Tâm bệnh học trẻ em lứa tuổi mầm non

TÂMBỆNHHỌCTRẺEM
LỨATUỔIMẦMNON
Tácgiả:NGUYỄNTHỊNHƯMAI

LỜINÓIĐẦU
Tạomọiđiềukiệnchotrẻpháttriểntốtlàmốiquantâmhàngđầucủangườilớn.Sựpháttriển
củatrẻbaogồmnhiềumặt,cóthểquyvềhaimặtchính:pháttriểnvềsinhlívàtâmlí.Bảnthânhaimặt
nàylạicóliênquanrấtchặtchẽvớinhauvàcóquanhệmậtthiếtvớimôitrườngsốngcủatrẻ.Trong
quátrìnhpháttriển,trẻemcóthểcónhữngpháttriểnkhôngbìnhthườnghoặccórốiloạn,nóicách
kháclàcóbệnh,cảvềthựcthểlẫntâmlí.Chămsóctrẻkhôngthểchỉvềmặtthựcthểmàcòncầnphải
chămsóccảvềmặttâmlí.Pháthiệnsớmnhữngbệnhchứngtâmlícủatrẻđểcónhữngcanthiệpkịp
thờilàrấtcầnthiết,cólợichosựpháttriển.
Tuổimầmnonlàgiaiđoạnpháttriểnđầutiênvàrấtquantrọngcủatrẻem.Nhữngbấtthường,rối
loạnvềtâmlícóthểxuấthiệnngaytừthờikìnày.ỞViệtNam,thựctếchữatrịtâmbệnhlíchotrẻtại
TrungtâmnghiêncứutâmlívàtâmbệnhlítrẻemNguyễnKhắcViện(TrungtâmN-T)chothấysốtrẻ
từ6tuổitrởxuốngđượcchamẹvàgiađìnhđưađếnkhámchiếmphầnnhiều.Donhữngđặctrưngvề
pháttriểncủalứatuổi,nhữngrốiloạntâmlícóthểđượcbiểuhiệntheocáchriêng,làmngườilớndễ
khôngnhậnthấy.Nhậnbiếtđểcóthểcanthiệpsớmnhữngrốiloạntâmlíchotrẻcóthểgiúptrẻlấylại
sựpháttriểnbìnhthường.
Tâmbệnhlàmộtlĩnhvựcrấtphứctạp,cónhiềunghiêncứuvàcũngcónhiềuquanniệmkhác
nhau.Cuốnsáchnàygiớithiệuvềtâmbệnhtrẻemlứatuổimầmnon(0-6tuổi)chosinhviênsưphạm,
nhữngnhàgiáodụctươnglai.Nhữngnộidungđượctrìnhbàychủyếunhằmmụcđíchgiúpchocácgiáo
viên,cácnhàgiáodục,cácbậcchamẹnhậnbiếtnhữngrốiloạnpháttriểntâmlícủatrẻđểcóthểphát
hiệnchúngvàcónhữngứngxửthíchhợpđểphòngngừavàchữatrị.
Tácgiả

Chương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
Chương2.CÁCRỐILOẠNTÂMLÍCỦATRẺEMLỨATUỔIMẦMNON
Chương3.PHÒNGNGỪAVÀCHỮATRỊRỐILOẠNTÂMLÍCHOTRẺEMTUỔIMẦMNON
TÀILIỆUTHAMKHẢO
Phụlục.HỆTHỐNGCÁCCƠSỞCHỮATRỊRỐILOẠNTÂMLÍCHOTRẺEMỞPHÁP

CreatedbyAMWord
2
CHM
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNON
 
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNON
1.Kháiniệmvềtâmbệnhhọctrẻem
2.Lịchsửhìnhthànhvàpháttriểntâmbệnhhọctrẻem
3.Thếnàolàtrẻbìnhthườngvàbệnhlí?
4.Phânloạibệnhtrongtâmbệnhhọctrẻem
5.Nhữnglíthuyếtcơbảncủatâmbệnhhọctrẻem
6.Phươngphápđánhgiátìnhtrạngtâmbệnhlícủatrẻem
CÂUHỎIÔNTẬP
CreatedbyAMWord
2
CHM
Chương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
 
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNONàChương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
1.1.Tâmbệnhhọctreemlàgì?
Trướchết,cầnhiểuthếnàolàtâmbệnhhọc.Thuậtngữnàyxuấthiệnlầnđầunăm1802dobácsĩ
ngườiĐứcJ.C.Reilđềcập,rồiởPhápnăm1809doA.A.Royer-Colardvàđượcsửdụngchođến
ngàynay.
Cónhiềucáchhiểuvềvấnđềnày.CuốithếkỉXIX,Th.Ribotthựchiệnnhữngnghiêncứuvềtâm
líbệnhhọcdựavàoquanđiểm:muốnhiểuđượcđờisốngtâmlíbìnhthườngphảinghiêncứutâmlí
bệnh.Vídụnhưchứcnăngbìnhthườngcủatrínhớchỉcóthểđượclàmrõkhisosánhvớichứngquên
hoặcsựtăngtrínhớ.CáchọctròcủaôngnhưP.Janet,G.DumasrồihọctròcủaG.DumasnhưH.
Piéron,G.Poyer,D.Lagacheđãtiếnhànhnhữngnghiêncứucảvềykhoalẫntâmbệnhhọc.Tưtưởng
củatrườngpháinàydựanhiềuvàomặtsốlượngvàsựvõđoánvềgiớihạngiữabìnhthườngvàbệnhlí
củađờisốngtâmlí.NóđượcthaythếbởisựrađờicủaTâmbệnhhọclâmsàng,vớiphạmvirộnghơn

nhiều,baogồmtấtcảnhữngnghiêncứulâmsàngvềcácbệnhtâmtrí.Cũngcóquanniệmchorằngtâm
bệnhhọcthuộcvềy-sinhlíbệnhhọc(Cl.Bernard).E.Minkowskiđưarahainghĩakhácnhaucủa
thuậtngữnày:mộtmặt,nólàkhoahọcvềbệnhcủađờisốngtâmlí,giốngnhưquanniệmcủaRibot;
mặtkhác,làtâmlíhọcbệnhhọc,đặctrưngbởicáchtiếpcậntồntạiđểtìmhiểumặtbêntrongcủakinh
nghiệmtâmlíkhôngbìnhthườngcủangườibệnhtâmtrí.TronggiáotrìnhTâmbệnhhọcđạicương,G.
Deshaies,năm1959,thểhiệncáchhiểukhác,chotâmbệnhhọcnhưlàmộtlĩnhvựcthuộctâmbệnhlí
lâmsàng Cóthểthấycónhiềuquanđiểmnữatạonênlịchsửcủakhoahọcnày.Ngàynayngườita
thấyrằng:tâmbệnhhọckhôngchỉlàkhoahọcvềmặtlíthuyếtnhậnbiếtcácvấnđềvềmặttâmbệnhlí
mànólàmộtnhánhcủakhoahọcvềconngười,trongđótổnghợpnhiềulĩnhvựckhácnhau:sinhlíhọc
thầnkinh,hiệntượnghọc,tâmlíhọc,thuyếtthựcthể,thuyếtcấutrúc
Cóthểquanniệmvềtâmbệnhhọcnhưsau:Tâmbệnhhọclàkhoahọcnghiêncứucácquátrình
vàcácdạngthứctốchứcdẫnđếnnhữngrốiloạntâmlícủaconngười.Nhữngrốiloạn,bấtthườngvề
tâmlíđượcgọilàtâmbệnh.Nghiêncứunhữngđaukhổvềmặttinhthần,tâmbệnhhọccóliênhệchặt
chẽvớitâmlíhọcvàđượcphảnánhvàothựctếnghiêncứu,chữatrịchủyếuthôngquaphươngpháp
tâmbệnhlílâmsàng.
Tâmbệnhhọctrẻemlàkhoahọcnghiêncứucácquátrìnhvàcácdạngthứctổchứcdẫnđến
nhữngrốiloạntâmlícủatrẻem.Cùngnghiêncứuvềnhữngrốiloạntâmlí,tuynhiên,tâmbệnhhọctrẻ
emcónhữngđặctrưngriêng.Rađờimuộnhơnnhiềusovớitâmbệnhhọcngườilớn,tâmbệnhhọctrẻ
emđượcxuấtpháttừnhiềunguồnkhácnhau.Cóthểquyvàohainguồnchính:giáodụchọctrẻemvà
tâmbệnhhọcngườilớn.Vềphươngdiệngiáodụchọc,nỗlựctìmcáchgiáodụcnhữngđứatrẻđược
cholàkhôngthểgiáodụcđượcđãthúcđẩynhữngnghiêncứusâuhơnvềcáctrẻnày,đưađếnnhững
1.Kháiniệmvềtâmbệnhhọctrẻem
 
hiểubiếtmớivềsựpháttriểnkhôngnhưbìnhthườngtrongđờisốngtâmlícủacácem.Vềphươngdiện
tâmbệnh,nhữngnhàtâmbệnhhọctrẻemđầutiênđãsửdụngnhữngkiếnthứcvàphươngphápcủatâm
bệnhhọcngườilớn.Nhưvậy,tâmbệnhhọctrẻemđượcxâydựngtừnhữngkinhnghiệmthựctiễnchứ
khôngphảichỉlàtừnhữngkiếnthứclíthuyếtvềtâmbệnh.
Tâmbệnhhọctrẻemphảisửdụngđếnnhiềuluậnthuyếtkhácnhau.Từnhữngnăm50củathếkỉ
XXngườitađãnhậnthấycáclĩnhvựckhoahọckhácnhauđượcvậndụngvàotâmbệnhhọctrẻem.
Ngoàicáckhoahọctruyềnthốnglàmchỗdựanhưtâmlíhọc,phântâmhọclàlíthuyếtvềtrithứcluận,

