KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA TỪNG THỜI KỲ

Đề tài:
TP.HCM, năm 2011
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA: KỸ THUẬT CÔNG TRÌNH
NGÀNH: QUY HOẠCH ĐÔ THỊ
NỘI DUNG
A-KIẾN TRÚC CỔ VIỆT NAM 2
I. TỔNG QUÁT 2
II. CÁC DÒNG KIẾN TRÚC TIÊU BIỂU 3
1. Kiến trúc đô thị 3
2. Kiến trúc cung đình 5
3. Kiến trúc Phật giáo 5
4. Kiến trúc Nho giáo 7
5. Kiến trúc Đạo giáo 8
6. Kiến trúc tín ngưỡng dân gian 9
7. Kiến trúc công cộng dân gian 10
8. Kiến trúc dân gian 11
9. Kiến trúc Chăm Pa 13
B-KIẾN TRÚC THUỘC ĐỊA 16
I. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC TIỀN THỰC DÂN 16
II. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC TÂN CỔ ĐIỂN 17
III. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ĐỊA PHƯƠNG PHÁP 18
IV. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ART DECO 19
V. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ĐÔNG DƯƠNG 20
VI. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC PHÁP – HOA 20
VII. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC NEO – GOTHIC 21
C-KIẾN TRÚC CẬN ĐẠI 23
D-KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI 31
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 1
ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA
TỪNG THỜI KỲ

Kiến trúc Việt Nam có thể chia ra làm các giai đoạn nổi bật sau đây:
+ Kiến trúc cổ Việt Nam
+ Kiến trúc thuộc địa
+ Kiến trúc mới
+ Kiến trúc đương đại
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 2
A-KIẾN TRÚC CỔ VIỆT NAM
I. TỔNG QUÁT
- Kiến trúc cổ truyền Việt Nam đa phần sử dụng kết cấu khung gỗ như nhà gỗ truyền
thống Việt Nam kết hợp với các vật liệu bổ trợ khác như gạch, đá, ngói, đất, rơm, tre…
Trong thể loại kiến trúc này, thực sự không có sự khác biệt hoặc phân chia hoặc khác
biệt nhiều về kết cấu của các thể loại công trình khác nhau. Dựa trên đặc điểm cũng như
tính chất của hệ kết cấu cũng như vật liệu này, trong kiến trúc cổ truyền Việt Nam
không thực sự tồn tại các công trình có kích thước lớn như ở các quốc gia khác.
-Trong suốt lịch sử, kiến trúc cổ truyền Việt Nam thực sự không có nhiều thay đổi hoặc
có xuất hiện những trường phái như ở châu Âu. Vì là một quốc gia phải liên tục chịu
đựng chiến tranh trải dài theo lịch sử, thời gian để hòa bình xây dựng rất ngắn, nên kiến
trúc lớn hay bền vững tồn tại không có nhiều. Có thể phân loại kiến trúc Việt Nam ra
các công trình hạng mục theo:
• Chức năng sử dụng: kiến trúc cung điện, tôn giáo (đình, chùa, miếu thờ…), văn hóa
(bia, đền…), nhà ở dân gian,…
• Vật liệu xây dựng: cũng ít có tính cách lâu dài, chỉ trừ các công trình công cộng:
gạch, đá, gỗ quý (thiết mộc)… mà đa số dùng các vật liệu địa phương sẵn có như lá,
tranh, tre, gổ đẽo, đá kê nền cột, đất sét nung hoặc không nung, bùn trộn rơm,…
• Kết cấu: khung sườn gỗ, mộng và lỗ mộng (không dùng đinh), vĩ kèo gỗ đòn tay, rui
mè, đòn vong, cột kê tán (không móng, cừ…) tùy theo điều kiện địa lý mà có thể nhà
kết cấu nâng sàn, nửa nhà sàn nửa nền đất, hay trên nền đất, nhưng không có lầu hay
nhiều tầng như các nước khác. Mái nhà thường có độ dốc cao do hay dùng lá, tranh,
ngói (dốc lớn hơn 45 độ).
• Trang trí: công trình công cộng thì thường lợp ngói (hoàng cung, đình, miếu…), mái

cong ở góc mái có trang trí đầu đao, rồng, cá,… chạm trổ hoa văn trang trí các đầu đà
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 3
xà gồ gỗ, các hình tượng trang trí thường từ thú họ tứ linh (Long, Ly, Qui, Phượng)
hay cọp, cá, …
• Thiết kế bình đồ: công trình công cộng như chùa, đình thường có bình đồ dùng theo
chiết tự Hán như nội công ngoại quốc, … còn nhà ở thì thường là 3 gian, 2 chái, hình
chữ đinh, nhà chính (nhà trên) và nhà phụ (nhà dưới) có sân nước (sân thiên tỉnh)…
và thường không ngăn chia ra các phòng nhỏ như ở tây phương, 1 cửa chính và 1 cửa
đi phụ và rất ít cửa sổ. Nhà ở miền Nam nhiều sông rạch nên phương tiện đi lại chính
là xuồng nên công trình phụ như nhà để ghe xuồng thường ở mé sông hay ụ tàu, và
phía ngoài nhà có chuồng trâu bò, còn kho lúa thì thường đặt trong nhà.
• Vật lý kiến trúc: thông gió tự nhiên, tường và mái nhà thường trùm kín nhà do mưa
rất nhiều, hơn nữa cửa đi và cửa sổ mở rất ít do an ninh ngừa trộm cắp nên chiếu sáng
tự nhiên rất tối và kém sáng sủa, nhà ở thường hướng nam (đón gió nồm thổi mát vào
mùa hè) và 2 chái phụ ở 2 đầu nhà sẽ là hướng đông tây chống hơi nóng mặt trời sáng
và chiều. Trồng cây: trước nhà trồng cau (cau để đón gió nam mát) sau nhà trồng
chuối (lá chuối ngăn bớt gió bấc lạnh mùa đông).
II. CÁC DÒNG KIẾN TRÚC TIÊU BIỂU
1. Kiến trúc đô thị
Trong điều kiện nền kinh tế hàng hóa chưa phát triển tính chất chính trị,quân sự chi
phối và trội hơn tính chất kinh tế thương nghiệp. Các tòa thành phục vụ cho mục đích
phòng thủ và là nơi đồn trú của các thế lực phong kiến. Để đảm bảo cuộc sống của gia
cấp thống trị bên cạnh phần "đô" còn tồn tại phần "thị"; đây là nơi tập trung các thợ thủ
công sản xuất ra các hàng hóa tiêu dùng và những cư dân làm nghề buôn bán trao đổi
hàng hóa cần thiết, đó là những người không sản xuất nông nghiệp. Các trung tâm này
đóng vai trò chủ đạo của cả nước hoặc trung tâm ở các địa phương. Đó là các kinh đô
của các triều đại phong kiến như Cổ Loa, Thăng Long, Phú Xuân, Huế và các lỵ sở
của quan lại địa phương như Nam Định, Sơn Tây, Bắc Ninh Đến thế kỷ XVI – XVII,
do ngoại thương phát triển mạnh làm xuất hiện một số đô thị mang tính chất kinh tế
thương mại thuần túy như Phố Hiến, Hội An, Gia Định và có cấu trúc đô thị tương đối

