SỞ HỮU TRÍ TUỆ - LUẬT QUỐC TẾ VỀ SỞ HỮU TRÍ TUỆ - 4 ppt

Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
40

“nguyên đơn có thể được yêu cầu cung cấp thông tin khác cần thiết cho việc xác định
hàng hoá có liên quan”.
Điều 44 cho phép dành cho các cơ quan xét xử quyền “ra lệnh cho một bên chấm
dứt hành vi xâm phạm nhằm, ngoài các mục đích khác, ngăn chặn hàng hoá nhập khẩu
xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vào lưu thông trong các kênh thương mại nằm trong lãnh
thổ của mình”
Điều 45.1 quy định rằng các cơ quan xét xử phải có quyền ra lệnh “buộc người
xâm phạm phải trả cho chủ thể quyền khoản đền bù thoả đáng để bồi thường cho những
thiệt hại mà chủ thể quyền sở hữu trí tuệ đã phải gánh chịu do hành vi xâm phạm của
người thực hiện hành vi xâm phạm quyền khi đã biết hoặc có cơ sở để biết điều đó.”
Nhằm ngăn chặn một cách hữu hiệu hành vi xâm phạm quyền, Điều 46 cho phép
các thành viên quy định thẩm quyền cho các cơ quan xét xử “để ra lệnh, mà không có bồi
thường dưới hình thức bất kỳ, buộc những hàng hoá xâm phạm quyền do các cơ quan đó
phát hiện phải bị xử lý bên ngoài các kênh thương mại theo cách thức tránh gây thiệt hại
bất kỳ cho chủ thể quyền”. Nếu hiến pháp hiện hành có quy định thì hàng hoá xâm phạm
quyền có thể bị tiêu huỷ. Một thẩm quyề
n bổ sung được quy định cho các cơ quan xét xử
là thẩm quyền “ra lệnh buộc xử lý các vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để
sản xuất hàng hoá xâm phạm quyền bên ngoài các các kênh thương mại theo cách thức
nhằm giảm đến mức tối thiểu nguy cơ tiếp diễn hành vi xâm phạm quyền”. Khi xem xét
các yêu cầu xử lý hoặc tiêu huỷ hàng hoá xâm phạm quyền và phương tiện được sử d
ụng
để sản xuất hàng hoá xâm phạm quyền, các cơ quan xét xử phải chú ý đến “sự cần thiết
phải có tính tương xứng giữa các biện pháp chế tài và mức độ nghiêm trọng của hành vi
xâm phạm quyền cũng như phải chú ý đến lợi ích của các bên thứ ba.” Đối với hàng hoá
giả mạo nhãn hiệu, Điều 46 quy định rằng “trừ những trường hợp ngoại lệ, việc đơn thu
ần
loại bỏ nhãn hiệu gắn trên hàng hoá một cách bất hợp pháp không đủ để cho phép hàng

hoá đó được đưa vào lưu thông trong các kênh thương mại”.
Một sự phát triển đặc biệt hữu ích là thẩm quyền được quy định theo Điều 47 “để
ra lệnh buộc người xâm phạm phải thông tin cho chủ thể quyền biết về những người tham
gia vào việc sản xuất và phân phối hàng hoá hoặc dịch vụ xâm ph
ạm quyền và về các
kênh phân phối của những người đó”. Điều 47 khuyến nghị không thực hiện thẩm quyền
này trong trường hợp điều đó là “không tương xứng với mức độ nghiêm trọng của hành vi
xâm phạm quyền”.
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
41

Trong trường hợp “các biện pháp thực thi bị lạm dụng”, Điều 48.1 quy định rằng
các cơ quan xét xử phải có quyền ra lệnh buộc bên “đã đưa ra yêu cầu thực hiện các biện
pháp chế tài” phải “bồi thường một cách thoả đáng cho những thiệt hại do sự lạm dụng đó
gây ra” cho bên đã bị áp dụng các biện pháp đó hoặc bị hạn chế một cách sai trái. Điề
u
48.1 cũng quy định rằng nguyên đơn phải trả cho bị đơn “các khoản chi phí đại diện thích
hợp”.
(b) Các chế tài hình sự
Điều 61 quy định rằng các Thành viên phải quy định các thủ tục và hình phạt hình
sự “để áp dụng ít nhất đối với các trường hợp cố ý giả mạo nhãn hiệu hoặc sao chép lậu
với quy mô thương mại”. Các hình phạt hình sự được liệt kê tại Điều này là: “phạ
t tù
và/hoặc phạt tiền đủ để ngăn ngừa hành vi xâm phạm quyền, tương ứng với mức phạt
được áp dụng cho các tội phạm có mức độ nghiêm trọng tương đương”. Ngoài ra, trong
những trường hợp thích hợp, Điều 61 quy định về việc “bắt giữ, tịch thu và tiêu huỷ hàng
hoá xâm phạm quyền và vật liệu và các phương tiện bất kỳ chủ yếu được sử dụ
ng để thực
hiện hành vi phạm tội”. Điều 61 cũng quy định các thủ tục và chế tài hình sự được áp
dụng trong các trường hợp xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ khác, “đặc biệt là trường hợp