tậptínhhọc,líthuyếthệthốngvàgiaolưu,tiếpđólànhữngkiếnthứcmớivềdịchtễhọc,giảiphẫu
thầnkinh,sinhlíhọcthầnkinh.Tấtcảnhữngkiếnthứcnàyđượcvậndụngđểhiểubảnchất,cơchếcủa
cácrốiloạntâmlíởtrẻvàlàmcơsởchoviệcchữatrịcácrốiloạnnày.
Trẻemlứatuổimầmnon,từ0đến6tuổi,làgiaiđoạnđầutiêntrongquátrìnhpháttriểncủatrẻ.
Nhữngrốinhiễu,bấtthườngvềtâmlínếucóđượcthểhiệnngaytừthờikìnày.Tâmbệnhhọctrẻem
lứatuổimầmnonnghiêncứu,chẩnđoánvàchữatrịcácrốinhiễutâmlícủatrẻemtuổimầmnon.
1.2.Đốitượngcủatâmbệnhhọctrẻem
Đốitượngcủatâmbệnhhọctrẻem,nóimộtcáchchungnhất,lànhữngrốiloạnvềtâmlíởtrẻ.
Nóicáchkháclàtâmbệnhhọctrẻemnghiêncứuvàchữatrịnhữngtrẻemkhôngbìnhthường.Cụthể
hơnlàtrẻemkhôngđủkhảnănghoặccónhữngrốiloạnvềtínhcáchvàhànhvi,đôikhibaogồmcảhai
loạitrên,donguyênnhânditruyềnhoặcmôitrườngsống,gặpkhókhănlâudàiđốivớinhữngđòihỏi
phùhợpvớilứatuổivàmôitrườngcủatrẻ.
Tâmbệnhtrẻemcầnđượcnhìnnhậntheoquanđiểmpháttriển.Trongsuốtthờikìthơấuchođến
tuổitrưởngthành,mộtyếutốquantrọngđểxácđịnhtrẻcórốiloạnhaykhôngđólàrốiloạnđóxảyra
ởthờiđiểmnào,xuấthiệnthườngxuyênhaykhông,kéodàihaykhông.Yếutốthờigianrấtquantrọng
đốivớiviệcđánhgiátìnhtrạngpháttriểncủatrẻ.Cùngnhữngbiểuhiệnnhưngnếunóxảyraởthời
điểmnàysẽbịcoilàmấtcânbằngtâmlí,nếuxảyraởthờiđiểmkhácthìlạikhôngsao.Rốiloạnxuất
hiệnmộtvàilầntrongtiếntrìnhpháttriểnhayxuấthiệnthườngxuyêntrongthờigiandàiđềuphảiđược
nhàchuyênmôn quantâmđể có đánhgiáchínhxác.Yếutốpháttriển cầnphảiluônđược cácnhà
chuyênmôntínhđếntrongnhữngchẩnđoánvàchữatrịtâmbệnhtrẻem.
Nhữngrốiloạntâmlícủatrẻemlứatuổimầmnon,từ0đến6tuổi,làđốitượngnghiêncứucủa
tâmbệnhhọctrẻemlứatuổimầmnon.
1.3.Nhiệmvụcủatâmbệnhhọctrẻem
Nhậnbiếtvàlàmrõnhữngrốiloạntâmlíxuấthiện,tồntại,biếnđổivàcóthểmấtđinhưthếnào
trongquátrìnhpháttriểncủatrẻem,tìmhiểunguyênnhângâyranhữngrốiloạnđóvàchữatrịchotrẻ,
giúpcácempháttriểnbìnhthườngtrởlạilànhữngnhiệmvụcơbảncủatâmbệnhhọctrẻem.
Khinghiêncứu,chẩnđoánvàchữatrịtâmbệnhtrẻemcầnphảibiếtrằng:rốiloạntâmlíởtrẻ
emvàởngườilớnkhônggiốngnhau.Vìvậy,khôngthểápdụngcáchhiểuvàchữatrịtâmbệnhcho
ngườilớnđốivớitrẻ.Khôngnêncócáchnhìncứngnhắc,bấtbiếntrướccácrốiloạntâmlíởtrẻem.
Trongquátrìnhpháttriểncủatrẻ,córốiloạnxuấthiệnởthờiđiểmnàysẽmấtđimộtcáchtựnhiên

hoặcnhờchữatrị.Cóthểcósựtiếpnốigiữatrạngtháitâmlíbìnhthườngvàbệnhlíởtrẻ.
Biểuhiệnrốiloạntâmlíởtrẻemcũngkhácvớingườilớn.Nhữngbấtthườngvềchứcnăngcơ
thể,nhữnghànhvichốngđối cóthểlạilàbiểuhiệncủabấtthườngvềtâmlí.Sựbiểuhiệncácrối
loạncũngthayđổitheotuổi,cóliênquantớiđặctrưngpháttriểntheogiaiđoạn.
Nguyênnhândẫntớinhữngrốiloạntâmlícủatrẻkháđadạng,phứctạp.Mộtđiềukiệncótính
bệnhlíxácđịnhchưachắclànguyênnhânchínhdẫnđếnrốiloạn.Nhữngnguyênnhânkhácnhaucóthể
gâyracùngmộtrốiloạnvàmộtnguyênnhânlạidẫnđếnnhiềurốiloạnkhácnhau.Cũngcókhimộtrối
loạnnàykéotheonhữngrốiloạnkhác.
Tấtcảnhữngđiềunàynóilênnhiệmvụmàtâmbệnhhọctrẻemphảigiảiquyếtlàrấtkhókhăn,
phứctạp,đòihỏinhàchuyênmônphảicóhiểubiếtđầyđủcókinhnghiệmvàrấtthậntrọng.
Làmộtbộphậncủatâmbệnhhọctrẻem,tâmbệnhhọctrẻemlứatuổimầmnoncũngcónhững
nhiệmvụchungcủatâmbệnhhọctrẻem,ápdụngvàolứatuổimầmnon.Vớiđặctrưnglàlứatuổicó
sựpháttriểnnhanhchóngvềcảsinhlílẫntâmlímàítcóthờikìnàosauđócóđược,khigiảiquyếtcác
vấnđềcủatâmbệnhhọctrẻemthờikìnàycàngcầnthiếtphảiquántriệtquanđiểmpháttriển.

CreatedbyAMWord
2
CHM
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNONàChương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
2.1.ThờikìtrướcthếkỉXX
TâmbệnhhọctrẻemcónguồngốctừtưtưởngcủamộtsốnhàthầnhọcthếkỉXIII,XIV.Saint
Thomas d'Aquin (1225 - 1274) và SaintAugustin (1354 - 1430) gắn khiếm khuyết trí tuệ với một
nguyênnhântựnhiên.Cũngvàothờikìnày,tòaántôngiáoởchâuÂu(thếkỉXIII)chorằngngườiđiên
vàkẻnguđầnlàbiểutượngcủatínhmamãnh,ngungốccủaconngười.
ThếkỉXV,XVIcósựđốinghịchvềquanniệmgiữanhữngngườichorằngtấtcảnhữnggìthuộc
vềconngười,thểhiệnởconngườiđềulàdotựnhiênvớiquanniệmcủanhữngngườicótưtưởngvề
ngườibịmaám.Thờikìnàycănnguyêncủachứngngungốcvàđiênloạncònchưađượcbiếtđến.
ThếkỉXVII,tưtưởngkếthợpgiữaykhoavàgiáodụctrongnhìnnhậnvềngườicókhiếmkhuyết
trítuệxuấthiện.FelixPlatter(ThụySĩ)năm1665làngườiđầutiênđãchỉranguyênnhânvềditruyền
củakhiếmkhuyếttrítuệsaukhinghiêncứumộtnhómtrẻchậmkhônvừa.Từđâycóquanniệmrằng:

