Nợ nước ngoài ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp

MụC LụC
Nội dung TRANG
Lời mở đầu
Phần nội dung
A. Lý luận về nợ nớc ngoài
1. Định nghĩa
2. Các loại hình vay nợ nớc ngoài
3. Các yếu tố ảnh hởng đến vay nợ nớc ngoài
B. Nguyên nhân nợ nớc ngoài
1. Tình hình kinh tế Việt Nam và một số khó khăn
2. Nhu cầu vồn đầu t toàn xã hội
C. Thực trạng nợ nớc ngoài
1. Tình hình nợ nớc ngoài
2. Tính bền vững của nợ nớc ngoài của Việt Nam
3. Thực trạng chính sách quản lý vay và trả nợ nớc ngoài
D. Giải pháp, kiến nghị chung về vấn đề nợ nớc ngoài
Phần kết luận
Tài liệu tham khảo
Danh sách thành viên
1
Lời mở đầu
Ton cu hoỏ hin ang l xu th tt yu, khỏch quan, tỏc ng mnh m
ti tt c cỏc quc gia, dõn tc, n i sng xó hi ca c cng ng nhõn loi,
cng nh cuc sng ca mi ngi. Ton cu hoỏ khụng ch to ra nhng c hi,
m c nhng thỏch thc to ln i vi th gii núi chung v c Vit Nam núi riờng.
Mt trong nhng vn cn quan tõm hin nay cú th phỏt trin bn vng l vn
n nc ngoi v vic s dng ngun vn vay ny.
Vay n ó khú nhng vic s dng vn vay y nh th no cho hp lý li
cũn khú khn hn. Ngun vn vay chớnh l con dao hai li. Nu chỳng ta khụng
bit s dng vn hiu qu thỡ rt cú th nú s tr thnh gỏnh n i vi nn kinh t
sau ny. Vỡ th vic xõy dng chin lc qun lý n nc ngoi nh hng cho

vic vay v tr n, vic s dng vn vay v tng cng cụng tỏc qun lý, nõng cao
hiu qu vn vay l yờu cu cn thit vi cỏc nc i vay trong ú cú Vit Nam.
Thc t, trong nhng nm qua vic huy ng vn vay nc ngoi ó cú
nhng chuyn bin mnh m v gúp phn tớch cc thỳc y tng trng v n nh
nn kinh t t nc. Tuy nhiờn, mt nc ang trong quỏ trỡnh i mi, bc u
hi nhp vi kinh t khu vc v th gii, chỳng ta cũn thiu rt nhiu kinh nghim
trong quan h hp tỏc kinh t quc t. Vic gii ngõn v s dng tt vn vay cng
cũn nhiu hn ch.
Nhn thy iu ny, chỳng em - Nhúm 14 lp 3QL2 - vi s giỳp tn
tỡnh ca cô Đỗ Thị Mỹ Trang ó mnh dn nghiờn cu vn N nc ngoi
Vit Nam. Thc trng v gii phỏp. Do cũn hn ch v kin thc, bi tiu lun
ca chỳng em cũn nhiu thiu sút, chỳng em mong nhn c s ch dn ca thy
cụ bi tiu lun ca chỳng em hon chnh hn.
Chỳng em xin chõn thnh cm n !
2
Phần nội dung
A. Lý luận về nợ nớc ngoài
1. Định nghĩa
Vốn là một trong những yếu tố quyết định đến sự tăng trởng và phát triển
kinh tế của mỗi nớc. Các nớc muốn phát triển nhanh đều phải dựa vào các nguồn
vốn đầu t cho phát triển, bao gồm vốn trong nớc và vốn ngoài nớc. Vốn trong nớc
đợc huy động từ nội lực của nền kinh tế. Nếu vốn trong nớc không đủ phải huy
động vốn ngoài nớc (Vốn nớc ngoài). Vay nợ nớc ngoài là sự huy động vốn từ bên
ngoài (của các nớc, các tổ chức quốc tế, các t nhân, ngân hàng và trên thị trờng
quốc tế) để sử dụng cho chi tiêu trong nớc và phải hoàn trả lại trong thời gian nhất
định cả vốn và lãi. Số nợ đó đợc gọi là nợ nớc ngoài.
Các cơ quan và các nhà nghiên cứu đã đa ra nhiều định nghĩa khác nhau về
nợ nớc ngoài nhng để phục vụ cho các đối tợng khác nhau nên nội dung và ý nghĩa
cũng khác nhau. Định nghĩa nợ nớc ngoài bao quát đợc Ngân hàng thế giới (WB),
Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng tái thiết quốc tế (BIS), Tổ chức Hợp tác và

