Hình thành khái niệm trong dạy học lịch sử 8

SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
MỤC LỤC
A. PHẦN MỞ ĐẦU:
I . LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 2
II. NHỮNG THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN KHI THỰC HIỆN
ĐỀ TÀI :
III. MỤC TIÊU: 3
IV. NHIỆM VỤ: 4
V. CƠ SỞ LÍ LUẬN:
VI. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ: 5
B. NỘI DUNG.
I. KHÁI NIỆM LỊCH SỬ VÀ NHỮNG NGUYÊN TẮC
TRONG VIỆC HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM LỊCH SỬ.
6
II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ
7
C. KẾT LUẬN 18
A. PHẦN MỞ ĐẦU:
I . Lý do chọn đề tài:
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 1
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Qua gần 7 năm thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, chương trình lịch sử
mới khẳng định nhiều ưu điểm hơn so với chương trình cũ. Việc đổi mới phương
pháp dạy học đang được tiến hành đồng bộ và thu được nhiều thành tựu đáng kể, tuy
nhiên một thực tế mà chúng ta đều biết về việc kết quả thi tuyển vào lớp 10, thi tốt
nghiệp THPT và kể cả kỳ thi tuyển sinh vào các trường cao đẳng, đại học của môn
lịch sử quá thấp. Kết quả đó phần nào phản ánh chất lượng dạy học lịch sử ở các
trường phổ thông hiện nay, sự quan tâm của gia đình về việc học của con em đối với
bộ môn chưa được đúng mức như những bộ môn tự nhiên, sự hứng thú học tập bộ

môn này của học sinh chưa cao, học sinh chưa đầu tư học lịch sử. Thực trạng trên đặt
ra nhiệm vụ cho các thầy cô giáo dạy lịch sử ở các trường phổ thông là phải tìm mọi
cách đổi mới phương pháp dạy học, từng bước nâng cao chất lượng bộ môn. Phương
pháp dạy học ở mỗi bộ môn đều có đặc trưng riêng, đối với môn lịch sử thì trong dạy
học người giáo viên phải làm sao cho học sinh nắm được sự kiện lịch sử, qua đó tạo
biểu tượng, hình thành khái niệm và rút ra quy luật, bài học lịch sử. Trong quy trình
này thì việc hình thành khái niệm đóng vai trò trung gian quan trọng trong quá trình
tiếp nhận tri thức từ nhận thức cảm tính đến nhận thức lý tính, hay nói cách khác, hình
thành khái niệm là khâu quan trọng trong dạy học lịch sử. Trên cơ sở những nhu cầu
và luận điểm đó tôi đã cố gắng tìm tòi, nghiên cứu và mạnh dạn áp dụng một số biện
pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy chương trình lịch sử lớp 8 – lớp học
mà theo tôi chương trình khá nặng so với khả năng tiếp thu của lứa tuổi học sinh. Hy
vọng khắc phục được phần nào về sự sa sút về chất lượng giáo dục môn lịch sử hiện
nay.
II. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện đề tài :
1. Thuận lợi :
− Trong quá trình thực hiện tôi được sự giúp đỡ và động viên của ban giám hiệu, tổ
chuyên môn và nhiều cộng sự.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 2
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
− Qua nhiều năm thực hiện chương trình đổi mới sách giáo khoa tôi cũng đã đúc kết
được nhiều kinh nghiệm về việc sử dụng phương pháp mới trong dạy học lịch sử,
do đó cũng đạt được một số kết quả đáng kích lệ.
− Học sinh đã từng bước quen với phương pháp dạy học mới, tích cực chủ động hơn
trong việc tiếp thu và lĩnh hội kiến thức.
2. Khó khăn :
− Tài liệu nghiên cứu chưa đầy đủ
− Do xu thế phát triển của xã hội hiện nay đã tạo tâm lý cho đa phần học sinh và kể
cả phụ huynh thường xem môn lịch sử là môn phụ nên ít quan tâm đến.

− Về khách quan mà nói tình hình học tập của học sinh chưa tích cực, tự giác.
Trường THPT Tây Sơn nằm trên địa bàn vùng sâu, vùng xa nên tỷ lệ học sinh yếu
kém vẫn còn nhiều. Do đó việc áp dụng phương pháp mới còn gặp nhiều khó khăn.
III. Mục tiêu:
Về kiến thức: Giúp học sinh đi sâu vào bản chất, nêu đặc trưng cơ bản của các
sự kiện, hiện tượng , nhân vật lịch sử, hiểu được các mối liên hệ nhân quả, các quy
luật vận động, chi phối sự phát triển của xã hội loài người. Học sinh hệ thống hoá
được tri thức, phân biệt được các sự kiện cùng loại, khác loại, cái chung, cái riêng, cái
đơn nhất, cái phổ biến, cái đặc thù trong quá trình phát triển của xã hội. Hình thành
khái niệm lịch sử chính xác
Về kĩ năng: Phát triển các năng lực nhận thức của mỗi học sinh, đặc biệt là các
thao tác trong khả năng tư duy để phân tích, so sánh, đánh giá, tổng hợp và thực
hành cho học sinh.
Về tư tưởng: Giáo dục đạo đức, tư tưởng, bồi dưỡng thế giới quan khoa học,
nhân sinh quan cách mạng, đặc biệt là lòng tin cho học sinh. Thông qua việc hình
thành khái niệm mới phản ánh được đầy đủ quy luật, từ đó củng cố niềm tin của học
sinh vào sự phát triển đi lên của lịch sử nhân loại và dân tộc.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 3
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
IV. Nhiệm vụ:
Tìm hiểu thực trạng việc hình thành khái niệm lịch sử ở trường THCS (những
ưu điểm, nhược điểm), qua đó dựa trên nguyên tắc và phương pháp dạy học lịch sử để
đưa ra những biện pháp hữu hiệu nhằm hình thành khái niệm một cách sâu sắc cho
học sinh, đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
V. Cơ sở lí luận:
Hình thành khái niệm là nhiệm vụ trung tâm của việc dạy học lịch sử ở trường
phổ thông. Đặc biệt việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử những năm gần đây
của bộ giáo dục và đào tạo có quan hệ mật thiết với việc hình thành khái niệm lịch sử
và nâng cao hiệu quả chất lượng dạy học bộ môn.

