tổng quan về hệ thống điều khiển và giám sát các hệ thống chiếu sáng công cộng

1

LI CM N


Trc tiên, Tôi xin gi li cm n chân thành ti PGS. TS Nguyn Vn c
đư tn tình hng dn, góp ý và đng viên tôi trong quá trình thc hin lun vn tt
nghip này.
Tôi xin chân thành cm n các thy cô giáo Vin i hc M Hà Ni ậ Khoa
ào to Sau đi hc, Trng i hc Bách Khoa Hà Ni các đng nghip trong V
Khoa hc và Công ngh, các chuyên gia trong B Công Thng, Công ty TNHH
mt thành viên Chiu sáng và Thit b đô th Hapulico, Công ty C phn đin t
chuyên dng Hanel đư giúp đ, to điu kin cung cp các d liu cn thit cho
vic nghiên cu thc hin lun vn.
Nhng li cm n sau cùng xin dành cho ba m, v các em trong gia đình đư
ht lòng quan tâm và to điu kin tt nht đ tôi hoàn thành đc lun vn tt
nghip này.




2


MC LC
M U 7
CHNG 1: CÁC KHÁI NIM C BN VÀ NHNG NGUN SÁNG NHÂN
TO THÔNG DNG 9
1.1 Khái nim c bn vƠ các đi lng đo ánh sáng 9
1.1.1 Bn cht sóng - ht ca ánh sáng 9
1.1.2 Ngun sáng t nhiên và quang ph liên tc 10

1.1.3 Ngun sáng nhân to và quang ph vch 10
1.1.4 Các đi lng c bn đo ánh sáng 10
1.2 Mt s hin tng phát sáng vƠ phm vi ng dng trong chiu sáng nhơn to 13
1.2.1 Hin tung phát sáng do nung nóng 13
1.2.2 Hin tung phát sáng do phóng đin 14
1.2.3 Hin tng phát sáng hunh quang 15
1.2.4 Hin tng phát sáng lân quang 16
1.2.5 Hin tng phát sáng th cp 17
1.3 Các loi ngun sáng nhơn to thông dng 17
1.3.1 Bóng đèn nung sáng: (èn si đt) 17
1.3.2 Bóng đèn hunh quang 20
1.3.3 Bóng đèn phóng đin cung đ cao (HID) 22
1.3.4 èn phát sáng quang đin (LED: Lighting Emitting Diode) 23
1.3.5 èn Sulfua 23
CHNG 2: TNG QUAN V H THNG IU KHIN VÀ GIÁM SÁT CÁC
H THNG CHIU SÁNG CÔNG CNG 24
2.1 Cu to vƠ các thông s ca b đèn chiu sáng công cng 24
2.1.1 Cu to ca b đèn chiu sáng công cng 24
2.1.2 Các thông s v quang hc ca b đèn chiu sáng công cng 26
2.1.3 Phân loi các b đèn chiu sáng công cng 28
2.2 H thng điu khin vƠ giám sát chiu sáng công cng 29
2.2.1 S đ khi h thng điu khin và giám sát chiu sáng Công cng đang s dng  Hà
Ni hin nay 30
2.2.2 T điu khin khu vc 30
2.2.3 T điu khin chiu sáng 31
2.2.4 Phòng điu khin và giám sát Trung tâm 32
CHNG 3: MÔ HÌNH H THNG IU KHIN VÀ GIÁM SÁT CHIU
SÁNG QUA MNG GSM/GPRS 34
3.1 Gii thiu v Công ngh GSM-GPRS 34
3.2 Mô hình ng dng mng GSM/GPRS trong điu khin 35

3.3 Mô hình ng dng mng GSM/GPRS trong điu khin vƠ giám sát h thng chiu
sáng đô th. 36
3.3.1 Mô hình h thng 36
3.3.2 Phn mm ng dng 37
3

3.3.3 Các yêu cu k thut 37
CHNG 4: THIT K T IU KHIN KHU VC 39
4.1 Các chc nng ca t điu khin chiu sáng khu vc 39
4.2 Các đc đim chính ca t điu khin chiu sáng khu vc 39
4.3 S đ khi ca t điu khin chiu sáng khu vc 40
4.3.1 Các phn t trong mt t chiu sáng khu vc 40
4.3.2 MODEM truyn thông GSM/GPRS 42
4.4 S đ nguyên lỦ mch điu khin trong t khu vc 45
4.4.1 Khi ngun nuôi cho mch 47
4.4.2 Khi qun lý và np c quy 48
4.4.3 Khi chp hành: iu khin các khi đng t và r le ngoài 49
4.4.4 Khi th nh SD Card 50
4.4.5 Khi truyn thông ni tip UART 50
4.4.6 Khi thi gian thc 52
4.4.7 Khi hin th: Graphic LCD 52
4.4.8 Khi Transducer 52
4.4.9 Khi vi điu khin 60
4.4.10 Mch in ca t điu khin khu vc 64
4.5 Phn mm nhúng trong vi điu khin ATMEGA128 66
4.5.1 Bù offset cho các kênh dòng và áp ca ADE7758 67
4.5.2 Cn chnh các khi đo cho ADE7758 68
4.5.3 Lu đ chng trinh chính: 70
4.5.4 Lu đ chng trình đc và gii mư lnh t MODEM 72
4.5.5 Truyn thông gia MODEM và mch điu khin 73

4.6 Kt qu 75
4.6.1 Tìm hiu, kho sát 75
4.6.2 Thc nghim 75
KT LUN 81

4

Mc lc các hình

Hình 1.
Thí nghim quang ph liên tc
Trang 10
Hình 2.
Thí nghim quang ph vch
Trang 10
Hình 3.
ng cong hiu qu ánh sáng
Trang 11
Hình 4.
Biu đ Kruithof
Trang 13
Hình 5.
Thí nghim phóng đin trong cht khí
Trang 15
Hình 6.
Phóng đin trong cht khí vi ngun đin hình Sine
Trang 15
Hình 7.
Gii thích hin tng phát sáng hunh quang
Trang 16

Hình 8.
Cu to và gin đ nng lng ca đèn si đt
Trang 17
Hình 9.
Các loi dây tóc
Trang 18
Hình 10.
Bóng đèn si đt dùng khí halogen
Trang 20
Hình 11.
Cu to bóng đèn hunh quang
Trang 20
Hình 12.
S đ đu dây và gin đ nng lng ca bóng đèn hunh
quang
Trang 21
Hình 13.
Cu to b đèn chiu sáng công cng
Trang 24
Hình 14.
Các loi tm phn quang
Trang 25
Hình 15.
Thit b mi đèn
Trang 25
Hình 16.
nh hng ca s đ b trí đèn đn h s s dng
Trang 27
Hình 17.
Góc bo v ca b đèn

