Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9

Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Mùa xuân nho nhỏ
I. Nh à th ơ Thanh Hải ( 1930 – 1980)
- Thanh Hải tên thật là Phạm Bá Ngoãn quê ở Phong Điền, Thừa Thiên –
Huế.
- Hoạt động văn nghệ từ cuối năm kháng chiến chống Pháp.
-Tham gia hai cuộc kháng chiến, bám trụ quê hương trong những năm kháng
chiến ác liệt nhất của cách mạng.
- Là nhà thơ có công xây dựng nền văn nghệ cách mạng miền Nam từ những
ngày đầu.
- Thơ Thanh Hải nhỏ nhẹ, chân thành, đằm thắm, giàu nhạc điệu, hình
ảnh ngôn ngữ chọn lọc, bình dị.
- Bị bệnh hiểm nghèo, ông vẫn sống lạc quan.
II. Tác phẩm:
1. Hoàn cảnh sáng tác : Bài thơ được sáng tác vào tháng 11 – 1980, trong
hoàn cảnh đất nước thống nhất, đang xây dựng c/s mới với vô vàn khó khăn,
thử thách. Khi đó nhà thơ đang ốm nặng trên giường bệnh. Ngày
15/12/1980, ông qua đời.
2. Giá trị nghệ thuật:
- Thể thơ 5 chữ, gần với âm hưởng thơ ca, tạo âm hưởng nhẹ nhàng tha
thiết
1
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
- Cách gieo vần liền, tạo sự liền mạch về cảm xúc.
- Kết hợp các hình ảnh giản dị của tự nhiên với các hình ảnh mang ý
nghĩa biểu trưng tạo nên sự phát triển, nâng cao và đổi mới ( Hình
tượng mùa xuân )
- Cấu từ thơ chặt chẽ, từ hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên đất trời đến
mùa xuân của đất nước, của cách mạng và mùa xuân do con người tạo
ra.
- Giọng điệu bài thơ phù hợp với cảm xúc của tác giả: Ở đoạn đầu vui,

say sưa với vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, rồi phấn chấn, hối hả trước khí
thế lao động của đất nước. Và cuối cùng là trầm lắng, hơi trang nghiêm mà
thiết tha bộc bạch, tâm niệm.
3. Giá trị nội dung :
Bài thơ đã vẽ lên bức tranh thiên nhiên, đất trời xứ Huế thơ mộng ngập
tràn sức sống. Đồng thời là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất
nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành được hoà nhập, được
cống hiến cho đất nước, góp một mùa xuân nho nhỏ vào mùa xuân lớn của
dân tộc.
4. Mạch cảm xúc và bố cục:
* Mạch cảm xúc: được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa
xuân thiên nhiên, mở rộng ra với mùa xuân đất nước, cách mạng. Cảm xúc
2
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
lắng đọng dần vào suy tư và ước nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca
vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt trầm xao xuyến của riêng mình, góp vào
mùa xuân chung lớn lao “một mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ khép lại với
những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ
Huế.
* Bố cục: Gồm 4 phần:
- Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên, đất trời
- Khổ 2+3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước
- Khổ 4+5: Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả trước mùa xuân đất nước.
- Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
III. Phân tích bài thơ.
* Đề 1. Phân tích khổ thơ thứ nhất của bài
1. Mở bài :- Giới thiệu tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác.
- Giới thiệu khái quát bài thơ, đoạn thơ : “ Mùa xuân nho nhỏ” là bài thơ tiêu
biểu cho phong cách sáng
tác của ông. Với giọng thơ trầm lắng và những nét chấm phá đặc sắc, bài thơ