Khoa học lịch sử là kết quả của việc tổng kết, khái quát hoá, trừu tượng hoá
những kinh nghiệm, hiểu biết của con người trong nhận thức và hoạt động thực tiễn.
Sự hiểu biết đó được thể hiện qua việc nhận thức và hình thành các khái niệm lịch sử.
Việc nắm bản chất khái niệm giúp chúng ta phân biệt được sự khác nhau và mối quan
hệ giữa sự vật, hiện tượng này với sự vật khác.
Hệ thống kiến thức lịch sử cần trang bị cho cho học sinh ở trường phổ thông
bao gồm nhiều yếu tố: sự kiện, biểu tượng, khái niệm, quy luật, bài học lịch
sử, Trong đó nắm sự kiện và tạo biểu tượng là giai đoạn nhận thức cảm tính, giúp
học sinh " biết " lịch sử. Việc hình thành khái niệm, nêu quy luật, rút ra bài học và
vận dụng vào thực tiễn là giai đoạn nhận thức lý tính, giúp học sinh " hiểu" được sâu
sắc bản chất của lịch sử. Như vậy, khái niệm lịch sử đứng ở vị trí trung tâm của hệ
thống kiến thức lịch sử do đó hình thành khái niệm đóng vai trò trung tâm của quá
trình hình thành tri thức lịch sử. Hay nói một cách khác, nắm được khái niệm và hệ
thống các khái niệm lịch sử là nắm được nội dung cơ bản của khoa học lịch sử. Bởi vì
theo Lê - nin " Khái niệm là sản phẩm cao nhất của bộ não, là sản phẩm cao nhất
của vật chất". Chính vì vậy, việc hình thành khái niệm lịch sử trong dạy học lịch sử
có ý nghĩa lớn đối với học sinh trong quá trình học
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 4
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
VI. Thực trạng vấn đề:
Trong thực tế hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau về dạy học lịch sử, do
vậy cũng có cách nhìn nhận khác nhau đối với việc hình thành khái niệm.
Đa số giáo viên đều nhận thức rõ sự cần thiết phải hình thành khái niệm trong
dạy học lịch sử và đã vận dụng lí thuyết hình thành khái niệm ở những mức độ khác
nhau, trong đó có nhiều giáo viên đã vận dụng đúng những yêu cầu đổi mới phương
pháp dạy dọc theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập.
Việc dạy họclịch sử của người giáo viên không chỉ dừng lại ở việc cung cấp cho học
sinh nắm các sự kiện, mà còn hướng dẫn học sinh đi sâu tìm hiểu bản chất của sự
kiện, hiện tượng, tạo nên những giờ học sinh động và hấp dẫn để hình thành kiến thức

lịch sử.
Bên cạnh những ưu điểm, việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông còn bộc lộ
nhiều hạn chế như: Một số giáo viên chỉ hướng dẫn học sinh nắm được vẻ bề ngoài
của sự kiện mà không đi sâu vào bản chất, không hình thành khái niệm lịch sử. Có
nhiều giáo viên đã chú ý đến việc hình thành khái niệm lịch sử, nhưng chỉ dừng ở
định nghĩa thuật ngữ khái niệm. Phương pháp hình thành khái niệm nặng về thuyết
trình, chủ yếu là dạy chay. Một số giáo viên không chú ý đến việc hướng dẫn học sinh
vận dụng các khái niệm đã học vào việc tiếp thu kiến thức mới, hoặc vạn dụng vào
thực tế. Có giáo viên chú ý hình thành khái niệm lịch sử theo lí luận dạy học, nhưng
mọi hoạt động trên lớp chủ yếu là của giáo viên, còn học sinh chỉ biết ngồi nghe giảng
và tiếp nhận kiến thức một cách thụ động. Những hạn chế này đã ảnh hưởng không
nhỏ đến chất lượng bộ môn, nó được phản ánh qua kết quả học tập của học sịnh.
Nhiều em không nắm vững sự kiện, hay nhầm lẫn sự kiện này với sự kiện khác, nhân
vật này với nhân vật khác. Nhiều học sinh không hiểu được bản chất của các sự kiện,
hiện tượng lịch sử, không nắm được khái niệm cơ bản, khả năng vận dụng khái niệm
đã học vào tiếp thu kiến thức mới và hoạt động thực tiễn của học sinh còn hạn chế.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 5
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Chất lượng dạy học hiện nay ở trường phổ thông bị giảm sút là do nhiều
nguyên nhân, trong đó có một nguyên nhân quan trọng là không tiến hành tốt việc
hình thành khái niệm trong việc thực hiện dạy học lịch sử. Vấn đề đặt ra là cần thiết
phải tiến hành việc hình thành khái niệm như thế nào để góp phần đổi mới phương
pháp dạy học và nâng cao chất lượng môn học góp phần thành công cho công cuộc
cải cách giáo dục hiện nay.
Nội dung chương trình lịch sử dành cho học sinh lớp 8 là khá nặng và khó (đặc
biệt là phần lịch sử thế giới), trong đó có chứa đựng rất nhiều khái niệm lịch sử. Có
nhiều giáo viên rất ngại dạy nội dung khoá trình này, kể cả những giáo viên đã công
tác lâu năm có nhiều kinh nghiệm, bởi nội dung bài học dài, riêng việc hướng dẫn học
sinh nắm chắc được các sự kiện đã khó, giúp học sinh hiểu các sự kiện lại càng khó