khiếmkhuyếtnặngvềtrítuệkhôngthểchữatrịđược.Tuyvậycóthểdùngnhữngtácđộngchữatrịvề
giáodụcđốivớinhữngkhiếmkhuyếtnhẹhơn.
Năm1672,ThomasWillis(Anh)đưaragiảiphápchữatrịchotrẻchậmkhônbằngcáchkếthợp
tácđộngchữatrịcủabácsĩvàcủanhàgiáodụcnhằmcảithiệntìnhtrạngtrítuệcủatrẻem.
Từtưtưởngcủahaitácgiảtrên,tràolưuchữatrịkếthợpytế-giáodụcđượchìnhthànhvàphát
triển.
ThếkỉXVIIIlàthờikìkhởiđầucủakhoahọcvềtâmbệnhlítrẻem.Nghiêncứuvềcănnguyên
của khiếm khuyết trí tuệ đã cho ra đời các thuật ngữ chậm khôn nặng (idiot) và chậm khôn vừa
(imbécile)trongBáchkhoatoànthưcủaDiderot(1765)vàcáccáchphânloạikhiếmkhuyếttrítuệdo
Cullenvà Pinelđềxuất.Đặcbiệt,nghiêncứucủaJ.M. Itard(1775 - 1838)về Victor,mộtđứatrẻ
hoangdãởAveyron(Pháp)làmộtsựkiệnquantrọngmởđầuchosựrađờicủakhoahọcvềtâmbệnh
trẻem.ChămchữachoVictorhàngngàytrong4nămliền,tìmmọicáchđểemgiaotiếptrởlạinhưng
khôngthểlàmVictornóiđược,Itardđãdừngcácchữatrị.BệnhcủaVictorsauđócònnặnghơn.Năm
1828Itardlạitiếptụcchămchữachomộtnhómtrẻcâmđiếcvàmấthàihòatrongpháttriển.
ThếkỉXIX,dướiảnhhưởngcủatưtưởngcủacácnhàtriếthọcvàgiáodụchọcthếkỉtrướcnhư
Locke(1632–1704)vàRousseau(1712-1778),ảnhhưởngcủacuộccáchmạngcôngnghiệpdiễnra
mạnhmẽởphươngTây,củanhữngtiếnbộvềyhọcvàviệcbắtbuộctrẻemphảiđihọc,trẻemvàđời
sốngtâmlícủatrẻđượcquantâmnhiềuhơn.Nhữngcơsởchữatrịđầutiênchotrẻchậmkhônnặng
xuấthiệnởPhápmặcdùvàonhữngnămđầuthếkỉcònchưacómộtcơsởchữatrịchuyênbiệtnàocho
trẻ.TrướctiênphảinóiđếnnhữngđónggópcủaJean-PierreFalret(1794-1870)vàFélixVoisin.
2.Lịchsửhìnhthànhvàpháttriểntâmbệnhhọctrẻem
 
Falrettừ1821đến1840chămchữachotrẻchậmkhônnặng.Sau20nămnghiêncứuôngđưara2loại
nguyênnhângâyrabệnhtâmtrí:thứnhất,nhữngnguyênnhânvềcơthể;thứhai,nhữngnguyênnhânvề
tâmlí.Ôngcũngquantâmđếntiềnsửcủatrẻvànhữngtácđộngcóthểdohoàncảnhsốnggâyra.F.
Voisin,dựatrêntưtưởngcủaFalret,năm1834đãthànhlậptrườngchămchữachotrẻcóbấtthườngvề
tâmtrí.Nhữngtrẻđượcnhậnvàotrườngnàylànhữngtrẻchậmtiếnvềtrítuệbẩmsinh,trẻphạmtội,
trẻcóvấnđềvềgiáodụcvàtrẻcóchamẹloạntrí.Voisincũngchorằngcănnguyênvềtâmlílànguyên
nhâncủanhiềuchứngbệnhởtrẻem.CùngthờigiannàyFerrusđãthànhlậpmộtcơsởchữatrịchotrẻ
chậmkhônnặngởBicêtre(Pháp)vàxâydựngbệnhviệntâmthầnSaintAnne.Theoông,chứngnguđần

khôngảnhhưởngtớitínhngườicủangườibệnh.Ôngnóiđếnviệcđánhthứccáccơquanđangngủcủa
cơthểbằngchữatrịvềtinhthầnvàgiáodục.
Cănnguyêncủanhữngrốiloạntâmlíởtrẻemlúcnàyđượccholàdohainguyênnhân:những
hỏnghóclớncủacáccơquansinhlíkéotheonhữngbấtthường,bệnhtậtcủacơthểvàdođiềukiện
giáodục.
KhoảnggiữathếkỉXIX,mộttràolưumớitronglĩnhvựctâmbệnhlítrẻemhìnhthành.Mởđầu
chotràolưunàylàL.DelasiauvevàD.Bourneville.Sauthờigiannghiêncứuvàchữatrịchotrẻchậm
tiếnvềtrítuệ,nghiêncứuvềchứngđộngkinhvàchậmkhônnặngởngườilớn,từ1854Delasiauve
côngbốnhữngnguyêntắcchỉđạotronggiáodụcngườithiểunăngtrítuệ.Quantâmnhiềuđếnyếutố
khôngthểtácđộngđượccủangườibệnh,ôngmôtảcácchứngchậmkhônmộtphần.Ôngphânthànhhai
loạibệnhchính:nhữngtổnhạinặngcủacơquansinhlídonguyênnhâncơthểvànhữngkhiếmkhuyết
mộtphầndonguyênnhânchưaxácđịnh.Bournevillenăm1875trongmộtbáocáođãchỉrahiệntrạng
cóquáítnhữngcơsởchữatrịbệnhtâmlíchotrẻemthờiđó.Ôngthànhlậpnhữnglớphọcchuyênbiệt
còngọilàtrườnghọc-bệnhviệntâmtrí.Sửdụngnhữngcáchchữatrịvềy-giáodụchọc,ôngđưara
nhữngbàitậpgiáodụcnhằmpháttriểnnhữngkhảnăngcònlạiởtrẻ,vídụnhưnhữngbàitậpvềbiểu
tượng,vẽ,âmnhạc,trínhớ,ýchí
ÉduardSeguin(1812-1880)làngườicóảnhhưởngkhôngnhỏđốivớichữatrịchotrẻemchậm
khôn.Mởmộttrườnghọcdànhchotrẻchậmkhôntừnăm1839,dùngphươngphápgiáodụcdựavào
cảmgiácvàtrínhớ,trêncơsởsángkiến,hoạtđộngthểchấtvàquanhệvớingườikháccủatrẻ,tác
dụngcủanhữngcáchchữatrịnàylàrõràng.Năm1859ôngsangMỹvàtừôngnhiềucơsởgiáodụcvà
chữatrịdànhchotrẻemcũngnhưngườibệnhtâmtríởMỹđượcrađời.
Chuyênmônchữatrịchotrẻchậmkhôn,H.T.Vallée(1816-1885)năm1847đãxâydựngmột
trungtâmchữatrịcủariêngmìnhởGentlli.Từđây,mộttrungtâmnghiêncứuvàchữatrịchotrẻem
khôngbìnhthườngvềtâmlírađờidướitêngọiTrungtâmVallée.
Cóthểnóirằng,thếkỉXIXlàthờikìpháttriểncủatràolưunghiêncứu,chữatrịvềytế-giáo
dụcchocácbấtthườngvềtâmlíởtrẻem.DướiảnhhưởngcủaBourneville,Seguin,Valléevànhững
têntuổikhác,cácnhànghiêncứuvàchữatrịquantâmnhiềuhơnđếnnhữngđứatrẻchịuđaukhổdocác
rốiloạntâmlíkhácnhau.Nhữngtưtưởngnàyđượctiếptụcpháttriển,mởrộngvàđisâutrongthếkỉ
XX.
2.2.ThếkỉXX

ThếkỉXXlàthờikìnởrộnhiềunghiêncứuvềtâmbệnhlítrẻem.Kếthừanhữngtưtưởngvà
nghiêncứuvềtâmbệnhlítrẻemởthờigiantrước,nhiềulĩnhvựccủatâmbệnhlítrẻemđãđượclàm
rõhơn.Cóthểkểđếnnhữngnghiêncứuvềcáclĩnhvựcchínhsaunảysinhtừđầuthếkỉ:
Nghiêncứuvềchậmpháttriểntrítuệ,mấttrívàloạntâmtrẻem
-Mấttrísớmởtrẻem
Trongcáctàiliệuvề chữatrịtâmbệnh lí,EmilKraepelin (1855 –1926), nhàtâmbệnhhọc
ngườiĐức,đãmôtảmộtloạibệnhđượcgọilàmấttrísớmdonhậnthấynhữngdấuhiệucủabệnhmất
trícótừrấtsớm.Nhữngbiểuhiệnlâmsàngcủangườibệnhkhôngthốngnhất,thậmchítráingượcnhau,
cóbiểuhiệntựtỏa,tiếntriểnlạlùngdẫntớitìnhtrạngngâyđộnvàthiếuliênkết.
S.DeSanctis(1862-1935)cũngquantâmtớinhữngdạngthứccủamấttrísớmvàchỉranhững
đặctrưngcủachứngbệnhnày.Đólà:
+Trínhớtốt.
+Khảnăngtrigiáctốt.
+Khôngổnđịnhvềchúý.
+Thiếu/hoặckhôngcótưduycấpcao.
+Rốiloạnnghiêmtrọnghoạtđộngtựdo.
+Rốiloạntínhcáchvàtháiđộ.
Nhiềutácgiảmôtảnhữngmấttrísớm,xuấthiệngiữa5và10tuổimàkhôngcórốiloạnrõràng
trướcđó.Nhữngquansáttrêntrẻchậmkhôntrungbìnhbổsungthêmchonhữngnhậnđịnhnày.
Năm1913,Kraepelinnghiêncứumốiliênhệgiữamấttrísớmvàchậmkhôntrungbình.Theo
ông,chậmkhôntrungbìnhlàdấuhiệuthúcđẩyvàlàdấuhiệurấtsớmcủabệnhmấttrí.Năm1933,
Targowlađềcậpđếnlĩnhvựcnhữngchậmpháttriểntinhthầntiếntriển.
-Tâmthầnphânliệt
NhữngnghiêncứuvềmấttrísớmcũngđượcEugenBleuler(ThụySĩ)thựchiệnnăm1911.Theo
ông,hơncảmộttanrãvềnhâncách,mấttrílàsựsụpđổtoànbộđờisốngtâmtrívàkhôngthểphụchồi
được.Ôngnóiđếnbệnhtâmthầnphânliệt,bệnhmàtriệuchứngphụcủanólàmấttrí.Từông,mấttrí
sớmvàmấttríởtrẻemđượcthaytêngọilàtâmthầnphânliệttrẻem.
G.Heuyer(1884-1977),mộtbácsĩPháp,quantâmđếnnguyênnhâncủanhữngloạntâmtrẻem
màKraepelincholàcănnguyênthuộcvềcáccơquansinhhọc.Ôngđưaraýkiếnvềcănnguyêntâmlí
-tìnhcảmcủasựpháttriểnbệnhlíởtrẻem.