đã dựng lên bức tranh mùa
xuân tươi đẹp, thơ mộng và ngập tràn sức sống: ( Chép lại khổ thơ)
1. Thân bài :
*Phân tích : Bức tranh mùa xuân ấy mở đầu bằng hình ảnh:
3
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Mọc giữa dòng sông xanh
- Tác giả đã khéo léo khi đảo động từ “mọc” lên đầu câu. Nó không chỉ tạo
người đọc ấn tượng đột ngột, bất ngờ mà còn làm cho sự vật sống động như
đang diễn ra trước mắt. Tưởng như bông hoa kia đang từ từ, lồ lộ mọc, vươn
lên, xoè nở trên mặt nước xanh biếc của dòng sông xuân.
- Ba tiếng “dòng sông xanh” đưa người đọc liên tưởng đến dòng sông
Hương Giang – con sông huyền thoại của xứ Huế, con sông với màu nước
quanh năm xanh biếc. Con sông ấy như biểu tưởng của sức sống mùa xuân
tươi trẻ. Dòng sông chảy đến đâu, sức xuân lan toả đến đó. Hình ảnh bông
“hoa tím biếc” “mọc giữa dòng sông xanh” gợi liên tưởng đến sức sống
mãnh liệt của mùa xuân đang từ từ trỗi dậy.
- Hai câu thơ đã bộc lộ cảm nhận tinh tế và sự phối hợp màu khéo léo của
tác giả. Dòng sông xanh – hoa tím biếc, hai gam màu vừa tương phản lại vừa
hài hoà khiến cho bức tranh xuân hiện với sắc màu tươi tắn. Ánh sáng mùa
xuân chiếu qua sắc hoa tím nhẹ nhàng, màu tím của hoa phản chiếu trên mặt
nước xanh biếc qua tạo nên bảy sắc cầu vồng rực rỡ. Đó là vẻ đẹp dịu dàng,
thanh mát và đằm thắm của thiên nhiên đất trời xứ Huế mộng mơ.
- Cách lựa chọn gam màu của tác giả cũng rất tinh tế. Nói đến mùa xuân là
người ta thường nói đến sắc vàng của hoa mai và sắc hồng của hoa đào, còn
mùa xuân trong thơ Thanh Hải lại là sắc tím nhẹ nhàng, thanh nhã. Đây là
4
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
một sự lựa chọn tinh tế mang dụng ý nghệ thuật. Bởi màu tím là màu đặc
trưng của người dân xứ Huế. Chỉ có màu tím mới diễn tả hết được vẻ đẹp

kín đáo, đằm thắm của con người mà đặc biệt là các cô gái Huế.
- Bức trah mùa xuân không chỉ có hình ảnh, màu sắc mà còn có cả âm thanh:
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang lừng
- Chim chiện là loài chim nhỏ bé đến thân thương của đồng quê Việt Nam.
Tiếng chim vang lên báo hiệu mùa xuân về. Hai tiếng “ơi” và “hót chi” cất
lên vừa ngọt ngào, vừa mang giọng điệu thân thương của người dân xứ Huế.
Tiếng chim ngân vang, rung động đất trời, đem đến bao niềm vui, làm cho
trái tim nhà thơ rung động. Ngắm dòng sông xanh, hoa tím biếc, lắng nghe
chim hót, nhà thơ bồi hồi cảm giác bâng khuâng, xao xuyến:
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
- Hình ảnh thơ đẹp, giàu chất tạo hình góp phần bộc lộ cảm xúc vui tươi, hồn
nhiên, trong trẻo của nhà thơ trước mùa xuân của thiên nhiên đất trời. Trong
sự cảm nhận của nhà thơ, tiếng chim vô hình được cảm nhận bằng thính giác
trở nên có hình khối có ánh sáng và màu sắc mà nhà thơ có thể cảm nhận
bằng thị giác rồi xúc giác qua bàn tay đưa hứng của mình. Hình ảnh “giọt
long lanh” là hình ảnh liên tưởng đầy chất thơ. Những “giọt long lanh” ấy
5
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
có thể là giọt tiếng chim, giọt sương, giọt mưa xuân, giọt nắng, giọt hạnh
phúc mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Hình ảnh thơ trở nên lung linh,
đa nghĩa. Thơ vừa là nhạc, vừa lạ họa. Tiếng chim ấy hay là những nốt nhạc,
trong trẻo vang ngân của bàn hòa ca đất trời, c/s vào xuân. Và nhà thơ đã
đón nhận tất cả vẻ đẹp của mùa xuân ấy bằng thái độ trân trọng, nâng niu
qua bàn tay “ đưa hứng” của mình. Nghệ thuật chuyển đổi cảm giác góp
phần diễn tả tâm trạng say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước mùa xuân tươi
đẹp của thiên nhiên, đất trời.
c. Đánh giá, nâng cao: Chỉ vài ba nét chấm phá đơn sơ, giản dị, Thanh
Hải đã vẻ lên bức tranh xứ Huế với không gian cao rộng, màu sắc tươi tắn,

âm thanh rộn rã, tươi vui. Đó là bức tranh mùa xuân tươi đẹp, trang nhã, thơ
mộng và ngập tràn sức sống. Bức tranh ấy có dòng sông, có hoa cỏ, có tiếng
chim hót, có bầu trời, có sương mai và con người ngập tràn niềm vui. Một
niềm vui ấm áp dạt dào.
Điều đáng nói khi tác giả viết bài thơ mùa xuân còn chưa đến nhưng lời
thơ đã tràn đầy xuân sắc. Trước bức tranh thơ này, người đọc khó hình dung
nổi, tác giả những vần thơ vui tươi, rộn rã ấy lại nằm trên giường bệnh, sống
những ngày cuối cùng của cuộc đời. Phải yêu đời thiết tha và lạc quan lắm
mới mở lòng viết được những vần thơ dạt dào cảm hứng xuân như vậy. Có
6
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
thế thấy Thanh Hải đã cảm nhận mùa xuân bằng chính trái tim yêu đời thiết
tha của mình.
3. Kết bài : Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết và yêu mến,
gắn bó với con người và cuộc đời. “Mùa xuân nho nhỏ” mà không nhỏ chút
nào. Nó đã giúp ta cảm nhận được vẻ đẹp trong trẻo, tinh khôi của thiên
nhiên, đất trời để từ đó bồi đắp thêm cho chúng ta t/y thiên nhiên, yêu mùa
xuân và mở rộng ra là t/y quê hương, đát nước.
…………………………………………………………….
Đề 2 : Phân tích đoạn thơ:
“Mùa xuân người cầm súng