cố ý xâm phạm và xâm phạm với quy mô thương mại”.
(c) Các biện pháp kiểm soát biên giới
Một sự đổi mới quan trọng của Hiệp định TRIPS là việc các thành viên WTO phải
quy định và thi hành các biện pháp ki
ểm soát biên giới để bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.
Trên cơ sở mối quan ngại về hoạt động thương mại hàng giả mạo và hàng sao chép lậu đã
thúc đẩy sự quan tâm của GATT đến vấn đề bảo hộ sở hữu trí tuệ, có lẽ mọi người đều
cho rằng các kiến trúc sư soạn thảo Hiệp định TRIPS sẽ trông cậy vào sự hỗ trợ c
ủa các
cơ quan hải quan để ngăn chặn hoạt động thương mại này. Mục 4 Phần III thiết lập một
cơ chế đình chỉ việc đưa vào lưu thông hàng hoá bị nghi ngờ là giả mạo nhãn hiệu hoặc
hàng hoá sao chép lậu. Việc đình chỉ thông quan có thể được thực hiện trên cơ sở đơn yêu
cầu của chủ thể quyền hoặc do các cơ quan kiểm soát biên giới chủ
động thực hiện.
Điều 51 yêu cầu các Thành viên phải
ban hành và thực hiện các thủ tục cho phép chủ thể quyền, khi có những căn cứ
hợp lý để nghi ngờ rằng việc nhập khẩu các hàng hoá mang nhãn hiệu giả mạo
hoặc hàng hoá sao chép lậu có thể xảy ra, được đệ đơn cho các cơ quan hành chính
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
42

hoặc cơ quan xét xử có thẩm quyền yêu cầu các cơ quan hải quan đình chỉ thông
quan để ngăn chặn hàng hoá đó vào lưu thông tự do.
Theo như chú thích của quy định này, thuật ngữ “hàng hoá giả mạo nhãn hiệu”
được định nghĩa là “hàng hoá bất kỳ, kể cả bao bì, mang nhãn hiệu trùng với nhãn hiệu đã
được đăng ký hợp pháp cho hàng hoá đó hoặc không thể phân biệt với nhãn hiệu đó về
những khía cạnh cơ
bản, mà không được phép và do vậy xâm phạm quyền của chủ sở hữu
nhãn hiệu đó theo luật của nước nhập khẩu”. Thuật ngữ “hàng hóa sao chép lậu” được
định nghĩa là “hàng hoá bất kỳ là bản sao được làm ra mà không có sự đồng ý của người

nắm giữ quyền hoặc người được phép của người nắm giữ quyền ở nước sản xuất, và hàng
hoá đó được làm ra trực tiế
p hoặc gián tiếp từ một sản phẩm mà việc làm ra bản sao sản
phẩm đó cấu thành hành vi xâm phạm quyền tác giả hoặc quyền liên quan theo luật của
nước nhập khẩu.”
Ngoài việc đình chỉ thông quan hàng hoá bị nghi ngờ giả mạo nhãn hiệu hoặc hàng
hoá sao chép lậu, Điều 51 còn quy định rằng biện pháp đình chỉ thông quan cũng có thể
được áp dụng đối với hành vi xâm phạm các quyền sở h
ữu trí tuệ khác.
Một sự đổi mới đặc biệt hữu ích trong quy định về kiểm soát biên giới là thẩm
quyền được trao theo Điều 57 cho phép các Thành viên quy định cho các cơ quan có thẩm
quyền, đối với vụ việc được phán quyết thuận theo yêu cầu của chủ thể quyền, quyền
thông báo cho chủ thể quyền biết về “tên và địa chỉ của người gửi hàng, người nhập khẩu
và ng
ười nhập khẩu theo uỷ thác và về số lượng của hàng hoá đó”. Điều này sẽ hỗ trợ một
cách rõ ràng cho chủ thể quyền trong việc tiếp tục điều tra để phát hiện ra những người
khác có liên quan đến hàng giả mạo và hàng sao chép lậu.
Điều 58 dự tính rằng các Thành viên có thể cho phép các cơ quan có thẩm quyền
chủ động hành động trong việc đình chỉ thông quan hàng hoá nếu họ có được nh
ững
chứng cứ hiển nhiên về sự xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Trong những tình huống như
vậy, Điều này cho phép các cơ quan có thẩm quyền được “yêu cầu chủ thể quyền cung
cấp những thông tin có thể giúp họ thực hiện quyền lực đó”
Thi hành các tiêu chuẩn của Hiệp định TRIPS
Hiệp định TRIPS buộc các Nước thành viên phải ban hành pháp luật về sở hữu trí
tuệ tuân thủ các tiêu chuẩn tối thiểu được quy định trong Hiệp định. Vì Hiệp định liên
quan đến một số tiêu chuẩn được đề cập trong các điều ước về sở hữu trí tuệ đã tồn tại từ
trước, ví dụ Công ước Pari, Công ước Berne và Công ước Rome, do vậy vấn đề thi hành
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
43