M.Klein(1882–1960),trongnhữngbàiviếtđầutiêncủamìnhvềphântíchtâmlí,đưaracách
hiểutheotâmlíhọcpháttriểnvềbệnhtâmtrí,gắnbệnhtâmtrívớicácnguyênnhântâmlí.
H. Ey(1900 - 1977), với cách tiếp cận tích hợp đã kết hợp hai trường phái chính đã có về
nguyênnhâncủabệnhtâmtríởtrẻ.Ôngchorằngbệnhtâmtríkhôngchỉcócănnguyêncơthểhaycăn
nguyêntâmlímàlàdocảhai.
-Tựkỉởtrẻem
Năm1943, L.Kanner đã làm rõ mộtchứngbệnhđặc biệt: tự kỉ trẻem, haycòngọi làbệnh
Kanner.Ôngphânbiệttựkỉởtrẻnhỏvớitâmthầnphânliệttrẻem.Khácvớitâmthầnphânliệtởtrẻ
em,tựkỉkhôngphảilàquátrìnhthoáiluikhỏimộtkiểuquanhệtrướcđómàhơnthếlàsựcôđơntự
tỏacựcđộ.
Ởtựkỉsớmcủatrẻem,đứatrẻlàmngơ,loạitrừvàtừkhướcmọicáiđếntừbênngoàinhư
người,tiếngđộng,đồvật Nhữngđốitượngnàyđượctrẻcoinhưmốiđedọa.
Nhữngtrẻmắcbệnhtựkỉchocảmtưởngrằngtrẻkhôngnhìnthấy,khôngnghethấygìởxung
quanh.Trẻthườngkhôngcóngônngữvàkhôngbaogiờsửdụngđạitừnhânxưngngôithứnhất(con,
cháu,em,tôi ).
-Loạntâmtrẻem
Thuậtngữtâmthầnphânliệtởtrẻem(schizophrénieinfantile)thểhiệntháiquátrạngtháitiêu
cựccủasựphânrãthếgiớinộitâmởtrẻ.Nóđượcthaybằngloạntâm(psychose),vớinghĩaítbiquan
hơn.Từđây,ngườitasửdụngthuậtngữloạntâmtrẻem.Cácloạiloạntâmtrẻemđượcđềcậpđến
cáchđâykhônglâu,trongmộtbàiviếtcủaDiatkinenăm1959ởTừđiểnbáchkhoavềgiảiphẫuyhọc.
CũngcónhữngtácgiảkhácnghiêncứuvềloạntâmtrẻemnhưBettelheim,Lang,Misès
Nghiêncứuvềnhữngrốiloạntâmlíkhácnhẹhơn
Đâylàmộtcáchnhìnnhậnmới,mộthướngnghiêncứumớitrongtâmbệnhhọctrẻem.Những
nghiêncứutheohướngnàynhằmlàmrõảnhhưởngcủacácrốiloạnlànhtínhhơn,khônglàmảnhhưởng
nhiềuđến quátrìnhpháttriển củatrẻ. Nhữngtrẻcónguycơsẽđượcpháthiện, tưvấnhướngdẫn,
khuyênbảovàđịnhhướngvềmặtytếgiáodục.
Cùngvớinhữngnghiêncứu,nhiềucơsởnộitrú,ngoạitrúđượcmởchotrẻcótínhtìnhđặcbiệt.
Nhữngtrungtâmy-tâmlí-giáodục(CMPP)rađời.
Năm1948,ởPháp,việcđàotạocácnhàtâmbệnhtrẻemđượcbắtđầu.Heuyerlàgiáosưđầu
tiêngiảngdạyvềtâmthầnkinhtrẻem.

Cóthểthấy,nếunhưởđầuthếkỉXXchưacónhiềunhữngcôngtrìnhnghiêncứu,chữatrịrối
loạntâmlítrẻemvàxuhướngápdụngvàotrẻnhữngkếtquảnghiêncứuởngườilớncònkháphổbiến
thìcàngvềsausựkhácbiệtgiữarốiloạntâmlíởtrẻemvàởngườilớncàngđượcnhậnrõ.Nhậnbiết
đượcnhữngđặctrưngtrongtâmbệnhtrẻem,cácnhàchuyênmôntìmcáchchữatrịhiệuquảnhấtđối
vớicácrốiloạncủatrẻ.
Ngàynay,rốiloạntâmlíởtrẻemngàycàngđượcquantâmnhiềuhơn.Cáccôngtrìnhnghiêncứu
vàứngdụngvềtâmbệnhlítrẻemrấtphongphú,cóởnhiềuquốcgiatrênthếgiới.Cácnghiêncứuhiện
nayhướngvàomộtsốchứngbệnhtâmlíđặctrưngvàngàycàngxuấthiệnnhiềuởtrẻemnhưbệnhtự
kỉ.Mộtsốrốiloạntâmlímớicũngđượcpháthiện,bổsungnhưbệnhranhgiới Càngngàyngườita
càngnhậnrarằngrốiloạntâmlítrẻemkhôngchỉảnhhưởnglớntớicuộcsốngcủatrẻ,củagiađìnhmà
cònảnhhưởngđếnxãhội.Nghiêncứuvàchữatrịtâmbệnhtrẻemgiúpchotrẻlấylạiđượcsựphát
triểnbìnhthườngcóýnghĩatolớnvềnhiềumặt.
Nhưvậy,trảiquamộtthờigiandài,lịchsửtâmbệnhhọctrẻemtrênthếgiớiđãghidấunhiềutư
tưởng,nhiềucôngtrìnhnghiêncứuvớitêntuổicácnhàkhoahọcthuộcnhiềulĩnhvựckhácnhau.Sự
pháttriểncủakhoahọcvềtâmbệnhtrẻemmanglạilợiíchtolớnchosựpháttriểnbìnhthườngcủatrẻ,
giúpcácemcócơhộitrởthànhnhữngngườicóíchchoxãhội.
ỞViệtNam,nhữngnghiêncứuvàchữatrịbệnhtâmlíchotrẻemđượcpháttriểncùngvớisựra
đờicủaTrungtâmNghiêncứuTâmlítrẻemN-TdobácsĩNguyễnKhắcViệnsánglậpnăm1989,xuất
pháttừthựctếnhữngnăm1980cómộtsốtrẻemvàvịthànhniênbịrốiloạntâmtrí,khókhăntrong
giaotiếpứngxửvàtronghọctập.Từkhithànhlậpđếnnay,TrungtâmN-Tđãtiếnhànhnhiềunghiên
cứuhướngđếnnhậndạng,phânloại,chẩnđoán,pháthiệnsớmvàchămchữacácrốinhiễutâmlíởtrẻ.
NhiềutrẻemvàvịthànhniênđãđượcchămchữatạicáccơsởthựchànhcủaN-T.Năm1997Nguyễn
KhắcViệncôngbốlầnđầutiêncuốnsáchTâmlílâmsàngtrẻemViệtNam(NxbYhọc),đúckết
nhữngkếtquảnghiêncứuvàứngdụngtrongnhiềunămcáchtrịliệurốiloạntâmlíchotrẻemViệt
Nam.
NgoàiratạimộtsốbệnhviệnNhicũngcócáckhoaTâmbệnhđểchẩnđoánvàchữatrịrốinhiễu
tâmlíchotrẻem.ĐiểnhìnhlàBệnhviệnNhiTrungươngHàNội,BệnhviệnNhiđồng,ThànhphốHồ
ChíMinh.Cùngvớiviệcchẩnđoánvàchữatrị,cácchuyêngiavềtâmbệnhtrẻemtạiđâycòntiến
hànhcácnghiêncứuvàứngdụngvàoquátrìnhchămchữachotrẻ.


