tình huống bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm hợp đồng

Tnh hung:
Gia đnh tôi quản lí một doanh nghiệp tư nhân chuyên thu mua mặt hàng thủ công mỹ
nghệ của bà con nông dân. Để phục vụ cho công việc điều hành DN nên tôi đã c gắng
trang bị cho bản thân các kiến thức về pháp lý bằng cách mua Luật về để tự tm hiểu. Tuy
nhiên, tôi chỉ hiểu được những điều cơ bản, còn những điều Luật hơi rắc ri một chút th chỉ
thuộc chứ không nắm được bản chất. Qua đây tôi mun nhờ các Luật sư giải đáp cho tôi
một thắc mắc liên quan đến hợp đồng mà tôi đã ký. Cụ thể như sau:
Do xe của DN tôi gặp vấn đề về giao thông nên không thể hoạt động trong một thời gian, do
vậy tôi có ký hợp đồng vận tải với một DN tư nhân khác, theo đó DN họ phải vận chuyển
hàng hóa cho chúng tôi trong vòng 2 tháng.
Trong điều khoản hợp đồng 2 bên cũng có thỏa thuận về việc phạt vi phạm nếu bên nào vi
phạm các điều khoản trong hợp đồng.
Vậy tôi mun hỏi là nếu chúng tôi đã phạt vi phạm rồi th sau này bên kia vi phạm hợp đồng
mà dẫn đến thiệt hại th chúng tôi có được yêu cầu họ bồi thường thiệt hại không ? V tôi
thấy Điều 307 - Luật Thương Mại quy định là được áp dụng cả 2, còn Khoản 3 - Điều 422 -
Luật Dân Sự th bảo đã áp dụng phạt vi phạm rồi th không được bồi thường thiệt hại nữa.
Không biết tôi hiểu có đúng không, nhưng nghe rất mâu thuẫn. Vậy trường hợp của tôi phải
áp dụng luật nào?
Còn một điểm nữa ở điều 301 - Luật TM quy định là mức phạt vi phạm "không được quá 8%
giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm". Vậy "giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm"
có phải là "giá trị hợp đồng" không?
Khi chúng tôi ký hợp đồng th đã biết được vi phạm ở điều nào trong hợp đồng đâu mà căn
cứ vào phần "giá trị hợp đồng bị vi phạm" để thỏa thuận mức phạt vi phạm cho nó dưới
8%.
Sở dĩ tôi băn khoăn như vậy là v trong hợp đồng của chúng tôi có điều khoản quy định là
bên B (tức bên vận tải) không được đi qua đường làng, mà phải đi bằng một con đường
vòng (xa hơn mất gần 2km).
Quy định như vậy là v con đường làng là do bà con góp tiền đổ bê tông, nếu xe tải chạy vào
th rất nhanh hỏng. Tuy nhiên lái xe của bên B rất hay vi phạm điều này, tôi đã nhăc nhở
thường xuyên nhưng họ vẫn lặp lại. Bà con họ ngại vị thế gia đnh tôi nên không dám ngăn
cản tuy nhiên tôi biết họ rất ức chế nên tôi cảm thấy rất phiền lòng. Vậy giả sử nếu tôi có

yêu cầu đòi phạt vi phạm do họ vi phạm hợp đồng th "giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi
phạm" ở đây là g, nó có phải toàn bộ giá trị hợp đồng (tức là toàn bộ mức phí mà chúng tôi
phải thanh toán cho bên B trong thời gian 2 tháng thuê họ vận chuyển hàng) không?
Giải quyết tnh hung:
1. Đi tượng của Bộ luật dân sự và Luật Thương mại khác nhau:
( Trước hết, chúng ta hãy cùng đọc lại các điều luật có liên quan - ở phần cui bài viết này)
và thấy rằng :
Đi tượng áp dụng và phạm vi điều chỉnh của Bộ luật dân sự và Luật Thương mại khác
nhau. Qui định tại Bộ luật dân sự “áp” cho các giao dịch dân sự giữa cá nhân – cá nhân
(hoặc tổ chức) không nhằm mục đích kinh doanh. Còn qui định tại Luật Thương mại chủ yếu
“áp” cho đi tượng và doanh nghiệp (thương nhân) và giao kết hợp đồng nhằm mục đích
kinh doanh, sinh lợi.
Nói chung, Bộ luật dân sự là bộ luật có tính chất “nền tảng” trong hệ thng pháp luật một
quc gia. Nguyên tắc và các qui định tại Bộ luật dân sự mang tính lan tỏa và định hướng cho
các luật khác (gọi là luật chuyên ngành). Tuy nhiên, trong trường hợp có sự khác biệt giữa
Bộ luật dân sự và Luật chuyên ngành th luật chuyên ngành sẽ được ưu tiên áp dụng. (Tất
nhiên là phải “áp” đúng đi tượng).
Như vậy, có thể thấy là v doanh nghiệp của chị là một … doanh nghiệp, ký kết hợp đồng
nhằm mục đích kinh doanh. Do vậy, trong trường hợp này luật áp dụng mang tính ưu tiên
hơn chính là Luật Thương Mại. V vậy, việc chị thấy có vẻ mâu thuẫn giữa Bộ luật dân sự và
Luật Thương mại thực ra không hẳn là mâu thuẫn nhau. Nguyên tắc “ưu tiên luật chuyên
ngành” thường được ghi rõ trong luật chuyên ngành, trong phần đầu của luật.
2. Bồi thường thiệt hại là qui định mang tính bắt buộc, còn phạt vi phạm hợp đồng là do hai
bên thỏa thuận:
Việc bồi thường thiệt hại là nghĩa vụ bắt buộc đi với bên vi phạm hợp đồng. Bộ luật dân sự
qui định khi bên nào có hành vi vi phạm hợp đồng và hành vi này là nguyên nhân gây ra tổn
thất, thiệt hại cho bên kia (hoặc bất kỳ ai khác – kể cả người không tham gia, ký kết hợp
đồng) đều có nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại.
Hay nói một cách đơn giản là trong mọi trường hợp, mọi luật, đều áp dụng nguyên tắc bồi
thường thiệt hại. Nguyên tắc này là độc lập, không liên quan g tới việc “phạt vi phạm hợp