hơn , nhất là học sinh lại phải hiểu được bản chất của các sự kiện thông qua việc hình
thành khái niệm lịch sử gắn với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
B. NỘI DUNG.
I. KHÁI NIỆM LỊCH SỬ VÀ NHỮNG NGUYÊN TẮC TRONG VIỆC HÌNH
THÀNH KHÁI NIỆM LỊCH SỬ.
1/ Khái niệm lịch sử :
Khái niệm lịch sử trong trường hợp nào cũng là một mức độ trừu tượng hoá khá
cao, đó chính là sự phản ánh một cách khái quát hoá của quá trình lịch sử, nó phản
ánh những mối liên hệ khách quan của các sự vật, hiện tượng và quy luật của lịch sử.
2/ Nguyên tắc trong việc hình thành khái niệm.
Thực chất của việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp
dạy học lịch sử nói riêng hiện nay là phải phát huy cao độ tính tích cực, độc lập, sáng
tạo trong quá trình học tập của học sinh. Chính vì vậy mà điều này đã đặt ra những
yêu cầu có tính nguyên tắc đối với người giáo viên trong việc hình thành khái niệm
lịch sử cho học sinh. Tính nguyên tắc đó là:
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 6
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
 Việc hình thành khái niệm lịch sử phải được tiến hành trong quá trình dạy học,
không thể tách công việc này khỏi bài giảng, hình thành khái niệm là một khâu
của quá trình dạy học song cũng có những thao tác riêng.
 Việc hình thành khái niệm phải xuất phát từ những sự kiện lịch sử cụ thể, trên cơ
sở tạo biểu tượng chính xác, sống động về quá khứ, phải xác định được các đặc
trưng cơ bản của nội hàm khái niệm và các mối liên hệ nhân quả của các sự kiện,
hiện tượng được phản ánh trong mỗi khái niệm - khâu trung tâm của quá trình
hình thành khái niệm.
 Người thầy phải hướng dẫn học sinh nắm được hệ thống khái niệm và những mối
quan hệ hữu cơ của các khái niệm, trong đó có khái niệm trung tâm. Điều này là
cần thiết , bởi theo Lê-nin: "Mỗi khái niệm đều nằm trong một mối quan hệ nhất
định, trong mối liên hệ nhất định với tất cả các khái niệm khác".

 Tuỳ thuộc đối tượng nhận thức khác nhau mà chọn lựa nội dung kiến thức và
mức độ hình thành khái niệm khác nhau.
 Việc phân loại khái niệm là cơ sở để xác định nội dung và định ra phương pháp
hình thành khái niệm hiệu quả. Hình thành khái niệm không chỉ dừng ở mức độ
giúp học sinh nắm được bản chất của khái niệm mà phải biết vận dụng khái niệm.
hình thành khái niệm không phải là quá trình truyền thụ kiến thức một chiều từ
thầy đến trò, mà phải phát huy tính tích cực, chủ động trong quá trình nhận thức
của học sinh.
II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ
1/ Hướng dẫn học sinh nêu tên gọi của khái niệm thông qua việc tạo biểu tượng
và nắm chắc những thuộc tính cơ bản của nội hàm khái niệm.
Trong quá trình dạy học thì đây là khâu giúp học sinh ghi nhớ khái niệm ở mức
độ khái quát nhất, bởi việc nêu khái niệm không tách thành một khâu riêng biệt, mà
nó đan xen vào cả qúa trình hình thành khái niệm. Tuỳ nội dung từng khái niệm mà
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 7
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
người học có thể gọi tên khái niệm, đồng thời xác định đặc trưng cơ bản nội hàm khái
niệm, hoặc nêu tên trước hay sau khi hình thành khái niệm.
Ví dụ: Khi dạy về cuộc đấu tranh thống nhất I-ta-li-a và Đức( mục 1, phần II –
bài 3), giáo viên gợi ý hoặc nêu câu hỏi gợi mở để học sinh hiểu được hình thức của
cuộc cách mạng này khác với cách mạng tư sản Anh, nhưng giống nhau về mục tiêu,
nhiệm vụ, thành phần lãnh đạo, động lực, kết quả, từ đó học sinh tự rút ra được tên
gọi của cuộc đấu tranh là một cuộc cách mạng tư sản.
Trong thực tế cũng có những bài mà tên gọi của khái niệm được nêu ngay ở
tiêu đề bài học do vậy khi dạy bài này giáo viên phải gọi tên thuật ngữ khái niệm
trước khi cho học sinh tạo biểu tượng và xác định đặc trưng cơ bản của nội hàm khái
niệm này.
Ví dụ: TRÀO LƯU CẢI CÁCH DUY TÂN Ở VIỆT NAM CUỐI THẾ KỈ XIX,

hoặc KHỞI NGHĨA NÔNG DÂN YÊN THẾ. Đây là những bài học mà tiêu đề của nó
chính là tên gọi của một khái niệm lịch sử, ở dạng bài này mặc dù được nghe tên khái
niệm từ đầu nhưng cũng phải qua quá trình tìm hiểu dưới sự dẫn dắt, giảng giải của
giáo viên thì học sinh mới hiểu được thế nào là phong trào cải cách Duy tân, thế nào
là một cuộc khởi nghĩa nông dân.
2/ Kết hợp các phương pháp dạy học để giúp học sinh xác định đặc trưng cơ bản
của khái niệm.
Trong dạy học , không có một phương pháp nào gọi là vạn năng hoặc duy nhất,
mà phải tùy thuộc vào mục tiêu, nội dung kiến thức cụ thể của từng chương, từng bài,
yêu cầu, khả năng nhận thức và đặc điểm tâm lí của học sinh, điều kiện thực tế của
nhà trường để từ đó người giáo viên có thể linh động lựa chọn những phương pháp
dạy học sao cho phù hợp. Việc hình thành khái niệm không phải được tiến hành bằng
một phuơng pháp cụ thể nào đó mà phải dựa trên cơ sở kết hợp một phương pháp dạy
học trung tâm với các phương pháp khác. Điều này có thể thực hiện qua các biện pháp
sau:
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 8
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
a) Kết hợp các hình thức tổ chức hoạt động học tập trên lớp để phát huy tính tích
cực của học sinh khi tìm hiểu đặc trưng cơ bản của nội hàm khái niệm.
Để phát huy tính tích cực trong nhận thức của học sinh thì giáo viên cần phối
hợp các phương pháp tổ chức học khác nhau như: Hoạt động toàn lớp, hoạt động
nhóm, hoạt động cá nhân. Mỗi dạng hoạt động đều có những ưu và nhược điểm của
nó, vì thế trong quá trình dạy học lịch sử nói chung, hình thành khái niệm nói riêng
cần phối hợp các hình thức học tập để phát huy tính tích cực chủ động của học sinh
trong việc tiếp thu và lĩnh hội tri thức.
Ví dụ: Khi dạy bài Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII, giáo viên có thể
sử dụng hình thức học nhóm để học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế Pháp, hình thức
hoạt độnh tập thể kết hợp với cá nhân để tìm hiểu về tình hình chính trị - xã hội của
nước Pháp trước cách mạng, qua việc tìm hiểu nội dung này học sinh nắm được

nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự bùng nổ cách mạng tư sản Pháp, đây chính là cơ sở để
học sinh hiểu rõ hơn nhiệm vụ của cách mạng tư sản Pháp cũng như để tìm hiểu các
nội dung tiếp theo của bài học. Như vậy rõ ràng thông qua việc kết hợp các hình thức
hoạt động học tập không những làm cho học sinh học tập chủ động, tích cực, tự giác
mà còn giúp học sinh có thể tự tìm hiểu những đặc trưng cơ bản của khái niệm lịch
sử.
b) Sử dụng dạng bài tập nhận thức để giúp học sinh xác định động cơ học tập,
định hướng nội dung cơ bản cần học và rút ra khái niệm lịch sử.
Bài tập lịch sử là yếu tố quan trọng trong quá trình dạy học, nó vừa là nhiệm vụ
buộc người học sinh phải thực hiện, vừa là mục đích mà giáo viên và học sinh cần
hoàn thành trong dạy học lịch sử, bởi vì qua việc làm bài tập người giáo viên có thể
đánh giá được khả năng của từng học sinh, còn học sinhthì có thể tự đánh giá được
khả năng của mình. Hệ thống bài tập lịch sử có rất nhiều dạng, nhưng trong đó bài tập
nhận thức là một dạng có vai trò to lớn đối với việc phát triển tư duy của học sinh nói
chung, và đối với việc hình thành khái niệm nói riêng. Sử dụng bài tập nhận thức là
một biện pháp hữu hiệu để định hướng, xác định động cơ học tập cho học sinh.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang 9
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Ví dụ: Khi dạy bài 1- phần III- "CHIẾN TRANH GIÀNH ĐỘC LẬP CỦA CÁC
THUỘC ĐỊA ANH Ở BẤC MĨ", giáo viên có thể nêu bài tập nhận thức như sau: Các
em đã được học bài cách mạng Hà Lan thế kỉ XVI, cách mạng tư sản Anh thế kỉ XVII,
hôm nay chúng ta tìm hiểu một cuộc chiến tranh giành độc lập diễn ra ở Bắc Mĩ vào
thế kỉ XVIII. Các em theo dõi sách giáo khoa, kết hợp với việc tiếp thu bài học hôm
nay để tìm hiểu những điểm giống và khác nhau giữa cuộc chiến tranh giành độc lập
của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ với cách mạng tư sản Anh về nhiệm vụ cách mạng,
thành phần lãnh đạo, động lực và kết quả của cuộc cách mạng, để lí giải vì sao nó
được gọi là cuộc cách mạng tư sản. Để trả lời được yêu cầu của bài tập này đòi hỏi
học sinh phải trải qua một quá trình tư duy tích cực, nhớ lại kiến thức cũ đã học kết
hợp với kiến thức mới để so sánh, đối chiếu từ đó rút ra kết luận. Từ việc giải quyết

bài tập nhận thức trên giáo viên đã giúp học sinh làm rõ hơn nội hàm của khái niệm
"cách mạng tư sản" - đó là cuộc cách mạng do tầng lớp quý tộc mới, giai cấp tư sản
lãnh đạo, nhằm đánh đổ chế độ phong kiến đã lỗi thời , mở đường cho chủ nghĩa tư
bản phát triển, chế độ chính trị mới được ra đời với sự thống trị của giai cấp tư sản.
Mặt khác từ bài tập này học sinh còn nhận thức được điểm khác nhau, giống nhau
giữa cách mạng tư sản Mĩ với cách mạng Hà Lan, cách mạng tư sản Anh để học sinh
hiểu một cách sâu sắc hơn về một hình thức khác của cuộc cách mạng tư sản – đó
chính là hình thức đấu tranh giành độc lập dân tộc, đánh đổ quốc gia phong kiến
thống trị, nô dịch giành chính quyền về tay giai cấp tư sản, thành lập một quốc gia tư
sản mới.
Ví dụ khác: Khi dạy bài 6 - CÁC NƯỚC ANH, PHÁP, ĐỨC, MĨ CUỐI
THẾKỈ XIX- ĐẦU THẾ KỈ XX, giáo viên có thể sử dụng bài tập nhận thức sau: Cuối
thế kỉ XIX- đầu thề kỉ XX chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc,
tiêu biểu là Anh, Pháp, Đức, Mĩ. Các em hãy theo dõi bài học để tìm ra những nét
giống nhau và khác nhau trong nền kinh tế, chính trị các nước trong thời gian này ,
từ đó các em hãy chỉ rõ những biểu hiện đặc trưng cơ bản trong nền kinh tế, chính trị
các nước thời kì tiến lên chủ nghĩa đế quốc và cho biết thế nào là chủ nghĩa đế quốc.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
10
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Bài tập nhận thức này sẽ từng bước được giải quyết trong hoạt động dạy - học . Chẳng
hạn sau khi nghiên cứu phần I (Tình hình các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ), học sinh sẽ
biết được tình hình kinh tế chính trị các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ, biết được những
điểm giống và khác nhau trong nền kinhh tế chính trị các nước thời kì tiến lên chủ
nghĩa đế quốc, từ đó hiểu được đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở mỗi nước và phần
nào phán đoán, nhận thức được những biểu hiện đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa tư
bản thời kì chuyển sang chủ nghĩa đế quốc. Nội hàm này sẽ được khái quát và giải
thích rõ nét hơn, cụ thể hơn khi học sinh nghiên cứu tiếp phần II (Những chuyển biến
quan trọng ở các nước đế quốc). Trên cơ sở đó học sinh có thể khái quát và hình