Phát triển kinh tế (OECD) phối hợp đa ra với nội dung:
Tổng vay nợ nớc ngoài là khối lợng và nghĩa vụ nợ vào một thời điểm
nào đó đã đợc giải ngân và cha hoàn trả, đợc ghi nhận bằng các hợp đồng giữa
ngời c trú của một quốc gia với ngời không c trú về việc hoàn trả các khoản gốc
cùng với lãi hoặc không lãi, hoặc về việc hoàn trả với các khoản lãi cùng với
gốc hoặc không cùng gốc.
2. Các loại hình vay nợ nớc ngoài
Đối với mỗi quốc gia, con đờng dẫn đến phát triển kinh tế đều đầy rẫy
những khó khăn cản trở. Một trong những cản trở đó là sự thiếu hụt giữa tiết kiệm
và nhu cầu đầu t. Do đó, trong thời kỳ đầu của quá trình phát triển các quốc gia
đều phải dựa vào nguồn vốn bên ngoài để hỗ trợ đầu t trong nớc. Nguồn lực nớc
3
ngoài hỗ trợ đầu t cho một quốc gia chủ yếu dới hai hình thức là vay nợ và đầu t
trực tiếp. Nợ nớc ngoài tạo rủi ro cao cho nớc đi vay nhng lại hứa hẹn lợi tức cao
hơn. Trong suốt những năm 70 và đầu 80, vay nợ nớc ngoài là hình thức chủ yếu
của luồng vốn vào các nớc đang phát triển. Khi khủng hoảng nợ xảy ra nhiều nớc
đã cân nhắc lại các u điểm của đầu t trực tiếp nớc ngoài. Lý do là vì đầu t trực tiếp
nớc ngoài có nhiều tác động phụ tích cực mà nguồn vốn vay nợ không có nh công
nghệ mới, kỹ năng quản lý
Về hình thức vay nợ, có thể phân chia vay nợ nớc ngoài theo các hình thức
sau:
Vay nợ ngắn hạn và vay nợ dài hạn;
Vay có bảo lãnh và vay không có bảo lãnh;
Vay nợ chính thức (song phơng và đa phơng) và vay nợ khu vực t;
Vay gián tiếp qua cổ phiếu, trái phiếu và các loại vay khác trên thị
trờng vốn quốc tế;
Tín dụng xuất nhập khẩu, nợ do mua hàng trả chậm;
Vay nợ của các doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài.
3. Các yếu tố ảnh hởng đến vay nợ nớc ngoài
Vấn đề vay và trả nợ nớc ngoài phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau bên

trong của mỗi nền kinh tế và bối cảnh kinh tế - chính trị toàn thế giới. Một số yếu
tố chủ yếu tác động nh: yếu tố kinh tế, yếu tố chính trị, yếu tố liên quan đến các
bên vay
3.1. Yếu tố kinh tế
4
Vốn cũng là một loại hàng hoá. Do đó, dòng vốn vay nớc ngoài từ quốc gia
này vào quốc gia khác cũng tuân theo quy luật thị trờng theo nguyên tắc cung -
cầu.
Với các nớc có nền kinh tế phát triển có nguồn vốn dự trữ lớn đã tạo thành
bên cung vốn, có nhu cầu sử dụng đồng vốn nhàn rỗi một cách có hiệu quả nên đã
đa vốn đến các nớc có nhu cầu vốn dới hình thức cho vay trực tiếp hoặc cho vay
thông qua thị trờng vốn quốc tế.
Các nớc nghèo, các nớc đang phát triển dới sức ép phải phát triển kinh tế
xã hội một cách bức bách do đó nhu cầu vốn cho phát triển là rất lớn. Nhng
thực tế, các nớc này không có khả năng tự cung cấp vốn nên phải đi vay đã tạo ra
cầu vốn rất to lớn.
Tuy nhiên, cung và cầu vốn hình thành cũng không hoàn toàn đơn thuần từ
nớc giàu vào nớc nghèo, từ nớc phát triển vào nớc đang phát triển, mà nó có thể
đan xen, cả nớc giàu và nớc nghèo đều có thể có nhu cầu vay vốn hoặc cung cấp
vốn. Điều này phụ thuộc vào lợi thế so sánh của mỗi nớc thể hiện ở các mặt: lãi
suất ở trong nớc và ở ngoài nớc, khả năng biến động của tỷ giá hối đoái, chính
sách tài khoá, nợ nớc ngoài và khả năng thanh toán
3.2. Yếu tố chính trị
Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng để cho luồng vốn vay nớc ngoài có thể
chảy vào mỗi nớc nhiều hay ít. Môi trờng chính trị lành mạnh và môi trờng kinh tế
vĩ mô ổn định, hệ thống luật pháp rõ ràng sẽ làm giảm các rủi ro cho các luồng vốn
bên ngoài chảy vào. Đây là một trong những yếu tố mà các nhà đầu t nớc ngoài,
những ngời đi vay và cả ngời cho vay quan tâm vì nó không làm tăng những chi
phí ngoài sản xuất.
Chính sách kinh tế mở, thông thoáng và ổn định sẽ tạo cơ hội cho các nhà

