SKKN sử dụng câu hỏi nêu vấn đề trong dạy học lịch sử để phát huy tính tích cực chủ động của học sinh

ĐỀ TÀI
“SỬ DỤNG CÂU HỎI NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG CỦA HỌC SINH”
I. SỰ CẦN THIẾT, MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
Việc đổi mới chương trình sách giáo khoa ở trường Trung học phổ thông đã đặt
ra một yêu cầu cấp bách đối với giáo viên giảng dạy môn Lịch sử- đổi mới phương
pháp dạy học. Yêu cầu đặt ra đối với việc đổi mới Phương pháp dạy học Lịch sử ở
Trường trung học phổ thông cần đạt là phát huy tính tích cực, chủ động của học
sinh trong quá trình học tập. Và một trong những biện pháp quan trọng để phát
huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình học tập là sử dụng hệ
thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử. Song việc đặt câu hỏi của giáo viên là một
vấn đề không hề đơn giản, vì việc đặt câu hỏi của giáo viên vừa thể hiện kiến thức,
vừa là kinh nghiệm giảng dạy, vừa là nghệ thuật.
Qua thực tế dự giờ một số đồng nghiệp, tôi nhận thấy một số giáo viên rất
thành công trong việc sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực, chủ
động trong học tập môn lịch sử của học sinh. Tuy nhiên, cũng còn nhiều giáo viên
mặc dù đã cố gắng đặt câu hỏi để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh
trong giờ học, nhưng hiệu quả không cao. Hệ thống câu hỏi mà giáo viên đặt ra
chủ yếu là những kiến thức đã có sẳn trong sách giáo khoa và nhiệm vụ của các
em là nhìn vào sách giáo khoa để trả lời, không cần suy nghĩ.
Sử dụng câu hỏi như thế nào để phát huy tính tích cực chủ động của học sinh
trong dạy học Lịch sử? Từ thực tế giảng dạy, tôi đã đúc rút được một số kinh
nghiệm trong việc xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử, phát huy tính
tích cực chủ động trong học tập của học sinh. Tôi xin trình bày kinh nghiệm bản
thân qua đề tài “SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỂ PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH”
Mục đích của đề tài nhằm đưa ra một số giải pháp thực hiện việc xây dựng hệ
thống câu hỏi trong dạy học lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động trong học
tập của học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử
II. PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN
1

- Nghiên cứu phương pháp xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử để
phát huy tính tích cực, chủ đông trong học tập của học sinh ở trường THPT Đầm
Dơi từ năm 2008-2010
III. MÔ TẢ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy
tính tích cực, chủ động học tập của học ở trường THPT
1.1. Cơ sở pháp lý
- Tại Hội nghị tổng kết phong trào thi đua “Dạy tốt, học tốt” của ngành giáo
dục (1963), Bác Hồ đã căn dặn: “Về giảng dạy tránh lối dạy nhồi sọ ….”. “Về
học tập tránh lối học vẹt … ”. “Phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do
về tư tưởng…”
- Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng đã khẳng định: “Phương pháp dạy học
mới, lấy người học làm trung tâm… , nói cho cùng, phương pháp này là tích cực.
Sự tích cực này thể hiện ở chổ nó tạo cho người học, tức trung tâm phát huy được
trí tuệ, tư duy, óc thông minh của mình…”
- Đảng, Nhà nước, ngành giáo dục đã ban hành nhiều Nghị quyết, chỉ thị, văn
bản chỉ đạo về việc đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ
động trong học tập của học sinh
- Luật giáo dục, điều 28.2 đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh, rèn kỹ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh, nâng cao chất lượng giảng dạy”.
1.2. Cơ sở lý luận
a. Khái niệm về tính tích cực của học sinh trong học tập
- Học tập của học sinh là quá trình nhận thức, song đó là quá trình nhận thức
đặc thù. Một sự nhận thức đã được làm cho dễ dàng đi và được thực hiện dưới sự
chỉ đạo của giáo viên. Vì vậy, nói đến tính tích cực học tập của học sinh trong
học tập, thực chất là nói đến tính tích cực của sự nhận thức
- Từ đó, chúng ta có thể hiểu tính tích cực của sự nhận thức là trạng thái hoạt
động nhận thức của học sinh thể hiện trong khát vọng học tập.

b. Biểu hiện tính tích cực học tập của học sinh
2
- Trong quá trình dạy học, chúng ta có thể nhận biết được tính tích cực học tập
của học sinh ở những mặt sau:
+ Thứ nhất: Học sinh tập trung chú ý theo dõi vấn đề đang học, khao khát,
tự nguyện tham gia trả lời các câu hỏi của giáo viên, tích cục phát biểu ý kiến của
mình về vấn đề mà giáo viên và các bạn đặt ra
+ Thứ hai: Đào sâu suy nghĩ, hay nếu thắc mắc. đòi hỏi được giải thích cặn
kẽ những vấn đề mà giáo viên trình bày chưa rõ
+ Thứ ba: Vận dụng kiến thức đã học, vốn hiểu biết của bản thân để nhận
thức những vấn đề mới
+ Thứ tư: hào hứng, say mê tiếp thu bài giảng của giáo viên, cố gắng hoàn
thành bài tập được giao
- Ngoài những biểu hiện trên, trong quá trình giảng dạy, giáo viên còn có thể
nhận biết tính tích cực của học sinh qua ánh mắt, cử chỉ, nét mặt khi theo dõi bài
giảng
1.3 Một số yêu cầu đối với giáo viên khi xây dựng hệ thống câu hỏi
- Câu hỏi phải bám sát nội dung cơ bản chương trình học, có nội dung chính
xác, rõ ràng, dễ hiểu.
- Câu hỏi phải vừa sức học sinh. Không nên đặt câu hỏi quá khó hoặc câu hỏi
quá dễ không kích thích học sinh tìm tòi.
- Cần tránh đặt những câu hỏi mà học sinh chỉ cần nhìn vào sách giáo khoa để
trả lời mà hoàn toàn không hiểu gì về nội dung
- Câu hỏi có thể dùng cho từng mục, toàn bài, chương hoặc những nội dung lớn
có liên quan chặt chẽ giữa các bài.
- Câu hỏi phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng, đồng thời phát huy được tư
duy học sinh, rèn luyện kỹ năng học tập của học sinh.
2. Giải pháp thực hiện
Việc đặt câu hỏi trong dạy học Lịch sử là một trong những biện pháp quan
trọng để phát triển tư duy học sinh. Song sử dụng câu hỏi và hệ thống câu hỏi như

thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh là một vấn đề khó và phức tạp. Để
thực hiện tốt vấn đề trên, trước hết giáo viên phải thực hiện tốt khâu soạn giáo án.
3
Trước đây chúng ta xác định mục đích, yêu cầu của bài học là “Làm cho học
sinh nắm được hoặc hiểu được ” có nghĩa là trong giờ dạy, giáo viên là trung
tâm, học sinh thụ động tiếp thu kiến thức, nhận thông tin từ người thầy. Nhưng từ
khi đổi mới chương trình sách giáo khoa, đổi mới phương pháp giảng dạy, khâu
soạn giảng cũng có nhiều thay đổi, mục tiêu bài học có 3 mức dộ: biết, hiểu, vận
dụng. Như vậy, chúng ta đã chuyển hoạt động của giáo viên sang hoạt động của
học sinh là chính, học sinh xây dựng kiến thức cho mình dưới sự hướng dẫn của
giáo viên thông qua hệ thống câu hỏi. Học sinh không chỉ nắm kiến thức mà còn
nắm phương pháp để hiểu và vận dụng kiến thức.
Để đạt mục đích trên, đòi hỏi giáo viên phải đầu tư cho bài soạn, đặt biệt là
việc xây dựng hệ thống câu hỏi của bài dạy. Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch
sử để phát huy tính tích cưc học tập của học sinh có thể thực hiện ở tất cả các bước
trong giờ dạy Lịch sử. Tuy nhiên trong phạm vi đề tài, tôi chỉ trình bày việc xây
dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập Lịch sử của
học sinh ở bước mở đầu bài học và củng cố bài, chương
2.1 Nêu câu hỏi mở đầu bài học:
Giới thiệu bài mới là một bước quan trọng trong tiến trình tổ chức dạy học của
giáo viên. Tuy nhiên thực tế qua các tiết dạy dự giờ đồng nghiệp, tôi nhận thấy
nhiều thầy cô đã bỏ qua bước giới thiệu bài mới.
Riêng bản thân tôi, việc giới thiệu bài mới là một nội dung rất cần thiết để tạo
sự chú ý, gây hứng thú, phát huy tính tích cực trong giờ học, cũng như định hướng
nhận thức kiến thức bài mới cho học sinh.
Ví dụ 1: Khi dạy Bài 8 : Nhật Bản ( chương trình 12 ban cơ bản )
- Để tạo hứng thú, phát huy tính tích cực trong học tâp của học sinh, mở đầu
bài học tôi dẫn dắt học sinh vào tình huống có vấn đề - lòng ghép câu hỏi nhận
thức cho học sinh: Hoàn toàn khác với Mỹ; Nhật Bản là nước nghèo tài nguyên
khoáng sản, bại trận trong chiến tranh thế giới thứ hai, bị Mỹ ném hai quả bom

nguyên tử xuống hai thành phố Hirôsima và Nagadaki, vì vậy sau chiến tranh, nền
kinh tế Nhật Bản bị tàn phá nặng nề. Tuy nhiên chỉ sau 2 thập niên Nhật Bản
không những khôi phục được nền kinh tế, mà kinh tế còn phát triển mạnh mẽ vươn
4
lên trở thành siêu cường kinh tế, trở thành một trong 3 trung tâm kinh tế - tài
chính của thế giới. Từ đó tôi đưa ra câu hỏi có tình huống cho HS:
- Sau chiến tranh thế giới thứ hai nền kinh tế Nhật Bản phát triển “thần
kỳ” như thế nào?
- Những nhân tố nào đã thúc đẩy sự phát triển “thần kỳ” của kinh tế Nhật
Bản sau chiến tranh?
- Từ sự phát triển kinh tế của Nhật, các nước đang phát triển, đặc biệt là
Việt Nam có thể rút ra bài học kinh nghiệm gì cho công cuộc xây dựng đất
nước hiện nay?
- Với cách giới thiệu bài như trên, giáo viên đã tạo cho học sinh một sự tò mò,
khát khao tìm hiểu. Và để có thể trả lời cho những câu hỏi trên, học sinh phải tập
trung trong giờ học, cùng với giáo viên từng bước tìm ra lời giải
- Điểm hay của cách giới thiệu bài như trên là: giáo viên không chỉ giới thiệu
nội dung kiến thức cơ bản của bài mới, còn đưa ra được cả câu hỏi củng cố bài,
liên lệ thực tế tình hình nước ta qua bài dạy. Làm cho bài dạy phong phú, mang
tính giáo dục cao.
Ví dụ 2: Khi dạy Bài 23: PHONG TRÀO YÊU NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG Ở
VIỆT NAM TỪ ĐẦU THẾ KỶ XX ĐẾN HẾT CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
THỨ NHẤT ( chương trình 11 ban cơ bản)
- Tôi vừa giới thiệu nội dung bài mới vừa lòng ghép nêu câu hỏi nhận thức vừa
đặt câu hỏi so sánh giúp học sinh củng cố kiến thức bài cũ: Đầu thế kỷ XX một
phong trào yêu nước theo khuynh hướng mới xuất hiện - đó là khuynh hướng dân
chủ tư sản, tiêu biểu cho khuyng hướng cứu nước này là Phan Bội Châu và Phan
Châu Trinh. Để hiểu rõ phong trào yêu nước theo khunh hướng dân chủ tư sản, cô
trò chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài 23: Phong trào yêu nước và cách mạng ở Việt
Nam từ đầu thế kỷ XX đến hết chiến tranh thế giới thứ nhất. Qua bài học hôm nay,