các tiêu chuẩn của Hiệp định TRIPS không phải là vấn đề quá khó khăn đối với hầu hết
các nước. Sau đây là những lĩnh vực mà có thể yêu cầu phải có quy định pháp luật mới để
điều chỉnh.
Nhãn hiệu
Các yêu cầu của Hiệp định TRIPS thường sẽ đòi hỏi các nước thành viên phải mở
rộng việc kiểm tra khả năng được đăng ký của nhãn hiệu, ch
ấp nhận chế độ kiểm tra của
Hiệp định TRIPS về “có khả năng phân biệt” bổ sung cho khả năng tự phân biệt. Với một
số nước, định nghĩa về dấu hiệu có khả năng đăng ký của Hiệp định TRIPS là một lĩnh
vực then chốt của việc sửa đổi pháp luật trong nước vì đã có sự thừa nhận rộng rãi rằng
thị
trường đã mở rộng đến mức định nghĩa trước đây về “nhãn hiệu” không thể hiện đầy
đủ phạm vi các dấu hiệu phân biệt được sử dụng trong thương mại. Hiệp định TRIPS đã
đưa ra một điểm phân biệt rất hữu ích giữa bản thân một nhãn hiệu với các dấu hiệu hoặc
sự kết hợp của các dấu hiệu có thể
tạo thành một nhãn hiệu. Hiệp định TRIPS cũng chứa
đựng một tiêu chí hữu ích về khả năng nhìn thấy được bằng mắt thường đối với các dấu
hiệu có khả năng đăng ký mà có thể bao gồm các khía cạnh của bao bì, hình dạng sản
phẩm, màu sắc, âm thanh hoặc mùi vị.
Hiệp định TRIPS tiếp tục áp dụng các tiêu chuẩn cụ thể cho việc bảo hộ nhãn hiệu nổi
ti
ếng được quy định tại Công ước Pari và làm rõ cũng như bổ sung các quy định này, cụ
thể là
o bằng việc mở rộng việc bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng cho các dịch vụ,
o bằng việc quy định rằng bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng áp dụng cho các hành vi sử
dụng liên quan đến các hàng hoá hoặc dịch vụ không liên quan đến hàng hoá hoặc
dịch vụ đã đăng ký, với
điều kiện việc sử dụng nhãn hiệu như vậy có thể biểu thị
một mối quan hệ với chủ sở hữu nhãn hiệu và lợi ích của chủ sở hữu có thể bị thiệt

hại.
o bằng việc yêu cầu rằng trong quá trình xác định một nhãn hiệu có nổi tiếng hay
không, phải tính đến sự biết đến nhãn hiệu của bộ phận công chúng có liên quan,
trong
đó có việc biết đến nhãn hiệu do kết quả của hoạt động quảng cáo nhãn hiệu.
Sáng chế
Đối với hầu hết các nước phát triển, các nghĩa vụ liên quan đến sáng chế của Hiệp
định TRIPS chủ yếu đòi hỏi:
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
44

o kéo dài thời hạn bảo hộ sáng chế chuẩn lên 20 năm
o chuyển nghĩa vụ chứng minh trong các vụ xâm phạm độc quyền đối với sáng chế
về quy trình, với điều kiện toà án phải tính đến các lợi ích hợp pháp của bị đơn
trong việc bảo vệ bí mật kinh doanh và bí mật sản xuất
o áp dụng các quy định của Điều 31 về li-xăng cưỡ
ng bức, đặc biệt yêu cầu đối với
toà án trong việc xác định người nộp đơn yêu cầu cấp li-xăng cưỡng bức đã nỗ lực
trong một thời hạn hợp lý để được chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế cho phép
khai thác sáng chế với những điều khoản và điều kiện hợp lý.
Đối với một số nước đang phát triể
n, việc mở rộng phạm vi bảo hộ tới các quy trình
cũng như các sản phẩm đòi hỏi những thay đổi đáng kể về luật pháp.
Bằng độc quyền sáng chế, Quyền đối với giống cây trồng và sáng chế về công nghệ
sinh học
Điều 27.3(b) Hiệp định TRIPS yêu cầu rằng “các Thành viên phải bảo hộ giống
cây trồng hoặc theo bằng độc quyền sáng chế ho
ặc theo một hệ thống riêng hữu hiệu hoặc
theo hệ thống kết hợp cả hai”. Điều này cũng quy định rằng “các quy định của khoản này
phải được rà soát lại sau 4 năm kể từ ngày Hiệp định WTO bắt đầu có hiệu lực”. Theo sự