Cứ đi lên phía trước”
1. Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm và hoàn cảnh sáng tác:
-Thơ Thanh Hải nhỏ nhẹ, chân thành, đằm thắm.
- Bài thơ được sáng tác năm 1980, những năm đất nước vừa thống nhất và
bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã hội.
7
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
- Bài thơ không chỉ là lời tâm niệm thiết tha chân thành, là ước nguyện được

cống hiến cho đời mà còn là bản hoà ca về không khí rộn rã, vui tươi của đất
nước và dân tộc trong công cuộc đổi mới. Không khí náo nước ấy được tác
giả ghi lại trong khổ thơ. ( Chép lại khổ thơ)
2. Thân bài:
* Khái quát: Từ mùa xuân của thiên nhiên đất trời, cảm hứng thơ của Thanh
Hải chuyển sang cảm hứng của mùa xuân đất nước, của cách mạng một cách
tự nhiên.
*Phân tích:
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
- Trong số hàng nghìn, hàng vạn những con người tác giả chọn hai đối tượng
“Người cầm súng và người ra đồng” . Bởi họ chính là những con người đại
diện cho hai nhiệm vụ quan trọng, cơ bản của đất nước: chiến đấu - bảo vệ
tổ quốc và lao động xây dựng đất nước. Cấu trúc thơ song hành đã góp phần
thể hiện rõ tính chất quan trọng cuả hai nhiệm vụ cơ bản đó.
+ “Mùa xuân người cầm súng. Lộc giắt đầy trên lưng”: Câu thơ gợi liên
tưởng đến những người chiến sĩ ra trận mà trên vai, trên lưng họ là cành lá
8
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
nguỵ trang. Những cành lá ấy mang lộc biếc, chồi non, mang theo mùa xuân
của thiên nhiên, cây cỏ.
+ “Mùa xuân người ra đồng. Lộc trải dài nương mạ”: Sau những vần thơ
viết về các chiến sĩ, lời thơ nói về những người lao động, ươm những hạt
mầm non trên những cánh đồng quê hương, những người ươm mầm cho sự
sống. Từ “lộc” cho ta nghĩ tới những cánh đồng trải dài mênh mông với
những chồi non mới nhú lên xanh mướt từ những hạt thóc giống đầu mùa
xuân.
- Có thể nói, h/ả “lộc” mang nhiều tầng ý nghĩa. “Lộc” là chồi non, cành

biếc. “ Lộc” còn là h/ả ẩn dụ cho sức sống tươi trẻ của mùa xuân, cho sự
phát triển, cho các giá trị và thành quả tốt đẹp, cho những điều may mắn,
hạnh phúc. Các từ “ giắt đầy”, “ trải dài” gợi một màu xanh bất tận, một sức
xuân tràn ngập trên khắp mọi miền đất nước và rạo rực lòng người. Người
lính khoác trên lưng màu lá nguỵ trang xanh biếc mang theo sức sống màu
xuân, sức mạnh của dân tộc để ra trận. Người nông dân đem mồ hôi và sự
cần cù của mình để làm nên màu xanh cho ruộng đồng. Có thể nói, con
người đi đến đâu thì mùa xuân, sức xuân trải dài đến đó. Ý thơ vô cùng sâu
sắc: Máu và mồ hôi của con người đã tô điểm cho mùa xuân, để giữ lấy mùa
xuân mãi mãi. Những con người lao động và chiến đấu ấy đã mang cả mùa
xuân ra mặt trận của mình để gặt hái mùa xuân cho đất nước. Chính họa đã
9
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
tạo nên những giai điệu chính của bản hợp xướng mùa xuân đất nước, cách
mạng, tạo nên nhịp điệu hối hả, hào hùng.
- Cả dân tộc tộc bước vào xuân với khí thế khẩn trương, rộn ràng náo nức:
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
- “Tất cả như hối hả. Tất cả như xôn xao". Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận
mùa xuân đất nước bằng hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trương,
liên tục không dừng lại. “Xôn xao” khiến ta nghĩ tới những âm thanh liên
tiếp vọng về, hoà lẫn với nhau xao động. Cặp từ láy “hối hả”, “ xôn xao”
cùng với điệp từ “Tất cả” làm cho câu thơ vang lên nhịp điệu gấp gáp, rộn
rã, vui tươi. Đó là hành khúc của đất nước khi bước vào xuân, bước vào
cuộc sống mới. Có hiểu hoàn cảnh khó khăn của đất nước ta thời điểm bài
thơ ra đời, mới hiểu và trân trọng tình cảm, niềm tin, sự hăng say nhiệt tình
của những con người xã hội chủ nghĩa đó.
- Đây chính là tâm trạng, là cái náo nức trong tâm hồn tác giả. Tiếng lòng
của tác giả như reo vui trước tinh thần lao động khẩn trương của con người.
Mùa xuân đất nước, sức sống của dân tộc được làm nên từ cái « hối hả » và