Trang 27
Hình 18.
H thng điu khin và giám sát chiu sáng công cng
Trang 29
Hình 19.
S đ khi h thng điu khin và giám sát chiu sáng hin
nay ti Hà Ni
Trang 30
Hình 20.
Giao din phn mm điu khin và giám sát chiu sáng hin
nay ti Hà Ni
Trang 33
Hình 21.
Mô hình ng dng mng GSM/GPRS trong điu khin
Trang 35
Hình 22.
Mô hình h thng điu khin và giám sát chiu sáng dùng công
ngh GSM/GPRS
Trang 36
Hình 23.
S đ khi ca b điu khin khu vc
Trang 40
Hình 24.
Hình dng ca MODEM Qβ4
Trang 42
Hình 25.
S đ khi MODEM Qβ4
Trang 43
Hình 26.
S đ nguyên lý mch điu khin

Trang 46
Hình 27.
S đ nguyên lý khi ngun
Trang 47
Hình 28.
S đ nguyên lý khi qun lý và np c quy
Trang 48
Hình 29.
S đ nguyên lý khi chp hành
Trang 49
Hình 30.
S đ nguyên lý khi th nh SD Card
Trang 50
Hình 31.
S đ nguyên lý khi truyn thông ni tip
Trang 51
Hình 32.
S đ nguyên lý khi đng h thi gian thc
Trang 52
5

Hình 33.
S đ nguyên lý khi transducer
Trang 53
Hình 34.
S đ khi ca ADE7758
Trang 54
Hình 35.
Khi đo dòng đin hiu dng trong ADE7758
Trang 55

Hình 36.
Khi đo đin áp hiu dng trong ADE7758
Trang 56
Hình 37.
Khi đo đin nng hu công trong ADE7758
Trang 57
Hình 38.
Khi đo đin nng vô công trong ADE7758
Trang 58
Hình 39.
Khi đo nng lng biu kin trong ADE7758
Trang 58
Hình 40.
Gin đ liên h gia nng lng hu công, vô công và biu
kin
Trang 59
Hình 41.
S đ nguyên lý khi vi điu khin
Trang 60
Hình 42.
S đ khi ca vi điu khin ATMEGA1β8
Trang 62
Hình 43.
S đ chân ca vi điu khin ATMEGA1β8
Trang 63
Hình 44.
B trí linh kin trên bn mch in
Trang 64
Hình 45.
ng dây mt trên

Trang 65
Hình 46.
ng dây mt di
Trang 66
Hình 47.
Lu đ chng trình đc các giá tr offset dòng và áp ca
ADE7758
Trang 67
Hình 48.
Thit b cn chun công t 1 pha PTC-8125D
Trang 68
Hình 49.
Lu đ chng trình chính trên ADE7758
Trang 70
Hình 50.
Lu đ chng trình con đc và gii mư lnh t MODEM
Trang 72
Hình 51.
 th kt qu đo dòng đin ca thit b
Trang 75
Hình 52.
 th kt qu đo đin áp ca thit b
Trang 76
Hình 53.
 th kt qu đo đin nng hu công ca thit b
Trang 77
Hình 54.
 th theo dõi đin áp γ pha ca t điu khin lp trên ph
Trn Khát Chân t 0 gi ngày ββ/06/β011 đn βγh59 ngày
22/06/2011

Trang 78
Hình 55.
 th theo dõi dòng đin tiêu th ca t điu khin lp trên
ph Trn Khát Chân t 0 gi ngày ββ/06/β011 đn βγh59 ngày
22/06/2011
Trang 78
Hình 56.
 th theo dõi đin nng tiêu th ca t điu khin lp trên
ph Trn Khát Chân t 0 gi ngày ββ/06/β011 đn βγh59 ngày
22/06/2011
Trang 79
Hình 57.
 th theo dõi h s công sut ca t điu khin lp trên ph
Trn Khát Chân t 0 gi ngày ββ/06/β011 đn βγh59 ngày
22/06/2011
Trang 80
Hình 58.
Thit b điu khin khi cha lp vào t chiu sáng
Trang 83
Hình 59.
Giao din màn hình chínhca thit b điu khin
Trang 83
Hình 60.
T điu khin khu vc trên ph Trn Khát Chân, Hà Ni
Trang 84
6

Mc lc bng biu

Bng 1.

Di sóng đin t
Trang 9
Bng β.

Mt s lnh AT giao tip vi MODEM Qβ4 qua UART
Trang 44
Bng γ.

Bng kt qu đo dòng đin ca t chiu sáng
Trang 69
Bng 4.

Bng kt qu đo đin áp ca t chiu sáng
Trang 69
Bng 5.

Bng kt qu đo đin nng hu công ca t chiu sáng
Trang 69
Bng 6.

Tp lnh điu khin t MODEM v t chiu sáng
Trang 74
Bng 7.