hoàn chỉnh.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 4
Đặc điểm kiến trúc:
Các đô thị cổ Việt Nam thường có hai kiểu bố cục cơ bản:
(1) loại có bố cục theo kiểu tự do triệt để lợi dụng các yếu tố địa hình thiên nhiên như
sông, núi…
(2) loại có bố cục hình học như vuông, chữ nhật, đa giác là những công trình được
xây dựng từ thế kỉ XI trở đi, khi mà nền độc lập tự chủ của đất nước khá vững bền.
Cấu trúc của các đô thị truyền thống thường có ba vòng thành: vòng ngoài gọi là kinh
thành vòng giữa là hoàng thành vòng trong là cấm thành. Phù hợp với quan niệm nho
giáo của nền quân chủ phong kiến phương Đông phần ngoài cùng của đô thị dành cho
lớp thị dân, thợ thủ công ở, phần giữa dành cho tầng lớp quan lại phong kiến triều đình
và trong cùng là nơi giành cho vua và hoàng tộc. Thành phố luôn có hướng Nam. Trong
cấu trúc chiến lũy phòng thủ này nguyên tắc chung bố trí các tuyến phòng ngự là HÀO
- THÀNH - PHÁO ĐÀI. Còn các khu ở thì được chia ra làm thành nhiều ô, các đường
đi kẻ hình bàn cờ, hoặc bám theo các trục giao thông chính ngoại thành.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: Cổ Loa, Hoa Lư, Thăng Long, Huế….
Sơ đồ thành Cổ Loa. Điện Kính Thiên - Hoàng Thành Thăng Long
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 5
2. Kiến trúc cung đình
Ngày nay, tất cả các cung điện, dinh thự của các thời kỳ mở đầu đều bị tàn phá bởi
chiến tranh và thời gian, chỉ còn lại trên sử sách và một vài dấu tích ít ỏi. Các kiến trúc
cung điện còn lại duy nhất đến ngày nay và cho ta một hình ảnh cụ thể về mảng kiến
trúc này là các cung điện, dinh thự nhà Nguyễn ở Huế.
Đặc điểm kiến trúc:
- Bố cục đối xứng trong toàn bộ tổng thể qua trục chính Bắc - Nam xuất phát từ quan
niệm của Nho giáo như tả nam, hữu nữ, tả văn, hữu võ gây được cảm giác các lớp
kiến trúc trùng trùng điệp điệp, từng khu nhỏ cũng theo lối đối xứng này.
- Mặt bằng công trình hình chữ nhật và thường được phát triển theo chiều sâu nhờ hai
nhà nối tiếp liền mái nhau theo kiểu “trùng thiềm điệp ốc”. Mái nhà cấu tạo theo kiểu

“chồng diêm” gồm hai tầng mái nối chồng lên nhau.
- Nội thất nửa ngoài không đóng trần để tận dụng chiều cao cho nơi hành lễ cần, nửa
trong có trần là chốn thâm nghiêm nơi Vua ngự hay thờ tự. Trang trí phong phú, đạt
trình độ thẩm mỹ cao.
- Phong cách kiến trúc nói chung mang tính khiêm tốn, chừng mực, hài hòa của kiến
trúc dân gian Việt nam, không quá đồ sộ, nguy nga lộng lẫy tạo nên ấn tượng sâu sắc về
sự hòa hợp giữa con người, thiên nhiên và kiến trúc.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: điện Thái Hòa, điện Long An…
3. Kiến trúc Phật giáo
Đặc điểm kiến trúc:
Vị trí: Các công trình Phật giáo thường được xây dựng ở những nơi có phong cảnh đẹp,
gắn bó với núi đồi, sông hồ Vào thời Lý, các chùa tháp đều xây dựng trên các triền
núi, lấy núi làm chổ dự, trước mặt là một không gian rộng mở, có dòng sông uốn quanh.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 6
Bố cục: kiến trúc mặt bằng đa số có bố cục cân xứng, theo cách gọi của ông cha ta ngày
xưa là bố cục theo kiểu chữ đinh (T), chữ công (I) hay nội công ngoại quốc ( ũng
có nội đinh ngoại quốc, chữ tam (≡≡ )…
Mặt bằng: Trong tổng thể ngôi chùa từ ngoài vào ta thấy có cổng tam quan hay tứ trụ
tiếp đến là gác chuông, sân rộng, dãy hành lang bao quanh ba mặt và cuối cùng là điện
thờ hay còn gọi là tòa Tam bảo thường gồm có 3 ngôi nhà nằm kế nhau: tòa Tiền đường
là nơidâng hương hành, tòa Thiêu hương là nơi đốt hương, gõ mõ, tụng kinh và tòa
Thượng điện là nơi đặt tượng Phật trên bệ gọi là tòa "Tam bảo" tượng trưng cho sự tu
hành đắc đạo của đức Phật. Trong khu vực chùa còn có Tháp mang tính chất chế ngự và
nhấn mạnh bố cục của công trình theo phương đứng. Trên trục chính của quần thể kiến
trúc chùa phía trước đặt Tháp tích phật còn phía sau chùa đặt Tháp mộ theo thể tự do.
Kết cấu: Kết cấu ngôi thượng điện mang giá trị truyền thống của kiến trúc cổ Việt
Nam. Trong đó ta thấy biểu hiện đặc trưng của kiến trúc khung gỗ Việt Nam khác với
khung gỗ chịu lực của Trung Quốc và các nước Đông Á ở thức kiến trúc Việt Nam là
CỘT-XÀ-KẺ.
Điêu khắc trang trí: Trong chùa các bộ phận cấu tạo bằng gỗ của công trình như cột,