rà soát được bắt đầu vào năm 1999, đã có một sự tranh cãi sôi nổi về nội dung của các hệ
thống riêng có thể tuân thủ
Điều 27.3(b).
Vì không có quy định nào của Hiệp định TRIPS dẫn chiếu đến Công ước quốc tế
về bảo hộ giống cây trồng mới (Công ước UPOV), cần cân nhắc đến sự chậm trễ trong
việc thiết lập một hệ thống riêng. Hơn nữa, các yếu tố then chốt cho việc phát triển hệ
thống riêng là không rõ ràng hoặc không được xác định. Trước hết, có thể có nhiều cách
thứ
c xác định thuật ngữ giống cây trồng. Để được bảo hộ theo hệ thống quyền của nhà tạo
giống cây trồng truyền thống (PBR), giống cây trồng phải đáp ứng tiêu chuẩn về tính
khác biệt, tính đồng nhất và tính ổn định (DUS). Có ý kiến đề xuất rằng “tính đồng nhất”
và “tính ổn định” có thể được thay thế bằng tiêu chuẩn về khả năng nhận dạng, cho phép
g
ộp các quần thể cây trồng mà không đồng nhất hơn, nhờ vậy quan tâm được đến lợi ích
của các cộng đồng bản địa. Phạm vi bảo hộ có thể chỉ giới hạn ở các bộ phận nhân giống
của cây hoặc có thể được mở rộng để bao gồm cả các vật liệu thu hoạch.
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
45

Thứ hai, Hiệp định TRIPS không cấm phát triển các hệ thống bảo hộ bổ sung, cũng
không cấm bảo hộ đối tượng bổ sung để bảo vệ các hệ thống tri thức bản địa và các đổi
mới không chính thống, cũng như để ngăn ngừa sự chiếm đoạt bất hợp pháp.
Việc soạn thảo và thông qua Hiệp định TRIPS ban đầu về cơ bản không có sự
tham gia tích cực của các nước đang phát triển. Quan điểm đàm phán chính của các nước
đang phát triển trong suốt Vòng Uruguay là vấn đề về sự phù hợp của sở hữu trí tuệ với
GATT, đặc biệt là vì WIPO đã được thành lập với tư cách là một cơ quan chuyên môn về
sở hữu trí tuệ của Liên hợp quốc. Sự không tham gia của các nước đang phát triển trong
việc giải quyết các nội dung c
ủa Hiệp định TRIPS trong Vòng đàm phán Uruguay đã
được khắc phục bằng việc tham gia tích cực của họ trong tiến trình rà soát. Hàng loạt các

nhóm nước đang phát triển theo khu vực đã tổ chức các cuộc họp để thoả thuận với nhau
về quan điểm đàm phán chung đối với việc rà soát Hiệp định TRIPS cũng như Công ước
về đa dạng sinh học.
Một Thông báo do Kenya gửi WTO thay mặt cho Nhóm châu Phi hỗ
trợ các nội
dung chuẩn bị cho Hội nghị Bộ trưởng năm 1999 đã chỉ ra rằng vì hạn chót để các nước
đang phát triển thực hiện các nghĩa vụ của Hiệp định TRIPS là tháng 1 năm 2000 nên việc
rà soát sẽ được thực hiện trước khi các nước đang phát triển thực thi nghĩa vụ của mình.
Vì các nước đang phát triển có thể không có đủ kinh nghiệm về sự vận hành của Hiệ
p
định nên họ có thể không có cơ hội từ trước để tiến hành các nghiên cứu đánh giá tác
động của việc thực hiện Hiệp định này.
Hơn nữa, Thông báo này cũng chỉ ra rằng việc rà soát cần lường trước tác động
của các tranh cãi tại những diễn đàn có liên quan khác như CBD, UPOV, FAO, Thoả
thuận quốc tế về các nguồn gen thực vật (International Undertaking on Plant Genetic
Resources) và sự phát triển luật mẫu của OAU về
quyền của cộng đồng và kiểm soát việc
tiếp cận nguồn sinh học. Các nước đang phát triển cũng đề xuất cho phép kéo dài thêm 5
năm trước khi rà soát Điều 27.3(b).
Nhóm các nước châu Phi đã đề xuất rằng “sau câu về bảo hộ giống cây trồng nêu
trong Điều 27.3(b), cần chèn vào một chú thích tuyên bố rằng luật riêng bất kỳ về bảo hộ
giống cây trồng đều có thể quy định:
(i) việc bảo hộ các kết quả đổi mới của các cộng đồng nông dân bản địa và địa
phương, phù hợp với Công ước về đa dạng sinh học và Thoả thuận quốc tế về
nguồn gen thực vật;
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
46