thành khái niệm về chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư bản
khi nền kinh tế các nước tư bản hình thành các công ty độc quyền và tầng lớp tư bản
tài chính, đồng thời trong nền chính trị, các nước còn thể hiện sức mạnh bằng việc
tăng cường chiến tranh xâm lược mở rộng hệ thống thuộc địa của mình.
Tóm lại thông qua việc sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử không
chỉ giúp HS nắm được mối liên hệ chặt chẽ giữa kiến thức đã học với kiến thức mới,
định hướng được những kiến thức cơ bản cần nắm, mà còn thu hút sự chú ý, kích
thích khả năng tìm tòi, năng lực nhận thức, đặc biệt là phát triển rất tốt khả năng tư
duy cho học sinh.
c) Sử dụng lời nói sinh động kết hợp với đồ dùng trực quan để tạo biểu tượng lịch
sử chân thực làm cơ sở cho việc hình thành khái niệm.
Theo Lênin thì trực quan là khâu đầu tiên của quá trình nhận thức, con đường
biện chứng của quá trình nhận thức chân lí phải đi từ trực quan sinh động đến tư duy
trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến nhận thức thực tiễn. Vì vậy phương pháp trực
quan cũng là khâu quan trọng trong dạy học lịch sử, bởi trong quá trình nhận thức
học sinh không chỉ dựa vào lời nói của giáo viên mà còn dựa vào hình ảnh cụ thể để
trực tiếp thu nhận kiến thức. Tuy nhiên cần lưu ý rằng bài giảng sẽ thiếu sự hấp dẫn
nếu như chỉ sử dụng đồ dùng trực quan mà không kết hợp với phương pháp miêu tả,
tường thuật hay giảng và bình. Do đó, tùy từng trường hợp và điều kiện thời gian cho
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
11
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
phép mà sau khi cho học sinh quan sát hình ảnh giáo viên có thể làm sống lại lịch sử
bằng cách sử dụng các công cụ phục chế kèm theo lời giới thiệu sinh động để tạo biểu
tượng chân thực , làm cơ sở để hình thành khái niệm cho học sinh.
Ví dụ: Khi dạy bài 10: TRUNG QUỐC CUỐI THẾ KỈ XIX – ĐẦU THẾ KỈ
XX, giáo viên có thể sử dụng bức tranh H42: Các nước đế quốc xâu xé "Cái bánh
ngọt" Trung Quốc - SGK Trang 59
Sau khi đưa tranh lên cho học sinh quan sát giáo viên cần kết hợp với việc miêu

tả, nhằm tạo biểu tượng cho học sinh về tình hình đất nước Trung Quốc cuối thế kỉ
XIX - đầu thế kỉ XX như sau: Đất nước Trung Quốc với diện tích rộng lớn đứng thứ
3 trên thế giới. Với những điều kiện vô cùng thuận lợi về nhân công, tài nguyên để
phát triển kinh tế, Trung Quốc đã trở thành "Cái bánh ngọt" mà tất cả các nước đế
quốc đều thèm muốn. Cái bánh ngọt mang tên China được chia thành nhiều miếng
đang đặt trên bàn tiệc. Xung quanh bàn tiệc là sáu vị nguyên thủ quốc gia. Kể từ trái
sang là Hoàng đế Đức, Tổng thống Pháp, Nga Hoàng, Nhật Hoàng, Tổng thống Mĩ
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
12
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
và thủ tướng Anh, trên tay họ nhăm nhăm những chiếc nĩa nhọn hoắt sẵn sàng chia
xẻ , ngốn ngấu cái bánh ngọt ngon lành này. Ngoài ra để khắc sâu kiến thức cho học
sinh, giáo viên kết hợp sử dụng câu hỏi: Qua bức tranh em hình dung như thế nào về
tình hình đất nước Trung Quốc thời kì này về kinh tế, chính trị, xã hội? Thông qua
giải quyết câu hỏi này học sinh dễ dàng nhận thấy rằng trong thời gian này đất nước
Trung Quốc được độc lập về chính trị, nhưng trên thực tế phải chịu sự ảnh hưởng và
chia xẻ quyền lợi về kinh tế, chính trị cho nhiều nước đế quốc khác như : Anh, Mĩ ,
Đức, Nhật, Đây là cơ sở ban đầu giúp học sinh xác định được nội hàm của khái
niệm từ đó hình thành cho học sinh một cách cụ thể và chính xác về khái niệm chế độ
phong kiến nửa thuộc địa hoặc học sinh có thể gọi tên, và nêu rõ được nội dung của
khái niệm đó.
Ví dụ khác: Khi dạy bài 21: CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 -
1945), giáo viên dùng bản đồ chiến tranh thế giới thứ hai miêu tả, tường thuật để học
sinh nắm được tình hình chiến sự trên các mặt trận: Mặt trận Tây Âu, mặt trận Xô -
Đức, Mặt trận Bắc Phi, mặt trận châu Á - Thái Bình Dương.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
13
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8