« xôn xao » ấy.
- Từ sự cảm nhận về không khí chiến đấu, lao động của đất nước, giọng thơ
như lắng sâu hơn khi nhà thơ suy tư về đất nước:
10
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
- Đất nước được nhân hóa, mang sự sống như con người. Đất nước Việt
Nam thân yêu của chúng ta đã qua bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước.
Trong suốt chiều dài lịch sự ấy, đất nước đã phải trải qua bao vất vả, gian
lao. Vất vả, gian lao vì chống giặc ngoại xâm, vất vả gian lao vì phải đương
đầu với thiên tai dịch hoạ. Nhưng dù có vất vả, gian lao đến đâu thì người
dân VN vẫn nguyện đem mồ hôi. xương máu, lòng yêu nước và tinh thần
quả cảm của mình để bảo vệ và xây dựng đất nước. Dân ta tài trí và nhân
nghĩa, suốt bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước đã toả sáng nền văn hiến
Đại Việt, đã khẳng định sức mạnh Việt Nam:
Đất nước như vì sao
Vẫn đi lên phía trước.
- Câu thơ “ Đất nước như vì sao” là hình ảnh so sánh đẹp, đầy ý nghĩa.
“Sao” nguồn sáng lấp lánh, là vẻ đẹp bầu trời vĩnh hằng trong không gian và
thời gian. Ngôi sao sáng đã trở thành vẻ đẹp lộng lẫy trên lá cờ Việt Nam,
trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp ngời sáng của con người và đất nước Việt
Nam. So sánh đất nước với vì sao là bộc lộ niềm tự hào vào đất nước Việt
Nam giàu đẹp, kiên cường. Đất nước Việt Nam của chúng ta có nguy cơ
11
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
xoá tên khỏi bản đồ thế giới đang vượt đêm đen và từng bước toả sáng,
khẳng định mình.
- Hành trình đi tới tương lai của đất nước không một thế lực nào ngăn cản
được. Động từ “cứ” được đặt lên đầu câu thể hiện ý chí quyết tâm và niềm

vui sắt đá của dân tộc để xây dựng Việt Nam “ dân giàu, nước mạnh”.
* Đánh giá nâng cao: Trong khổ thơ này, nhà thơ đã nói lên mùa
xuân của đất nước của cách mạng. Một mùa xuân ấm áp, đầy sinh lực, mới
mẻ, tinh khôi. Mùa xuân trên trận địa và mùa xuân trên cánh đồng, mùa
xuân được làm nên bởi con người Việt Nam bình dị mà vĩ đại. Hối hả và
xôn xao, khí thế và quyết tâm, ào ạt và mãnh liệt… Tất cả đã góp phần dệt
nên một màu toàn thắng cho mùa xuân lớn của đất nước, của dân tộc.
3.Kết bài : Khẳng định sức sống mãnh liệt của đất nước. Cảm nghĩ
của bản thân.
………………………………………
* Đề 3: Phân tích đoạn thơ:
Ta làm con chim hót
… … …. …. … . ….
Dù là khi tóc bạc
1. Mở bài
12
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
"Nếu là con chim, chiếc lá,
Con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
Lẽ nào vay mà không trả,
Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình."
(Tố Hữu)
Nhà thơ cùng quê hương xứ Huế với Thanh Hải - đã viết trong bài "Một
khúc ca xuân" những lời tâm niệm thật chân thành, giản dị và tha thiết. Còn
Thanh Hải khi viết bài thơ "Mùa xuân nho nhỏ" trước lúc ra đi, không những
đã giải bày những suy ngẫm mà còn mong ước được dâng hiến một mùa
xuân nho nhỏ của mình cho mùa xuân vĩ đại của đất nước Việt Nam. Thanh
Hải đã thể hiện tâm nguyện thật thiết tha, cảm động của nhà thơ Thanh Hải
với đất nước, với cuộc đời rõ nhất trong hai khổ thơ 4,5:
(Chép