đầu t và các nhà cung cấp vốn nớc ngoài, tạo cho họ cơ hội tiếp cận với thị trờng
quy mô lớn, ổn định giúp họ có thêm cơ hội tăng thêm nguồn thu và kinh doanh có
5
hiệu quả hơn, tạo ra khả năng thu hồi và hoàn vốn chắc chắn hơn cho các nhà đầu
t và cung cấp vốn.
3.3. Yếu tố liên quan đến các bên đi vay
Việc sử dụng vốn vay của nớc đi vay có hiệu quả hay không tác động rất
quan trọng tới vấn đề vay nợ. Nếu việc sử dụng vốn vay có hiệu quả sẽ tạo ra nền
kinh tế phát triển mạnh, khả năng thu hồi và hoàn vốn đợc đảm bảo, đa đến sự
đồng thuận và tin tởng giữa ngời đi vay và ngời cho vay, tạo ra sự chuyển dòng vốn
vay vào trong nớc ngày càng mạnh. Quyết định đến việc sử dụng vốn vay có hiệu
quả phụ thuộc vào môi trờng đầu t của nớc đi vay, chính sách hỗ trợ đầu t và sử
dụng vốn trong đầu t, các chính sách kinh tế vĩ mô, chính sách xã hội của Chính
phủ
Mối tơng quan giữa tích luỹ và tiêu dùng tác động rất lớn đến việc vay nợ
nớc ngoài. Nếu tích luỹ nội tại thấp mà tiêu dùng cao, trong khi nhu cầu vốn lớn
thì phải tăng vay từ nguồn vốn bên ngoài, dẫn đến nợ nớc ngoài tăng nhanh. Nếu
đầu t t nhân cao hơn so với tiết kiệm t nhân thì nợ nớc ngoài của một nớc sẽ tăng
nhanh. Bên cạnh việc tìm kiếm các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu t,
có thể điều chỉnh bằng cách tích cực vận động tăng tiết kiệm t nhân trong nớc sao
cho không chỉ bù đắp cho chi tiêu đầu t khu vực này mà còn đủ để bù đắp cho mức
bội chi Ngân sách nhà nớc.
Khả năng hấp thụ vốn của một nền kinh tế nớc đi vay là yếu tố vô cùng
quan trọng ảnh hởng đến vay nợ nớc ngoài, yếu tố này gắn kết chặt chẽ với yếu tố
sử dụng vốn có hiệu quả của nớc đi vay. Khả năng hấp thụ vốn vay nớc ngoài phụ
thuộc vào: năng lực quản lý của Chính phủ của nớc đi vay, đặc điểm chi tiêu công,
khả năng trả nợ của nớc đi vay.
6
3.4. Các yếu tố khác
Ngo i các yếu tố trên, các yếu tố ảnh h ởng đến vay nợ nớc ngoài còn bao