Chẳng hạn khi trình bày giai đoạn đầu của cuộc chiến tranh, giáo viên sử dụng
lược đồ trên kết hợp với đoạn tường thuật sau: "Giai đoạn đầu bằng chiến thuật chiến
tranh chớp nhoáng, Đức đã đánh chiếm hầu hết các nước châu Âu. Sau khi tấn công
Ba Lan, với ưu thế tuyệt đối về sức mạnh , Đức đã nhanh chóng đánh tan quân đội Ba
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
14
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Lan, bao vây thủ đô Vác-xa-va . Chính phủ Ba Lan bỏ chạy sang Anh. Thủ đô Ba Lan
bị oanh tạc tan nát. Chiếm xong Ba Lan và một số nước đông Âu, Đức chuyển sang
tấn công phía Tây, mở đầu là chiếm Đan Mạch, Na Uy rồi Pháp, chính phủ Pháp bỏ
Pa-ri chạy về Boóc-đô và xin đình chiến, nước Pháp bại trận sau 6 tuần. Từ tháng 6-
1940 Đức tiến hành oanh tạc nước Anh, Anh bị uy hiếp nghiêm trọng. Tiếp đó Đức
đánh chiếm Đông Nam Âu. Đến tháng 4-1941 đức chiếm Nam Tư và Hi Lạp cả vùng
Đông và Nam Âu thuộc về Đức vv" Đồng thời với việc tường thuật như trên giáo
viên kết hợp hỏi: Qua diễn biến của chiến tranh em có nhận xét gì về quy mô, tính
chất của chiến tranh? Sau khi trả lời câu hỏi học sinh không chỉ xác định được khái
niệm Chiến tranh thế giới mà còn xác định được một khái niệm khác đó là khái niệm
Chiến tranh phi nghĩa.
3/ Kết hợp sử dụng sách giáo khoa với tài liệu tham khảo để hướng dẫn học sinh
rút ra kết luận và định nghĩa khái niệm.
Định nghĩa khái niệm là một hình thức diễn đạt một cách có hệ thống, súc tích
về nội dung bản chất của khái niệm. Công việc này giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu
hơn nội dung của khái niệm và phân biệt được sự khác nhau giữa các khái niệm lịch
sử. Tuy nhiên không phải bất kì khái niệm nào cũng cần định nghĩa, mà tuỳ từng khái
niệm, yêu cầu nội dung, mức độ ảnh hưởng của khái niệm đó đối với bài học và đối
tượng nhận thức mà có định nghĩa khác nhau. Chẳng hạn đối với khái niệm cách
mạng tư sản là loại khái niệm mang tính khái quát cao, phải hình thành qua nhiều bài
học, nên tuỳ từng bài mà giáo viên hướng dẫn học sinh định nghĩa khái niệm hay bỏ
qua công đoạn này.

Ví dụ: Khi dạy Bài 1: NHỮNG CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN ĐẦU TIÊN,
giáo viên cho học sinh đọc tư liệu về cách mạng Hà Lan trong sách giáo khoa và nêu
câu hỏi: Cách mạng Hà Lan diễn ra nhằm thực hiện nhiệm vụ gì? Kết quả của việc
thực hiện nhiệm vụ đó như thế nào? Học sinh qua nghiên cứu tài liệu sẽ dễ dàng nhận
thức được nhiệm vụ của cách mạng Hà Lan là lật đổ nền thống trị của thực dân Tây
Ban Nha, giành độc lập, tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển. Từ đó giáo
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
15
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
viên có thể thông báo ngay cho học sinh rằng với kết quả đạt được như vậy cách
mạng Hà Lan được xem là cuộc cách mạng tư sản đầu tiên trên thế giới mà chưa cần
cho học sinh hiểu thật rõ thuộc tính của khái niệm. Việc giúp học sinh hiểu rõ hơn
khái niệm cách mạng tư sản có thể tiến hành ở Phần II (Cách mạng tư sản Anh giữa
thế kỉ XVII) . Ở mục này giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung bằng nhiều
câu hỏi mang tính chất tái hiện lại kiến thức trong sách giáo khoa và cuối cùng đặt ra
câu hỏi yêu cầu học sinh giải quyết: Qua nghiên cứu nguyên nhân và diễn biến của
CMTS Anh em hãy xác định mục tiêu, nhiệm vụ, lãnh đạo, động lực và kết quả của
cách mạng Anh? So với cách mạng Hà Lan cách mạng Anh có điểm gì khác? Với việc
trả lời câu hỏi này học sinh cơ bản đã nắm được thế nào là một cuộc cách mạng tư sản
và bước đầu nhận thức rằng cách mạng tư sản có thể diễn ra dưới những hình thức
khác nhau. Mặt khác trên nền tảng nhận thức này học sinh có thể hiểu một cách thấu
đáo, cặn kẽ khái niệm cách mạng tư sản sau khi tìm hiểu thêm một số cuộc cách
mạng tương tự, chẳng hạn như cuộc cách mạng Tân Hợi ở Trung Quốc (năm 1911),
cuộc Duy Tân Minh Trị ở Nhật Bản (năm 1868)
4/ Sử dụng các loại bài tập lịch sử để củng cố và vận dụng các khái niệm đã học.
Củng cố và vận dụng khái niệm là một khâu quan trọng không thể thiếu trong
quá trình dạy học lịch sử. Để làm được điều này cần sử dụng một trong những biện
pháp hữu hiệu đó là bài tập lịch sử. Bài tập lịch sử không đơn thuần là những câu hỏi
có sẵn trong sách giáo khoa hoặc những lời dặn dò chung chung của giáo viên ở cuối

mỗi giờ học, mà phải là những bài tập có khả năng phát triển tư duy học sinh và có
thể tiến hành ở tất cả các khâu của quá trình dạy học như: Dẫn dắt vào bài mới,
nghiên cứu kiến thức mới, củng cố kiến thức, bài tập về nhà. Trong đó khâu củng cố
sẽ giúp giáo viên vừa khắc sâu kiến thức cho học sinh, qua đó phát hiện những chỗ
hổng hay còn thiếu sót của học sinh để bù đắp kịp thời, vừa có thể phát triển tư duy
cho học sinh.
Ví dụ: Để củng cố cho học sinh khái niệm về cuộc cách mạng tư sản khi dạy
bài 14: ÔN TẬP LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI (Từ giữa thế kỉ XVI đến năm 1917)
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
16
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
giáo viên có thể cho học sinh làm bài tập sau: Em hãy lập bảng hệ thống kiến thức về
các cuộc cách mạng tư sản đã học theo mẫu sau và so sánh các cuộc cách mạng tư
sản để thấy được nét giống và khác nhau của các cuộc cách mạng này?
TT Tên cuộc cách
mạng
Mục tiêu Lãnh đạo Động lực Hình thức Kết quả
Hoàn thành được bài tập trên, học sinh không những củng cố được khái niệm
cách mạng tư sản mà còn hiểu một cách sâu sắc hơn về các hình thức khác nhau của
các cuộc cách mạng tư sản như: Nội chiến, đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất
nước, cải cách Đây cũng là cơ sở để những bài học sau học sinh sẽ phân biệt với
các khái niệm khác về đặc trưng, bản chất. Chẳng hạn như khái niệm Cách mạng vô
sản khi dạy về CÔNG XÃ PA- RI (1871), khái niệm Cách mạng xã hội chủ nghĩa khi
dạy về CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA (1917),
Ví dụ khác: Sau khi học sinh học xong các phong trào chống Pháp như:
PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG, PHONG TRÀO NÔNG DÂN YÊN THẾ, PHONG
TRÀO CHỐNG PHÁP CỦA ĐỒNG BÀO MIỀN NÚI. Giáo viên có thể cho học sinh
thực hiện bài tập sau: Em hãy hoàn thành sơ đồ sau để thể hiện phong trào chống
Pháp của nhân dân ta từ 1884- 1913?

GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
17
Phong trào
chống Pháp
Kết quả
chung
Ý nghĩ
lịch sử
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Sau khi thực hiện bài tập này học sinh không những có cái nhìn toàn diện về
phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược và bình định Việt Nam từ 1884
đến 1913 mà còn củng cố cho học sinh các khái niệm lịch sử như: Phong trào Cần
Vương, Phong trào nông dân Từ đó giúp học sinh ôn tập, hệ thống được kiến thức
đã học để so sánh với phong trào chống Pháp sẽ học ở phần sau như: Phong trào Đông
Du, phong trào Đông Kinh nghĩa thục… Ngoài ra việc ôn tập, hệ thống hóa kiến thức
như vậy cũng giúp học sinh làm tốt bài kiểm tra 45 phút (sau khi học xong bài 28),
đồng thời còn có thể khắc phục được khó khăn cho học sinh khi tiến hành tiết kiểm tra
mà trước nó không có tiết ôn tập.
Một Ví dụ khác: Khi dạy bài 3: CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐƯỢC XÁC LẬP
TRÊN PHẠM VI THẾ GIỚI. Đây là bài mà khái niệm đã được nêu tên ở tiêu đề bài
học mục I - Cách mạng công nghiệp. Sau khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung
của cuộc cách mạng công nghiệp thế kỉ XIX, giáo viên cho học sinh làm bài tập sau:
Em hãy khoanh tròn chữ cái đầu câu có đáp án đúng nhất để chỉ rõ thuộc tính của
cuộc cách mạng công nghiệp thế kỉ XIX.
A. Là cuộc cách mạng diễn ra trên lĩnh vực chính trị- xã hội.
B. Là cuộc cách mạng diễn ra trong lĩnh vực sản xuất.
C. Là cuộc cách mạng diễn ra trong lĩnh vực sản xuất đánh dấu bước phát triển
của chủ nghĩa tư bản.
D. Là cuộc cách mạng diễn ra trong kỹ thuật sản xuất của CNTB đánh dấu bước

chuyển biến từ sản xuất nhỏ thủ công sang sản xuất lớn bằng máy móc.
Qua việc giải quyết bài tập trên học sinh hiểu rõ hơn thuộc tính cơ bản của các
cuộc cách mạng trên thế giới trong những lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội.
Đồng thời học sinh cũng hiểu rõ trên thực tế bất kì cuộc cách mạng nào cũng phản
ánh tính thời đại, tinh thần dũng cảm, ý chí quyết tâm của con người dám tấn công
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
18
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
vào cái cũ lạc hậu để thay thế bằng cái mới tiến bộ hơn góp phần thúc đẩy sự phát
triển đi lên của lịch sử xã hội loài người.
Như vậy việc củng cố khái niệm thông qua bài tập lịch sử không chỉ giúp học
sinh khắc sâu kiến thức đã học, làm cơ sở để tiếp thu kiến thức mới, mà còn giúp học
sinh biết vận dụng kiến thức đã học vào việc đánh giá, nhận định các vấn đề của lịch
sử theo đúng quan niệm duy vật biện chứng. Đồng thời, rèn luyện cho học sinh năng
lực tự học và tính sáng tạo trong hoạt động nhận thức.
C. KẾT LUẬN
Trong thời gian qua, đặc biệt là từ năm học 2002 - 2003 đến nay, với việc đổi
mới của chương trình, nội dung sách giáo khoa, việc hình thành khái niệm lịch sử cho
học sinh đã được chú ý nhiều hơn. Điều đó được minh chứng bằng sự quan tâm của
các nhà biên soạn sách giáo khoa, các tác giả đã biên soạn thêm phần chữ nhỏ màu
xanh ở đầu bài nhằm định hướng nội dung cơ bản của bài cùng khái niệm cần hình
thành cho học sinh và bảng tra cứu một số thuật ngữ ở cuối sách giáo khoa của mỗi
khối lớp, nó như một lời nhắc nhở nhiệm vụ cho các giáo viên, cũng là tạo điều kiện
thuận lợi cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học, cũng như hướng dẫn
học sinh tự nghiên cứu bài học ở nhà thông qua nội dung các thuật ngữ lịch sử .
Thực tế cho thấy, bằng kinh nghiệm của bản thân, tôi đã áp dụng đổi mới
phương pháp dạy học vào việc hình thành khái niệm cho học sinh trong dạy học lịch
sử, tôi nhận thấy các khối lớp mà tôi dạy, đặc biệt là khối 8 học sinh đa phần học tốt,
hứng thú với môn học, hiểu được các khái niệm lịch sử thông qua các sự kiện, hiện