(ii) sự tiếp tục của các thực tiễn nông nghiệp truyền thống, trong đó có quyền giữ
lại, trao đổi và giữ hạt giống và bán sản phẩm thu hoạch;

(iii) ngăn cản quyền hoặc thực tiễn phản cạnh tranh, những hoạt động sẽ đe doạ
quyền được tiếp cận lương thực của người dân ở các nước đang phát triển, như
được phép theo Đ
iều 31 của Hiệp định TRIPS.”
Vào ngày 4 tháng 10 năm 1999, Bolivia, Columbia, Ecuador, Nicaragua và Pêru
đã có đề xuất cụ thể rằng Hội nghị Bộ trưởng Seattle giao nhiệm vụ trong khuôn khổ
Vòng đàm phán
(a) phối hợp với các tổ chức quốc tế có liên quan khác, tiến hành nghiên cứu để
đưa ra các khuyến nghị về các cách thức phù hợp nhất để công nhận và bảo vệ
tri thức truyền thống dưới danh nghĩa là một đối tượng của quyền sở hữu trí
tuệ.
(b) Trên cơ sở các khuyến nghị nêu trên, khởi xướng các cuộc đàm phán nhằm
thiết lập một khuôn khổ pháp lý đa phương cho phép bảo hộ có hiệu quả đối
với các hình thức diễn đạt và biểu hiện của tri thức truyền thống.
(c) Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý được dự kiến nêu tại điểm (b) trên đây
để cuối
cùng sẽ đưa vào thành một phần kết quả của vòng đàm phán thương mại này.
Thông báo ngày 6 tháng 8 năm 1999 của Venezuela đề xuất rằng Hội nghị Bộ
trưởng Seattle nên xem xét việc thiết lập “một hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ - trên cơ sở
bắt buộc trong khuôn khổ Hiệp định TRIPS - với một nội dung mang tính đạo đức và kinh
tế áp dụng cho tri thức truyền th
ống của các cộng đồng bản địa và địa phương, cùng với
việc thừa nhận nhu cầu xác định rõ các quyền của các chủ thể quyền tập thể".
Như được giải thích tại các tài liệu khác, Hội đồng TRIPS hiện đang xem xét một
số đề xuất về việc xác định các phương án lựa chọn về hệ thống riêng theo Điều 27.3(b).
Nhiệm vụ nghiên cứu để
đưa tri thức truyền thống vào chế định sở hữu trí tuệ được
chuyển giao cho WIPO.
Quyền tác giả và quyền liên quan
Các nghĩa vụ về quyền tác giả của Hiệp định TRIPS không đưa ra các nghĩa vụ thi

hành đặc biệt khó khăn đối với các Nước thành viên vì hầu như chỉ yêu cầu việc thực hiện
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
47

các nghĩa vụ mà các Nước thành viên đã chấp nhận theo Công ước Berne. Các nghĩa vụ
mới cơ bản đối với các Nước thành viên là:
o Bảo hộ chương trình máy tính như các tác phẩm văn học;
o Dành quyền cho những người biểu diễn có “khả năng ngăn cản” việc ghi âm trái
phép các chương trình biểu diễn của họ và làm bản sao các bản ghi âm hoặc phát
sóng trái phép âm thanh các buổi biểu diễn trực tiếp củ
a họ.
Thiết kế bố trí (Topographies) mạch tích hợp
Đối với hầu hết các nước đang phát triển, các nghĩa vụ nêu trong các Điều từ 35
đến 37 về bảo hộ thiết kế bố trí mạch tích hợp đòi hỏi phải ban hành các quy định pháp
luật mới. Chưa có nhiều mối quan tâm từ các quốc gia sản xuất mạch tích hợp về việc ban
hành các quy định pháp luật mới này.
Bảo h
ộ thông tin bí mật
Ở hầu hết các nước theo hệ thống luật án lệ, pháp luật và các nguyên tắc luật chung
đủ để thi hành các nghĩa vụ theo Điều 39 Hiệp định TRIPS về bảo hộ dữ liệu bí mật. Tuy
nhiên, cần phải xây dựng một số quy định pháp luật để bảo hộ dữ liệu thử nghiệm liên
quan đến dược phẩm và các hoá chất nông nghiệp và thú y.
Kiểm soát các hoạt động ph
ản cạnh tranh trong các li-xăng theo hợp đồng (Điều 40)
Điều 40.2 Hiệp định TRIPS cho phép các nước thành viên ngăn cấm hoặc kiểm
soát các hoạt động li-xăng gắn liền với quyền sở hữu trí tuệ có tác động bất lợi đến hoạt
động cạnh tranh trên thị trường có liên quan. Điều này tạo cơ hội cho các nước áp dụng
các biện pháp loại bỏ các hoạt động phản cạnh tranh b
ằng các biện pháp theo luật cạnh
tranh hoặc trong các quy định pháp luật về chuyển giao công nghệ.

