luận án kiến thức, thái độ, thực hành về vàng da sơ sinh của bà mẹ và nhân viên y tế sản nhi tại thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH







PHẠM DIỆP THÙY DƯƠNG




KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH
VỀ VÀNG DA SƠ SINH
CỦA BÀ MẸ VÀ NHÂN VIÊN Y TẾ SẢN NHI
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH







LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

TP. Hồ Chí Minh - Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH






PHẠM DIỆP THÙY DƯƠNG



KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH
VỀ VÀNG DA SƠ SINH
CỦA BÀ MẸ VÀ NHÂN VIÊN Y TẾ SẢN NHI
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH


Chun ngành: NHI – SƠ SINH
Mã số: 62.72.16.01


LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS. TS. LÂM THỊ MỸ
2. PGS. TS. PHẠM LÊ AN





TP Hồ Chí Minh - Năm 2014



LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nêu
trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào
khác.


Tác giả luận án

Phạm Diệp Thùy Dương

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Trang
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình, biểu đồ, sơ đồ
Bảng đối chiếu các từ tiếng Anh sử dụng trong luận án
Danh mục các phụ lục
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1 – TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tổng quan về công cụ đo lường kiến thức, thái độ, thực hành về vàng da
sơ sinh ………………. 5
1.2. Tổng quan về vàng da sơ sinh 11
1.3. Kiến thức, thái độ, thực hành về vàng da sơ sinh 23
1.4. Những vấn đề tồn tại trong thế kỷ XXI 28

CHƯƠNG 2 - ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Thiết kế nghiên cứu 32
2.2. Đối tượng nghiên cứu 34
2.3. Liệt kê và định nghĩa biến số 37
2.4. Xây dựng và đánh giá công cụ đo lường - Thu thập - Xử lý - Phân tích dữ liệu 44
2.5. Vấn đề y đức 49

CHƯƠNG 3 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Mục tiêu 1- Xây dựng và đánh giá công cụ đo lường kiến thức, thái
độ, thực hành về vàng da sơ sinh 51
3.2. Mục tiêu 2 - Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và
thực hành đúng về vàng da sơ sinh 63
3.3. Mục tiêu 3 - Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành
về vàng da sơ sinh với nhau và với các yếu tố dịch tễ 71
3.4. Tóm tắt kết quả về kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực hành
về vàng da sơ sinh của 3 nhóm 77
CHƯƠNG 4 - BÀN LUẬN
4.1. Mục tiêu 1 - Xây dựng và đánh giá công cụ đo lường kiến thức, thái
độ, thực hành về vàng da sơ sinh 79
4.2. Mục tiêu 2 - Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành
và thực hành đúng về vàng da sơ sinh 85
4.3. Mục tiêu 3 - Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành
về vàng da sơ sinh với nhau và với các yếu tố dịch tễ 96
4.4. Bàn luận chung 99

KẾT LUẬN 101

KIẾN NGHỊ 102

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BS
Bác sĩ
BV
Bệnh viện
ĐD
Điều dưỡng
G6PD
Glucose 6-phosphat deshydrogenase
NHS
Nữ hộ sinh