đồng” mà chị thắc mắc cả.
Trong khi đó, phạt vi phạm hợp đồng là một thỏa thuận mang tính “mở”. Có nghĩa là không
ai bắt buộc các bên phải thỏa thuận và ghi vào hợp đồng về việc này. Nhưng nếu các bên
mun th có thể thỏa thuận và ghi vào hợp đồng. Và nếu đã ghi vào hợp đồng th phải thực
hiện đúng như vậy ( V chính mnh đã mun như vậy mà !).
Ví dụ: Doanh nghiệp của chị ký hợp đồng với doanh nghiệp B chuyên chở hàng hóa. Cho dù
trong hợp đồng không có ghi câu “ nếu vi phạm hợp đồng gây thiệt hại th phải bồi thường”,
nhưng khi điều đó thực tế diễn ra, th doanh nghiệp chị vẫn có quyền kiện và yêu cầu doanh
nghiệp B bồi thường thiệt hại cho mnh.
Và, nếu trong hợp đồng hai bên có ghi rõ về điều khoản phạt vi phạm hợp đồng. Chẳng
hạn: “nếu bên B vi phạm hợp đồng th phải chịu phạt một s tiền 50 triệu đồng”. Th khi đó,
nếu bên B vi phạm hợp đồng – th ngoài khoản bồi thường thiệt hại như nói ở phần trên,
doanh nghiệp B còn phải chịu đóng phạt cho bên chị 50 triệu đồng nữa (miễn là 50 triệu
đồng này thấp hơn 8% giá trị vi phạm).
( Ở đây cũng xin nói thêm là theo Luật Thương mại th ti đa là 8%, nhưng theo Bộ luật dân
sự th lại không qui định cụ thể - nên có thể hiểu là có thể đòi phạt “không giới hạn”. Có
điều đi với doanh nghiệp th luật điều chỉnh là luật Thương mại – chứ không phải là luật
Dân sự. Nên mnh không thể “vận dụng” điều này để đưa ra mức phạt quá cao. Tuy nhiên,
trong các giao dịch dân sự, giữa cá nhân - cá nhân, không có mục đích kinh doanh th các
bên có quyền đưa ra mức phạt vi phạm thật cao.
Chẳng hạn như việc đặt tiền cọc khi mua nhà vậy. Luật không qui định giới hạn mức đặt
tiền cọc, nên bên đặt cọc có quyền và có thể đặt cọc thật cao, thậm chí cao hơn giá trị mua
bán để “chắc ăn”, để bên kia không dám “phá kèo”.
Về thắc mắc của chị là tại khoản 3 điều 422 Bộ luật dân sự nói “đã áp dụng phạt vi phạm rồi
th không được bồi thường thiệt hại nữa” – thực chất chỉ là trường hợp cá biệt, áp dụng cho
loại hợp đồng dân sự trong đó các bên “có thỏa thuận về phạt vi phạm”. ( Điều này ghi ngay
ở tên điều luật là “Thực hiện hợp đồng có thoả thuận phạt vi phạm” ).
Nói tóm lại, nếu trong hợp đồng của chị với doanh nghiệp B có thỏa thuận về phạt vi phạm
hợp đồng th khi bên B vi phạm, ngoài tiền phạt vi phạm hợp đồng, phía chị vẫn có quyền
yêu cầu bồi thường thiệt hại. Luật áp dụng trong trường hợp của chị là Luật Thương Mại.