5. Nguyên tắc song phương trong vấn đề sở hữu trí tuệ
Giới thiệu
Một điều rõ ràng là trong mọi giai đoạn đàm phán Hiệp định TRIPS, những người
tham gia đàm phán chính (Hoa Kỳ, EC và Nhật Bản) cho rằng Hiệp định TRIPS chỉ quy
định những nghĩa vụ tối thiểu. Hiệp định TRIPS dành cho các Thành viên quyền tự
quyết
trong việc thực hiện “sự bảo hộ có phạm vi rộng hơn” so với các tiêu chuẩn bảo hộ theo
quy định Hiệp định TRIPS (xem Điều 1.1.). Hiệp định TRIPS cũng cho phép các thành
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
48

viên quy định một cách cụ thể một số tiêu chuẩn được lựa chọn trong số các tiêu chuẩn
hoặc lựa chọn khi chấp nhận các tiêu chuẩn (các tiêu chuẩn được tạo ra theo sự lựa chọn).
Vì vậy, Điều 27.3 cho phép các thành viên quy định một cách cụ thể các tiêu chuẩn về
khả năng cấp bằng độc quyền sáng chế bằng việc loại trừ một số đối tượng không
được
cấp bằng độc quyền sáng chế và Điều 27.3(b) cho phép các thành viên quyền lựa chọn
cách thức bảo hộ giống cây trồng. Các quy định chuyển tiếp nêu tại Điều 65 và 66 dành
quyền cho các nước đang phát triển, các nước vốn có nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
và các nước kém phát triển quyết định thời điểm thông qua và thi hành các tiêu chuẩn của
Hiệp định TRIPS.
Một thoả thuận song phươ
ng mà
(a) đòi hỏi một Thành viên phải thi hành một tiêu chuẩn có phạm vi rộng hơn; hoặc
(b) loại bỏ quyền lựa chọn của một Thành viên theo tiêu chuẩn của Hiệp định
TRIPS,
được coi là có tiêu chuẩn cao hơn TRIPS. Các hiệp ước song phương cũng quy định
những tiêu chuẩn về những vấn đề mà Hiệp định TRIPS không giải quyết (ví dụ, việc
nhân bản trong luật bản quyền có bao gồm việc sao tạ
m thời hay không) và do đó hoàn

toàn không phải là cao hơn TRIPS.
Để giảm chi phí cho việc thực hiện nguyên tắc song phương, Hoa Kỳ đã phát triển
một số mô hình hoặc nguyên mẫu của các hiệp ước song phương mà nước này mong
muốn ký kết với các nước khác.
Hiệp định Thương mại tự do Hoa Kỳ - Jordan
Hiệp định Thương mại tự do Hoa Kỳ - Jordan là một ví dụ khác về hiệp định mẫu
theo dạng này. Đây là m
ột hiệp định có phạm vi điều chỉnh rộng, bao gồm các quy định
liên quan đến thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ, môi trường
và lao động, thương mại điện tử và mua sắm chính phủ. Trái với các quy định tương đối
mềm dẻo về môi trường và lao động (ví dụ mỗi Bên “phải cố gắng bảo đảm” rằng các tiêu
chuẩn về
lao động của mình phù hợp với các chuẩn mực quốc tế (Điều 6.3), các quy định
về sở hữu trí tuệ dài và chi tiết hơn. Những nội dung cao hơn tiêu chuẩn của Hiệp định
TRIPS trong Hiệp định thương mại tự do Hoa Kỳ - Jordan bao gồm:
• Yêu cầu mỗi Bên phải thi hành Công ước UPOV và Jordan phải gia nhập Công
ước UPOV trong vòng 12 tháng;
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
49