Tp lnh tr v trung tâm t t chiu sáng v trung tâm qua
MODEM
Trang 74

7

M U

Ti Vit Nam trc đây, chiu sáng đô th đc xây dng trên c s li đèn chiu
sáng công cng đc xây dng t thi Pháp thuc, ch yu dùng bóng đèn si đt. n
nm 1975, nhng ngn đèn cao áp đu tiên đc lp đt ti khu vc qung trng Ba
ình và lng Ch tch H Chí Minh. Ngoài chiu sáng đng ph, các loi chiu sáng
khác ca đô th nh chiu sáng công viên, vn hoa, chiu sáng cnh quan các công trình
kin trúc vn hoá, lch s, th thao, chiu sáng tng đài còn rt s sài.
Hi ngh chiu sáng đô th ln th nht (4/199β) là mt mc khi đu cho s phát
trin ca ngành chiu sáng đô th Vit Nam. Thc trng chiu sáng đô th lúc đó vn còn
rt kém, lc hu so vi các đô th trong khu vc. Sau Hi ngh chiu sáng đô th toàn quc
ln th hai (1β/1995) t chc ti à Nng, cùng vi s phát trin vt bc ca nn kinh
t, lnh vc chiu sáng đô th  nc ta đư thc s hình thành và phát trin [1].
 Vai trò ca chiu sáng đô th:
Ti các nc phát trin, đin nng dùng cho chiu sáng chim t 8 đn 1γ% tng
đin nng tiêu th. H thng chiu sáng đô th bao gm nhiu thành phn khác nhau,
trong đó có th k đn chiu sáng phc v giao thông, chiu sáng các c quan chc nng
ca đô th
Chiu sáng đng ph to ra s sng đng, hp dn và tráng l cho các đô th v
đêm, góp phn nâng cao cht lng cuc sng cho ngi dân đô th, thúc đy s phát
trin thng mi và du lch. c bit, h thng chiu sáng trang trí còn to ra không khí l
hi, s khác bit v cnh quan ca các đô th trong các dp l tt và các ngày k nim ln
hoc trong thi đim din ra các hot đng chính tr, vn hóa xư hi cng nh s kin
quc t…
Do đó cn có s đánh giá chính xác và khách quan v hiu qu mà chiu sáng đem
li không ch v mt kinh t, mà còn c trên các phng din vn hóa - xư hi. Không ch
nhìn nhn nhng hiu qu trc tip trc mt, có th tính đc bng tin mà còn c hiu
qu gián tip và lâu dài mà chiu sáng đem li trong vic qung bá, thúc đy s phát trin
ca thng mi, du lch và dch v. Ch có nh vy, h thng chiu sáng đô th mi có th

phát trin và duy trì mt cách bn vng, đóng mt vai trò ngày mt xng đáng trong các
công trình h tng k thut đô th.
Hin nay  Vit Nam nhu cu điu khin và giám sát các h thng chiu sáng công
cng rt cp thit nhm đm bo cho vic điu khin chiu sáng mt cách an toàn và ti
u. Mt h thng điu khin và giám sát chiu sáng công cng cn tho mãn mt s tính
nng c bn nh sau:
 iu khin n đnh và chính xác các h thng đèn chiu sáng
8

 Có th điu khin đèn trong tng khu vc thông qua các trm điu khin
 Có th điu khin trc tip ti mi trm điu khin
 o đc và giám sát tình trng hot đng ca tng trm điu khin
 Có kh nng lu tr các thông s đo đc và điu khin trong mt thi gian dài
 Có th điu khin và giám sát riêng r tng trm hay tt c các trm ti trung tâm.
 đáp ng nhng yêu cu nh trên vic xây dng mt h thng điu khin và
giám sát phc v cho chiu sáng cho đô th, thành ph là rt phc tp và tn kém.
Cùng vi s phát trin ca công ngh vi đin t, các h vi điu khin ngày càng
tr nên nh gn, tích hp nhiu chc nng, tiêu th ít nng lng, rt phù hp cho vic
thit k ch to các modul điu khin đo đc nh gn thông minh. Bên cnh đó các công
ngh vin thông đang rt phát trin, đc bit là các công ngh truyn dn s liu tc đ
cao thông qua mng di đng nh GPRS, EDGE. Vì vy vic ng dng các công ngh vin
thông kt hp vi mt s thit b đu cui thông minh đ điu khin và giám sát là mt xu
th đang đc phát trin mnh.
 Mc tiêu ca lun vn
 Thit k, xây dng đc mt thit b có nhng chc nng chính sau:
 Nhn lnh trc tip qua bàn phím đ điu khin On/Off hai khi đng t 3 pha
công sut ln.
 Giám sát đc các thông s đin áp, dòng đin, công sut, h s công sut và đin
nng tiêu th ca tng pha.
 T đng làm vic theo lch trình lp trc.

 Có kh nng kt ni vi mt MODEM GSM/GPRS đ điu khin và giám sát t
xa










9

CHNG 1: CÁC KHÁI NIM C BN VÀ NHNG
NGUN SÁNG NHỂN TO THÔNG DNG

1.1 Khái nim c bn vƠ các đi lng đo ánh sáng
1.1.1 Bn cht sóng - ht ca ánh sáng
Ánh sáng nhìn thy, tia cc tím, tia X, sóng radio, sóng vô tuyn,…tt c đu là
nhng dng nng lng đin t đc truyn trong không gian di dng sóng, cng ging
nh các bc x đin t khác đc đc trng bi bc sóng .
Sóng đin t đc chia thành các di nh bng sau, ánh sáng mà mt ngi thy
đc là di sóng đin t hp trong khong 380nm - 780nm:
Bng 1: Di sóng đin t

( 1 µm = 10
-6
m

; 1 nm = 10
-9
m; 1 A
0
= 10
-10
m)
Theo thuyt lng t, ánh sáng còn mang bn cht ht (photon), s phát sáng ca
các vt th có th gii thích nh sau:
Mt photon b bin mt khi nó va vào và đy mt đin t vòng ngoài lên trng thái
kích thích  các qu đo xa nhân hn đó là s hp thu nng lng ánh sáng ca vt
cht.
Mt photon đc sinh ra khi đin t t trng thái kích thích chuyn sang mt qu
đo khác gn nhân hn và ti đi mt nng lng mà nguyên t b mt di dng tia
sáng mà bc sóng t l nghch vi nng lng đc truyn đi đó là s phát ra
nng lng ánh sáng ca vt cht.
Nh vy cn c vào bc sóng ta có th phân bit đc sóng ánh sáng và các dng
nng lng khác trên quang ph đin t.
T γ000 m đn 1000 m
Sóng dài (LW = long wave)
T 1000 m đn 100 m
Sóng trung (MW = medium wave)
T 100 m đn 10 m
Sóng ngn (SW = Short wave)
T 10 m đn 0,5 m
Sóng vô tuyn (FM)
T 0,5 m đn 1,0 mm
Sóng rađa
T1000 µm đn 0,78 µm
Sóng hng ngoi

T 780 nm đn γ80 nm
Ánh sáng nhìn thy
T γ80 nm đn 10 nm
Tia cc tím (tia t ngoi, UV)
T 100 A
0
đn 0,01 A
0

Tia X
T 0,01 A
0
đn 0,001 A
0

Tia , tia v tr
10

1.1.2 Ngun sáng t nhiên vƠ quang ph liên tc
Ánh sáng nhìn thy khác vi các dng bc x đin t khác  kh nng làm kích
hot võng mc ca mt ngi.
Vùng ánh sáng nhìn thy có bc sóng dao đng t γ80nm - 780nm
Thc nghim cho thy ph ca ánh sáng mt tri là di quang ph liên tc có bc sóng
thay đi t γ80nm ậ780nm.