CreatedbyAMWord
2
CHM
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNONàChương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
Phânbiệtgiữatrẻcótâmlíbìnhthườngvàbệnhlílàkhôngdễdàng.Cónhiềuquanđiểmkhác
nhauvềvấnđềnày,mỗiquanđiểmlạicócáchtiếpcậnriêng,cótiêuchíriêng.Tuynhiên,cóthểphân
biệtgiữatrẻbìnhthườngvàtrẻbệnhlítheocáctiêuchísau:theosựpháttriểntrungbình,theokhả
năngthíchứngvàtheođánhgiáchủquancủatrẻvềchấtlượngsống.
-Sựpháttriểntrungbình
Giátrịtrungbìnhcủatrìnhđộpháttriểncủatrẻởmộtđộtuổinhấtđịnh,còngọilàsựpháttriển
trungbình.Giátrịtrungbìnhnàyđượcxácđịnhtheomộtnhómmẫuvàsẽthayđổitheođặctrưngcủa
nhữngđứatrẻđượclựachọntrongmẫu.Vìvậy,xácđịnhsựpháttriểntrungbìnhphảitínhđếnnhững
khácbiệtvềxãhộicủanhómđượcchọnlàmmẫu.Nếukhônglàmđượcnhưvậythìsẽkhôngchínhxác,
cókhácbiệtlớnvớinhữngtiềmnăngpháttriểncủatrẻ.Nhưvậy,vớiđiềukiệnlàcótínhđếnyếutố
khácbiệtnày,kháiniệmsựpháttriểntrungbìnhlàmộtcáchtiếpcậncóíchđểđánhgiámộtbệnh.Để
cóthểxácđịnhđượcgiátrịtrungbìnhcủatrìnhđộpháttriển,nóicáchkháclàxácđịnhđượcchuẩn
đánhgiátrẻbìnhthườnghaybệnhlítheotiêuchínày,phảidựavàonhữngphươngphápđolườngcủa
tâmlíhọcvềcácmặtsốlượng,thốngkêhoặcchấtlượngcủasựpháttriểncácchứcnăngtâmlí.Do
đặctrưngcủahoạtđộngtâmlí,nhữngđolườngnàynhìnchungđềucótínhphóngchiếu.
Trướcnhữngtrẻchậmpháttriểnhơnsovớinhữngtrẻcómứcđộpháttriểntrungbình,vấnđề
quantrọngnhấtvàcũngkhókhănnhấtđólàđánhgiátiềmnăngpháttriểncủatrẻ.Trẻcóchậmthựchay
không?Nócóthểđạtđượcnhữngtrìnhđộpháttriểntâmlímànhữngbạncùngtuổivớinóđạtđượchay
không,dùlàphảimấtnhiềuthờigianhơn.Haylànósẽtrởthànhmộtngườilớnvôdụng,ítthíchứng
hơnsovớinhữngngườikhác.Nhữngcâuhỏinàyluônđượcđặtrađểcócáinhìnthậntrọngđốivới
nhữngđứatrẻđưacoilàtrẻchậmpháttriển.
-Sựthíchứng
Khảnăngthíchứnglàmộttiêuchuẩnvềbìnhthườnghayđượcdùng.Thíchứnglàkhảnăngphản
ứngđểlấylạisựcânbằngđãmất.Cùngvớisựphátmến,trẻluônphảithíchứngvớinhữngđiềukiện
sốngmới.Bằngtínhnăngđộngcủahoạtđộngtâmlí,đứatrẻbìnhthườngphảitựtìmlạiđượcsựcân
bằngcủađờisốngtinhthầnchomình.

Vớitrẻem,phảiđánhgiákhảnăngthíchứngcủachúngtrongmốiliênquanvớiđộtuổi,vớimôi
trườngsốngvàkinhnghiệmcủatrẻ.Khảnăngmàtrẻthểhiệnkhiđốimặtvớinhữngyếutốmớicủađời
sốngnhưvắngchamẹ,cóthêmembé,đinhàtrẻhoặcmẫugiáo làyếutốđánhgiáquantrọngvềmặt
lâmsàng.
-Trạngtháichủquan
3.Thếnàolàtrẻbìnhthườngvàbệnhlí?
 
Mặtchủquanlàmặtchủyếucủasứckhỏetâmthầntrẻem.Khảnăngtrẻcảmnhậnniềmvui,sự
thoảimái,tòmò trongcuộcsốnglànhữngthứđượcnhậnbiếtkhôngtrựctiếpnhưnglạigiúphiểurõ
vềsựpháttriểntâmlícủatrẻ.Mộtđứatrẻháuđộng,lohãi,trầmcảm,hoangtưởng khôngthểlàmột
đứatrẻbìnhthường.
Từnhữngtiêuchítrên,cóthểnóirằngtrẻcótâmlíbệnhlílànhữngtrẻkhôngđạtđượctrìnhđộ
pháttriểntrungbình,khảnăngthíchứngkémvàcónhữngđaukhổ,bấtthườngtrongcảmnhậnchủquan
vềcuộcsống,đượcthểhiệnthôngquacáchànhvi.
Trongtâmbệnhhọctrẻem,đểxácđịnhtìnhtrạngcủatrẻnhấtthiếtcầnđánhgiávềmặtlâmsàng.
Đểđánhgiá,phảixácđịnhmứcđộpháttriển,nghiêncứunhữnghoàncảnhriêng,nhữngtiềmnăngthích
ứng,nhữngđánhgiáchủquancủađứatrẻvềcuộcsống,tínhchấttácđộngcủamôitrườngchungquanh.
Tấtcảnhữngyếutố:ditruyền,sinhhọc,môitrường,cácquanhệ,giađình,xãhội,tâmlí tácđộng
qualạimộtcáchphứctạpvàcóýnghĩakhácnhauđốivớisựpháttriểnbìnhthườnghaybệnhlícủatrẻ.
Việclựachọncáccôngcụnghiêncứuphùhợpđốivớicáckiểurốiloạnlàrấtquantrọngvàkhôngthể
khôngdùngnhữngcôngcụđolườngvàphóngchiếucủatâmlíhọc.Đánhgiávềnhữngvấnđềnàyđòi
hỏihếtsứcthậntrọngvàchuẩnmực.Mọiđánhgiáđềuphảitínhđếnyếutốpháttriểnvềmặtthờigian.

CreatedbyAMWord
2
CHM
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNONàChương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
Quanđiểmvềtiếpcậnnhiềumặtđượcsửdụngtrongphânloạitâmbệnhtrẻem.Cầnsửdụng
cáchtiếpcậnnàydotínhphứctạpcủanhữngyếutốchiphốisựpháttriểntâmlíkhôngbìnhthườngcủa
trẻ.Cóthểkểđếncácmặt:tiềmnăngnhậnthức,bệnhthựcthể,cácsựkiệncủađờisống,cácyếutốtâm

líxãhội,hoạtđộng Tùytheocácnghiêncứukhácnhau,mặtnàyhoặcmặtkiasẽđượccụthểhóavà
phântíchchínhxác.Tiếpcậnnhiềumặtcólợiởchỗnógiúptìmhiểutrẻdướinhiềugócđộ,tínhđếnsự
khácbiệtcủatrẻvànhữngtiềmnăngpháttriểncủacácem.
Cónhữngcáchphânloạichínhsauđâytheoquanđiểmtiếpcậnnhiềumặt:
-Phânloạiquốctế,CIM-10(ClassificationlnternationaledesMaladies,10èmerévision)(tiếng
AnhlàICD-10).ĐâylàcáchphânloạicủaTổchứcthếgiớivềsứckhỏe(OMS).Cáchphânloạinày
gồmbamặt:chẩnđoánvềtâmbệnh,chẩnđoánvềcơthểvàcácvấnđềvềtâmlíxãhội.Trongbamặt
nàythìmặttâmlíxãhộilàchitiếtnhất.
-PhânloạitheoGiáotrìnhchẩnđoánvàthốngkêcácrốiloạntâmtrí,DSM-IVcủaMỹ(Manuel
Dianostique et Statistique des troubles mentaux de 1Association Améncaine de Psychiatrie). Cách
phânloạinàyđượcsửdụngnhiềunhất,phânloạitheonămtrục:lâmsàng,nhâncách,chẩnđoánvềcơ
thể,tâmlíxãhộivàhoạtđộnghiệntại.
- Phân loạinhững rốiloạn tâm trí ởtrẻ em và thiếu niên ở Pháp, CFTMEA (Classification
FranaisedesTroublesMentauxde1Enfantetde1Adolescent).Cáchphânloạinàyđượcnhiềunhàlâm
sàng ở Pháp sử dụng. Hơn cả một chẩn đoán chuyên ngành, cách phân loại này còn dựa vào kinh
nghiệmvàphánđoáncủanhàlâmsàng.Nóđượctổchứctheohaitrục:lâmsàngvàcácyếutốkếthợp,
giúphiểuđượccảnhữngyếutốthựcthểlẫnnhữngđiềukiệnvềmặtmôitrường.
-Phânloạitheochẩnđoántâmthầnđộnghọc(PDM,psychodynamicdiagnosticmanual)làmột
cáchphânloạimớiởMỹ.Cáchphânloạinàydựatrênbatrục:trắcđồchứcnăngtâmtrí,môtảkhả
năngđiềuhòa,họctập,thiếtlậpquanhệ,kiểutựvệcủatrẻ ;trắcđồnhâncách,phânbiệtnhữngkiểu
mớixuấthiệnvàmứcđộnghiêmtrọngcóthểcó;cuốicùnglàkinhnghiệmchủquancủatrẻ.Theocách
phânloạinày,cácloạibệnhtâmtríởtrẻrấtphongphú.
Vớimỗicáchphânloạilạicócácloạibệnhkhácnhau.Vídụ,theocáchphânloạiCFTMEA,với
trụclâmsàng,cócácloạibệnhchínhsau:
1.Tựkỉvàloạntâm.
2.Loạn-nhiễutâm.
3.Bệnhranhgiới.
4.Phânloạibệnhtrongtâmbệnhhọctrẻem
 
4.Rốiloạnphảnứng.