các em cần nhận thức rõ 3 vấn đề sau:
+ Khuynh hướng cứu nước mới nảy sinh trong bối cảnh nào?
+ Những nét chính trong hoạt động cứu nước của Phan Bội Châu và Phan
Châu Trinh. Tư tưởng cứu nước của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh có
điểm gì giống và khác nhau?
5
+ Cuộc vận động giải phóng dân tộc theo khuynh hướng dân chủ tư sản
đầu thế kỷ XX có gì mới, khác so với phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX?
- Điểm mới của cách mở bài ở ví dụ 2, câu hỏi củng cố không chỉ giới hạn trong
nội dung bài các em vừa mới tiếp thu mà học sinh phải tư duy, nhớ lại kiến thức
đã tiếp thu ở bài 21: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam
trong những năm cuối thế kỷ XIX để so sánh, trả lời.
Ví dụ 3: Bài 20: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc
(1953-1954 ), chương trình 12 ban cơ bản (3 tiết)
- Sau khi kiểm tra bài cũ học sinh, tôi mở bài một cách trực tiếp: Chiến thắng
Điện Biên Phủ đã đập tan kế hoạch Nava-một cố gắng cao nhất và cuối cùng
trong cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp có sự giúp đỡ của Mỹ. Buộc
pháp phải ngồi vào bàn Hội nghị ký Hiệp định Giơnevơ. So với Hiệp định Sơ bộ
(6-3-1946) thì Hiệp định Ginevơ là một bước tiến của ta trong đấu tranh ngoại
giao. Để thấy rõ bước tiến của ta trong cuộc đấu tranh ngoại giao, cô trò chúng
ta cùng nhau tìm hiểu phần III. Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về việc chấm dứt
chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương. Đồng thời tôi nêu rõ nhiệm vụ của
các em sau tiết học: Chỉ ra những điểm khác nhau cơ bản giữa Hiệp định Sơ bộ
(6-3-1946) với Hiệp định Giơ ne vơ (21-7-1954) để làm rõ bước tiến của ta trong
đấu tranh ngoại giao?
- Cách đặt vấn đề như vậy sẽ thu hút sự chú ý học tập của học sinh. Bởi vì trước
đó các em đã tìm hiểu Hiệp định Sơ bộ mà Chính phủ ta đã ký với Pháp ngày 6-3-
1946. Nhưng yêu cầu nhận thức được đặt ra ở bài 20 là điều mới mẻ, học sinh
chưa biết, khiến cho các em có nhu cầu-hứng thú muốn tìm hiểu.
2.2 Nêu câu hỏi củng cố toàn bài, chương

- Kiến thức Lịch sử là một chuỗi mắc xit, có liên quan với nhau. Vì vậy, giáo
viên cần phải giúp học sinh nhận thức rõ mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử.
Nhằm giúp học sinh nhận thức kiến thức lịch sử đã học sâu sắc hơn, biết tổng hợp,
so sánh, giải thích, phân tích, đánh giá các sự kiện lịch sử đã học, sau một bài học,
một chương tôi thường sử dụng những câu hỏi nâng cao, tổng hợp kiến thức của
toàn bài hoặc chương để học sinh suy nghĩ, tìm đáp án trả lời nhằm phát huy tính
6
tích cực học tập, phát triển tưu duy của học sinh, giúp các em nhận thức rõ vai trò
của môn lịch sử trong cuộc sống, rút ra những bài học kinh nghiệm cho thực tiễn
Ví dụ 1: Sau khi học sinh đã tìm hiểu bài Nhật Bản, Trung Quốc, Các nước
Đông Nam Á (thế kỷ XIX-đầu thế kỷ XX) trong chương I, lớp 11 ban cơ bản, Để
giúp học sinh củng cố kiến thức cơ bản đã học qua các bài trên, tôi nêu câu hỏi
củng cố chương bằng một câu hỏi tổng hợp: Tình hình Nhật Bản, Trung Quốc,
Xiêm, Việt Nam thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX có điểm gì giống nhau và khác
nhau?
- Yêu cầu câu hỏi không đòi hỏi học sinh thuộc lòng nội dung từng bài học, mà
trên cơ sở kiến thức đã tiếp thu, biết tổng hợp, so sánh vấn đề lịch sử. Hay nói
cách khác hơn đây là câu hỏi kiểm tra việc nhận thức vấn đề lịch sử, liên hệ thực
tiễn Việt Nam.
- Để có thể trả lời câu hỏi giáo viên nêu ra, học sinh phải vận dụng kiến thức đã
tiếp thu trong cả 3 bài để trả lời:
* Giống nhau:
+ Chế độ phong kiến lâm vào thời kỳ suy yếu, khủng hoảng
+ Đứng trước sự dòm ngó, xâm lược của thực dân phương Tây
* Khác nhau:
+ Nhật Bản: Thiên Hoàng Minh Trị thực hiện một loạt cải cách tiến bộ (cuộc
Duy tân Minh Trị) à kết quả: Nhật thoát khỏi thân phận một nước thuộc địa, nền
kinh tế phát triển mạnh, trở thành nước Đế quốc đầu tiên ở châu Á
+ Xiêm: vua Ra-ma IV, V thiện chính sách mở cửa, cải cách theo khuôn
mẫu phương Tây (về hành chính, tài chính, quân sự, giáo dục) àkết quả: nền