gồm: các yếu tố liên quan đến thị trờng vay, môi trờng, nhân đạo và xã hội
Thực tế, một số nhà tài trợ và chủ nợ thờng có chính sách cung cấp nguồn
vốn vay, đặc biệt nguồn vốn vay ODA gắn với các điều kiện phát triển bền vững về
xã hội, môi trờng nhất là các tổ chức Liên hợp quốc, một số nhà tài trợ song phơng
Bắc Âu nh Thuỵ Điển, Phần Lan, Hà Lan, Đan Mạch
B. Nguyên nhân Việt Nam nợ nớc ngoài
1. Tình hình kinh tế Việt Nam và một số khó khăn
Chúng ta đều biết rằng, Việt Nam đi lên xây dựng đất nớc từ điểm xuất
phát thấp. Hai cuộc kháng chiến trờng kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đã
để lại nhiều hậu quả nặng nề cho nền kinh tế nớc ta. Với đặc điểm là một nớc nông
nghiệp lạc hậu lại chịu cảnh chiến tranh tàn phá, có thể nói chúng ta đã xây dựng
đất nớc từ con số không. Nền kinh tế nông nghiệp là chủ đạo nhng nông nghiệp lại
què quặt, lạc hậu, không đảm bảo đủ lơng thực trong nớc chứ thể nói là để xuất
khẩu.
Những năm đầu sau giải phóng, nớc ta đã có sự giúp đỡ của Liên Xô và các
nớc xã hội chủ nghĩa. Vốn trong giai đoạn này chủ yếu là nhằm mục đích khôi
phục lại nền kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất ban đầu.
2. Nhu cầu vốn đầu t toàn xã hội
Tốc độ tăng trởng của nền kinh tế là mục tiêu hàng đầu của việc huy động
vốn nớc ngoài nói chung và vốn vay nớc ngoài nói riêng, đồng thời cũng là căn cứ
quan trọng nhất để xác định phơng hớng và quy mô vay nợ nớc ngoài trong từng
giai đoạn phát triển.
7
Sau nhng năm 90, khi Liên Xô và Đông Âu tan rã, nhà đầu t của chúng ta
cũng mở rộng hơn với quy mô vốn lớn hơn. Đồng thời, nớc ta đã bớc vào thời kỳ
đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Do đó, nhu cầu vốn đầu t phát triển ngày
càng lớn. Nhng với nguồn vốn trong nớc có hạn, chúng ta phải huy động lợng vốn
không nhỏ từ nớc ngoài. Vay nợ nớc ngoài đã huy động đợc khối lợng vốn lớn đáp
ứng một phần quan trọng nhu cầu vốn để thực hiện các mục tiêu đầu t phát triển,
xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội và nhất là tập trụng vốn vào một số lĩnh vực

then chốt nhằm tạo đà phát triển nền kinh tế.
C. Thực trạng nợ nớc ngoài của Việt Nam
1. Tình hình nợ nớc ngoài
Căn cứ vào quá trình phát triển của đất nớc và các quan hệ hợp tác quốc tế,
nợ nớc ngoài của Việt Nam có thể chia làm 2 thời kỳ lớn là thời kỳ trớc năm 1990
và thời kỳ từ 1990 đến nay.
1.1. Thời kỳ trớc năm 1990
Nguồn vốn vay nớc ngoài trong thời kỳ này chủ yếu dựa vào các nớc xã hội
chủ nghĩa và Liên Xô cũ. Đặc trng cơ bản của vay nợ nớc ngoài trong thời gian
này:
Nhà nớc thống nhất quản lý toàn bộ việc vay và trả nợ nớc ngoài. Tất cả
các khoản vay nợ nớc ngoài (trừ vay nợ của các doanh nghịêp FDI) đều là vay nợ
Chính phủ và đợc thực hiện trên cơ sở các hiệp ớc hữu nghị và hiệp định đợc ký kết
giữa nớc ta với các nớc.
Các khoản vay nợ nớc ngoài của các nớc XHCN và Liên Xô cũ trong thời
gian này đều là vay u đãi với lãi suất thấp hoặc không có lãi suất, kỳ hạn trả nợ từ
20 đến 30 năm. Ngoài ra các khoản vay còn đợc các nớc viện trợ không hoàn lại
với số vốn khá lớn.
8
Việc quản lý và sử dụng vốn vay trong thời gian này đợc thực hiện theo các
quy chế về cấp phát chi tiêu ngân sách Nhà nớc cho các đối tợng sử dụng theo các
mục đích đã đợc chỉ định; vì vậy không có điều kiện để tính toán đầy đủ về điều
kiện và khả năng hoàn trả.
Đến cuối năm 1990, tổng số nợ nớc ngoài của Việt Nam khoảng 2.704 tỷ
USD và 10.43 tỷ RCN. Phần lớn là các khoản nợ Liên Xô cũ, các nớc Đông Âu,
Trung Quốc và một số tổ chức tài chính quốc tế. đa số các khoản nợ phát sinh này
là phục vụ cho tiêu dùng trong những giai đoạn trớc đó khi nền kinh tế gặp nhiều
khó khăn nên đã không có khả năng tái tạo ra đợc các nguồn lực cần thiết để phục
vụ cho việc trả nợ. Sự kém hiệu quả trong công tác sử dụng và quản lý nguồn vốn
vay cùng những tác động của những thay đổi lớn về tỷ giá hối đoái qua các thời kỳ