5.Thiểunăngtrítuệ.
6.Rốiloạnpháttriểnvàcácchứcnăngcôngcụ.
7.Rốiloạnnhậnthứcvàkhảnănghọctập.
8.Rốiloạntâmvậnđộng.
9.Rốiloạnhànhvi.
10.Rốiloạnbiểuhiệncơthể.
11.Nhữngbiếnđổicủatìnhtrạngbìnhthường.
Theocácnghiêncứuquốctế,tỉlệmắccácrốiloạntâmbệnhchínhởtrẻem,phânbốtheogiới
tínhvàtuổitrungbìnhbắtđầubịbệnhđượcbiểuthịởbảngsau:
Tỉlệmắcbệnh,phânbổtheogiớitínhvàđộtuổitrungbìnhmắccácrốinhiễutâmbệnhởtrẻem
vàthiếuniêntheoCIM-10
Loạirốiloạn Tỉlệmắc
Tỉlệ
nam/nữ
TuổiTB
mắcphải
Thiểunăngtrítuệ 2-3% 2/1 <3
Tựkỉ 4/10.000 4/1 <3
Rốiloạntăngđộng 1-2% 4/1 <6
Vụngđọc 2% 2/1
6
Rốinhiễuámảnhcưỡngbức 0,5% 2/1
10
Loâuchiali 3% 1/1
6
Tựsát 0,5/10.000/năm 1/2
15
Trầmcảm 2-5% 1/2
15
(Kếtquảtrênlàtỉlệmắcbệnhhàngnămđượcnghiêncứuthốngkêởtrẻtừ5-14 tuổitrên

100.000dân.DREES,2006).
ỞViệtNam,TrungtâmnghiêncứutâmlívàtâmbệnhlítrẻemNguyễnKhắcViện(TrungtâmN-
T)đưaradanhmục8nhómrốinhiễutâmlícủatrẻemViệtNamnhưsau:
-Nhóml:Nhữngkhókhăntronghọctập(vụngđọc,vụngviết,khảnăngchúýgiảmhoặckém,
chánhọc,họcsút,họckém ).
-Nhóm2:Rốinhiễutâmthể(rốinhiễugiấcngủ,rốinhiễubàitiết,rốinhiễutiêuhóa,tic,những
biểuhiệntựhủyhoạibảnthân ).
-Nhóm3:Rốinhiễunhâncách(mộtsốnéttựkỉ,tựkỉ ).
-Nhóm4:Rốinhiễungônngũ(nóingọng,nóilắp,chậmnói,nóingược ).
-Nhóm5:Rốinhiễuvậnđộng(chậmđi,vậnđộngkhókhăn,vậnđộngvụngvề ).
-Nhóm6:Lohãi,trầmcảm(sợtrườnghọc,sợnước,sợđộcao,sợđámđông,nhútnhát,ứcchế,
múttay,nhổtóc,nghịchphân,ứcchế,kiêucăng,tựđại,mưutoantựsát ).
-Nhóm7.Rốinhiễuhànhvi(hiếuđộngquámức,hungtính,ăncắp,bỏnhàtrốnnhọc ).
-Nhóm8:Rốinhiễuvềgiớitính(thủdâm,ứngxửnhưngườikhácgiới ).
Tronggiáotrìnhnày,phânloạicácrốiloạntâmlíchủyếudựatheocáchphânloạicủaPhápcó
thamkhảocáchphânloạitheoDSM-IV.Cácrốiloạntâmlícủatrẻemđượctrìnhbàythànhhaiphần
chính:rốiloạntriệuchứngvàchứcnăngvàcáchộichứng.

CreatedbyAMWord
2
CHM
TÂMBỆNHHỌCTRẺEMLỨATUỔIMẦMNONàChương1.KHÁIQUÁTVỀTÂMBỆNHHỌCTRẺEM
5.1.Sinhlíhọcthầnkinh
Từlâu,cácnghiêncứuđãchỉravaitròquantrọngcủahoạtđộngcủanãovàhệthốngthầnkinh
đốivớiđờisốngtâmlíconngười.Ảnhhưởngcủahoạtđộngthầnkinhđếntâmlíngườirấtlớn,rất
phứctạp.Cấutạo,chứcnăngcủanơ-ron,vaitròcủacácchấtdẫntruyềnthầnkinhnhưnoradrénaline,
dopamine,sérotoninevàacétylcholineđốivớitínhchấtcủacácquátrìnhvàchứcnăngtâmlíđãđược
nghiêncứuvàphầnnàolàmrõ.Ởđâyđềcậpđếnvấnđềthànhthụcvềsinhlíthầnkinhvàđịnhkhu
chứcnăngnão.
-Sựthànhthụcvềsinhlíthầnkinh

Nhữngngàyđầutiênsaukhichàođời,cấutrúcvàchứcnăngcủanãobộcủatrẻpháttriểnnhanh
chóng.Sựthànhthụcvềmặtthầnkinhgắnvớisựthànhthụcdầndầncủahànhvi,nhưngđâylàmộtquá
trìnhrấtphứctạpchứkhôngphảilàsựđikèmđơngiản.Nghiêncứusựpháttriểncủacácchứcnăngvà
cácứngxửngườicầnphảixemxét:cáitồntạitrongmộtthờigianvàsẽthayđổitheothờigian;cáitồn
tạirồimấtđi,rồilạixuấthiện,rồilạimấtđimộtcáchtuầntự;cáitiếntriểnvềmặtchứcnăngdầndần
chođếnkhicóđượcmộtsốhìnhthứcxácđịnh,từđómàquátrìnhđượcbiếnđổi.
Trongquátrìnhthànhthục,cầnphânbiệtmặtgiảiphẫusinhlíthầnkinh,mặtchứcnăngvàmặt
hoạtđộng.Giảiphẫuhọclàhìnhtháihọcthuầntúy,chứcnănglàhệthốngcótínhtiềmnăngvàhoạt
độnglàsựhoạtđộngcủahệthốngnày.Bamặtnàytạoranhữngmứcđộtổchứckhácnhau,duytrì
nhữngquanhệkhácnhauđốivớinhữngyếutốbẩmsinhvàvớimôitrường.Vềmặtgiảiphẫu,sựthành
thụccóquyluậtcủanó,làđiềukiệncầnthiếtđốivớisựpháttriểnnhưngkhôngđủđểgiảithíchhànhvi
vàsựpháttriểncủahànhvitrongsuốtthờikìpháttriểncủatrẻem.Thêmvàođó,tìnhtrạngchưathành
thụckhôngthểhiểumộtcáchđơngiảnlàsựthiếuhụt,sựgiảmbớtsovớithànhthục.Nhữngnghiêncứu
mớinhấtchỉrarằng:chưathànhthụckhôngphảichỉlàthiếuhụt,nócónhữngquyluậtriêngvềhoạt
độngphảiđượcxemxéttheoquanđiểmpháttriểnvềmặtthờigian.J.Scherrerphânbiệtbốnmặttạo
nênđặctrưngcủasựchưathànhthụcvềchứcnăngcủamộthệthốngthầnkinh:
-Yếuvềsốlượngcủanhữngnơ-ronhoạtđộngvàcóthểhoạtđộng,sốlượngnàybaogiờcũngít
hơnởngườilớn.
-Chậmdẫndắtcáctínhiệu.
-Chậmlưuthôngnhữngxungđộngthầnkinh,cóquanhệvớikhókhăntrongchuyểngiaoxi-nap.
-Nhạycảmđặcbiệtcủanơ-ronvớimôitrườngởmộtsốthờikìpháttriển.
Sựchưathànhthụcvềsinhlíthầnkinhcòncóthểảnhhưởngđếntínhổnđịnhcóchọnlọccủaxi-
nap.LíthuyếtSSScủaJ.P.ChangeuxvàA.Danchinchorằngchỉcónhữngxi-naphoạtđộngnhất,bị
5.Nhữnglíthuyếtcơbảncủatâmbệnhhọctrẻem
 
kíchthíchnhất,tồntạithườngxuyênnhấtmớicótínhổnđịnh.Nhữngcáikhácsẽbịthoáihóađi.Thiếu
kíchthíchthíchđáng,hệthốngxi-nap,chưathànhthụckhimớisinh,bìnhthườngsẽchuyểnsanggiai
đoạnnhạycảmtốthơnsauđó,sẽkhôngđượcnhưthếnữa.
Điểmchínhđểđánhgiáhànhđộngthànhthụclàđánhgiátácđộngqualạigiữahànhđộng,chức
năngcủanóvàcấutrúcgiảiphẫu-thầnkinhtươngứng.Nếunhưcấutrúcvềgiảiphẫuphụthuộcphần