kinh tế phát triển theo hướng TBCN, giử được độc lập
+ Trung Quốc: Triều đình Mãn Thanh thực hiện chính sách “bế quan tỏa
cảng” à kết quả: đất nước suy sụp, trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến
+ Việt Nam: Triều đình nhà Nguyễn thực hiện chính sách “bế quan tỏa
cảng “cấm đạo”, đuổi giáo sĩ phương Tây à kết quả: : tiềm lực kinh tế suy yếu,
kiệt quệ , khối đoàn kết dân tộc rạn nứt, trở thành thuộc địa của Pháp
7
- Trên nền tảng kiến thức vừa tiếp thu làm nền tảng để học sinh nhận thức đúng
hơn về trách nhiệm của triều Nguyễn khi các em chuyển sang học phần lịch sử
Việt Nam từ 1858-1919 ở học kỳ II
Ví dụ 2: Sau khi học sinh tìm hiểu Tình hình nước Đức, nước Mỹ giữa hai cuộc
chiến tranh thế giới (1918-1939), chương trình lớp 11 ban cơ bản
- Nhằm giúp học sinh nhận thức sâu sắc kiến thức vừa tiếp thu, tôi nêu câu hỏi
củng cố như sau: Tình hình nước Mỹ và Đức trong thời gian giữa hai cuộc
chiến tranh thế giới (1918-1939) có những điểm gì giống nhau và khác nhau?
- Đây là dạng câu hỏi so sánh, rút ra bài học thực tiễn. Sau khi học sinh phát
biểu, tôi gợi ý giúp các em nhận thức rõ vấn đề
* Giống nhau
+ Từ 1918-1939: quá trình phát triển của nước Mỹ, Đức trải qua 2 giai đoạn:
1918-1929 và 1929-1939
+ Trong những năm 1929-1933 Mỹ và Đức đều lâm vào thời kỳ khủng hoảng
kinh tế
* Khác nhau
+ Đức là nước bại trận, sau chiến tranh Đức bị suy sụp hoàn toàn về kinh tế,
chính trị và quân sự. Còn Mỹ là nước thắng trận, được nhiều quyền lợi tại hội nghị
Vécxay-Oasinhtơn, sau chiến tranh kinh tế phát triển mạnh trong suốt thập kỷ XX
+ Đức tìm cách thoát khỏi cuộc khủng hoảng bằng cách phát xít hóa bộ máy
nhà nước, chủ trương phát động chiến. Còn Mỹ, tổng thống Rudơven thực thiện
chính sách mới trên nhiều lĩnh vực, kết quả Mỹ đã vượt qua cuộc khủng hoảng,
nền kinh tế tiếp tục phát triển

- Qua câu hỏi trên, thông tin mà giáo viên muốn gửi đến các em: trong cuộc
sống thực tiễn, đứng trước khó khăn, có nhiều cách để giải quyết, nhưng chúng ta
phải chọn phương pháp nào mà đem lại kết quả cao nhất
Ví dụ 3: Bài 22: Phong trào yêu nước và cách mạng ở Việt Nam từ đầu thế
kỷ XX đến chiến tranh thế giới thứ nhất (1914), chương trình lớp 11 ban cơ
bản
8
- Tôi củng cố bài học nêu câu hỏi thảo luận nhóm: “ Vì sao các phong trào
yêu nước và cách mạng đầu thế kỷ XX đều thất bại? Sự thất bại của phong trào
yêu nước đầu thế kỷ XX đã đặt ra yêu cầu gì cho cách mạng Việt Nam?
- Đây là một dạng câu hỏi khó, để trả lời câu hỏi, học sinh phải tư duy cao, phải
biết xâu chuỗi những kiến thức đã học để tìm ra nguyên nhân thất bại của phong
trào yêu nước và cách mạng đầu thế kỷ XX, đồng thời phải nhận thức được yêu
cầu cấp bách của cách mạng Việt Nam.
+ Nguyên nhân thất bại: do con đường cứu nước theo khuynh hướng dân chủ
tư sản không đáp ứng yêu cầu của cách mạng Việt Nam, không đưa ra được mục
tiêu, nội dung và phương pháp cứu nước đúng đắn
+ Yêu cầu đặt ra cho cách mạng Việt Nam: cần phải có một giai cấp tiên tiến
mắn ngọn cờ lãnh đạo cách mạng. Phải có một đường lối, phương pháp cứu nước
đúng đắn.
- Đây là một cách để giáo viên chuyển ý, giới thiệu bài mới: Trước yêu cầu của
Lịch sử, ngày 5-6-1911 người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã ra đi tìm
đường cứu nước. Để hiểu rõ về cuộc hành trình cứu nước của lãnh tụ Nguyễn Ái
quốc, cô trò chúng ta sẽ tìm hiểu trong bài 24 ở tiết sau
Tóm lại việc sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực,
chủ động trong học tập của học sinh không phải là vấn đề mới. Tuy nhiên đặt câu
hỏi như thế nào để phát huy trí thông minh, tính tích cực trong học tập của học
sinh thì không phải giáo viên nào cũng làm tốt. Từ kinh nghiệm của bản thân, tôi
nhận thấy muốn làm tốt vấn đề trên giáo viên cần phải đầu tư kỹ cho khâu soạn
giáo án, nghiên cứu tài liệu, học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp, tham khảo các đề