lại khổ thơ)
2. Thân bài :
* Khái quát : Mùa xuân của thiên nhiên, đất nước thường gợi lên ở mỗi
người niềm khao khát và hi vọng. Với Thanh Hải, đây là thời điểm nhà thơ
nhìn lại cuộc đời mình và bộc bạch những điều tâm niệm tha thiết của người
chiến sĩ cách mạng, một nhà thơ gắn bó trọn đời mình cho đất nước, cho
nhân dân.
13
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
* Phân tích : Trong sức xuân mạnh mẽ của đất trời, trong khi thế bừng
bừng của đất nước vào xuân, nhà thơ cảm nhận mùa xuân dâng lên từ đáy
tâm hồn mình. Đó là mùa xuân của lòng người, mùa xuân của sức sống tuổi
trẻ, mùa xuân của cống hiến và hi sinh.
- Thật đáng yêu, bởi ước nguyện của nhà thơ nhỏ bé khiêm nhường quá:
Ta làm … xao xuyến
- Nhà thơ chỉ mong mình làm một cành hoa trong muôn ngàn cành cành hoa,
làm tiếng chim trong muôn ngàn tiếng chim để tô điểm cho mùa xuân tươi
đẹp. Không chỉ vậy, nhà thơ chỉ mong mình là một nốt nhạc trầm trong bản
đàn mùa xuân rộn rã, vui tươi, tuy không cao nhưng làm xao xuyến lòng
người.
- Nếu ở khổ thơ đầu, mùa xuân của thiên nhiên đất trời được tạo nên bởi một
cành hoa, một tiếng chim thì trong khổ thơ này, hình ảnh thơ được lặp lại.
Nhà thơ đã mượn các h/ả đó để nói lên ước nguyện của mình: Đem cuộc đời
mình hoà nhập, cống hiến để làm lên mùa xuân lớn cho đất nước. Hình ảnh
thơ giản dị kết hợp với một số từ “một” diễn tả ước nguyện khiêm nhường
của nhà thơ.
- Trong bức tranh xuân ấy lại xuất hiện một nhân vật trữ tình. Đến khổ thơ
này, đại từ “Tôi” chuyển sang đại từ “Ta” một cách tự nhiên. Đại từ “ ta “
mang đến cho lời ước nguyện sự trang trọng, thiêng liêng. Đồng thời, “Ta”
14

Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
vừa chỉ số ít, vừa chỉ số nhiều, vừa chỉ nhà thơ, và cũng là tất cả mọi người.
Có thể nói Thanh Hải đã nói lên ước nguyện cống hiến của biết bao người
dân Việt Nam.
- Điệp ngữ “ Ta làm, ta nhập” được đặt ở đầu câu góp phần khẳng định khát
vọng được hoà nhập cái “tôi” nhỏ bé vào cái “ ta” chung rộng lớn, để cống
hiến cho đời. Với lời thơ này, ta thấy Thanh Hải đã ý thức rất rõ, vai trò và
trách nhiệm của cá nhân trong xã hội.
- Ước nguyện cống hiến của nhà thơ không chỉ nhỏ bé khiêm nhường mà
nhà thơ còn mong cống hiến âm thầm, lặng lẽ.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời.
- Đến đây, nhà thơ lại ước mình làm “ Một mùa xuân nho nhỏ” hoà chung
vào mùa xuân lớn của đất nước của dân tộc. “Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn
dụ sáng tạo, độc đáo. Nó được tạo nên bởi sự cống hiến và hi sinh Nhưng sự
cống hiến đó không ồn ào, phô trương mà lặng lẽ, âm thầm. Từ “Lặng lẽ”
được đặt lên đầu câu góp phần diễn tả được ý nguyện đó. Nhà thơ còn
“dâng” “mùa xuân nho nhỏ” của mình cho đất nước bằmg thái độ thành
kính, thiêng liêng. “Mùa xuân nho nhỏ” nhưng ý nghĩa không hề nhỏ, bởi
tấm lòng nhà thơ luôn hướng tới sự cống hiến cao đẹp.
15
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Nét đẹp nữa trong sự cống hiến là nhà thơ nguyện cống hiến bền bỉ, suốt cả
cuộc đời:
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc
- Lời có ý nghĩa khái quát cao: Tuổi trẻ cống hiến hi sinh, tuổi già cũng âm
thầm cống hiến. Cụm từ “Tuổi hai mươi- khi tóc bạc” mang ý nghĩa khái
quát suốt chiều dài của đời người. Thanh Hải quan niệm rằng: Hãy cống
hiến những gì nhỏ bé nhất nhưng có ích. cống hiến âm thầm và suốt cả cuộc