xà, kẻ hoặc bẩy đều được chạm khắc tinh vi. Các tháp được trang trí trên mặt đứng,
diềm mái khung của với các đề tài tôn giáo như tứ linh hay rồng mây hoa lá, cảnh
sông nước bằng đất nung. Màu sắc chủ đạo trong chùa thường là màu vàng - màu của lý
tưởng và cao quý.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: chùa Pháp Vân (chùa Dâu), chùa Diên Hựu, chùa Phổ
Minh, chùa Bút Tháp, chùa Tây Phương, chùa Thiên Mụ…
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 7
Chùa Tây Phương
4. Kiến trúc Nho giáo
Kiến trúc Nho giáo bao gồm: Văn miếu ở kinh đô và Trấn thành, Văn chí ở huyệnvà
tổng và Tự Chí ở xã. Văn Miếu có qui mô và điển hình hơn cả là Văn miếu xây dựng ở
Thăng Long vào thời nhà Lý và rải rác ở một số địa phương khác.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 8
Đặc điểm kiến trúc: Công trình mô phỏng theo Văn miếu tại Khúc Phụ - Sơn Đông
(Trung Quốc). Các công trình được bố trí trên trục chính, ngăn cách với nhau bằng các
sân có trường bao.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội).
Quốc Tử Giám
5. Kiến trúc Đạo giáo
Đền đài, miếu mạo thường được xây dựng ở vị trí liên quan đến những truyền thuyết
hoặc sự tích cuộc sống của các vị thần siêu nhiên hay nhân vật được tôn thờ.
Đặc điểm kiến trúc: Bố cục công trình thường theo lối truyền thống đối xứng, có các
dạng hình chữ nhật hoặc tổ hợp một số nhà hình chữ nhật song song hoặc nối nhau. Đa
số có sân trước điện thờ để tiến hành nghi lễ, xung quanh có tường vây hoặc hai bên có
hành lang, phía trước có cổng lớn tứ trụ.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: đền Quan Thánh, đền Ngọc Sơn…
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 9
Đền Trung Liệt trên gò Đống Đa, Hà Nội
6. Kiến trúc tín ngưỡng dân gian
Tín ngưỡng thờ cúng ông bà là một trong những tín ngưỡng dân gian quan trọng trong

đời sống tâm linh người Việt. Từ đó, người ta cho rằng ngôi nhà là nơi ở của người
sống và ngôi mộ là nơi ở của người đã chết. Xây mồ mả là tỏ lòng thương kính người
đã khuất, nhưng cũng để cầu mong một cuộc sống tốt đẹp hơn. Trong số các lăng mộ
còn tồn tại đến ngày nay, lăng mộ của các vua triều Nguyễn là có giá trị về mặt kiến
trúc hơn cả. Đa số các lăng mộ được xây dựng khi vua còn tại vị, nằm tập trung phía
Tây-Nam Huế dọc theo bờ sông Hương. Vùng xây dựng lăng có nhiều đồi núi, suối khe
rất hợp với luật phong thủy.
Đặc điểm kiến trúc:
- Xung quanh lăng có khu vực bảo vệ rộng lớn với tường cao bao bọc, bên trong là các
công trình kiến trúc, hồ sen, cây cảnh Tổng thể lăng chia làm hai phần Lăng và Tẩm.
Từ ngoài có cổng, sân chầu, hai bên có tưọng quan hầu, tượng thú, nhà bia, sân tế lễ,
điện thờ… cuối cùng là Bửu thành xây hình tròn, bao quanh gò đất lớn có đặt phần mộ
nhà vua.
- Đa số các lăng thời Nguyễn đều biết khai thác sử dụng thiên nhiên khéo léo, dùng
thiên nhiên làm ngoại cảnh tô điểm cho các công trình. Bên cạnh những nét chung, mỗi
lăng mang một số đặt điểm riêng tùy theo bối cảnh lịch sử của từng triều đại, cá tính,
phong cách của từng ông vua.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 10
Công trình kiến trúc tiêu biểu: lăng Gia Long, lăng Minh Mạng, lăng Tự Đức, lăng
Khải Định…
7. Kiến trúc công cộng dân gian
Đặc điểm kiến trúc:
Đình làng là thể loại kiến trúc còn bảo tồn được khá trọn vẹn những nét nghệ thuật đậm
đà tính dân tộc và sắc thái dân gian. Đình vừa là công trình tôn giáo, là nơi thờ thành
hoàng làng đồng thời là kiến trúc công cộng, nơi sinh hoạt chính trị, văn hóa của làng.
Địa điểm xây dựng gắn liền với khu dân cư làng xã, thế đất cần có tầm nhìn thoáng, tạo
cảm giác thiêng liêng. Trước đình thường có sân rộng, hồ nước, cây xanh cổ thụ tạo
cảnh. Tổng thể kiến trúc được nhấn mạnh tính trang nghiêm theo lối bố cục trung tâm
kết hợp với bố cục chiều sâu đối xứng qua trục chính. Hệ thống kết cấu gỗ : cột xà, kẻ
hoặc bẩy liên kết chủ yếu bằng mộng mẹo nên rất vững chắc. Hệ kết cấu đứng trên đá