thi … Một điều giáo viên cần chú ý, hệ thống câu hỏi đặt ra phải hướng vào chủ
dề, trọng tâm, chính xác, rõ ràng, phù hợp với từng đối tượng học sinh, có như vậy
thì câu hỏi mới phát huy tác dụng nâng cao sự nổ lực, phát trển tư duy, tính tích
cực, chủ động của học sinh trong học tập, đáp ứng được yêu cầu đổi mới PPDH.
IV. KẾT QUẢ, HIỆU QUẢ MANG LẠI
- Học sinh hứng thú trong giờ học Lịch sử, suy nghĩ độc lập, sáng tạo. Mạnh dạn
trình bày ý kiến của bản thân, tự tin tranh luận cùng các bạn về một vấn đề lịch sử.
9
- Chất lượng giảng dạy ngày càng được nâng cao, đạt tiêu chí của Trường chuẩn
quốc gia
* Kết quả giảng dạy của năm học 2009-2010 (%)
LỚP KHÁ-GIỎI TB YẾU KÉM
11T1 70 28 02 00
11C7 32 50 18 00
11C8 28 47 25 00
12T1 65 35 00 00
12X 70 30 00 00
12C2 30 50 20 00
* Kết quả giảng dạy của năm học 2010-2011 (%)
LỚP KHÁ-GIỎI TB YẾU KÉM
11X 70 30 00 00
11C7 45 47 08 00
11C8 55 34 11 00
12T1 90 10 00 00
12X 80 20 00 00
12C2 75 25 00 00
* Kết quả học kỳ I năm học 2011-2012 (%)
KHỐI KHÁ-GIỎI TB YẾU KÉM
11C2 80 20 00 00
11C3 48 50 02 00

11C4 27 56 17 00
12T1 97 3 00 00
12X 86 14 00 00
12C2 83 17 00 00
12C5 30 57 13 00
* Nhận xét kết quả thực hiện
- Tỉ lệ học sinh khá giỏi ở các lớp T, X, C được nâng dần lên
- Tỉ lệ học sinh yếu các lớp cơ bản giảm
V. ĐÁNH GIÁ VỀ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA SÁNG KIẾN
- Từ khi thực hiện chương trình sách giáo khoa mới cùng với chủ trương đổi
mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực “Lầy học sinh làm trung tâm” tôi
tập trung đầu tư cho khâu soạn giáo án, xây dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính
tích cực, chủ động của học sinh trong học tập.
10
- Quá trình thực hiện đã đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy, thông qua các
buổi sinh hoạt chuyên môn của tổ, đề tài nghiên cứu của bản thân được đồng
nghiệp đánh giá cao và ứng dụng rộng rãi trong nhà trường.
VI. KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT
Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động
trong học cho học sinh trung học phổ thông hiện nay là rất đề cần thiết. Vì nó có
ảnh hưởng rất lớn đến việc nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử. Tuy
nhiên đặt câu hỏi như thế nào để phát huy trí thông minh, tính tích cực trong học
tập của học sinh thì không phải giáo viên nào cũng thực hiện tốt. Vì vậy, tôi kiến
nghị với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Cà Mau thường xuyên tổ chức các buổi sinh
hoạt chuyên đề, trao đổi về chuyên môn, phương pháp giảng dạy, đặt biệt là
chuyên đề “SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỂ PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH”
để giáo viên giảng dạy Lịch sử được trao đổi kinh nghiệm
Nội dung trình bày trong đề tài chỉ là kinh nghiệm của bản thân, trrong quá
trình thực hiện không thể tránh khỏi những hạn chế, sai sót. Rất mong sự đóng góp

ý kiến của quý thầy cô để đề tài được hoàn chỉnh, đưa vào ứng dụng rộng rãi trong
quá trình giảng dạy lịch sử, nhằm góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy
học, nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử ở trường THPT.
Chân thành cảm ơn !