tượng lịch sử mà các em đã học, qua đó khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh
cũng được nâng cao hơn; sau mỗi một tiết học tâm trạng tươi vui, phấn khởi vì hiểu
bài được bộc lộ trên từng nét mặt ngây thơ và đáng yêu của mỗi học sinh.
Sau một thời gian ngắn thực nghiệm, áp dung đề tài, tôi đã thử nghiệm một bài
kiểm tra để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Phương pháp đánh giá của tôi là
trên cơ sở 5 lớp 8 mà tôi đang dạy, tôi lấy 8A4, 8A5 áp dụng các biện pháp đổi mới
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
19
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
vào việc hình thành khái niệm cho học sinh để thực nghiệm, còn các lớp 8A1, 8A2,
8A3 tôi dạy theo phương pháp truyền thống để đối chứng. Sau khi học sinh học hết
bài 3 tôi cho các em làm bài kiểm tra 15 phút trên cả năm lớp với đề bài như sau:
Câu 1: Em hãy hoàn thành bảng nên biểu sau: (4 điểm)
TT Sự kiện Thời gian
1 7 - 1830
2 Thống nhất I-ta-li-a
3 1864- 1871
4 Cải cách nông nô ở Nga
Câu 2: Tại sao nói cuộc thống nhất đất nước ở Đức và I-ta-li-a là cuộc cách mạng tư
sản?So với Cách mạng Anh, Mĩ Cách mạng tư sản ở Đức, I-ta-li-a có điểm gì khác
biệt?(6 điểm)
KẾT QUẢ NHƯ SAU
Lớp
Tổng số
bài KT
Bài yếu Bài TB Bài khá Bài giỏi
SL % SL % SL % SL %
8A1 36 7 19.4 13 36.1 12 33.3 4 11.1
8A2 35 7 20.0 16 45.7 9 25.7 3 8.57

8A3 33 8 24.2 14 42.4 8 24.2 3 9.1
8A4 35 3 8.57 11 31.1 12 34.3 9 25.7
8A5 33 2 6.1 13 39.4 10 30.3 8 24.2

Như vậy qua thực tế giảng dạy tôi thấy các lớp thực nghiệm có chất lượng học
tập luôn cao hơn, hiểu và vận dụng kiến thức tốt hơn, có tiến bộ rõ rệt trong quá trình
học tập, còn những lớp chưa thực nghiệm thì kết quả học tập của các em yếu hơn, kĩ
năng học tập bộ môn chưa thành thạo, nắm các sự kiện hiện tượng chưa chắc chắn,
nhất là việc hiểu nội dung khái niệm chưa sâu sắc, còn nhầm lẫn bản chất của khái
niệm này với khái niệm khác. Việc trình bày nội dung các khái niệm trong bài kiểm
tra còn lúng túng, mắc nhiều sai sót.
Từ thực tế đó càng chứng tỏ việc áp dụng đổi mới phương pháp dạy học vào
việc hình thành khái niệm cho học sinh trong dạy học lịch sử là vô cùng quan trọng và
cần thiết. Việc vận dụng những biện pháp sư phạm để hình thành khái niệm không chỉ
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
20
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
giúp học sinh hiểu sâu sắc bản chất của các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử mà
còn góp phần giảm tải kiến thức và nâng cao chất lượng bộ môn. Tuy vậy để làm tốt
công việc này theo tôi người giáo viên dạy lịch sử cần lưu ý một số vấn đề sau:
 Bản thân người giáo viên không chỉ phải nhận thức đúng, mà phải thường xuyên
trau dồi trình độ chuyên môn và có nghiệp vụ sư phạm vững vàng.
 Để áp dụng các biện pháp đổi mới vào việc hình thành khái niệm thì trước hết giáo
viên cần phải hiểu sâu sắc nội dung, chương trình, nội dung sách giáo khoa lịch sử,
hiểu thấu đáo nội dung những khái niệm cần hình thành cho học sinh, từ đó căn cứ
vào mục tiêu bài học mà lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với từng đối
tượng học sinh.
 Khi áp dụng các biện pháp đổi mới vào việc hình thành khái niệm lịch sử người
giáo viên cần phải chủ động linh hoạt trong việc sử dụng các phương tiện dạy học,

các tài liệu tham khảo, sách giáo khoa và các phương pháp dạy học, phải kết hợp
nhuần nhuyễn giữa phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp và
hình thức tổ chức dạy học hiện đại để phát huy cao nhất tính độc lập sáng tạo của
học sinh, giúp học sinh tự nhận thức trong quá trình chinh phục những đỉnh cao
kiến thức mới.
 Giáo viên đã chú ý hình thành khái niệm cho học sinh, thì phải tiến hành thường
xuyên, qua đó không quên kiểm tra, củng cố việc nắm các khái niệm lịch sử của
học sinh nhất là khi gặp các khái niệm cùng loại trong các bài học khác nhau bằng
cách gợi để học sinh nhớ lại kiến thức đã học, hoặc với các khái niệm khác về bản
chất thì có thể cho học sinh so sánh để phân loại, tìm ra những nét đặc trưng cơ
bản của từng khái niệm từ đó học sinh có thể tiếp thu kiến thức một cách chủ động
và hiểu khái niệm một cách sâu sắc hơn. Đồng thời giáo viên cũng có thể sử dụng
các dạng bài tập lịch sử để rèn luyện kĩ năng bộ môn, kết hợp với việc củng cố khắc
sâu kiến thức giúp học sinh vận dụng các khái niệm lịch sử một cách thường xuyên
hơn trong học tập cũng như trong cuộc sống hàng ngày.
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn
Trang
21
SKKN: Một số biện pháp nhằm hình thành khái niệm trong giảng dạy lịch sử 8
Trên đây là những kinh nghiệm nhỏ của tôi trong việc áp dụng một số biện
pháp đổi mới trong dạy học để hình thành khái niệm lịch sử cho học sinh, nhằm nâng
cao chất lượng dạy học bộ môn. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện chắc chắn còn
nhiều khiếm khuyết. Tôi rất mong được sự góp ý của quý thầy cô giáo, các anh chị
đồng nghiệp để đề tài thêm hoàn thiện. Hy vọng những kinh nghiệm nhỏ bé này của
tôi sẽ góp được một phần nho nhỏ trong việc giải bài toán về sự sa sút của chất lượng
bộ môn lịch sử hiện nay ở nước ta.
Tân Long, ngày 10 tháng 3 năm 2009
Người thực hiện:
TRỊNH THẾ HẬU
GV: Trịnh Thế Hậu – Trường THPT Tây Sơn

Trang
22