chân cột bằng sức nặng của mái và ngôi nhà mà không cần móng. Mái chiếm 2/3 chiều
cao với 4 góc xòe rộng và uốn cong theo kiểu “tàu đao, lá mái”. Bên trong đình, trên
các kết cấu và bao che thường được chạm khắc các chủ đề tứ linh, cảnh sinh hoạt nông
thôn… có giá trị nghệ thuật cao.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: đình Tây Đằng, đình Chu Quyến, đình Bảng…
Đình Chu Quyến Đình Tây Đằng
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 11
8. Kiến trúc dân gian
a, Làng xóm
- Làng là đơn vị cơ sở của xã hội Việt Nam và mang tính chất độc lập nhất định của nó.
Đối với Nhà nước, Làng chỉ cần làm tròn nhiệm vụ quốc gia qui định như thuế, binh
lính… ngoài ra Làng có thể tự do xử trí công việc của mình theo lệ làng. Làng không do
luật pháp tổ chức, trái lại luật pháp công nhận là có làng với luật lệ riêng. Đây là một
đặc điểm rất đặc biệt của làng Việt Nam xưa.
- Làng cũng là nơi bảo tồn những nét sinh hoạt văn hoá, phong tục tập quán, tín ngưỡng
thờ cúng lễ giáo. Mỗi làng thường có Chùa để thờ Phật, có đền thờ các vị anh hùng hay
vị thần có công với dân với nước. Đình làng là nơi thờ Thành hoàng, vị thần linh được
coi như che chở cho dân làng được bình yên, thịnh vượng. Đình làng còn làm nơi hội
họp giải quyết mọi việc trong làng.
- Đặc điểm không gian làng mang tính chất khép kín, thường có luỹ tre dày bao bọc,
vừa bảo vệ thôn xóm, vừa chống trộm cướp. Làng có cổng chính nhìn ra đường cái
quan, với chòi canh và cánh cửa chắc chắn. Ở đồng bằng sông Hồng, địa bàn sinh sống
lâu đời của người Việt, các làng xóm và những tụ điểm dân cư có cấu trúc thành cụm
lớn nhỏ tuỳ thuộc vào quan hệ huyết thống, điều kiện kinh tế, địa hình cho phép.
- Càng vào phía Nam, các làng tập trung dọc theo đường cái quan hoặc theo kênh rạch.
Việc phân bố dân cư và lao động theo đường sông và đường cái đã từ bỏ truyền thống
quy tụ người cùng dòng họ trong vùng lũy tre xanh. Các khu dân cư mới hình thành một
kiểu làng ấp với quy hoạch không khép kín phù hợp với tiến trình của việc di dân từng
bước vào Nam, đồng thời phù hợp với điều kiện khí hậu ấm áp ôn hoà của phương
Nam.

b, Nhà ở
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 12
-Nhà ở của người Việt là những ngôi nhà nền đất, có xuất xứ từ nhà sàn. Tổ tiên của
người Việt, từ thời các Vua Hùng, đã tiến ra cư trú ở những vùng đất rộng lớn từ trung
du tới đồng bằng. Và để thích ứng với điều kiện thiên nhiên khí hậu và chống thú dữ
người ta đã xây dựng những ngôi nhà sàn - một kiểu nhà rất thích hợp với những triền
đất đốc cũng như vùng đất còn lầy lội. Hai hình ảnh những ngôi nhà sàn thường được
thấy trên trống đồng:
(1) kiểu mái cong hình mui thuyền, sàn thấp, đuôi mái gối sát sàn nhà và làm nhiệm vụ
của tường ngoài
(2) Một loại khác là mái võng ở giữa, hai mái đổ xuống hai bên và đâm thẳng xuống
sàn, của được trổ ở hai đầu.
-Trong tiến trình lịch sử ông cha ta từ vùng núi, qua trung du rồi về đồng bằng cư trú và
trồng lúa nước. Ngôi nhà sàn cũng chuyển dần thành ngôi nhà nền đất ngày nay. Nhà
nền đất vùng xuôi có kết cấu khung tre lợp tranh rạ, hoặc kết cấu khung gỗ lợp ngói.
Nhà miền xuôi thường bao gồm: nhà chính, nhà phụ, nhà bếp và chuồng gia súc cùng
sân vườn, ao, giếng nước và hàng rào quây quanh. Nhà chính là nơi cư trú của cả gia
đình, có bố cục gian lẽ: 1,3,5 hay 7 và có chái.
- Bố cục và tính chất kiến trúc các loại nhà rất phong phú, tuỳ thuộc điều kiện địa lý,
khí hậu, và vật liệu khác nhau. Đặc điểm nổi bật là ngôi nhà ở nông thôn luôn luôn gắn
bó sân vườn với thiên nhiên cây cỏ, ngôi nhà nằm lọt giữa vườn cây ăn quả, ao cá…
Sân gạch hay sân đất trải rộng phía trước nhà là trung tâm bố cục của khu đất mang
nhiều chức năng như sinh hoạt, kinh tế, tạo không gian thoáng mát… Điều kiện kinh tế,
cuộc sống tự cấp tự túc đã gắn liền người nông dân Việt Nam với mảnh vườn, ao cá…
như một tập tục lâu đời. Không gian cư trú và hoạt động không còn bó hẹp ở trong ngôi
nhà còn kéo dài ra ngoài hiên, sân phơi, dưới dàn cây, trong góc vườn Bố trí không
gian trong nhà chịu ảnh hưởng của tư tưởng Nho giáo phong kiến và chế độ gia trưởng
phụ quyền. Trong nhà chính có không gian lớn chính giữa giành cho bàn thờ, chỗ tiếp
khách phía trước, hai bên là nơi nghỉ của khách, chồng, ông nội; nơi sinh hoạt gia đình;
nơi học hành của con cái… Bên trái làm buồng ngủ của vợ, bên phải là buồng ngủ của