Ý kiến xác nhận Ngày 08 tháng 04 năm 2012
của thủ trưởng đơn vị Người báo cáo
Mã Thị Xuân Thu
11
MỤC LỤC
I. Sự cần thiết, mục đích của việc thực hiện sáng kiến
II. Phạm vi triển khai và thực hiện

III. Mô tả sáng kiến kinh nghiệm
1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy
tính tích cực, chủ động học tập của học ở trường THPT
1.1. Cơ sở pháp lý
1.2. Cơ sở lý luận
1.3 Một số yêu cầu đối với giáo viên khi xây dựng hệ thống câu hỏi
2. Giải pháp
2.1 Nâu câu hỏi mở đầu bài học\
2.2 Nêu câu câu hỏi củng cố toàn bài, chương

IV. Kết quả, hiệu quả mang lại

V.Đánh giá về phạm vi ảnh hưởng của sáng kiến

VI. Kiến nghị, đề xuất

12

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
Đầm Dơi, ngày 08 tháng 04 năm 2012
BÁO CÁO
TÓM TẮT NỘI DUNG, HIỆU QUẢ SÁNG KIẾN
-Tên sáng kiến: “SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG TRONG HỌC TẬP
CỦA HỌC SINH”
-Tên người viết đề tài: Mã Thị Xuân Thu
-Thời gian đã được triển khai thực hiện: từ năm 2009 đến ngày 08/04/2012
I. SỰ CẦN THIẾT, MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
- Yêu cầu đặt ra đối với việc đổi mới Phương pháp dạy học Lịch sử ở Trường
trung học phổ thông cần đạt là phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong
13
quá trình học tập. Và một trong những biện pháp quan trọng để phát huy tính tích
cực, chủ động của học sinh trong quá trình học tập là sử dụng hệ thống câu hỏi
trong dạy học Lịch sử. Song việc đặt câu hỏi của giáo viên là một vấn đề không hề
đơn giản, vì việc đặt câu hỏi của giáo viên vừa thể hiện kiến thức, vừa là kinh
nghiệm giảng dạy, vừa là nghệ thuật.
- Qua thực tế dự giờ một số đồng nghiệp, tôi nhận thấy một số giáo viên rất
thành công trong việc sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực, chủ
động trong học tập môn lịch sử của học sinh. Tuy nhiên, cũng còn nhiều giáo viên
mặc dù đã cố gắng đặt câu hỏi để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh
trong giờ học, nhưng hiệu quả không cao. Hệ thống câu hỏi mà giáo viên đặt ra
chủ yếu là những kiến thức đã có sẳn trong sách giáo khoa và nhiệm vụ của các
em là nhìn vào sách giáo khoa để trả lời, không cần suy nghĩ.
- Sử dụng câu hỏi như thế nào để phát huy tính tích cực chủ động của học sinh
trong dạy học Lịch sử? Từ thực tế giảng dạy, tôi đã đúc rút được một số kinh
nghiệm trong việc xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử, phát huy tính
tích cực chủ động trong học tập của học sinh. Tôi xin chia sẻ kinh nghiệm với

đồng nghiệp qua đề tài “SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỂ
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC
SINH”
- Mục đích của đề tài nhằm đưa ra một số giải pháp thực hiện việc xây dựng hệ
thống câu hỏi trong dạy học lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động trong học
tập của học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử
II. PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN
- Nghiên cứu phương pháp xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử để
phát huy tính tích cực, chủ đông trong học tập của học sinh ở trường THPT Đầm
Dơi từ năm 2008-2010
III. MÔ TẢ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Việc đặt câu hỏi trong dạy học Lịch sử là một trong những biện pháp quan trọng
để phát triển tư duy học sinh. Song sử dụng câu hỏi và hệ thống câu hỏi như thế
nào để phát huy tính tích cực của học sinh là một vấn đề khó và phức tạp. Để thực
hiện tốt vấn đề trên, trước hết giáo viên phải thực hiện tốt khâu soạn giáo án.
14
Trước đây chúng ta xác định mục đích, yêu cầu của bài học là “Làm cho học
sinh nắm được hoặc hiểu được ” có nghĩa là trong giờ dạy, giáo viên là trung
tâm, học sinh thụ động tiếp thu kiến thức, nhận thông tin từ người thầy. Nhưng từ
khi đổi mới chương trình sách giáo khoa, đổi mới phương pháp giảng dạy, khâu
soạn giảng cũng có nhiều thay đổi, mục tiêu bài học có 3 mức dộ: biết, hiểu, vận
dụng. Như vậy, chúng ta đã chuyển hoạt động của giáo viên sang hoạt động của
học sinh là chính, học sinh xây dựng kiến thức cho mình dưới sự hướng dẫn của
giáo viên thông qua hệ thống câu hỏi. Học sinh không chỉ nắm kiến thức mà còn
nắm phương pháp để hiểu và vận dụng kiến thức.
Để đạt mục đích trên, đòi hỏi giáo viên phải đầu tư cho bài soạn, đặt biệt là
việc xây dựng hệ thống câu hỏi của bài dạy. Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch
sử để phát huy tính tích cưc học tập của học sinh có thể thực hiện ở tất cả các bước
trong giờ dạy Lịch sử. Tuy nhiên trong phạm vi đề tài, tôi chỉ trình bày việc xây
dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập Lịch sử của