• Dành cho tác giả, người biểu diễn và nhà sản xuất bản ghi âm độc quyền nhập
khẩu;
• Quy định việc sử dụng phần mềm máy tính của chính phủ;
• Thu hẹp các căn cứ loại trừ khả năng cấp bằng độc quyền sáng chế (về cơ bản
loại bỏ các căn cứ loại trừ theo Điều 27.3(b));
• Quy định li-xă
ng cưỡng bức được soạn lại, giới hạn việc sử dụng li-xăng cưỡng
bức trong những trường hợp cụ thể hơn so với quy định của Hiệp định TRIPS,
đặt ra các điều kiện cho việc sử dụng li-xăng cưỡng bức. (Các trường hợp cụ thể
này là nhằm xử lý các hành động phản cạnh tranh, sử dụng vì mục đích công

cộng phi thươ
ng mại, các tình huống khẩn cấp quốc gia và các trường hợp khẩn
cấp khác, và vì lý do không đáp ứng yêu cầu về việc sử dụng); và
• Nghĩa vụ quy định kéo dài thời hạn bảo hộ sáng chế để đền bù cho chủ sở hữu
bằng độc quyền sáng chế vì những chậm trễ do pháp luật gây ra đối với khả
năng khai thác độc quyền đối với sáng chế.
Có mộ
t số khía cạnh quan trọng khác khiến hiệp định này trở thành có tiêu chuẩn
cao hơn Hiệp định TRIPS hoặc tạo ra bước phát triển về quyền sở hữu trí tuệ vượt ra khỏi
phạm vi của Hiệp định TRIPS. Nhìn chung, rõ ràng là Hoa Kỳ đã thiết lập một hiệp định
mẫu giải quyết được các vấn đề đã nhìn thấy trước từ Hiệp định TRIPS hoặc giải quyết
được một số vấn đề không rõ ràng của Hiệp định TRIPS. Theo đó, ví dụ Điều 39.3 Hiệp
định TRIPS yêu cầu các Thành viên phải bảo hộ dữ liệu được nộp trong đơn xin phép
tiếp thị dược phẩm hoặc sản phẩm hoá nông chứa “các hoá chất mới”, đã để ngỏ vấn đề
thế nào là một hoá chất mới, trong khi đó Hiệp định thương mại tự do Hoa Kỳ - Jordan
quy
định rằng độc quyền đối với hoá chất mới bao gồm cả “độc quyền đối với các dạng
sử dụng mới của một hoá chất đã biết trong thời hạn 3 năm”.
Tác động của nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN) đối với nguyên tắc song phương
Nguyên tắc MFN từng là một nguyên tắc then chốt điều chỉnh các quan hệ thương
m
ại giữa các quốc gia, đặc biệt là trong khuôn khổ của GATT. Hiệp định TRIPS quy định
về nguyên tắc này tại Điều 4. Theo nội dung của điều này, trường hợp một Thành viên
của TRIPS dành “một sự ưu tiên, chiếu cố, đặc quyền hoặc sự miễn trừ bất kỳ” cho công
dân của nước bất kỳ khác (tức là nước này không nhất thiết phải là thành viên của Hiệp
định TRIPS) thì cũng ph
ải dành sự ưu đãi tương tự cho công dân của các thành viên khác
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
50

của Hiệp định TRIPS. Việc áp dụng nguyên tắc này được hạn chế (ví dụ, không được áp
dụng cho các thoả thuận quốc tế (như thoả thuận song phương về sở hữu trí tuệ) có hiệu
lực trước khi Hiệp định WTO có hiệu lực (trừ các thoả thuận tạo ra sự phân biệt đối xử
tuỳ tiện hoặc bất hợp lý đối với công dân của các Thành viên khác)).
Tác động l
ớn của nguyên tắc MFN là cân bằng việc dành các đặc quyền và ưu đãi
giữa các thành viên của một nhóm các quốc gia có quan hệ thương mại được điều chỉnh
theo nguyên tắc này. Trong trường hợp Hiệp định TRIPS, nguyên tắc MFN đã được soạn
thảo theo cách khiến cho nguyên tắc này được áp dụng theo một cách thức tương đối
không hạn chế. Ví dụ, điều khoản này không tương đương với Điề
u XXIV. Mỗi khi các
nước đang phát triển là thành viên WTO ký kết một thoả thuận quốc tế, bất kể là song
phương hay đa phương, theo đó dành sự ưu đãi nhiều hơn so với Hiệp định TRIPS cho
một quốc gia khác thì sẽ dẫn đến việc nguyên tắc MFN sẽ buộc các nước đang phát triển
này phải dành những sự ưu đãi đó cho tất cả các thành viên WTO (tuỳ thuộc vào việc đáp
ứng các điều kiện quy định tại Điều 4).
Điều này có nghĩa là nguyên tắc MFN trong Hiệp định TRIPS khi được kết hợp
với các thoả thuận song phương sẽ làm lợi cho hai nhà xuất khẩu sở hữu trí tuệ hàng đầu
thế giới, đó là Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu. Một khi Hoa Kỳ đàm phán một hiệp định
với một thành viên WTO là nước đang phát triển, nguyên tắc MFN đảm bảo rằng EU sẽ
được hưởng lợi từ các tiêu chuẩn mà Hoa Kỳ đạt được. Cũng như vậy trong trường hợp
EU đạt được các lợi ích từ một thoả thuận song phương liên quan tới sở hữu trí tuệ. Ngoài
ra, điều này cũng đúng trong trường hợp Hoa Kỳ và EU đàm phán với nhau các thoả
thuận song phương chứa đựng các tiêu chuẩn cao hơn TRIPS, những tiêu chuẩn này sẽ trở
thành những mục tiêu thực tiễ
n của các tiêu chuẩn tối thiểu mới mà vòng đàm phán
thương mại bất kỳ của WTO trong tương lai sẽ phải đạt được.
Điểm then chốt là nguyên tắc MFN khi được kết hợp với nguyên tắc song phương
về sở hữu trí tuệ sẽ có tác dụng mở rộng và thiết lập các tiêu chuẩn tối thiểu mới về sở
hữu trí tuệ nhanh hơn.