Hình 1: Thí nghim quang ph liên tc
1.1.3 Ngun sáng nhơn to vƠ quang ph vch

Hình 2: Thí nghm quang ph vch
Ánh sáng nhân to có quang ph đt quưng (quang ph vch). Hình 2 là kt qu thí
nghim xác đnh quang ph ca mt s ngun sáng nhân to sau khi đi qua lng kính:
1.1.4 Các đi lng c bn đo ánh sáng
1.1.4.1 Góc khi
 Ký hiu góc khi: 
 n v: Sr (steradian)
11

 Ý ngha: Góc khi là góc trong không gian, đc trng cho góc nhìn (tc là t mt
đim nào đó nhìn vt th di mt góc khi). Trong k thut chiu sáng, góc khi
biu th cho không gian mà ngun sáng bc x nng lng ca nó.
1.1.4.2 Quang thông
Thông lng nng lng ca ánh sáng nhìn thy là mt khái nim có ý ngha quan
trng v mt vt lý. Tuy nhiên trong k thut chiu sáng thì khái nim này ít đc quan
tâm.

Hình 3: ng cong hiu qu ánh sáng
Gi s có hai tia sáng đn sc màu đ (=700nm) và màu vàng (=577nm) có cùng
mc nng lng tác đng đn mt ngi thì kt qu nhn đc là mt ngi cm nhn
tia màu đ tt hn màu vàng. iu này có th gii thích là do s khúc x qua mt (vai trò

là thu kính hi t) khác nhau: các tia sáng có  bé b lch nhiu và hi t trc võng
mc, các tia có  ln thì li hi t sau võng mc, ch có tia =555nm (vàng) là hi t ngay
trên võng mc. Trên c s này ta phi xây dng mt đng cong hiu qu ánh sáng V()
ca mt ngi (hình 3). ng cong 1 ng vi th giác ban ngày và đng cong β ng
vi th giác ban đêm.
Nh vy thông lng nng lng không th dùng trong k thut chiu sáng phc
v con ngi, do đó phi đa vào mt đi lng mi trong đó ngoài W() còn phi k đn
đng cong V(), đi lng này gi là quang thông.
 Ý ngha: V bn cht, quang thông cng chính là nng lng nhng  đây đn v
tính không phi bng W mà bng Lumen. ây là đi lng rt quan trng dùng
cho tính toán chiu sáng, th hin phn nng lng mà ngun sáng bc x thành
ánh sáng ra toàn b không gian xung quanh.
1.1.4.3 Cng đ sáng
 Ý ngha : Cng đ sáng là đi lng quang hc c bn, các đi lng quang hc
khác đu là đi lng dn sut xác đnh qua cng đ sáng.
 Ký hiu : I
 n v : Cd (cadela).
12

Cadela có ngha là ắngn nn”, đây là mt trong 7 đn v đo lng c bn (m, kg,
s, A, K, mol, cd)
 nh ngha Cd: Cadenla là cng đ sáng theo mt phng đư cho ca ngun phát
bc x đn sc có tn s 540.101βHz (=555mm) và cng đ nng lng theo phng
này là 1/683 W/Sr
1.1.4.4  ri
 Ký hiu : E
 n v: Lux hay Lx
Lux là đn v đo đ chiu sáng ca mt b mt.  chiu sáng duy trì trung bình là
các mc lux trung bình đo đc ti các đim khác nhau ca mt khu vc xác đnh. Mt
lux bng mt lumen trên mi mét vuông.

 Ý ngha: Th hin lng quang thông chiu đn 1 đn v din tích ca mt b mt
đc chiu sáng, nói cách khác nó chính là mt đ phân b quang thông trên b mt chiu
sáng.
1.1.4.5  trng
 Ý ngha:
 trng đc trng cho s phát sáng theo mi phng ca vt phát sáng (bao gm
ngun sáng và ánh sáng phn x ca vt đc chiu sáng).
 Ký hiu: R
 n v: Lm/m
2

1 Lm/m
2
là đ trng ca mt ngun sáng hình cu có din tích mt ngoài 1m
2
phát
ra quang thông 1 Lumen phân b đu theo mi phng.
1.1.4.6  chói
 Ý ngha:
Th hin mt đ phân b cng đ sáng phát ra t mt đn v din tích ca b mt
đó theo mt hng xác đnh đn mt ngi quan sát.
 chói ph thuc vào tính cht phn quang ca b mt và hng quan sát (không
ph thuc vào khong cách t mt đó đn đim quan sát).
 Ký hiu: L
 n v: Cd/m
2

1 Cd/m
2
là đ chói ca mt mt phng phát sáng đu có din tích 1 mβ và có

cng đ sáng 1 Cd theo phng vuông góc vi ngun đó.
1.1.4.7 Nhit đ mƠu
Nhit đ màu ca mt ngun sáng đc th hin theo thang Kelvin (K) là biu hin
màu sc ca ánh sáng do nó phát ra. Mt thanh st khi ngui có màu đen, khi nung nóng
13

đu nó rc lên ánh sáng da cam, tip tc nung nó s có màu vàng, và tip tc nung nó s
tr nên ắnóng trng”. Ti bt k thi đim nào trong quá trình nung, chúng ta có th đo
đc nhit đ ca thanh thép theo đ Kelvin (0C + β7γ) và gán giá tr đó vi màu đc
to ra.