3. Thế nào là “phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm” ?
Điều 301 Luật TM quy định mức phạt vi phạm "không được quá 8% giá trị phần nghĩa vụ
hợp đồng bị vi phạm". Ở đây, "giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm" không hẳn là "giá
trị hợp đồng".
Dù vậy, việc hiểu và chứng minh thế nào là “giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm”
theo tôi hoàn toàn không đơn giản chút nào. Chưa kể việc đánh giá, kết luận – trong trường
hợp phải đưa ra tòa án giải quyết – hoàn toàn phụ thuộc vào nhận thức chủ quan của Hội
đồng xét xử.
Nếu lấy từ một ví dụ đơn giản như : công ty K ký hợp mua của công ty H 100 tấn phân bón,
nhưng sau đó công ty H chỉ giao được 70 tấn – th có thể dễ dàng nhận thấy phần “nghĩa vụ
bị vi phạm” là 30 tấn phân bón.
Tuy nhiên, nếu là ví dụ sau : Công ty M thuê công ty N vận chuyển hàng hóa từ Long An về
TP.HCM. Thời gian vận chuyển ghi trong hợp đồng là 1 ngày. Nhưng tới 2 ngày công ty N
mới vận chuyển xong. Nếu chiếu theo hợp đồng th rõ ràng bên N đã vi phạm. Nhưng giá trị
vi phạm ở đây là bao nhiêu quả thật rất khó phân tích (các quan điểm bất đồng).
Theo kinh nghiệm thực tế, chúng tôi khuyên khách hàng nên ghi trong hợp đồng là “nếu bên
nào vi phạm hợp đồng th ngoài việc phải bồi thường thiệt hại theo qui định, còn phải trả
cho bên kia một s tiền gọi là tiền phạt vi phạm hợp đồng tương đương 8% giá trị hợp
đồng” là tt nhất. Việc hiểu và giải quyết như thế nào sẽ rộng đường tính sau.
4. Không nên duy tr hợp đồng với đi tác liên tục vi phạm cam kết:
Vấn đề chị băn khoăn là bên B (tức bên vận tải) không đi qua đường vòng mà lại đi qua
đường làng là điều thật sự đáng băn khoăn.
Vấn đề chị đòi phạt do vi phạm hợp đồng đặt ra ở đây không phải là chuyện lớn. Mà vấn đề
đáng nói hơn là trách nhiệm xã hội và quyền chấm dứt hợp đồng. V nếu xe của bên B liên
tục vi phạm hợp đồng th chị có quyền và nên chấm dứt hợp đồng với một đi tác như vậy.
V nếu sau này đường xá hư hỏng nặng, người dân khiếu kiện và cơ quan chức năng vào
cuộc th chúng tôi nghĩ trong đó có phần trách nhiệm của chị. V đã ký kết và dung túng cho
đi tác làm ăn không đàng hoàng, làm ảnh hưởng đến quyền lợi của bên thứ ba. Theo chúng
tôi, chị nên yêu cầu đi tác phải nghiêm túc thực hiện những điều đã cam kết trong hợp
đồng, nếu không sẽ chấm dứt hợp đồng.

Qui định của pháp luật :
Điều 301. Mức phạt vi phạm
Mức phạt đi với vi phạm nghĩa vụ hợp đồng hoặc tổng mức phạt đi với nhiều vi phạm do
các bên thoả thuận trong hợp đồng, nhưng không quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị
vi phạm, trừ trường hợp quy định tại Điều 266 của Luật này.
Điều 302. Bồi thường thiệt hại
1. Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm
hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm.
2. Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm
phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được
hưởng nếu không có hành vi vi phạm.
Điều 307. Quan hệ giữa chế tài phạt vi phạm và chế tài bồi thường thiệt hại
1. Trường hợp các bên không có thỏa thuận phạt vi phạm th bên bị vi phạm chỉ có quyền
yêu cầu bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định khác.
2. Trường hợp các bên có thỏa thuận phạt vi phạm th bên bị vi phạm có quyền áp dụng cả
chế tài phạt vi phạm và buộc bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định
khác.
( Theo Luật Thương mại 2005)
Thực hiện hợp đồng có thoả thuận phạt vi phạm
1. Phạt vi phạm là sự thoả thuận giữa các bên trong hợp đồng, theo đó bên vi phạm nghĩa
vụ phải nộp một khoản tiền cho bên bị vi phạm.
2. Mức phạt vi phạm do các bên thoả thuận.
3. Các bên có thể thoả thuận về việc bên vi phạm nghĩa vụ chỉ phải nộp tiền phạt vi phạm
mà không phải bồi thường thiệt hại hoặc vừa phải nộp phạt vi phạm và vừa phải bồi thường
thiệt hại; nếu không có thoả thuận trước về mức bồi thường thiệt hại th phải bồi thường
toàn bộ thiệt hại.
Trong trường hợp các bên không có thoả thuận về bồi thường thiệt hại th bên vi phạm
nghĩa vụ chỉ phải nộp tiền phạt vi phạm.
( Điều 422 Bộ luật dân sự 2005)