đời. Ý thức trách nhiệm với quê hương đất nước, khát vọng cống hiến đã trở
thành ý thức bất diệt trong tâm hồn tác giả. Còn sống là còn cống hiến. Tuổi
hai mươi căng tràn nhựa sống hay tuổi già khi tóc bạc thì ý thức trách nhiệm
với đất nước vẫn không hề thay đổi.
- Điệp từ “dù là” như một lời hứa, một lời tự nhủ với lương tâm sẽ mãi làm
“Một mùa xuân nho nhỏ” trong mùa xuân rộng lớn của quê hương, đất nước.
- Quan niệm sống của Thanh Hải chính là quan niệm sống cao đẹp của một
người chiến sĩ cách mạng. Quan niệm này có sự kế thừa, phát huy quan niệm
sống của cha ông và thay đổi để phù hợp với cuộc sống hiện đại.
- Người xưa từng quan niệm: - Công danh đã được hợp về nhàn
Lành dữ âu chi thế nghị khen.
( Nguyễn Trãi)
16
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
- Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông
Và - Nợ tang bồng trang trắng vỗ tay
reo
Thảnh thơi thơ túi, rượu bầu. ( Nguyễn Công Trứ)
Còn với người chiến sĩ cách mạng thì cống hiến tất cả những gì nhỏ bé nhất,
cống hiến trong lặng lẽ, âm thầm và bền bỉ suốt cả cuộc đời. Lời thơ không
chỉ là lời tự dặn mình, lời tâm niệm chân thành mà còn như một sự tổng kết,
đánh giá của tác giả về c/đ mình - một cuộc đời đã hiến dâng trọn vẹn cho
đất nước. Trong năm chiến tranh ác liệt, Thanh Hải bám trụ ở quê hương,
cầm bút, cầm súng trọn đời cống hiến cho cách mạng và văn học dân tộc.
Đến khi kề bên cái chết, ông vẫn khát khao cống hiến. Vượt lên trên bệnh
tật, Thanh Hải vẫn sáng lên một bản lĩnh, một t/y c/s, một khát vọng đẹp đẽ
được cống hiến cả cuộc đời mình, được hóa thân vào mùa xuân của đất
nước.
Đánh giá nâng cao: Hai khổ thơ ngắn gọn nhưng chứa đựng một triết

lí, một nhân sinh quan sâu sắc: Vấn đề sống đẹp và sống ý nghĩa. Triết lí
sống ấy được gửi gắm trong lời thơ nhỏ nhẹ như lời tâm niệm chân thành,
qua hình ảnh thơ đơn sơ mà mang nhiều cảm xúc. Chính vì vậy hình ảnh “
17
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Mùa xuân nho nhỏ” cuối bài thơ như ánh lên, toả sáng. Đó là ánh sáng của
một tâm hồn muốn sống một cuộc đời đẹp như một mùa. xuân.
3. Kết bài : Mùa xuân nho nhỏ nhưng ý nghĩa không nhỏ. Bài thơ nói lên
được nhiều ý nghĩa. Vì đó là lời tâm niệm thiết tha chân thành, sâu lắng nhất
của một tâm hồn trước lúc đi xa. Bài thơ đã góp vào bản hợp xướng một nột
trầm làm xao xuyến lòng người để gần ba mươi năm qua đi mà dư âm của
nó vẫn còn sâu lắng…
* Đề 4: Phân tích ngắn gọn khổ thơ cuối.
- Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế (Khổ cuối)
Như một nhịp láy lại của khúc dân ca dịu dàng, đằm thắm tăng giá trị
biểu hiện của các khổ thơ trên đem lại thi vị Huế trìu mến tha thiết.
“Mùa xuân - ta xin hát
Khúc Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phác tiền đất Huế".
18
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
- Bài thơ khép lại trong âm điệu khúc Nam ai, Nam bình xứ Huế. Đoạn thơ
kết thúc như một khúc hát ca ngợi mùa xuân, để lại dư vị sâu lắng. Nhà thơ
muốn hát lên điệu Nam ai, Nam bình, điệu dân ca tha thiết xứ Huế để đón
mừng mùa xuân. Câu ca nghe như một lời từ biệt để hoà vào vĩnh viễn.
Nhưng đây không phải là lời ca buồn thủa trước “nhịp phác tiền đất Huế”
nghe giòn giã, vang xa. - “Nước non ngàn dặm mình. Nước non ngàn dặm
tình” còn ngân nga mãi mãi. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm mới có thể