lớnvàocáibẩmsinhthìhànhvilạiphụthuộcvàomôitrườngởđóđứatrẻlớnlên.Nhữnghànhvibẩm
sinhcóthểđượcthaythếdướitácđộngcủamôitrườngsống.Nhưvậy,khixemxéthànhvicủatrẻ
khôngthểphânchiamộtcáchđơngiảncáivốncó,bẩmsinhchiphốivàcáichịuảnhhưởngcủatác
độngmôitrường.Sựtácđộngqualạigiữagenvàmôitrườnglàkhôngthểphủnhận.
-Địnhkhuchứcnăngnão
Xácđịnhcơsởsinhlíthầnkinhcủahànhviconngườilàrấtkhódosựpháttriểncủahệthống
thầnkinhtrungươngvàcủarấtnhiềuhệthốngtácđộngqualạiảnhhưởngđếnhànhvi.Saunhữngkết
quảnghiêncứubằngmắtthườngchỉramốiliênhệgiữanhữngtổnthươngnãovớinhữngrốiloạnhành
vi,vídụrốiloạnmấtngônngữởngườimắcbệnhởbáncầunãotrái.Ngàynayviệcsửdụngkĩthuật
hìnhảnh(scanner,cộnghưởngtừ-MRI)giúpchoviệcnghiêncứuchứcnăngcủanhữngtrungkhunão
ngàycàngtinhvihơn.Nhữnglíthuyếtvềcấutrúchệthốngchứcnăngnhưhệlim-bicđốivớichứcnăng
cảmxúcđượcxácđịnh.Ngoàira,hệthốngnhữngcấutrúctrungtâmnhưđồinão,vùngdướiđồi,thùy
hảimã,phứchợphạnhnhânvàvùngđáythùytrán rồinhữngđườngdẫnđếnvàđiranhưđườngđến
củacảmgiáctừthânnão,đườngđếntừvùngtânnão,đườngđixuốngtrungtâmnãotrước vớinhững
chứcnăngcủanóđềucanthiệpvàotínhchấtcủahànhvi,ứngxửcủaconngười.
Bảngsauđâythốngkênhữngchứcnăngchínhvànhữngứngxửcóthểcóứngvớinhữngthùynão
khácnhau:
Vỏnãongườivànhữngchúcnăngcấpcaochính
Thùyvỏnão Chứcnăng
Thùytrán
Hành độngchủ ý,ứngxử, độngcơ, chứcnăngthực
hànhngônngữ(thùytrái)
Nhịpđiệuvậnđộng(thùyphải)
Thùytháidương
Nghe,nhớ,xúccảm
Thônghiểungônngữ(thùytrái)
Nhịpnhậncảm(thùyphải).
Thùyđỉnh
Nhạycảmvềxúcgiác.
Chứcnăngtrigiácthịgiácvềkhônggian(thùyphải)

Đọc(thùytrái),tínhtoán(thùytrái)
Thùychẩm
Nhìn.
Trigiácthịgiác.
Tuyvậy,khôngthểchỉxemxéthoạtđộngcủanãotheoquanđiểmđịnhkhuchứcnăngvềmặtgiải
phẫu.Mộtmặt,sựtồntạinhữnghệthốngđiềuchỉnh,nhậnnhữngthôngtincónguồngốcđadạngbên
trong,ởtrungtâmhoặcngoạibiên,vàcảởbênngoài,điềubiếnhoạtđộngsinhlíthầnkinh.Sựhoạt
độnghoặcứcchếcủahệthốngđiềuchỉnhnàygiúptạolậpmốiliênkếtgiữatínhchấtcủatácđộngcủa
môitrườngvớikhảnăngđáplạicủahệthốngthầnkinh.Hệthốngđiềuchỉnhnàythườngcócơsởsinh
lílànhữngchấtchuyểngiaothầnkinhnhưdopamine,noradrénaline,sérotonine.Chúnglàmrõnhiều
hànhvibìnhthườngvàsailệchcủaconngườihơnsovớiquanđiểmvềtổnthươngnão.Mặtkhác,một
sốchứcnăngtâmlíngườikhôngthểgắnđơnthuầnvớimộtcấutrúcnãonàođó,vídụnhưýthứchoặc
khảnăngphânbiệtmìnhvớingườikhác.Nhưvậy,mặcdùcónhữngtrungkhuthầnkinhphụtráchnhững
chức năng khác nhau, còncónhữnghệ thốngsinh lí thần kinhkhác can thiệp vào hoạt độngtâmlí
người.Vìvậy,nhìnnhậnvềcơsởsinhlíthầnkinhcủatâmlíngườicầncócáinhìnđachiều,không
cứngnhắc.
5.2.Vaitròcủayếutốditruyền
Yếutốditruyềnkhôngthểkhôngtínhđếnkhitìmhiểucơsởsinhlícủanhữngrốiloạntâmlí.Từ
khipháthiệnraADN,yếutốditruyềnđượccoitrọng.Trongtâmbệnh,khipháthiệnranhữngyếutố
thuộcvềditruyền,ngườitahaychonólànguyênnhântrựctiếpcủacácchứngbệnhtâmlí.Tuyvậy,
khôngthểnhìnnhậntácđộngcủayếutốditruyềnmộtcáchđơngiản.Cầnphânbiệthaivấnđề:mộtlà
kiểugen,hailàkiểuhiệntượngmàkiểugenthểhiện.Haimặtnàythườngkhôngtrùngkhớpmặcdùcó
liênquanvớinhau.Nhìnchungtấtcảnhữngbiếnđổivềgenvềmặtbảnchấtlàrấtgầnvớinhữngbiến
đổigâybệnh,tứclànósẽdẫnđếnmộtrốiloạnởngườimanggenđó.Biểuhiệncủagenrấtđadạng,
gencóthểcónhữngthayđổivềtrậttựhoặcvềchứcnăngnhưngkhôngmangđếnnhữngbấtthường.Nói
vềảnhhưởngcủagenđếnnhữngbệnhtâmtrí,cóthểđềcậpđếncácloạiyếutốsauđây:
-Thứnhất,nhữngyếutốliênquantrựctiếp.Vídụmộtsốnguyênnhângâytựkỉhoặcchậmkhôn
trongtâmbệnh.
-Thứhai,yếutốvềkiểunộitiết.Dữkiệnditruyềnđưađếnsựbiếnđổitrunggianđượcgọilà
kiểunộitiết,cóliênquanđếnbệnh.

-Thứba,khảnăngtácđộngqualạigiữagenvàmôitrường.Nhữngnămgầnđây,córấtnhiều
côngtrìnhnghiêncứuchỉratácđộngqualạigiữagenvàmôitrườngtronglĩnhvựcsứckhỏetâmthần
nhưtrongbệnhtrầmcảm,tâmthầnphânliệtcũngnhưnhữngrốiloạnkháccónguồngốctừbênngoài.
-Thứtư,íttrựctiếphơn,đólàsựđiềuchỉnhvềmặtditruyền.Vídụnhưnhữngtácđộngđộchại
kéodàicủamôitrườngcóthểlàmthayđổiyếutốditruyền,thayđổikiểuhìnhbệnh.Sựcanthiệpcủa
yếutốstressvàhệthốngđiềutiếtsinhhọc,nhấtlàtrụcdướiđồi-tuyếnyênvavỏnão-tuyếnthượng
thận,ảnhhưởnglớnđếnsứckhỏetâmthầnnóichung.Nhiềubệnhcónguyênnhânkếthợpvớistress.
Nhữngstresssớm,képdài,kếthợpvớichămsóckémcủangườimẹcóthểtácđộngxấuđếnsựphát
triểncủatrẻemthôngquatrụcdướiđồi-tuyếnyên,thôngquasựbiếnđổivềditruyềnvàcóthểđược
truyềntừthếhệnàyquathếhệkhácmộtcáchđộclậpvớiyếutốditruyềnvốncó.Nhiềunghiêncứuđã
chothấy:nhữngkinhnghiệmcóởgiaiđoạnđầutiêncủacuộcđờiđứatrẻcótácđộnglâudàiđếnhành
vivàđếnhệthốngsinhhọc,nhấtlàsựchiarẽgiữabévàmẹhoặcchấtlượngtồicủasựchămsóccủa
mẹ.Nhữngkinhnghiệmnàycóthểảnhhưởngđếnsựhìnhthànhtrongtươnglainhữngnéthànhvikhông
theocơchếchuyểngiaoditruyền.Ngaykhiđứatrẻcòntronglòngmẹ,yếutốmôitrườngtâmlícùng
vớiyếutốditruyềncùngcóảnhhưởngtớisựpháttriểncủanó.
Nhưvậy,xemxétvaitròcủayếutốditruyềntrongsựhìnhthànhnhữngrốiloạntâmlíởtrẻphải
tínhđếnsựtácđộngqualạigiữacáithuộcvếditruyềnvàtínhchấttácđộngcủamôitrường.
5.3.Nhữnglíthuyếttâmtíhọc
*Thuyếthànhvivàhànhvimới
QuanđiểmcủaJ.B.Watson,nhàtâmlíhọcMỹ(1913),chohànhvilàkếtquảcủaviệchọcđược
điềukiệnhóa.Toànbộhànhvitheoôngdiễnravớimộtloạtnhữngphảnxạcóđiềukiệnkhôngcótác
độngtươnghỗgiữachủthểvàmôitrường.
B.F.Skinnerngaytừnăm1937khôngđồngývớisơđồphảnxạquáđơngiảncủaWatson,đãđưa
vàoyếutốđiềukiệnhóacóhiệulực(conditionnementopérant),mộtchươngtrìnhhànhviđượctổchức
dầndầntừnhữnghànhđộngthửvàsaiđểđạtmụcđích,từđólàmthayđổibảnchấtcủamôitrường.
TheoSkinner,toànbộứngxửcủaconngườivàviệchọccủatrẻemcóthểhiểutheophạmtrùđiềukiện
hóacóhiệulực.
Theolíthuyếthànhvivàhànhvimới,đốivớisơđồSRthìnhâncáchchỉlàsựtậphợpđiều
kiệnhóangàycàngphứchợp.Líthuyếtnàyítquantâmđếnsựpháttriểntâmlí,khôngcógiaiđoạnphát
triểnnàoởtrẻemđượcmôtả.

