nam àûúåc cẫi thiïån àấng kïí.
Tuy nhiïn, mc tiïu phất triïín con
ngûúâi úã Viïåt Nam trong giai àoẩ
n trûúác
mùỉt vêỵn côn nhiïìu thấch thûác. Thânh tûåu
vïì xốa àối giẫm nghêo chûa thêåt vûäng
chùỉc. Tó lïå nghêo àối, cêån nghêo àối, tấi
nghêo úã mưåt sưë vng vêỵn côn cao. Mûác thu
nhêåp bònh qn trïn àêìu ngûúâi vêỵn thåc
vâo loẩi nhûäng nûúác thêëp nhêët trïn thïë
giúái. Sûác ếp vï
ì dên sưë tiïëp tc gia tùng,
tònh trẩng thiïëu viïåc lâm vêỵn lâ vêën àïì
bûác xc, àe dổa cåc sưëng ngûúâi dên. Chêët
lûúång vâ cú cêëu ngìn nhên lûåc chûa àấp
ûáng àûúåc u cêìu phất triïín àêët nûúác

trong thúâi k àưíi múái, mâ ngun nhên
quan trổng lâ chêët lûúång giấo dc - àâo
tẩo côn thêëp, chêå
m àưíi múái, thêåm chđ côn
cố nhûäng biïíu hiïån ëu kếm, tiïu cûåc. Viïåc
kïët húåp tùng trûúãng kinh tïë vúái tiïën bưå vâ
cưng bùçng xậ hưåi chûa àûúåc thûåc hiïån tưët.
Trấi lẩi, khoẫng cấch giâu nghêo, phên
têìng xậ hưåi cố xu hûúáng tùng nhanh trong
nïìn kinh tïë thõ trûúâng khiïën cho nhûäng
ngûúâi nghêo nhêët lẩi ca
âng khố khùn hún,
đt cú hưåi hún trûúác.
Tûâ thûåc tiïỵn phất triïín àêët nûúác trong
thúâi gian qua, Àẫng ta àậ rt ra bâi hổc
kinh nghiïåm vâ cng lâ tû tûúãng chó àẩo
trong thúâi gian túái: “Phất triïín nhanh phẫi
ài àưi vúái nêng cao tđnh bïìn vûäng Phẫi
gùỉn tùng trûúãng kinh tïë vúái phất triïín vùn
hoấ, phất triïín toân diïån con ngûúâi, thûåc
hiïån dên chu
ã, tiïën bưå vâ cưng bùçng xậ hưåi,
tẩo nhiïìu viïåc lâm, cẫi thiïån àúâi sưëng,
khuën khđch lâm giâu húåp phấp ài àưi vúái
xoấ àối giẫm nghêo. Tûâng bûúác thu hểp
khoẫng cấch phất triïín giûäa cấc vng.
Phẫi rêët coi trổng bẫo vïå vâ cẫi thiïån mưi
trûúâng ngay trong tûâng bûúác phất
triï
ín”(8). Quan àiïím àố ca Àẫng ta àậ

thïí hiïån rộ sûå quan têm àêìy à túái cẫ ba
mc tiïu ca phất triïín xậ hưåi theo hûúáng
bïìn vûäng: bïìn vûäng vïì sinh thấi, bïìn vûäng
vïì kinh tïë, bïìn vûäng vïì xậ hưåi. Àïí àẩt mc
tiïu trïn, trûúác hïët vâ trïn hïët phẫi nïu
cao vai trô ca con ngûúâi vúái tû ca
ách lâ ch
thïí tđch cûåc ca quấ trònh tấc àưång cẫi tẩo
tûå nhiïn, biïën àưíi tûå nhiïn; lâ ch thïí, lâ
àưång lûåc cú bẫn ca tùng trûúãng kinh tïë,
àưìng thúâi lâ mc tiïu cao nhêët ca sûå phất
triïín kinh tïë - xậ hưåi. Cố thïí thêëy, quan
àiïím ca Àẫng ta hoân toân ph húåp vúái
nhû
äng tun bưë qëc tïë vïì phất triïín bïìn
vûäng, trong àố nưíi lïn tû tûúãng lêëy con
ngûúâi lâ trung têm ca sûå phất triïín; àấp
ûáng ngây câng àêìy à hún nhu cêìu vêåt
chêët vâ tinh thêìn ca mổi têìng lúáp nhên
dên nhû mưåt ngun tùỉc nhêët quấn trong
mổi giai àoẩn phất triïín.

61
VAI TRÔ CA CON NGÛÚÂI TRONG SÛÅ PHẤT TRIÏÍN
(6) Hưì Chđ Minh. Toân têåp, t.4. Nxb Chđnh trõ Qëc
gia, Hâ Nưåi, 1996, tr.56.
(7) Àẫng Cưång sẫn Viïåt Nam. Vùn kiïån Àẩi hưåi àẩi
biïíu toân qëc lêìn thûá X. Nxb Chđnh trõ Qëc gia,
Hâ Nưåi, 2006, tr.77.
(8) Àẫng Cưång sẫn Viïåt Nam. Sàd., tr.178-179.