học sinh ở bước giới thiệu và củng cố bài
1 Nêu câu hỏi mở đầu bài học:
Giới thiệu bài mới là một bước quan trọng trong tiến trình tổ chức dạy học của
giáo viên. Tuy nhiên thực tế qua các tiết dạy dự giờ đồng nghiệp, tôi nhận thấy
nhiều thầy cô đã bỏ qua bước giới thiệu bài mới.
Riêng bản thân tôi, việc giới thiệu bài mới là một nội dung rất cần thiết để tạo
sự chú ý, gây hứng thú, phát huy tính tích cực trong giờ học, cũng như định hướng
nhận thức kiến thức bài mới cho học sinh.
- Để tạo hứng thú, phát huy tính tích cực trong học tâp của học sinh, mở đầu
bài học tôi dẫn dắt học sinh vào tình huống có vấn đề - lòng ghép câu hỏi nhận
thức cho học sinh, tạo cho học sinh một sự tò mò, khát khao tìm hiểu. Và để có thể
trả lời cho những câu hỏi trên, học sinh phải tập trung trong giờ học, cùng với giáo
viên từng bước tìm ra lời giải
2 Nêu câu hỏi củng cố toàn bài, chương
- Kiến thức Lịch sử là một chuỗi mắc xit, có liên quan với nhau. Vì vậy, giáo
viên cần phải giúp học sinh nhận thức rõ mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử.
Nhằm giúp học sinh nhận thức kiến thức lịch sử đã học sâu sắc hơn, biết tổng hợp,
15
so sánh, giải thích, phân tích, đánh giá các sự kiện lịch sử đã học, sau một bài học,
một chương tôi thường sử dụng những câu hỏi nâng cao, tổng hợp kiến thức của
toàn bài hoặc chương để học sinh suy nghĩ, tìm đáp án trả lời nhằm phát huy tính
tích cực học tập, phát triển tưu duy của học sinh, giúp các em nhận thức rõ vai trò
của môn lịch sử trong cuộc sống, rút ra những bài học kinh nghiệm cho thực tiễn
- Yêu cầu câu hỏi không đòi hỏi học sinh thuộc lòng nội dung từng bài học, mà
trên cơ sở kiến thức đã tiếp thu, biết tổng hợp, so sánh vấn đề lịch sử. Hay nói
cách khác hơn đây là câu hỏi kiểm tra việc nhận thức vấn đề lịch, liên hệ thực tiễn.
Tóm lại việc sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực,
chủ động trong học tập của học sinh không phải là vấn đề mới. Tuy nhiên đặt câu
hỏi như thế nào để phát huy trí thông minh, tính tích cực trong học tập của học
sinh thì không phải giáo viên nào cũng làm tốt. Từ kinh nghiệm của bản thân, tôi

nhận thấy muốn làm tốt vấn đề trên giáo viên cần phải đầu tư kỹ cho khâu soạn
giáo án, nghiên cứu tài liệu, học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp, tham khảo các đề
thi … Một điều giáo viên cần chú ý, hệ thống câu hỏi đặt ra phải hướng vào chủ
dề, trọng tâm, chính xác, rõ ràng, phù hợp với từng đối tượng học sinh, có như vậy
thì câu hỏi mới phát huy tác dụng nâng cao sự nổ lực, phát trển tư duy, tính tích
cực, chủ động của học sinh trong học tập, đáp ứng được yêu cầu đổi mới PPDH.
IV. KẾT QUẢ, HIỆU QUẢ MANG LẠI
- Học sinh hứng thú trong giờ học Lịch sử, suy nghĩ độc lập, sáng tạo. Mạnh dạn
trình bày ý kiến của bản thân, tự tin tranh luận cùng các bạn về một vấn đề lịch sử.
- Chất lượng giảng dạy ngày càng được nâng cao, đạt tiêu chí của Trường chuẩn
quốc gia
V. ĐÁNH GIÁ VỀ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA SÁNG KIẾN
- Đề tài nghiên cứu của bản thân được đồng nghiệp đánh giá cao và ứng dụng
rộng rãi trong nhà trường.
VI. KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT
Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động
trong học cho học sinh trung học phổ thông hiện nay là rất đề cần thiết. Vì nó có
ảnh hưởng rất lớn đến việc nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử. Tuy
nhiên đặt câu hỏi như thế nào để phát huy trí thông minh, tính tích cực trong học
16
tập của học sinh thì không phải giáo viên nào cũng thực hiện tốt. Vì vậy, tôi kiến
nghị với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Cà Mau thường xuyên tổ chức các buổi sinh
hoạt chuyên đề, trao đổi về chuyên môn, phương pháp giảng dạy, đặt biệt là
chuyên đề “SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỂ PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH”
để giáo viên giảng dạy Lịch sử được trao đổi kinh nghiệm
Nội dung trình bày trong đề tài chỉ là kinh nghiệm của bản thân, trong quá
trình thực hiện không thể tránh khỏi những hạn chế, sai sót. Rất mong sự đóng góp
ý kiến của quý thầy cô để đề tài được hoàn chỉnh, đưa vào ứng dụng rộng rãi trong
quá trình giảng dạy lịch sử, nhằm góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy

học, nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử ở trường THPT.

Ý kiến xác nhận Ngày 08 tháng 04 năm 2012
của thủ trưởng đơn vị Người báo cáo
Mã Thị Xuân Thu
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
Đầm Dơi, ngày 08 tháng 04 năm 2012
ĐỀ NGHỊ
CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Hội đồng xét, công nhận sáng kiến Chiến sĩ thi đua cấp Tỉnh
- Họ và tên: Mã Thị Xuân Thu
- Đơn vị công tác: Trường THPT Đầm Dơi
- Đề nghị Hội đồng sáng kiến công nhận sáng kiến năm 2012 như sau:
17
1. Tên sáng kiến: “Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích
cực, chủ động trong học tập của học sinh”
2. Sự cần thiết, mục đích của việc thực hiện sáng kiến
- Yêu cầu đặt ra đối với việc đổi mới Phương pháp dạy học Lịch sử ở Trường
trung học phổ thông cần đạt là phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong
quá trình học tập. Và một trong những biện pháp quan trọng để phát huy tính tích
cực, chủ động của học sinh trong quá trình học tập là sử dụng hệ thống câu hỏi
trong dạy học Lịch sử.
- Việc đặt câu hỏi của giáo viên là một vấn đề không hề đơn giản, vì việc đặt câu
hỏi của giáo viên vừa thể hiện kiến thức, vừa là kinh nghiệm giảng dạy, vừa là
nghệ thuật. Từ thực tế giảng dạy, tôi đã đúc rút được một số kinh nghiệm trong
việc xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử, phát huy tính tích cực chủ
động trong học tập của học sinh. Tôi xin chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp qua
đề tài “ Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ
động trong học tập của học sinh”