Tuycónhữngmặthạnchế,ứngdụngvềlâmsàngcủalíthuyếtnàyngàynayđượcnhiềungười
quantâm.
*Tâmlíhọchoạtđộng
NhữngtácphẩmcủaL.X:Vưgôtxki,A.N.Lêônchiev,P.K.Anôkhin,A.B.Zapôrôzetlàtưtưởng
cơbảncủalíthuyếthìnhthànhvàpháttriểntâmlíthôngquahoạtđộng.Vưgotxkivàcộngsựđãnghiên
cứucơchếnhậptâm,vaitròcủamốiquanhệtrẻem-ngườilớn-đồvậtvàtầmquantrọngcủasựxã
hộihóacáccửchỉ,vậnđộngcủatrẻ.Sựpháttriểntâmlícóliênquanmậtthiếttrướchếtvớiquanhệ
giữacáccánhân,cùngvớihoạtđộngcủatrẻquátrìnhnộitâmhóađượcthựchiệntạorasựpháttriển.
A.N.Leônchievnghiêncứunhữngyếutốdẫnđếnsựnộitâmhóa,vớisựbiểutượnghóadầndầnnhững
hànhvivậnđộng.
*Tậptínhhọc
TiếptheocôngtrìnhcủaE.Harlow,J.Bowlbychorằngsựgắnbócủatrẻnhỏvớimẹlàkếtquả
hoạtđộngcủamộtsốhệthốngứngxửđặctrưngcholoài.Hệthốngnàyđượctổchứcchungquanhmẹ.
Bowlbymiêutảnămhệthốnghànhvi:búmút-bámníu-theo-khóc-cười,đâylà5môđunứngxửquy
địnhhànhvigắnbó.Tronglĩnhvựctâmbệnh,Bowlbyđãmiêutảnhữngphảnứngcủatrẻnhỏkhiphải
xamẹ.Sựchiacáchvớimẹlàmtrẻnhỏtừ13đến32thángxuấthiệnmộtloạtcáctrạngtháikếtiếp
nhau:Phảnkháng-Thấtvọng-Dửngdưng.Theoông,nhữngphảnứngcủatrẻdobịtáchkhỏimẹnêu
trênlàcơsởcủaphảnứngsợsệtvàloâuởconngười.
Nhữngnghiêncứutậptínhhọcmớiđâytậptrungvàonhữngtácđộngqualạigiữamẹvàbévà
giữacácbévớinhauởnhàtrẻhoặctrườngmẫugiáo.Chúýđếnnhữngứngxửtiềnngônngữcủatrẻ,
cácnghiêncứumuốngiảimãýnghĩacủagiaotiếptiềnngônngữ,làmrõcácyếutốcóýnghĩatrong
ứngxửvàmốiquanhệcủanóvớimôitrường.Cácnhàtậptínhhọcchỉnghiêncứunhữnghànhviquan
sátđượccònmặtbêntrongkhôngđượcnghiêncứusâu.
*LíthuyếtvềpháttriểntrítuệcủaJ.Piaget.
TheoPiaget,trítuệcủaconngườiđặctrưngbởisựthíchứng,vớimộtloạtcácthíchứngliêntiếp
chophépđạttớitrạngtháicânbằngnhữngđiềuchỉnhgiữachủthểvàmôitrường.Đểđạttớitrạngthái
cânbằng,ngoàisựthànhthụcvềthầnkinhlàhailoạitácđộng:mộtlàvaitròcủaluyệntậpvànhững
kinhnghiệmthuđượctrongquátrìnhhànhđộngtácđộngtớiđốitượng,hailànhữngtácđộngtươnghỗ
vàchuyểngiaovềxãhội.
Haikháiniệmchophéphiểuquátrìnhthíchứngvàcânbằnglà:đồnghóavàđiềuứng.Đồnghóa

đặctrưngbởisựsápnhậpnhữngyếutốcủamôitrườngvàocấutrúccủacánhân.Điềuứngđặctrưng
bởinhữngbiếnđổicủacấutrúccủacánhântheonhữngbiếnđổicủamôitrường.Thíchứnglàsựcân
bằnggiữađồnghóavàđiềuứng.Sựthíchứngvềnhậnthứclàhìnhthứccânbằngcấpcao.Nóchỉhoàn
chỉnhkhiđạttớihệthốngbềnvững.Piagetphânđịnhthờikìpháttriểntrítuệdựavàotínhchấtcủahệ
thốngnày.
Ôngchiaquátrìnhpháttriểntrítuệởtrẻemthànhbốngiaiđoạnlớn:
-Giaiđoạntrítuệcảmgiác-vậnđộng(O-2tuổi):hoạtđộngcủanhữngsơcấuhànhđộngvận
độngchophépđồnghóadầndầnnhữngđốitượngmớivớinhữngcáiđãcónhờđiềuứng,đưađếnsự
xuấthiệnnhữngsơcấumới.
-Giaiđoạntiềnthaotác(2-6tuổi):Mỗiđốitượngtươngứngvớimộthìnhảnhtinhthầngiúp
gợilênđốitượngkhichúngkhôngởtrướcmặt,dẫntớisựpháttriểnchứcnăngbiểutượng,tượngtrưng.
Ngônngữđikèmvớitròchơivàđượcnộitâmhóadầndần.Tưduychưachuyểnhoán,dựatrêntrực
giáctrựctiếp.
-Giaiđoạnthaotáccụthể(7-11,12tuổi):Tưduycủatrẻkhôngbịgiớihạnbởicáitrigiáctrực
tiếp.Cóthểphốihợpnhiềukinhnghiệmhìnhảnhvàtừđórútranhữngkếtquả.Tuyvậy,thaotáctưduy
vẫncầncóchỗdựacụthể,trẻchưathểsuyluậnchỉtừnhữngthôngtinthuầntúybằnglời.Trẻcóthể
hiểuđượckháiniệmchuyểnhoán,biếtphânloại,phânnhóm Vềmặtxãhội,trẻcóýthứcvềtưduy
củanóvàcủangườikhác.Chấpnhậnnhữngquanđiểmvàtìnhcảmcủangườikhác,biếthợptácthực
sự.
-Giaiđoạnthaotáchìnhthức(từ11,12tuổitrởđi):Đánhdấuthờikìtrẻbướcvàotuổithiếu
niên,ngoàilứatuổimàgiáotrìnhquantâm.
Mỗigiaiđoạnđặctrưngchomộtdạngthứcmớivềtổchứccácquátrìnhnhậnthức.
*TâmlíhọcpháttriểncủaH.Wallon
Bắtđầutừquansáttrẻchậmpháttriểnrồinghiêncứulâudàivàđiềutratheođộtuổi,Wallon
nghiêncứusựpháttriểncủatrẻtrongsựtácđộngqualạigiữanhữngyếutốvậnđộngvàtìnhcảmcủa
trẻnhỏrồiđếntácđộngqualạigiữatrẻvàmôitrườngxãhội.Ônglàngườiđầutiênnghiêncứudựa
trênhaicơsởchính:xúccảm-tìnhcảmvàcânbằngtưthế-vậnđộng.TừWallon,kháiniệmđốithoại
trươnglực-sựtraođổitiềnngônngữgiữatrẻvànhữngngườichungquanhthựcsựđượcquantâmvà
côngnhận.
Wallonnêuramộtloạtcácgiaiđoạnpháttriểnởtrẻem:

-Giaiđoạnxungđộngthuầntúy:Đặctrưngchotrẻsơsinh.Sựtrảlờibằngvậnđộngvớinhiều
loạikíchthíchkhácnhaumangtínhphảnxạ.
-Giaiđoạnxúccảm:Khoảngthángthứ6,đượcxácđịnhbởinhữngdấuhiệuphảnứngvềthếgiới
conngười.Békhôngchỉcónhucầuvềsinhlímàcòncónhucầuxúccảm-tìnhcảm:cầnđượcvuốtve,
đuđưa,ômấp,cười Từgiaiđoạnnàytrẻcóphảnứngvớihìnhảnhthấytronggương.
-Giaiđoạncảmgiác-vậnđộng:Cuốinămthứnhất,đầunămthứhai.Sựnhậnbiếtcácđốitượng
chủyếudựavàohànhđộngvậnđộng.Hoạtđộngcảmgiác-vậnđộngpháttriểntheohướngtạorahành
viđểpháthiệncáimới,nhữngkinhnghiệmmới.Đivànóilàhaihoạtđộngcảmgiác-vậnđộngchính.
-Giaiđoạnphóngchiếu:Khoảng2tuổi.Chínhhoạtđộngvậnđộngkíchthíchhoạtđộngtâmtrí(ý
thức):trẻnhậnbiếtđốitượngbởihànhđộngmànóthựchiện.Biểutượngcầncócửchỉđikèm.
-Giaiđoạnnhâncáchhóa:Từ2,5tuổichođến4-5tuổi.Trẻtiếntớithoátkhỏinhữngtình
huốngbịđộng,cóýthứcvềmình.Ýthứcvềmìnhlàmtrẻcóhìnhảnhvềbảnthân,biếtthểhiệnbản
thân,đượcbiểuhiệnbởitháiđộchốngđốilúc2,5-3tuổi.Sauđótrẻtìmcáchkhẳngđịnhmình,có