NVYT
Nhân viên y tế
SS
Sơ sinh
TPHCM
Thành phố Hồ Chí Minh
VD
Vàng da

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Ước lượng bilirubin máu theo vùng da 18
Bảng 1.2. Khuyến cáo giờ tuổi cần tái khám theo thời điểm xuất viện 21
Bảng 1.3. Tổng kết số liệu về các trường hợp thay máu do tăng bilirubin gián
tiếp tại 2 bệnh viện Nhi Đồng 1 và Nhi Đồng 2 trong 5 năm 2007 – 2011 29
Bảng 2.1. Cách chọn cơ sở y tế và kết quả 35
Bảng 2.2. Cách chọn đối tượng nghiên cứu tại cơ sở y tế 36
Bảng 2.3. Định nghĩa kiến thức đúng về vàng da sơ sinh của mỗi nhóm 42
Bảng 2.4. Định nghĩa thái độ đúng về vàng da sơ sinh của mỗi nhóm 42
Bảng 2.5. Định nghĩa kiến thức thực hành đúng về vàng da sơ sinh của mỗi nhóm 43
Bảng 2.6. Tổng điểm và số điểm tối thiểu cần đạt cho mỗi biến tổng hợp kiến
thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực hành 44
Bảng 3.1. Kết quả 7 cuộc thảo luận nhóm có trọng tâm của các bà mẹ 51
Bảng 3. 2 . Kết quả cuộc thảo luận nhóm có trọng tâm của nhân viên y tế sản khoa 52
Bảng 3.3. Mô hình Niềm tin sức khỏe áp dụng trong vấn đề vàng da sơ sinh 53
Bảng 3.4. Kết quả đánh giá giá trị nội dung của bộ câu hỏi nháp I của các chuyên
gia sơ sinh 54
Bảng 3.5. Kết quả sử dụng kỹ thuật Delphi 55
Bảng 3.6. Tổng thống kê các câu hỏi cho 3 nhóm và Cronbach's alpha deleted -
Hệ số Cronbach’s alpha của bộ câu hỏi khảo sát 57
Bảng 3.7. Xác định tên, đối tượng, mục tiêu, các đề mục thực hành cần đánh giá
và thứ tự đánh giá của bảng kiểm thực hành 58
Bảng 3.8. Xác định tiêu chí hoàn thành các đề mục trong bảng kiểm thực hành 60
Bảng 3.9. Bảng kiểm thực hành về vàng da sơ sinh cho 3 nhóm đối tượng 61
Bảng 3.10. Kết quả đánh giá giá trị nội dung của bảng kiểm thực hành của các
chuyên gia sơ sinh 62
Bảng 3.11. Phân bố các đối tượng nghiên cứu 63
Bảng 3.12. Đặc điểm dịch tễ học của nhóm bà mẹ 64
Bảng 3.13. Đặc điểm dịch tễ học của nhóm nhân viên y tế sản nhi 64

Bảng 3.14. Đặc điểm dịch tễ học của nhóm bác sĩ nhi 65
Bảng 3.15. Kết quả về kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành đúng của nhóm
bà mẹ 66
Bảng 3.16. Kết quả về thực hành đúng của nhóm bà mẹ 66
Bảng 3.17. Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực hành
đúng trong nhóm bà mẹ 67
Bảng 3.18. Kết quả về kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành đúng của nhóm
nhân viên y tế sản nhi 67
Bảng 3.19. Kết quả về thực hành đúng của nhóm nhân viên y tế sản nhi 68
Bảng 3.20. Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực
hành đúng trong nhóm nhân viên y tế sản nhi 68
Bảng 3.21. Kết quả về kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành đúng của nhóm
bác sĩ nhi 69
Bảng 3.22. Kết quả về thực hành đúng của nhóm bác sĩ nhi 69
Bảng 3.23. Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực hành
đúng trong nhóm bác sĩ nhi 70
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức với thái độ trong nhóm bà mẹ 71
Bảng 3.25. Mối liên quan giữa kiến thức với kiến thức thực hành trong nhóm bà
mẹ 71
Bảng 3.26. Mối liên quan giữa thái độ với kiến thức thực hành trong nhóm bà mẹ71
Bảng 3.27. Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ và kiến thức thực hành với các
yếu tố dịch tễ trong nhóm bà mẹ 72
Bảng 3.28. Mối liên quan giữa kiến thức với thái độ trong nhóm nhân viên y tế
sản nhi 73
Bảng 3.29. Mối liên quan giữa kiến thức với kiến thức thực hành trong nhóm
nhân viên y tế sản nhi 73
Bảng 3.30. Mối liên quan giữa thái độ với kiến thức thực hành trong nhóm nhân
viên y tế sản nhi 73
Bảng 3.31. Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ và kiến thức thực hành với các
yếu tố dịch tễ trong nhóm nhân viên y tế sản nhi 74