đã làm cho việc hoàn trả các khoản vay này không đợc thực hiện đúng lộ trình của
các khoản vay, từ đó làm gia tăng số nợ quá hạn, nhất là khoản vay bằng các khoản
ngoại tệ tự do chuyển đổi. Trong tổng số 2.704 tỷ USD nợ nớc ngoài bằng ngoại tệ
tự do chuyển đổi thì có tới 2.238 tỷ USD là nợ quá hạn. Do không thanh toán đợc
những khoản nợ này và do sự sụp đổ của Liên Xô và các nớc Đông Âu, Việt Nam
gần nh bị cô lập với thị trờng tài chính quốc tế.
Ngoài ra, trong suốt thập niên 90, Việt Nam cũng đã chủ động tham gia
đàm phán, giải quyết nợ quá hạn của các nớc Đông Âu và Liên Xô cũ.
1.2. Thời kỳ từ 1990 đến nay
Sau khi Liên Xô và các nớc Đông Âu sụp đổ, do những khó khăn của nền
kinh tế và sự chuyển đổi chế độ chính trị và kinh tế - xã hội, các nớc này đã ngừng
tài trợ vốn vay cho nớc ta, đồng thời yêu cầu thanh toán các khoản nợ từ trớc.
Với mong muốn hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới, kể từ năm
1993, Việt Nam đã tích cực tham gia vào các vòng đàm phán giải quyết nợ quá
hạn. Đến tháng 10 năm 1993, cộng đồng tài trợ quốc tế đã chính thức nối lại quan
hệ hỗ trợ phát triển cho Việt Nam. Từ đó đến nay các hoạt động hỗ trợ tài trợ vốn
9
vay cho nớc ta đã phát triển nhanh chóng cả về quy mô, phạm vi các nớc tài trợ và
chất lợng tài trợ cũng ngày càng đợc nâng cao
1.2.1. Về quy mô nợ
Quy mô nợ thờng đợc tính trên hai chỉ tiêu. thứ nhất là tổng nợ nớc ngoài.
thứ hai, là tổng thanh toán nợ. Chúng ta có thể xem xét thực trạng nợ của Việt
Nam qua bảng số liệu sau:
Bảng 1. Biến động nợ nớc ngoài Việt Nam giai đoạn 1990 2000
Chỉ tiêu
Năm 1990 Năm 2000 2000/1990 (lần)
GDP 6.472 31.344 + 4.84
Tổng kim ngạch xuất khẩu 1.815 14.448 +7.96
Tổng nợ 23.270 12.787 - 1.82
Trong đó nợ dài hạn 21.378 11.546 -1.85

Nợ đợc bảo lãnh và công
khai
21.378 11.546 -1.85
Nợ của IBRD và IDA 59 1.113 18.86
Nợ t nhân không đợc bảo
lãnh
0 0 0
Tín dụng IMF 112 316 2.82
Nguồn: 2002 Word Development Indicators
IBRD: Ngân hàng tái thiết và cho vay theo lãi suất thị trờng
IDA: Tổ chức phát triển quốc tế cho vay theo lãi suất thị trờng
Chúng ta thấy rằng trong thập kỷ vừa qua, khi Việt Nam đạt thành tích cao
trong tăng trởng kinh tế, GDP tăng lên gấp 5 lần và tổng kim ngạch xuất khẩu tăng
gần gấp 8 lần thì chúng ta cũng đồng thời cải thiện đợc tình trạng vay nợ nớc
ngoài. Tổng nợ đã giảm 2 lần. Trong đó, nợ dài hạn chủ yếu là nợ đợc bảo lãnh và
công khai, loại nợ này cũng giảm còn một nửa sau một thập kỷ. Ngoài ra, Việt
Nam tăng vay nợ tín dụng của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) tới gần 3 lần.
Để hình dung rõ hơn quy mô nợ của Việt Nam, chúng ta quan sát biểu đồ
sau.
10