Hình 4: Biu đ Kruithof

i vi đèn si đt, nhit đ màu chính là nhit đ bn thân nó. i vi đèn
hunh quang, đèn phóng đin (nói chung là các loi đèn không dùng si đt) thì nhit đ
màu ch là tng trng bng cách so sánh vi nhit đ tng ng ca vt đen tuyt đi b
nung nóng.
1.2 Mt s hin tng phát sáng vƠ phm vi ng dng trong chiu sáng nhơn
to
1.2.1 Hin tung phát sáng do nung nóng
Bt k vt th nào có nhit đ > 0 K đu bc x nng lng di dng sóng đin
t. Nhit đ càng cao thì cng đ ánh sáng tng lên và màu sc b ngoài cng tr nên
sáng hn. Các loi đèn đin chiu sáng thng dùng dòng đin đ đt nóng si đt (dây
tóc) bng kim loi. Hin tng phát sáng khi nung nóng bng dòng đin đc nhà khoa
hc Anh Humphrey DaVy phát hin nm 180β. Sau đó nhà phát minh ngi M Edison
mi ch to ra đèn si đt đu tiên.
Hin tng phát x ánh sáng do nung nóng đc gii thích nh sau: Khi có đin áp
đt vào hai đu dây tóc, các đin t  các lp ngoài ca nguyên t đc gii phóng khi
nguyên t và dch chuyn trong mng tinh th kim loi. Trong quá trình di chuyn, đin
t luôn luôn có va chm vi các nguyên t, do đó đng nng ca đin t đư truyn mt

phn cho nguyên t. Kt qu là các nguyên t b kích thích và mt s đin t lp trong
nhy ra lp ngoài (nu lp đó cha đy). in t này có xu hng tr v v trí trng gn
14

ht nhân hn (v trí n đnh) và nu điu đó xy ra thì đin t s mt mt lng nng
lng E (th nng) đng thi gii phóng mt photon có bc sóng  = c.h/E (có th là ánh
sáng nhìn thy hoc không nhìn thy).
Nng lng bc x có th bao gm quang nng, nhit nng và bc x hng ngoi.
ng dng hin tng này đ ch to các loi đèn si đt nh đèn si đt chân
không (trong dân dng 50W-75W), đèn si đt halogen (còn gi là đèn halogen-
Vonfram).
1.2.2 Hin tung phát sáng do phóng đin
Hin tng này do nhà khoa hc Anh Edward Townsend phát hin đu tiên.
Hin tng phóng đin trong cht khí là quá trình din ra rt phc tp, ph thuc vào áp
sut khí, công sut ngun đin và dng đin trng. Tuy nhiên có th mô t tóm tt thông
qua thí nghim sau đây: cho ng phóng đin thy tinh cha hi kim loi hoc mt khí tr
nào đó  áp sut thp, bên trong có đt β đin cc và đc ni vi ngun 1 chiu thông
qua bin tr điu chnh đc:
Khi đin áp tng lên thì dòng đin tng theo (đon AB). Nguyên nhân có dòng đin
là do các ion t do tn ti trong cht khí.
n đim B (đim xy ra phóng đin) thì dòng đin tng rt nhanh còn đin áp
gim xung đn đim M (đim duy trì phóng đin). Nguyên nhân dòng đin tng là do
hin tng ion hóa cht khí làm cho s đin t tng lên nhanh.
n đim D (bng cách gim R) s xy ra hin tng phóng đin h quang.
Nguyên nhân là do đin cc b đt nóng quá mc làm phát x đin t bng hiu ng
nhit-ion.
Cn lu ý là nu áp sut cao s xy ra hin tng phóng đin tia la ch không
phi phóng đin ta sáng vì  áp sut cao, hin tng phóng đin không t duy trì đc.
Khi ng dng hin tng này vào đèn đin chiu sáng, ngi ta ch cho đèn làm vic
trong khong B-D vi đim làm vic M đc xác lp nh đin tr R gi là ắchn lu”.

in áp ti đim B đc gi là đin áp phóng đin hay đin áp mi. Khi phóng đin, các
nguyên t khí b kích thích lên mc nng lng cao hn, sau đó tr v trng thái ban đu
thì phát ra phôton gây nên hin tng phát sáng hng t cc âm sang cc dng. Ánh
sáng phát ra thng đn sc và mang màu đc trng ca khí trong ng thy tinh. Ngoài
ánh sáng nhìn thy, tùy vào cht khí mà còn có các tia hng ngoi hay t ngoi. Nu có
phát tia t ngoi thì ng phóng đin phi làm bng thy tinh có đc tính cn tia t ngoi
(thy tinh natri cacbonat), tránh hy dit sinh vt sng, tia hng ngoi không nguy him
vì nó ch có tác dng nhit.
15


Hình 5: Thí nghim phóng đin trong cht khí

i vi ngun đin xoay chiu hình sin thì chiu dòng đin duy trì trong ng thy
tinh liên tc thay đi theo tn s ngun đin. C dòng đin và đin áp trong ng phóng
đin không còn là hình sin na nên nó đc xem là mt phn t phi tuyn. Mc dù mt
ngi không cm nhn đc nhng ánh sáng do đèn to ra là ánh sáng nhp nháy liên tc.

Hình 6: Phóng đin trong cht khí vi ngun đin hình Sine

Nng lng bc x gm quang nng, nhit nng, bc x hng ngoi, bc x t
ngoi có t l thay đi theo áp sut và loi khí s dng.
ng dng hin tng này đ ch to các loi đèn hi phóng đin Natri áp sut
thp, Natri áp sut cao, đèn halogen kim loi (hi thy ngân cao áp),…
1.2.3 Hin tng phát sáng hunh quang
Hin tng hunh quang đc bit đn vào gia th k 19 bi nhà khoa hc ngi
Anh George G. Stoke. Khi cho ánh sáng t ngoi chiu vào cht phát hunh quang thì
mt phn nng lng ca nó bin đi thành nhit, phn còn li bin đi thành ánh sáng có
bc sóng dài hn nm trong di quang ph nhìn thy đc.
16

ng dng hin tng này ngi ta ch to ra đèn hunh quang gm bóng thu tinh
không cho tia t ngoi xuyên qua, trong đó cha cht thu ngân  áp sut thp. Khi phóng
đin, các đin t phát x t đin cc kích thích nguyên t thu ngân và to ra tia t ngoi
(bc sóng β5γ,7nm), các tia t ngoi đp vào thành ng (có quét bt hunh quang) làm
đèn phát sáng.