hát lên trong hoàn cảnh nhà thơ lúc đó (đang ốm nặng và sắp qua đời). Điều
đó làm ta càng yêu quý tiếng hát và tấm lòng nhà thơ. Như vậy, xuyên suốt
bài thơ không chỉ là hình tượng mùa xuân. Từ tiếng chim chiền chiện tượng
trưng cho khúc hát của đất trời đến làm một nốt nhạc trầm nhập vào bản hoà
ca đất nước, và đến đây là khúc hát tạo ấn tượng một bài ca không dứt. Một
bài ca yêu cuộc sống. Bài thơ được nhạc sỹ Trần Hoàn phổ nhạc thành bài
hát và trở thành một khúc ca xuân quen thuộc, xúc động, còn mãi với đời.
IV. Một số câu hỏi nhỏ:
Câu 1: Nêu ý nghĩa nhan đề bài thơ “ Mùa xuân nho nhỏ”.
- “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của
nhà thơ.
19
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
- Hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ” là biểu tượng cho những gì tinh tuý,
đẹp đẽ nhất của sự sống và cuộc đời mỗi con người.
- Thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng với cái chung, giữa
cá nhân và cộng đồng.
- Thể hiện nguyện ước của nhà thơ muốn làm một mùa xuân, nghĩa là
sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất khiêm
nhường là một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của thiên nhiên, đất
nước, của cuộc đời chung và khát vọng sống chân thành, cao đẹp của nhà
thơ. Đó cũng chính là chủ đề của bài thơ mà nhà thơ muốn gửi gắm.
Câu 2: Trong phần đầu bài thơ, tác giả dùng đại từ “tôi” sang phần sau
lại dùng đại từ “ta”. Em hiểu như thế nào về sự chuyển đổi đại từ nhân
xưng ấy của chủ thể trữ tình.
- Tôi và ta đều là đại từ nhân xưng ở ngôi thứ nhất.
- Giữa hai phần của bài thơ có sự chuyển đổi đại từ nhân xưng của chủ
thể trữ tình từ “tôi” sang “ta”. Điều này không phải hoàn toàn là ngẫu nhiên
mà đã được tác giả sử dụng như một dụng ý nghệ thuật thích hợp với sự
chuyển biến của cảm xúc và tư tưởng trong bài thơ. Chữ “tôi” trong câu

“Tôi đưa tay tôi hứng” ở khổ thơ đầu vừa thể hiện một cái “tôi” cụ thể rất
riêng của nhà thơ, vừa thể hiện được sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và
20
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
sự sống của mùa xuân. Nếu thay bằng chữ “ta” thì hoàn toàn không thích
hợp với nội dung cảm xúc ấy mà chỉ vẽ ra một tư thế có vẻ phô trương.
- Còn trong phần sau, khi bày tỏ điều tâm niệm tha thiết như một khát
vọng được dâng hiến giá trị tinh tuý của đời mình cho đời chung thì đại từ
“ta” lại tạo được sắc thái trang trọng, thiêng liêng của một lời nguyện ước.
- Hơn nữa, điều tâm nguyện ấy không chỉ của riêng nhà thơ, mà của biết
bao thế hệ người Việt Nam đang sống và cống hiến cho sự nghiệp chung, cái
“tôi” của tác giả đã thay cho nhiều cái “tôi” khác, nó đã hoá thân thành cái
“ta”. Nhưng “ta” mà không hề chung chung vô hình, mà vẫn nhận ra được
một giọng nhỏ nhẹ, khiêm nhường, đằm thắm của cái “tôi” Thanh Hải.
Câu 3: Trong hai câu thơ: “Từng giọt long lanh rơi. Tôi đưa tay tôi
hứng”, có người hiểu “giọt long lanh” là giọt mưa xuân, có người lại cho
là giọt âm thanh tiếng chim ở câu thơ trước đó. Nêu cách hiểu của em
và phân tích hai câu thơ đó?
- Nếu hiểu là “giọt mưa xuân” cũng có chỗ hợp lý: nét quen thuộc của
khung cảnh mùa xuân và dễ gợi cảm xúc xôn xao trong lòng người. Nhưng
có chỗ chưa thật hợp lý: mưa xuân thường nhẹ và ấm… (Bữa ấy mưa xuân
phơi phới bay – Nguyễn Bính) chứ không thể tạo thành giọt.
- Cách hiểu thứ hai hợp lý hơn:
+ Liền mạch với câu thơ trước.
21
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
+ NT ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Nhà thơ đưa tay hứng từng giọt âm
thanh tiếng chim (chuyển đổi cảm giác). Tiếng chim từ chỗ là âm thanh,
chuyển thành từng giọt, từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có
thể cảm nhận bằng xúc giác. -> Diễn tả niềm say sưa, ngây ngất của nhà thơ