bà già, cháu nhỏ hoặc làm kho.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 13
Công trình kiến trúc tiêu biểu: Nhà ở dân gian các vùng miền.
Nhà theo kiến trúc cổ truyền ở đồng bằng sông Hồng
9. Kiến trúc Chăm Pa
Từ thế kỷ XII - XVII trên dãi đất Miền Trung từ Quảng Bình đến Thuận Hải đã tồn tại
vương quốc Chămpa với một nền văn hoá rực rỡ, trong đó nghệ thuật kiến trúc chiếm vị
trí quan trọng. Các kiến trúc này thuộc dòng kiến trúc Ấn giáo với các di tích kiến trúc
rất phong phú nằm rải rác khắp cả vùng, tập trung thành ba nhóm chính:
- Nhóm Quảng Nam: Bao gồm các di tích chính ở Mỹ Sơn, Đồng Dương, Trà
Kiệu chiếm một vùng rộng lớn trong phạm vi sông Thu Bồn.
- Nhóm Bình Định: Tập trung chủ yếu chung quanh thành Bình Định cũ, trên bờ
sông Côn.
- Nhóm Thuận Hải: Tập trung chủ yếu chung quanh thị trấn Phan Rang.
Đặc điểm kiến trúc:
Tháp Chăm còn gọi là Kalăng, thực chất là Đền tháp, nơi thờ các vị thần thể hiện hình
tượng núi MERU nơi ngự trị của các thần thánh, theo quan điểm của nghệ thuật tôn
giáo Ấn Độ. Tháp Chăm thường có những đặc điểm chung như sau:
- Mặt bằng tổng thể: Các tháp Chăm được xây dựng trên những quả đồi cao có vị trí
chế ngự cả một vùng. Trong bố cục tổng thể đa số theo kiểu bố cục tập trung, các tháp
phụ bố trí xung quanh các tháp chính, các tháp không cùng chung một bệ mà gần như
mọc thẳng từ dưới đất lên. Hoặc bố trí theo bộ ba đứng thẳng hàng theo trục Bắc - Nam,
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 14
cửa chính mở hướng Đông. Trong đó, tháp giữa thờ thần Siva, tháp phía Bắc thờ thần
Visnu và pháp phía Nam thờ thần Brahma. Trong quần thể thường có 4 loại kiến trúc
chính sau đây: Tháp cổng - Sân hành lễ - Đền tháp – Nhà khách thập phương.
- Đền tháp: Có mặt bằng hình vuông, tường dày, đa số có cửa chính mở hướng Đông
còn lại các mặt bên là cửa giả. Trong tháp có bệ, đặt tượng thờ thần, các nghi lễ chủ yếu
tiến hành bên ngoài. Trước đền tháp có sảnh là khối kiến trúc thấp và nhỏ hơn khối kiến
trúc chính. Kiến trúc tháp chia làm 3 phần rõ rệt: Phần bệ - Phần thân tháp - Phần mái.

Phần thân tháp được phân vị đứng với các dãy cột nổi, trên có diềm mái. Trên mặt được
khắc chạm các hình trang trí và các khoảng lõm tạo cảm giác
nhẹ nhàng, sinh động, vươn cao. Cửa có trụ đỡ và xà bằng đá, đế và đầu cột to khoẻ
mang dáng dấp của kết cấu gỗ. Phần mái tổ chức dật cấp, thường có 3 - 4 tầng mái,
càng lên trên càng nhỏ và thấp dần. Trên cùng kết thúc bằng một chỏm nhọn hình búp
sen. Nhìn chung kiến trúc tháp có tỉ lệ hài hoà dáng cân đối mặt đứng sinh động và
mang tính hoành tráng cao. Nội thất ít trang trí, trên tường có những hốc đặt tượng thờ.
Hầu hết các tháp đều xây dựng bằng gạch nung để trần, kết hợp với một số bộ phận
chịu lực làm bằng đá có trang trí. Kỹ thuật xây dựng rất độc đáo: trên các bức tường của
tháp không có mạnh vữa mà liên kết bằng những chất keo thực vật rất bền chắc. Sau khi
xây dựng việc trang trí mới được tiến hành.
- Sân hành lễ: Trước cửa một số tháp như Ponaga (Nha Trang), tháp Chợ (Mỹ Sơn)
có xây dựng một sân lớn với các dãy cột mập khoẻ ở xung quanh là nơi các tín đồ tập
hợp để tế lễ. Sân thường có mặt bằng hình chữ nhật nằm dọc theo trục chính của tháp.
Đây là một kiểu không gian mở hoàn toàn song vẫn không kém phần trang nghiêm, bề
thế phù hợp với dạng tế tự ngoài trời của Ấn giáo.
- Nhà khách thập phương: Nhà khách có mặt bằng hình chữ nhật, các cửa chính nằm
ở hai đầu và trên tường còn lại chừa cửa sổ nhỏ, vừa đủ để ánh sáng lọt vào. Mặt tường
phía trong phẳng, không trang trí, bên ngoài trang trí tinh vi. Nội thất bên trong để
thoáng cả một không gian lớn hoặc ngăn thành những phòng nhỏ. Mái hình vòm bán
nguyệt trên có trang trí hoa lá. Trong một số trường hợp mái dật cấp hình vòm, phần
trên lặp lại kiến trúc tháp phía dưới nhưng nhỏ và thấp hơn.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 15
- Tháp cổng: Tháp cổng đặt trên trục chính của quần thể. Loại đơn giản có mặt bằng
hình vuông, hai cửa trước và sau đối xứng nhau, loại phức tạp có mặt bằng bằng gồm 3
hình vuông nối nhau giữa lớn hai bên nhỏ tạo thành ba cửa phía ngoài và một cửa chính
mở ra phía trong.
Công trình kiến trúc tiêu biểu: quần thể tháp Chăm Mỹ Sơn, quần thể Dồng Dương,
quần thể Ponagar - Nha Trang…
Một tháp Chàm ở Phan Thiết

KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 16
B-KIẾN TRÚC THUỘC ĐỊA
Thể loại kiến trúc này được du nhập từ các nước phương Tây, cùng với sự xuất hiện của
người Pháp tại Việt Nam vào cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Loại hình kiến trúc này
phát triển song song với quá trình khai thác thuộc địa của người Pháp. Do đặc điểm của
riêng của điều kiện địa lý, khí hậu khác biệt nên các phong cách kiến trúc châu Âu đã
phải có những chuyển biến nhất định để hòa hợp với điều kiện Việt Nam.
I. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC TIỀN THỰC DÂN
-Với mong muốn có được những không gian phù hợp với chức năng cần thiết nhưng
tránh được cái nóng mùa hè, các sĩ quan công binh Pháp đã nghĩ ra một hình thưc kiến
trúc nhiệt đới thô sơ với các hành lang rộng bao lấy không gian chính.
- Các công trình kiến trúc phong cách Tiền thực dân thường có mặt bằng hình chữ nhật
đơn giản có hành lang rộng chạy xung quanh. Nhà thường có hai tầng, sàn tầng hai
dùng dầm đỡ thép hình cuốn gạch ở trên. Mái dốc lợp ngói hoặc tôn. Tường chắn mái
xây gạch dùng để trang trí mặt tiền có một vài hình thức tranh trí đơn giản như hàng con
tiện hoặc đắp xi măng hình hoa lá. Hành lanh quanh nhà được tạo ra hình thức cuốn
vòm hình cung hoặc bán cầu có khoá vòm.
- Nhìn chung thì đây là phong cách mang tính công năng duy lý, ít chú trọng về mặt
thẩm mỹ nên không có nhiều giá trị về mặt kiến trúc. Tuy vậy chúng cũng là đại diện
cho kiến trúc Pháp thuộc thời kỳ sơ khởi nên cũng cần được tôn trọng ở một mức độ
nhất định.
Đặc điểm nhận dạng: Nhà 1 - 3 tầng, mặt bằng hình chữ nhật, mái dốc lợp ngói hoặc
tôn, có hành lang bao quanh tạo ra hình thức cuốn vòm liên tục.
Một số công trình tiêu biểu: Bảo tàng Lịch sử Quân sự, Toà thị chính (chỉ còn toà nhà
số 12 Lê Lai), một số nhà điều trị trong khuôn viên Quân y viện 108 và bệnh viện Hữu
Nghị…
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 17
Bảo tàng Lịch sử Quân sự (trước đây là Sở chỉ huy quân đội Pháp)
II. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC TÂN CỔ ĐIỂN
- Sau khi cơ bản chinh phục được toàn bộ lãnh thổ Đông Dương, người Pháp đã tiến

hành một công cuộc xây dựng lớn ở Hà Nội nhằm biến nó thành thủ phủ toàn khu vực
Đông Dương. Những công thự lớn tiêu biểu cho chính quyền thực dân như Phủ Toàn
quyền, Dinh Thống Sứ, Toà án… được xây dựng. Để biểu đạt cho sự uy nghi của chính
quyền mới thì không gì bằng việc sử dụng các hình thức kiến trúc Cổ điển.
- Sau này, phong cách Tân - Cổ điển còn ảnh hưởng sang các công trình lớn về kinh tế -
văn hoá ở Hà Nội như ga Hàng Cỏ, trụ sở Công ty Hỏa xa Đông Dương - Vân Nam,
Nhà hát Thành phố, Viện Radium Đông Dương… và nhiều biệt thự dành cho người
Pháp. Phong cách kiến trúc Tân - Cổ điển ở thời kỳ này không còn là Tân - Cổ điển
Pháp thuần tuý nữa mà mang nhiều màu sắc của chủ nghĩa Triết chung. Mặc dù vẫn sử
dụng bố cục đối xứng nghiêm ngặt, các cấu trúc hình học và tỷ lệ vẫn được tuân thủ,
các thức cổ điển vẫn mang tính áp đảo, song ở nhiều công trình các chi tiết của kiến trúc
Phục hưng, Baroque cũng được sử dụng.
- Phong cách kiến trúc Tân - Cổ điển là phong cách kiến trúc áp đảo đối với các công
trình công cộng lớn ở Hà Nội thời kỳ Pháp thuộc và cũng là phong cách mang dấu ấn
mạnh mẽ nhất của kiến trúc thời kỳ này. Ảnh hưởng của nó còn đến tận những công
trình kiến trúc công cộng mới xây dựng cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI ở Hà Nội.
Đặc điểm nhận dạng: Bố cục cân đối, sử dụng nhiều thức cổ điển, mái dốc lợp ngói
tây hoặc ngói đá, nhiều hình thức trang trí phong phú sử dụng các thức, chi tiết Cổ điển
La Mã, Phục hưng, Baroque
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 18
Một số công trình tiêu biểu: Phủ Toàn quyền Đông Dương , Dinh Thống sứ Bắc Kỳ,
Phủ Thống sứ, Ga Hàng Cỏ, Công ty Hoả xa Đông Dương - Vân Nam , Nhà hát lớn,
Viện Radium Đông Dương, khách sạn Metropole
Phủ Chủ tịch (trước đây là Phủ Toàn quyền Đông Dương)
III. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ĐỊA PHƯƠNG PHÁP
- Từ những năm 1900, một lượng khá lớn người Pháp đã tới Hà Nội làm việc, sinh
sống. Họ mang theo những hoài niệm về quê hương thông qua những công trình kiến
trúc nơi họ đã sống (chủ yếu là các địa phương miền Bắc nước Pháp và vùng Paris) và
do vậy cũng bắt đầu từ thời gian này, một loạt biệt thự, trường học cho người Pháp
được xây dựng theo phong cách kiến trúc địa phương Pháp.