Bảng 3.32. Mối liên quan giữa kiến thức với thái độ trong nhóm bác sĩ nhi 75
Bảng 3.33. Mối liên quan giữa kiến thức với kiến thức thực hành trong nhóm
bác sĩ nhi 75
Bảng 3.34. Mối liên quan giữa thái độ với kiến thức thực hành trong nhóm bác
sĩ nhi 75
Bảng 3.35. Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ và kiến thức thực hành với các
yếu tố dịch tễ trong nhóm bác sĩ nhi 76
Bảng 3.36. Tóm tắt tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và
thực hành đúng về vàng da sơ sinh trong 3 nhóm và các mối liên quan 77
Bảng 4.1. Các nghiên cứu về kiến thức, thái độ, thực hành trong và ngoài nước về
vàng da sơ sinh 80











DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ

Hình 1.1. Phân độ vàng da theo thang điểm Kramer 17

Biểu đồ 1.1. Toán đồ bilirubin máu dựa trên bách phân vị đặc hiệu theo giờ tuổi
trước và sau xuất viện 20
Biểu đồ 3.1. Tỉ lệ đối tượng có kiến thức, thái độ, kiến thức thực hành và thực
hành đúng trong 3 nhóm 78

Sơ đồ 1.1. Mô hình Niềm tin sức khoẻ 7
Sơ đồ 2.1. Lưu đồ các bước tiến hành nghiên cứu 33
Sơ đồ 3.1. Lưu đồ kết quả nghiên cứu 50











BẢNG ĐỐI CHIẾU CÁC TỪ TIẾNG ANH SỬ DỤNG TRONG
LUẬN ÁN
Tiếng Việt
Tiếng Anh
Ánh sáng liệu pháp
Phototherapy
Bảng kiểm
Checklist
Bất đồng
Incompactibility
Bệnh lý não do bilirubin
Hyperbilirubinemia encephalopathy
Bộ câu hỏi phỏng vấn
Questionnaires
Chiếu đèn

Phototherapy
Chuyên gia
Expert
Độ nhất quán nội bộ
Internal consistency
Động cơ thúc đẩy
Cues to action
Hiệu ứng bầy đàn
Herd effect
Khoa học sức khỏe
Health science
Kiến thức
Knowledge
Kiến thức thực hành
Practical knowledge
Kỹ thuật Delphi
Delphi technique
Lý thuyết hành vi dự kiến
Mô hình Niềm tin sức khỏe
Theory of planned behavior
Health belief model
Mô hình Các giai đoạn thay đổi
Mô hình Quá trình chấp nhận dự phòng
Nhân viên y tế
Stages of change model
Precaution adoption process model
Health workers
Nhận thức về khả năng dễ mắc bệnh
Perceived susceptibility
Nhận thức về lợi ích

Perceived benefits
Nhận thức về mức độ trầm trọng của bệnh
Perceived severity
Nhận thức về rào cản
Perceived barriers
Nhiễm độc thức ăn
Foodborne disease
Thái độ
Attitude
Thảo luận nhóm có trọng tâm
Focus group discussion
Thay máu
Exchange transfusion
Thực hành
Practice
Toán đồ
Nomogram
Trẻ non tháng ít
Late preterm
Ủy ban Lâm thời nhằm Cải thiện Chất
lượng và Tiểu ban về Tăng bilirubin máu
Provisional Committee for Quality
Improvement and Subcommittee on
Hyperbilirubinemia
Vàng da do bú mẹ thất bại
(# Vàng da do bú mẹ)
Breastfeeding failure jaundice
(# Breastfeeding jaundice)
Vàng da nhân
Kernicterus

Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ
American Academy of Pediatrics











DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC

1. Phụ lục 1: Bộ câu hỏi nháp II
2. Phụ lục 2: Bộ câu hỏi khảo sát và kết quả mô tả
3. Phụ lục 3: Bảng kiểm thực hành về vàng da sơ sinh
4. Phụ lục 4: Cẩm nang của người điều tra - Cẩm nang của người đánh giá
5. Phụ lục 5: Danh sách người điều tra - Danh sách người đánh giá
6. Phụ lục 6: Danh sách chuyên gia sơ sinh tham gia đánh giá công cụ đo lường
7. Phụ lục 7: Danh sách các cơ sở y tế tham gia nghiên cứu
8. Phụ lục 8: Tờ đồng thuận


1

MỞ ĐẦU



                



[35].
               
bilirubi
             



-

- 


 




- 
- 


ay máu.
2










               
-

[1]

[2]
-
 
[14].



 


do trên?



nên thái  và 
3

             


inh.


      



.















4

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Mục tiêu tổng quát
       
 
 .

Mục tiêu chuyên biệt
1. 


hoa.
2. 
           

3. liên quan 















5

CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Tổng quan về công cụ đo lường kiến thức, thái độ, thực hành về vàng da sơ sinh


có 

1.1.1. Các cách xây dựng công cụ đo lường về kiến thức, thái độ, thực hành

- 



[50] 


            quy trình


- 



- 
 

              

 
6

- 


1.1.2. Đặc trưng của công cụ đo lường kiến thức, thái độ, thực hành


 

[39], [90].
1.1.2.1. Giá trị nội dung của bộ câu hỏi khảo sát kiến thức, thái độ, kiến thức
thực hành để phỏng vấn [43], [105]



 
     

      



 
. 

- kho





7


t
              




này c
 vì sao khi không có  rõ ràng 
  th các   khám  (không có
. Ngoài ra, m
hành vi  trên   , 
  phòng các
 hành  
 
[83], [96], [99], [100].










Sơ đồ 1.1. 
G  b  
  chính xác a
là   .  này 

(câu q  r)




- Nhn thc v li ích
ca hành vi d phòng
(câu s  t)
trừ đi
- Nhn thc v rào
cn thc hin hành vi
d phòng (câu u v)


- Bin s nhân chng hc
(tui, gi
- Bin s tâm lý xã hi (tng
lp xã h  ng ca
nhóm )
- Bin s cu trúc (kin thc
v bnh, tin s mc b


 p)



(câu 1  m)
8

  và phê bình   
[58]. 
 



, 

  
Delphi       nhóm
chuyên gia  giúp   trên
     : VD SS [57], [116].
1.1.2.2. Chỉ số độ tin cậy của bộ câu hỏi khảo sát kiến thức, thái độ, kiến
thức thực hành để phỏng vấn [42], [93], [105]:  tính 
 (hay  ) b  
               
cho


, 
Cron

1.1.2.3. Giá trị nội dung của bảng kiểm thực hành
 



           


9





 bia,   
   và  trong quá
trình  
 
và có ý 

1.1.3. Các nghiên cứu khảo sát kiến thức, thái độ, thực hành về vàng da sơ
sinh đã được công bố:  

1.1.3.1. Nghiên cứu ở nước ngoài:
- Trên bà mẹ
          

 

 
[32].
 
     
VD, nguyên nhân, , các [68].
 
[98].
 


[38].
10

 
[109].

  

[49].
- Trên NVYT: 




[88].



hành   
1.1.3.2. Nghiên cứu trong nước
- Trên bà mẹ:
 






[2].
 
 


11






[17].
- Trên NVYT  y nghiên c  c v kin th  ,
thc hành cc công b.




                
Chúng t
            





1.2. Tổng quan về vàng da sơ sinh
 3, Metlinger là


[40].
 




12


                
 



[64].
1.2.1. Dịch tễ học
-

 
 
mg%.              


10% - 20% tr
[78].




[85], [86]. 
[56]. 
[59]


trong 28 b
n gi
p tc xut hin, gây tng trong ít nht