- Mục đích của đề tài nhằm đưa ra một số giải pháp thực hiện việc xây dựng hệ
thống câu hỏi trong dạy học lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động trong học
tập của học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử
III. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA SÁNG KIẾN
- Trước đây chúng ta xác định mục đích, yêu cầu của bài học là “Làm cho học
sinh nắm được hoặc hiểu được ” có nghĩa là trong giờ dạy, giáo viên là trung
tâm, học sinh thụ động tiếp thu kiến thức, nhận thông tin từ người thầy. Nhưng từ
khi đổi mới chương trình sách giáo khoa, đổi mới phương pháp giảng dạy, khâu
soạn giảng cũng có nhiều thay đổi, mục tiêu bài học có 3 mức dộ: biết, hiểu, vận
dụng. Như vậy, chúng ta đã chuyển hoạt động của giáo viên sang hoạt động của
học sinh là chính, học sinh xây dựng kiến thức cho mình dưới sự hướng dẫn của
giáo viên thông qua hệ thống câu hỏi. Học sinh không chỉ nắm kiến thức mà còn
nắm phương pháp để hiểu và vận dụng kiến thức.
- Để đạt mục đích trên, đòi hỏi giáo viên phải đầu tư cho bài soạn, đặt biệt là
việc xây dựng hệ thống câu hỏi của bài dạy. Sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch
sử để phát huy tính tích cưc học tập của học sinh có thể thực hiện ở tất cả các bước
18
trong giờ dạy Lịch sử. Tuy nhiên trong phạm vi đề tài, tôi chỉ trình bày việc xây
dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập Lịch sử của
học sinh ở bước giới thiệu và củng cố bài
1 Nêu câu hỏi mở đầu bài học:
- Để tạo hứng thú, phát huy tính tích cực trong học tâp của học sinh, mở đầu
bài học tôi dẫn dắt học sinh vào tình huống có vấn đề - lòng ghép câu hỏi nhận
thức cho học sinh, tạo cho học sinh một sự tò mò, khát khao tìm hiểu. Và để có thể
trả lời cho những câu hỏi trên, học sinh phải tập trung trong giờ học, cùng với giáo
viên từng bước tìm ra lời giải
2 Nêu câu hỏi củng cố toàn bài, chương
- Kiến thức Lịch sử là một chuỗi mắc xit, có liên quan với nhau. Vì vậy, giáo
viên cần phải giúp học sinh nhận thức rõ mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử.
Nhằm giúp học sinh nhận thức kiến thức lịch sử đã học sâu sắc hơn, biết tổng hợp,

so sánh, giải thích, phân tích, đánh giá các sự kiện lịch sử đã học, sau một bài học,
một chương tôi thường sử dụng những câu hỏi nâng cao, tổng hợp kiến thức của
toàn bài hoặc chương để học sinh suy nghĩ, tìm đáp án trả lời nhằm phát huy tính
tích cực học tập, phát triển tưu duy của học sinh, giúp các em nhận thức rõ vai trò
của môn lịch sử trong cuộc sống, rút ra những bài học kinh nghiệm cho thực tiễn
Tóm lại việc sử dụng câu hỏi trong dạy học Lịch sử để phát huy tính tích cực,
chủ động trong học tập của học sinh không phải là vấn đề mới. Tuy nhiên đặt câu
hỏi như thế nào để phát huy trí thông minh, tính tích cực trong học tập của học
sinh thì không phải giáo viên nào cũng làm tốt. Từ kinh nghiệm của bản thân, tôi
nhận thấy muốn làm tốt vấn đề trên giáo viên cần phải đầu tư kỹ cho khâu soạn
giáo án, nghiên cứu tài liệu, học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp, tham khảo các đề
thi … Một điều giáo viên cần chú ý, hệ thống câu hỏi đặt ra phải hướng vào chủ
dề, trọng tâm, chính xác, rõ ràng, phù hợp với từng đối tượng học sinh, có như vậy
thì câu hỏi mới phát huy tác dụng nâng cao sự nổ lực, phát trển tư duy, tính tích
cực, chủ động của học sinh trong học tập, đáp ứng được yêu cầu đổi mới PPDH.
4. PHẠM VI ÁP DỤNG CỦA ĐỀ TÀI
- Đề tài nghiên cứu của bản thân được đồng nghiệp đánh giá cao và ứng dụng
rộng rãi trong nhà trường.
19
5. HIỆU QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
- Học sinh hứng thú trong giờ học Lịch sử, suy nghĩ độc lập, sáng tạo. Mạnh dạn
trình bày ý kiến của bản thân, tự tin tranh luận cùng các bạn
- Chất lượng giảng dạy ngày càng được nâng cao, đạt tiêu chí của Trường chuẩn
quốc gia
Ý kiến xác nhận Ngày 08 tháng 04 năm 2012
của thủ trưởng đơn vị Người báo cáo

Mã Thị Xuân Thu
20