trước vẻ đẹp của thiên nhiên, trời đất lúc vào xuân.
Hiểu từ “giọt” trong hai câu thơ trên là giọt mưa (hay giọt sương) cũng có
chỗ hợp lý. Mưa xuân cũng là một nét quen thuộc của khung cảnh mùa xuân
và dễ gợi cảm xúc xôn xao trong lòng người. Nguyễn Bính viết “Bữa ấy
mưa xuân phơi phới bay” (Mưa xuân), vì mưa xuân thường nhẹ và ấm
không giá lạnh như trong tiết đông. Nhưng cũng có chỗ chưa thật hợp lý, vì
mưa xuân thường là mưa bụi, mưa nhỏ, khó có thể tạo thành từng giọt long
lanh rơi. Cách hiểu “giọt” là giọt âm thanh tiếng chim chiền chiện xuất phát
từ chỗ cho rằng giữa câu thơ này với hai dòng thơ trước nó là liền mạch.
Hiểu như vậy thì câu thơ, không dừng lại ở tả thực mà là biểu hiện một sự
chuyển đổi cảm giác: Tiếng hót lánh lót, vang vọng, trong trẻo của con chim
chiền chiện được cảm nhận như một dòng âm thanh tuôn chảy. Trong ánh
sáng tươi rạng rỡ của trời xuân, giọt âm thanh cũng long lanh và nhà thơ
nâng niu, trân trọng đưa tay đón lấy từng giọt âm thanh đó. (Tuy nhiên cách
hiểu sau không quen thuộc với bút pháp vốn bình dị của thơ Thanh Hải).
22
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
Câu 5: Viết đoạn văn quy nạp từ 9 -> 15 câu với chủ đề: “ Bài thơ
“Mùa xuân nho nhỏ” đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp và
tràn đầy sức sống.”
Gợi ý:
- Viết đoạn văn quy nạp tức là câu chủ đề phải đưa xuống cuối đoạn văn
(chú ý có từ liên kết: Quả thật, có thể nói…).
- Để làm rõ câu chủ đề trên, cần phân tích khổ thơ đầu tiên của bài thơ:
Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời.
+ Vài nét phác hoạ của tác giả về mùa xuân: dòng sông xanh, bông hoa
tím biếc, tiếng chim chiền chiện hót vang trời.
+ Không gian cao rộng (với dòng sông, với mặt đất, bầu trời bao la), cả
sắc màu tươi thắm của mùa xuân (sông xanh, hoa tím biếc – màu tím đặc
trưng của xứ Huế), cả âm thanh vang vọng, tươi vui của chim chiền chiện

hót vang trời.
+ Cảm xúc say sưa, ngây ngất của nhà thơ: được diễn tả ở chi tiết rất tạo
hình: “Từng giọt long lanh rơi. Tôi đưa tay tôi hứng”.
Gợi ý: Bức tranh thiên nhiên mở đầu bằng không gian tháng đãng, yên ả,
thơ mộng. Đó là không gian của một dòng sông xanh. Dòng sông ấy gợi
nhắc đến sông Hương thơ mộng của Xứ Huế và không gian của mùa xuân
không ngừng được mở rộng với tiếng hót vang trời của con chim chiền
23
Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9
chiện. Chiền chiện vốn là loài chim báo tin xuân, hình ảnh của nó xuất hiện
trong khổ thơ khiến người đọc có cảm giác không gian như được trải đầy
một sắc xuân. Thanh Hải lựa chọn màu sắc trẻ trung, tươi tắn và căng tràn
sức sống cho bức tranh mùa xuân của mình. Đó là màu xanh của dòng sông
hoà lẫn màu xanh của bầu trời. Là một màu tím biếc đến nao lòng của xứ
Huế. Nhưng bức tranh này không chỉ có hình ảnh, màu sắc mà còn có cả âm
thanh. Chỉ có điều ở đây tiếng chim hót như trở nên cụ thể, hữu hình, thành
hình khối long lanh náo nức để có thể đưa tay ra mà hứng, mà nâng niu. Quả
thật, Thanh Hải với lòng yêu thiên nhiên say đắm đã thể hiện mọi bức tranh
thiên nhiên tươi đẹp, tràn đầy sức sống.
Câu 6: Em hiểu tên bài thơ “mùa xuân nho nhỏ” gắn bó như thế nào
với quan niệm sống của tác giả?
Gợi ý: Tiêu đề bài thơ gắn bó chặt chẽ với quan niệm sống của tác giả.
Bài thơ có tên “Mùa xuân nho nhỏ”, đó là mùa xuân khiêm tốn, nhỏ bé, hữu
hạn của mỗi con người trước mùa xuân lớn lao hùng vĩ của thiên nhiên, đất
nước. Thanh Hải ước ao mình là “Một mùa xuân nho nhỏ”, một tiếng chim,
một cành hoa, một nốt nhạc trầm xao xuyến để nhập vào bản hoà ca chung
của dân tộc. Tác giả quan niệm rằng mỗi con người dù trẻ hay già, suốt cả
cuộc đời đều phải cống hiến, dù đó chỉ là sự cống hiến nhỏ bé, bình dị
nhưng xuất phát từ tình cảm tự nguyện và chân thành.
24

Nguyễn Thị Phượng- Chuyên đề thơ hiện đại Việt Nam lớp 9

ViÕng l¨ng B¸c
I. Nhà thơ Viễn Phương.
- Viễn Phương tên thật là Phan Thanh Viễn, quê ở An Giang.
25