Hình 7: Ảii thích hin tng phát sáng hunh quang

Hiu sut phát sáng ca đèn hunh quang khá cao. Cht hunh quang có rt nhiu
loi nhng thng dùng cht halophosphat canxi γ Ca(PO4)
2
. CaF
2
đ quét vào bên trong
thành ng phóng đin mt lp mng.
Nng lng bc x t hin tng phóng đin ngoài tia t ngoi có th còn có tia
hng ngoi.
1.2.4 Hin tng phát sáng lơn quang
Lân quang là mt dng phát quang, trong đó các phân t ca cht lân quang hp
th ánh sáng, chuyn hóa nng lng ca các photon thành nng lng ca các electron
sang trng thái lng t có mc nng lng cao nhng khá bn vng. Sau đó electron
chm chp ri v trng thái lng t  mc nng lng thp hn và gii phóng mt phn
nng lng tr li di dng các photon.
Lân quang khác vi hunh quang  ch vic electron tr v trng thái c kèm theo
nh ra photon rt chm chp. Trong hunh quang, s ri v trng thái c ca electron gn
nh tc thi khin photon đc gii phóng ngay. Do vy các cht lân quang hot đng
nh nhng b lu tr ánh sáng: thu nhn ánh sáng và chm chp nh ra ánh sáng sau đó.
17

S d có s tr v trng thái c chm chp ca các electron là do mt trong s các
trng thái kích thích khá bn nên vic chuyn hóa t trng thái này v trng thái c bn b
cm bi mt s quy tc lng t. Vic xy ra s tr v trng thái c bn ch có th đc
thc hin khi dao đng nhit đy electron sang trng thái không bn gn đó, đ t đó nó
ri v trng thái c bn. iu này khin hin tng lân quang ph thuc vào nhit đ:
nhit đ càng lnh thì trng thái kích thích càng đc bo tn lâu hn.
a s các cht lân quang có thi gian tn ti ca trng thái kích thích ch vào c
miligiây, có mt s cht có th lên ti vài phút hoc thm chí vài gi. Trong thc t ta
thy con đom đóm phát sáng đc là nh cht lân quang.
Cht d quang là cht có cha các nguyên t phát sáng lân quang.
Hin tng lân quang không đc ng dng trong k thut chiu sáng vì hiu qu
thp và trng thái phát sáng không bn.
1.2.5 Hin tng phát sáng th cp
ây không phi là ngun sáng thc s nh các hin tng đư nêu  trên. Khi mt
vt đc chiu sáng thì bn thân nó cng có th phn x mt phn ánh sáng gi là phát
sáng th cp. Ch có vt đen tuyt đi mi hp th toàn b ánh sáng.
Mt vt th bt k tip nhn ánh sáng chiu vào s xy ra các hin tng : phn x,
xuyên qua, hp th. Mi hin tng này li có nhng tính cht riêng, ví d phn x li có
các loi phn x đu, phn x khuych tán,…. Các hin tng này đc nghiên cu đ
ch to các b phn ca đèn (đc bit là tm phn quang) nhm điu khin s phân b ánh
sáng ca ngun sáng hiu qu nht.
1.3 Các loi ngun sáng nhơn to thông dng
1.3.1 Bóng đèn nung sáng: (èn si đt)

Hình 8: Cu to và gin đ nng lng ca đèn si đt
18

1.3.1.1 Cu to
 Dây tóc

Hình 9: Các loi dây tóc

Ch to t vt liu chu nhit (thng là vonfram, tungsten,… chu đc nhit đ
rt cao, có khi đn γ6500K).
Khi b nung nóng, si đt ch yu phát x các tia trong vùng hng ngoi (1000 µm
đn 0,78 µm ) không nhìn thy đc. Dòng đin chy qua dây tóc làm nóng nó, quá trình
này làm cho đin tr dây tóc tng lên và nó li càng b đt nóng cho đn khi nhit to ra
cân bng vi nhit tn ra không khí.
Nhit đ càng cao thì ph ánh sáng càng chuyn v vùng nhìn thy và màu sc ánh
sáng cng trng hn. Tuy nhiên nhit đ cao s làm bay hi kim loi làm dây tóc nên
ngi ta thng bm khí tr (Nit, Argon, Kripton) vào bóng đèn đ làm chm quá trình
bay hi nhng đng thi cng làm tng tn tht do các cht khí này dn nhit.
Khi kim loi bay hi s ngng đng trên b mt bóng làm nó b m đi.
 V bóng đèn
Ch to bng thy tinh có pha chì.
Áp sut khí tr bm vào bóng rt thp đ tránh tn nhit ra ngoài môi trng.
 gim đ chói, mt trong bóng đèn đc ph lp bt m.
 ui đèn
Nhim v đui đèn là ni tip xúc ngun đin cung cp cho si đt.
1.3.1.2 c đim
 u đim
Ni trc tip vào li đin mà không cn thit b ph nào.
Kích thc nh
S dng đn gin, bt sáng ngay
19

Ch s hoàn màu tt, xp x bng 100
Giá thành r

To màu sc m áp, không nhp nháy.
 Nhc đim
Hiu qu phát sáng rt thp do nng lng nhit tn ra môi trng ln.
Quang thông, tui th ca đèn ph thuc mnh vào đin áp ngun.
Hin nay không khuyn khích s dng trong dân dng và công nghip nhng vn
dùng trong chiu sáng s c, chiu sáng an toàn vì nó làm vic đc vi đin áp thp.
1.3.1.3 Mt s loi bóng đèn nung sáng thông dng
 Bóng đèn nung sáng kiu chân không hoc áp sut khí tr
Bóng đèn nung sáng phát ra các bc x có la chn  vùng ánh sáng nhìn thy.
Bóng đèn có th là chân không hoc np khí tr. Sau mt thi gian s dng, bóng đèn
thng b ti đi là do dây tóc kim loi (vonfram) b bay hi ngng li trên b mt bóng.
Nu bóng hút chân không thì nhit ta ra không khí gim xung, do đó hiu sut
ngun sáng cao hn. Tuy nhiên  ch đ chân không, khi b nung nóng lên nhit đ rt
cao kim loi làm dây tóc s b bay hi nhanh, do đó loi bóng này ch ch to công sut
ti đa là vài trm W.
 làm chm quá trình bay hi kim loi ngi ta thng cho thêm khí tr (nit,
argon, kripton) vào trong bóng nên công sut có th tng trên lên nhng đi li nhit ta
ra môi trng s ln hn. i vi nhng loi đèn thông dng, hn hp khí Agon-Nit vi
t l 9/1 đc s dng nhiu do giá thành thp. Kripton hoc Xenon khá đt (do công
ngh tinh ch chúng rt phc tp) nên ch đc s dng trong nhng ng dng đc bit
nh đèn chu k hoc khi có yêu cu hiu sut rt cao.
 Bóng đèn nung sáng dùng khí halogen
èn nung sáng dùng khí halogen là mt loi đèn nung sáng có dây tóc bng
vonfam ging nh đèn si đt bình thng, tuy nhiên bóng đèn đc bm đy bng khí
halogen (Iod hoc Brom). Nguyên t vonfam bay hi t dây tóc nóng và di chuyn v
phía thành ca bóng đèn. Các nguyên t vonfam, oxy và halogen kt hp vi nhau ti
thành bóng đ to nên phân t vonfam oxyhalogen. Nhit đ  thành bóng gi cho các
phân t vonfam oxyhalogen  dng hi. Các phân t này di chuyn v phía dây tóc nóng
ni nhit đ cao hn tách chúng ra khi nhau. Nguyên t vonfam li đông li trên vùng
mát hn ca dây tóc nên bóng đèn không b m.