- Các công trình phong cách địa phương miền Bắc Pháp có mái với độ dốc lớn, các
công trình phong cách vùng Paris có độ dốc vừa phải có hệ con sơn gỗ đỡ phần mái nhô
ra khỏi tường.
Đặc điểm nhận dạng: Nhà 2 - 3 tầng, mái dốc lợp ngói, có hệ con sơn đỡ mái bằng gỗ
mảnh hình tam giác được tiện khắc công phu, hoạ tiết trang trí không nhiều nhưng khá
tinh tế.
Một số công trình tiêu biểu: Grand Lycée AIber Sarraut, Petit Lycée, Trường nữ học
Pháp và một số biệt thự tại khu Ngoại giao đoàn…
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 19
Trụ sở Bộ Tư pháp (trước đây là Trường nữ học Pháp)
IV. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ART DECO
- Sau Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, các hoạt động kinh tế trở nên nhộn nhịp hơn,
một làn sóng đầu tư của người Pháp, một phần nhỏ của người Hoa và người Việt diễn ra
ở Hà Nội. Một loạt trụ sở ngân hàng, công ty và nhiều biệt thự tư nhân được xây dựng.
Vì đây là các hoạt động đầu tư tư nhân nên chủ nhân của chúng cũng không cần nhờ tới
các kiến trúc sư “cung đình” như A-H. Vildieu nữa.
- Các kiến trúc sư có đầu óc cách tân hơn được trọng dụng và từ đó một phong cách
thiết kế hiện đại, giản dị và thực dụng, phù hợp với xu hướng kiến trúc đang phát triển ở
Tây Âu và Bắc Mỹ thời bấy giờ.
Kiến trúc Art Deco bắt đầu phát triển từ những năm 1920 và đặc biệt mạnh mẽ vào
những năm 1930. Những công trình xây dựng theo xu hướng này thường sử dụng
những hình khối kinh điển trong bố cục không gian, các khối vuông, chữ nhật kết hợp
với các khối bán trụ tạo ra một hình thức kiến trúc hiện đại và giản dị.
Thêm vào đó là các hoạ tiết trang trí bằng thép uốn hoặc đắp nổi bằng xi măng, thạch
cao với đường nét mềm mại làm giảm bớt sự thô nặng của các khối chủ đạo
Một số công trình tiêu biểu: Chi nhánh ngân hàng Đông Dương , nhà in IDEO,….
Đặc điểm nhận dạng: Hình khối giản dị mang tính hiện đại, đại đa số là mái bằng, sử
dụng với liều lượng vừa phải các họa tiết trang trí trên mặt đứng.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 20
V. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ĐÔNG DƯƠNG

- Thập kỷ 1920 ở Hà Nội, sau khi một loạt công trình đại diện cho chính quyền thực dân
theo phong cách Tân Cổ điển được xây dựng và đưa vào sử dụng cho thấy chúng hoàn
toàn không phù hợp với khí hậu cũng như truyền thống thẩm mỹ và cảnh quan ở đây.
- Kiến trúc theo phong cách Đông Dương là những công trình có cấu trúc mặt bằng,
hình khối hoàn toàn theo kiểu Pháp thịnh hành lúc bấy giờ, nhưng đã có sự tìm tòi, biến
đổi về mặt không gian và cấu tạo kiến trúc nhằm tạo ra những công trình có khả năng
thích nghi với điều kiện khí hậu, cảnh quan cũng như truyền thống văn hoá bản địa.
-Các kiến trúc sư theo phong cách này thường sử dụng những hình thức và chi tiết kiến
trúc truyền thống Việt Nam, Khmer trong việc tạo nên các bộ mái, ô văng che cửa, cùng
các hoạ tiết trang trí khác. Nhìn chung đây là phong cách thành công nhất trong việc tạo
ra những công trình kiến trúc đẹp, hiện đại, phù hợp với khí hậu, cảnh quan và văn hoá
truyền thống bản địa thời kỳ Pháp thuộc.
Một số công trình tiêu biểu: Toà nhà chính Đại học Đông Dương , Sở Tài chính, Bảo
tàng Louis Finot , Viện Pasteur, Nhà thờ Cửa Bắc, Câu lạc bộ thuỷ quân
Đặc điểm nhận dạng: Bố cục mặt bằng hình khồi đăng đối kiểu Châu Âu kinh điển. Sử
dụng nhiều thức cột, mái và các chi tiết kiến trúc cổ truyền Việt Nam và Khmer, hệ
thống cửa lấy ánh sáng và thông gió tự nhiên được chú trọng.
VI. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC PHÁP – HOA
- Kiến trúc phong cách Pháp - Hoa có lẽ cũng xuất phát từ ý tưởng muốn xây dựng
những công trình đáp ứng được công năng hiện đại nhưng vẫn mang màu sắc kiến trúc
Á Đông. Tuy nhiên, khác với các kiến trúc theo phong cách Đông Dương, sử dụng đa
phần cách thức kiến trúc, các yếu tố trang trí Việt Nam và Khmer, các tác giả của các
công trình Pháp - Hoa lại hầu như sử dụng cách thức và yếu tố trang trí cổ điển Trung
Hoa.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 21
Dinh thự số 26 Phan Bội Châu
-Mái dốc lợp ngói ống, ngói tráng men, bốn góc uốn cong và được trang trí khá cầu kỳ,
con sơn đỡ mái dạng trồng đấu nhiếu lớp. Ở một số công trình có hệ thống cột tròn với
các tai cột ngang. Phần trang trí được chú trọng nhiều với các yếu tố trang trí kiểu
Trung Hoa cổ. Ở các công trình theo phong cách Pháp - Hoa ít thấy những giải pháp lấy