Tài liệu tham khảo
Abbott, Frederick M., Thomas Cottier, Francis Gurry,
The International Intellectual
Property System, Commentary and Materials, Kluwer Law International, 1999.
Antons, C. M. Blakeney và C. Heath, Intellectual Property Harmonisation Within
ASEAN and APEC, The Hague: Kluwer Law International, 2004.
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
51

Battiste, Marie, Protecting Indigenous Knowledge And Heritage: A Global Challenge,
Saskatoon: Purich Pub., 2000.
Black, Trevor, Intellectual Property In The Digital Era, London: Sweet & Maxwell,
2002.
Blakeney, M Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights: A Concise Guide to
the TRIPS Agreement, Sweet & Maxwell, London, 1996
Cooper Dreyfuss, Rochelle & Zimmerman, Diane Leenheer & First, Harry, Expanding
The Boundaries Of Intellectual Property : Innovation Policy For The Knowledge Society,
Oxford ; New York : Oxford University Press, 2001.
Correa, Carlos M. Abdulqawi A. Yusuf eds, Intellectual Property and International
Trade: The TRIPS Agreement, Kluwer Law International, London, Boston, 1998
D’Amato, Anthony and Doris E. Long eds, International Intellectual Property Law,
Kluwer Law International, London; Boston, 2001
Doern, G. Bruce, Global Change And Intellectual Property Agencies: An Institutional
Perspective, London: Pinter, 1999.
Drahos, Peter and Mayne, Ruth, Global Intellectual Property Rights: Knowledge, Access
& Development, Macmillan 2001.
Endeshaw Assafa, Intellectual property policy for non-industrial countries Aldershot:
Dartmouth 1996.
Ficsor, Mihály, The Law Of Copyright And The Internet: The 1996 WIPO Treaties, Their
Interpretation And Implementation, Oxford University Press, 2002.

Gervais Daniel, The TRIPS Agreement: Drafting History and Analysis, Sweet & Maxwell,
London, 1998.
Goldstein, Paul, International Intellectual Property Law: Cases and Materials, New
York: Foundation Press, 2001
Heath, Christopher, Intellectual Property In The Digital Age: Challenges For Asia, The
Hague; Boston: Kluwer Law International, 2001.
Ilardi, A and M. Blakeney, International Encyclopaedia of Intellectual Property Treaties
Oxford: Oxford University Press 2004.
Letterman, G. Gregory, Basics Of International Intellectual Property Law, Ardsley, N.Y.:
Transnational Publishers, 2001.
Bản dịch này do Chương trình hợp tác EC-ASEAN về sở hữu trí tuệ (ECAP II) cung cấp
52

Maskus Keith E., Intellectual Property Rights in the Global Economy, Washington, D.C.
Institute for International Economics, 2000.
May, Christopher and Sell, Susan, A Critical International History of Intellectual
Property Rights, Lynne Rienner Publishers 2005.
Nolff, Markus, Trips, PCT, And Global Patent Procurement, London: Kluwer Law
International, 2001.
Petersmann, Ernst-Ulrich and Harrison, James eds., Reforming the World Trading System:
Legitimacy, Efficiency and Democratic Governance, Oxford University Press, 2005.
Primo Braga, Carlos A, Intellectual Property Rights And Economic Development.
Washington, D.C.: World Bank, 2000.
Reinbothe, Jorg, The WIPO Treaties 1996: The WIPO Copyright Treaty And The WIPO
Performances And Phonograms Treaty, London: Butterworths, 2002.
Sell Susan, Private Power, Public Law: The Globalization of Intellectual Property Rights,
Cambridge University Press, May 2003
WIPO, Guide To Intellectual Property Worldwide, Geneva: WIPO, 2000.