Nh có hi halogen nên nhit đ đt nóng đèn cho phép cao hn, do đó ánh sáng
phát ra trng hn (nhit đ màu có th đt β9000K), hiu sut ca đèn cng cao hn so
vi đèn bm khí tr hoc chân không.
20


Hình 10: Bóng đèn si đt dùng khí halogen

c đim: Gn hn, tui th dài hn, sáng trng hn, giá cao hn, nhiu tia hng
ngoi hn, nhiu tia cc tím hn.
1.3.2 Bóng đèn hunh quang
1.3.2.1 c đim cu to
èn hunh quang cng là mt loi đèn phóng đin, tuy nhiên bn cht và nguyên
lý phát sáng hoàn toàn khác vi đèn phóng đin nên di góc đ chiu sáng nó đc xem
xét vi t cách là mt chng loi đèn riêng. èn hunh quang có hiu sut ln hn đèn
si đt t γ đn 5 ln và có tui th ln hn t 10 đn β0 ln.

Hình 11: Cu to bóng đèn hunh quang

Phía bên trong thành thy tinh ca bóng đèn ngi ta tráng mt lp cht bt hunh
quang, ngoài ra ngi ta còn nh vài git thu ngân (khong 1βmg) và bm khí tr
(thng là khí argon) vào trong ng vi t l thích hp sao cho hin tng ion hoá d xy
ra. Khi bt đèn, thu ngân hoá hi trc do có đin áp  hai đu cc, tip sau là hin
tng ion hoá cht khí đ sinh ra tia t ngoi. Tia t ngoi đp vào bt hunh quang và
phát ra ánh sáng nhìn thy.
Do đèn hunh quang phát ra tia t ngoi, nu lt ra ngoài s gây nguy him cho s
sng nên v bóng đèn đc ch to t thy tinh natri cacbonat có tác dng ngn cn tia t
ngoi không cho nó phát x ra ngoài.
21

1.3.2.2 Mch đin thp đèn hunh quang

Hình 12: S đ đu dây và gin đ nng lng ca bóng đèn
hunh quang

Bóng đèn hunh quang khi ni vi ngun đin thì bn thân nó không th t phát
sáng mà phi có b phn khi đng bao gm chn lu (còn gi là ballast) và tc-te (b
ngt mch).
Da vào bin pháp khi đng ngi ta chia thành hai loi : đèn hunh quang catot
nóng và catot ngui. Loi catt nóng thì trc khi phát x electron nó phi đc nung
nóng còn loi catot ngui thì không cn nung nóng nhng đin áp đt vào nó phi đ ln.
Catt là nhng dây tóc Vonfam có m bari cacbonat đ d dàng phát x đin t. Khi nung
nóng lp phát x này không đc nóng quá, nu không tui th ca đèn s gim xung.
Chn lu là mt cun dây đin cm bng st t, khi đèn khi đng nó làm nhim
v cung cp nng lng và to ra đin áp mi rt ln nhng khi đèn làm vic bình thng
thì nó có vai trò xác lp đim làm vic ca đèn.
Tc-te thc cht là mt công tc kiu rle nhit, khi khi đng nó đóng mch đ
cho dòng đin chy qua đt nóng catot đng thi tích lu nng lng t trng cho chn
lu. Khi mi đèn, nó m ra làm dòng đin b gián đon và nng lng trong chn lu gii
phóng di dng xung đin áp u = Ldi/dt khá ln làm catot phát x electron. V nguyên
lý thì tc đ m ca tc-te càng bé thì đin áp xung to ra càng ln và càng giúp đèn d
khi đng.
22

Chn lu st t bn thân nó cng tiêu hao nng lng làm cho hiu sut tng ca
c b đèn hunh quang gim xung. Ngoài ra tc-te kiu rle nhit có đc tính khi đng
không tt (vì có quán tính nhit) nên cht lng ca đèn cng gim và nht là khi đin áp
thp có th không mi đuc đèn. Chn lu st t còn gây ra ting n do có đ rung ln
nên không thích hp cho môi trng vn phòng làm vic.  khc phc nhng hn ch
này hin nay ngi ta ch to ra b phn khi đng bng đin t (còn gi là chn lu đin

t). Nguyên lý ca chn lu đin t là to ra xung đin áp có tn s rt cao (khong β0
kHz hoc ln hn) nh đó mà đin áp mi đc to ra rt ln, thi gian ngt mch rt bé
nên có th khi đng ngay c khi đin áp li đin thp.
1.3.3 Bóng đèn phóng đin cung đ cao (HID)
Loi đèn này làm vic da trên hin tng phóng đin h quang nên đc gi
chung là đèn phóng đin cng đ cao (hay đèn HID = Hingh Intentsity Discharge).
1.3.3.1 Cu to ca bóng đèn phóng đin
 ng phóng đin
Ông phóng đin là ni xy ra hin tng h quang đin, đc ch to bng cht
trong sut hoc trong m và có dng hình tr. Ngi ta bm vào ng phóng đin hi thu
ngân, mui kim loi, hay các loi khí khác đ to ra hin tng phóng đin h quang
trong cht khí. Phóng đin h quang bao gi cng to ra nhit lng ln nên ng phóng
đin phi đc làm bng vt liu chu nhit rt cao. ng phóng đin và mt s chi tit
khác đc đt trong mt v thu tinh gi là v bóng đèn.
 V bóng đèn
V bóng đèn thng làm bng thu tinh hoc các loi vt liu khác nhau nhng
chc nng ca v bóng đèn phi bao gm :
 Ngn không cho không khí xâm nhp làm oxit hoá các chi tit kim loi trong bóng
đèn.
 n đnh nhit đ làm vic ca đèn (đ h quang không b đt đon).
 gn không cho tia t ngoi lt ra ngoài làm hu hoi s sng, đc bit là đèn hi
thu ngân to ra khá nhiu tia t ngoi.
V bóng đèn thng có dng hình ellip, có th có dng hình cu hoc hình tr.
 Chn lu
Ging nh đèn hunh quang, đèn HID cng đòi hi chn lu đ mi và n đnh
đim làm vic.
 ui đèn
Ch yu là kiu đui xoáy, mt s khác có kiu đui gài.
23