ánh sáng hay thông gió tự nhiên phù hợp với khí hậu Hà Nội.
Một số công trình tiêu biểu: Dinh Tổng đốc Hoàng Trọng Phu, dinh thự số 26 Phan
Bội Châu, Nhà hàng Thuỷ Tạ, một số biệt thự trên các phố Phan Đình Phùng, Quán
Thánh, và quanh hồ Thuyền Quang…
Đặc điểm nhận dạng: Nhà chính 2 tầng, mái dốc lợp ngói ống hoặc ngói tráng men,
trang trí cầu kỳ, sử dụng nhiều thức và chi tiết kiến trúc cổ điển Trung Hoa.
VII. PHONG CÁCH KIẾN TRÚC NEO – GOTHIC
-Đặc điểm của kiến trúc nhà thờ ở Hà Nội đa phần là mô phỏng hình thức kiến trúc
Gothic Pháp nhưng được giản lược rất nhiều. Đó là cách tổ chức mặt bằng hình chữ
thập, mặt đứng ba nhịp, nhịp giữa là lối vào chính, phía trên có cửa sổ “hoa hồng”, hai
bên là các lối vào phụ phía trên là tháp chuông.
-Tuy nhiên, khác với các nhà thờ Gothic Pháp sử dụng rất nhiều yếu tố trang trí, kiến
trúc nhà thờ Hà Nội chỉ tổ chức nhiều cửa sổ hình cuốn nhọn kiểu Gothic mà hầu như
không thêm vào các yếu tố trang trí nên trông khá khô khan.
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 22
-Trong số các công trình Neo - Gothic ở Hà Nội nổi lên một ngôi nhà thờ nhỏ ở quận
Hoàng Mai, nhà thờ Làng Tám, kiến trúc nhà thờ này mang nhiều thần thái Gothic Pháp
với một tỷ lệ khá hài hoà trên mặt đứng, kết hợp với nhiều hoạ tiết trang trí theo phong
cách Gothic dù còn chưa tinh tế. Nhìn chung thì phong cách Neo - Gothic ở Hà Nội gắn
liền với kiến trúc nhà thờ Công giáo, giá trị về mặt thẩm mỹ chưa cao song lại mang
nhiều giá trị về mặt lịch sử và cảnh quan.
Một số công trình tiêu biểu: Nhà thờ lớn Hà Nội, nhà thờ Làng Tám, nhà thờ Hàm
Long (Gothic Anh)…
Đặc điểm nhận dạng: Mặt đứng ba nhịp với ba cửa vào, phần trung tâm thấp hơn có
cửa sổ “hoa hồng”, hai tháp cao ở hai bên. Bố trí nhiều cửa sổ cuốn nhọn kiểu Gothic,
kính màu được sử dụng rộng rãi.
Nhà thờ Làng Tám
KIẾN TRÚC VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ Page 23
C-KIẾN TRÚC CẬN ĐẠI
Thể loại kiến trúc này được hình thành từ giữa thế kỷ 20, sau khi nước Việt Nam thoát

khỏi giai đoạn thuộc địa của thực dân Pháp. Dựa trên điều kiện lịch sử khác biệt, kiến
trúc hai miền Nam và Bắc cũng phải chịu những ảnh hưởng nhất định.
Phong cách kiến trúc đông dương:
-Từ giữa thập kỷ 20, một loạt công trình kiến trúc theo phong cách kết hợp được khởi
công xây dựng. Kiến trúc sư hàng đầu của phong cách kiến trúc này – sau này được gọi
là phong cách kiến trúc Đông Dương là Ernest Hébrard, một kiến trúc sư người Pháp
khá nổi tiếng lúc bấy giờ. Ông đã làm việc nhiều năm ở Đông Dương, say mê văn hoá
truyền thống bản địa, tác giả của các phương án qui hoạch Hà Nội và Đà Lạt.
-Tác phẩm đầu tiên theo phong cách kiến trúc Đông Dương do Hébrard thiết kế là toà
nhà chính Đại học Đông Dương (1923 – 1925). Toạ lạc ở một vị trí khá đẹp đầu đường
Lý Thường Kiệt (Hà Nội), xế phía trước lại có một vườn hoa nhỏ, công trình đã tạo ra
một điểm nhấn đô thị mặc dù qui mô không lớn.
Đại học Đông Dương
Được thiết kế từ bên Pháp, khi mang sang thi công ở Việt Nam có một số thay đổi nhỏ
nên công trình vẫn mang nhiều nét kinh viện châu Âu. Cấu trúc không gian đói xứng