 c đim
èn HID có ánh sáng phát ra khá n đnh, không ph thuc nhit đ môi trng
xung quanh nên rt thích hp cho chiu sáng đng ph, qung trng, công viên,…
1.3.4 èn phát sáng quang đin (LED: Lighting Emitting Diode)
Cu to c bn ca đèn LED là hai lp bán dn p và n tip xúc nhau. Tùy cht liu
ca p và n, LED có th phát ra ánh sáng có màu khác nhau, t xanh lá cây, đ, đn trng
Do tiêu hao nhit rt ít, LED hu nh không nung nóng môi trng xung quanh và khác
vi các loi bóng đèn khác, ánh sáng LED không gây chói, mi mt, không phát ra tia cc
tím. Bng vic ghép nhiu LED nh bng ht đ vi nhau, có th to mt môi trng ánh
sáng rc r trong mt không gian rng ln, thm chí có th  nhit đ âm γ00C. Tuy vy,
giá thành LED hin vn còn cao nên  Vit Nam nó dùng cho qung cáo là ch yu. Còn
 các nc khác đư s dng cho khu du lch, vui chi gii trí, hàng nm tit kim đc rt
nhiu tin đin.
V nguyên lý: Ánh sáng đc to ra khi dòng đin chy qua nhng cht rn nht
đnh nh cht bán dn hoc photpho. èn LED là loi đèn mi nht b sung vào danh
sách các ngun sáng s dng nng lng hiu qu. Mc dù đèn LED phát ra ánh sáng 
di quang ph rt hp (gn nh đn sc), chúng ta vn có th to ra "ánh sáng trng” bng
cách dùng đèn LED xanh có ph photpho hay dùng di LED màu đ-xanh da tri-xanh lá
cây đ hoà ánh sáng. èn LED có tui th t 40.000 đn 100.000 gi tùy thuc vào màu
sc. èn LED đư đc s dng trong nhiu ng dng chiu sáng, bao gm bin báo li
thoát, đèn tín hiu giao thông và nhiu ng dng trang trí khác. Mc dù còn mi m, công
ngh đèn LED đang phát trin nhanh và ha hn trong tng lai. Ti đèn tín hiu giao
thông, mt th trng th mnh ca LED, tín hiu đèn đ bao gm 196 đèn LED ch tiêu
th 10W trong khi đèn nóng sáng s tiêu th 150W. Kh nng tit kim nng lng c
tính khong t 8β% đn 9γ%. Ngoài ra đèn LED phi hp vi pin mt tri có th to ra
h thng chiu sáng thân thin vi môi trng, không tiêu th đin, tit kim tài nguyên
quc gia, góp phn gim phát thi khí nhà kính. Tuy nhiên đây là công ngh mi, giá
thành đu t rt cao nên cn có thi gian đ thng mi hoá.
1.3.5 èn Sulfua
èn này cng không có đin cc, ánh sáng phát ra do bc x ca các nguyên t

sulfua trong môi trng khí argon b kích thích bng vi sóng. èn có quang hiu rt cao,
c 100lm/W và bc x rt ít tia hng ngoi cng nh t ngoi. Nhit đ màu có th lên
ti 60000K gn vi ánh sáng ban ngày và ch s hoàn màu CRI=80. Khi phân tích ph
màu đèn sulfua ngi ta thy nó gn trùng vi ph màu ca ánh sáng ban ngày nên đây là
loi đèn lý tng đ chiu sáng trong nhà và mang li cm giác d chu.

24

CHNG 2: TNG QUAN V H THNG IU KHIN
VÀ GIÁM SÁT CÁC H THNG CHIU SÁNG CÔNG
CNG

Do nhng u đim ni tri ca đèn phóng đin khi s dng cho chiu sáng đng
giao thông, chiu sáng các khu vc công cng trong đô th mà hin nay đèn phóng đin
HID là ngun sáng đc s dng ch yu.
2.1 Cu to vƠ các thông s ca b đèn chiu sáng công cng
2.1.1 Cu to ca b đèn chiu sáng công cng
2.1.1.1 Tm phn quang
Các loi đèn chiu sáng công cng thng có tm phn quang đ phân b li ánh
sáng ca ngun cho phù hp vi mc đích s dng.
Tm phn quang có th đc làm bng gng hoc đc m màu trng

Hình 13: Cu to b đèn chiu sáng công cng

25

Hình dáng tm phn quang ph thuc vào yêu cu phân b ánh sáng. Thông
thng tm phn quang có dng paraboloit tròn xoay và ngun sáng đt  tiêu đim thì
các tia sáng phn x s song song nhau. Mt s b đèn có tm phn quang dng elipxoit
tròn xoay có ngun sáng đt  mt tiêu đim thì các tia sáng phn x s hi t v tiêu

đim th β đ to thành ngun sáng đim. Ngoài ra còn có loi tm phn quang hai múi,
gm hai na paraboloit tròn xoay ghép li, s làm tng đáng k hiu sut ca b đèn so
vi loi mt múi.

Hình 14: Các loi tm phn quang
2.1.1.2 Thit b mi đèn (tc te) vƠ chn lu
 Thit b mi đèn
Các đèn phóng đin cn phi có thit b mi đ to đin áp ban đu đ ln đ to ra
hin tng phóng đin (hin tng mi). Sau khi xy ra phóng đin ban đu, dòng đin
tng lên, đin áp gim xung và hin tng phóng đin tip tc duy trì  đin áp ca li
đin. Thit b mi thng dùng loi rle nhit, hin nay vn còn dùng ph bin nhng dn
dn s b thay th bi thit b mi đin t. Nhc đim là mau hng, to đin áp mi
không ln, có ting đng khi làm vic, khó mi.
Hin nay bt đu s dng thit b mi đin t thay th c b mi và chn lu kiu
đin cm đc gi chung là chn lu đin t. c đim là to ra xung dòng đin rt hp
có tn s cao (trên β0kHz), do đó to đin áp mi ln, không nhp nháy, đin áp ngun
thp vn mi đc. Nh không có chn lu st t nên tn hao nhit gim xung làm tng
đáng k hiu sut ca b đèn.

Hình 15: Thit b mi đèn