Tuyển tập truyện ngắn Hồ Dzếnh

TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 1

MC LC
NGÛÚÂI ANH XÊËU SƯË 2
LÔNG MỂ 7
NGÛÚÂI CHÕ DÊU TƯI 14
CHÕ N 20
CON NGÛÅA TRÙỈNG CA BA TƯI 28
NGÂY GÙÅP GÚÄ 34
ANH ÀỖ PH 41
TRONG BỐNG RÛÂNG 48
CH NHỊ 55
HAI ANH EM 63
THÙÇNG CHẤU ÀĐCH TƯN 70
NGÂY LÏN ÀÛÚÂNG 78
SẤNG TRÙNG SNG 85
EM DỊN 93

TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 2

NGÛÚÂI ANH XÊËU SƯË

Trong ba anh em chng tưi, mể tưi thûúng anh hai tưi nhêët.
Mể tưi thûúng anh vò anh khưí, vò anh, vêỵn theo lúâi mể tưi, àậ tûâng
biïët qua trong thã àêìu xanh nhûäng ngây àâo c chëi, nêëu chấo
cấm ùn trûâ cúm.
Nhûng lông ngûúâi mể câng nghiïng xëng àûáa con thûá bao
nhiïu thò lẩi câng xa àûáa con cẫ bêëy nhiïu. Mể tưi vđ chng tưi nhû
cêy mđa cố ba àưët àïìu nhau, sinh cấch nhau àng bẫy tíi, ba àưët
mâ mưåt àậ bõ sêu, côn hai àưët kia thò "chûa biïët".

Cố lêìn, tưi hỗi mể tưi:
- Tẩi sao anh cẫ con lẩi lâ àưët mđa cëi bõ sêu àc hẫ mể?
Sao anh hai lẩi àûúåc lâ àưët giûäa?
Mể tưi gùỉt:
- Rưìi mây liïåu, khưng lẩi sêu nưët, con ẩ.
Mâ kïí ra anh hai tưi cng xûáng àấng lâ àưët mđa giûäa thêåt.
Anh cố vễ dõu dâng vâ phong nhậ. Miïång anh cûúâi rêët xinh, lâm
nng hai àưìng tiïìn úã mấ. Anh hai tưi đt nối, mâ àậ nối thò hïët sûác
chùỉc chùỉn. Mể tưi u anh vâ gûãi gùỉm vâo anh nhûäng ngây giâ sùỉp
rng. Anh tưi chẫi tốc lêåt ra hai phđa gấy, lâm nưíi rộ lïn cấi àûúâng
ngưi thùèng tùỉp. Bùỉt chûúác anh, tưi nhêët àõnh ni tốc àïí chẫi cho
àểp, nhûng mưỵi lêìn thêëy hâng thúå hi rong ài qua, mể tưi hay nhòn
àêìu tưi mâ bẫo:
- Bế àõnh bi tốc hay sao mâ chûa thiïën búát nố ài?
Nhòn cấi tùng àú tân nhêỵn cây tûâng mẫng tốc êu ëm ca tưi
lïn, tưi hng hưí bẫo ngûúâi thúå:
- Sao anh khưng cùỉt mể nố cấi àêìu tưi ài ln thïí?
- Bâ dẩy thïë. Vẫ lẩi cùỉt ngùỉn tốc cho mất, cêåu ẩ.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 3

Tưi khưng nến nưíi tiïëng khốc vò bûåc tûác:
- Hu hu nhûng tưi mën bûác kia mâ!
Cëi nùm êëy, ba anh em chng tưi àûúåc chp ẫnh chung vúái
nhau àïí gûãi vïì qụ nưåi. Bûác ẫnh àố, tưi vêỵn côn giûä àûúåc, tuy thúâi
gian àậ lâm phai nûúác ài. Cấch mưåt ngây trûúác hưm chp ẫnh, anh
hai tưi àậ lo lùỉng vïì qìn ấo. Anh cẫ tưi lúán rưìi nïn tỗ vễ lậnh àẩm.
Tưi thò chó sët ngây ngùỉm anh hai tưi.
Rưìi sấng hưm sau, chûäng chẩc quấ, anh hai tưi diïån mưåt bưå
qìn ấo sổc, mấi tốc chẫi dểt xëng, hai mùỉt tûúi cûúâi, tay cêìm mưåt
chiïëc mi soa.

Àïën anh cẫ tưi múái thêåt khiïëp! Anh mùåc mưåt bưå qìn ấo têy
ca ba tưi sûãa lẩi, vai cûá dưëc xëng, àưi ưëng qìn bố lêëy bùỉp chên
nhû xâ cẩp. Tưi àậ mêët cưng lc hïët rûúng hôm, rưìi àïí chõu mùåc mưåt
cấi ấo rưång tay vâ cấi qìn ngùỉn cúän, vò cố bao giúâ mể tưi may cho
tưi àûúåc mưåt bưå qìn ấo nâo vûâa àêu. Cấi thò rưång, cấi thò hểp, cấi
lâm tưi àang gêìy hốa bếo, àang lúán hốa ln. Nhûng cấi nâo cng
àểp hïët, vò mể tưi bẫo: ấo tâu mùåc thïë nâo cng chûäng!
Ba chng tưi ra ngoâi sên vúái mưåt cấi ghïë. Anh cẫ tưi ngưìi
giûäa, tay cêìm quín sấch. Anh hai tưi àûáng chưëng nẩnh bïn cẩnh.
Tưi nhỗ, àûáng vông tay cho cố vễ lïỵ phếp, àưi mùỉt àúâ nhòn vâo ưëng
mấy ẫnh. Mể tưi ngùỉm k ba chng tưi rưìi bưỵng giêån dûä:
- Trưng con mùỉt thùçng cẫ! Cûá long lïn sông sổc thïë kia,
trấch nâo!
Tưi nghe anh cẫ tưi thúã dâi mưåt cấi. Tưi biïët trong nhâ sùỉp
cố chuån, nïn àûa mùỉt liïëc anh hai tưi. Lc ngûúâi thúå ẫnh sûãa lẩi
dấng àiïåu cho chng tưi, mể tưi lẩi nhòn anh cẫ tưi, lê bậ trêìu ra
ngoâi miïång, giổng gùỉt gỗng:
- Ngûúâi thò cûá sûâng sûäng ra êëy!
Anh cẫ tưi vng àûáng dêåy, bûúác ra ngoâi, vêët lẩi mêëy tiïëng:
- Àïí cho hai àûáa nố chp!
Mể tưi nống tiïët, qúng que ci cêìm trong tay theo anh, gùỉt
êìm nhâ. Anh hai tưi bêëm vâo àđt tưi mưåt cấi, dêëu hiïåu giûä mònh
chng tưi vêỵn bấo cho nhau vâo giúâ pht nghiïm trổng. Mể tưi bẫo
ưng thúå ẫnh:
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 4

- Ưng cûá chp cho hai chấu cng àûúåc. Thùçng con àêìu ca
tưi chïët rưìi!
Do mưåt sûå húá hïnh rêët cố nghơa ca ngûúâi thúå ẫnh, têëm
hònh àûúåc chp ra vúái cấi chưỵ trưëng anh cẫ tưi bỗ lẩi. Àưi mùỉt tưi,

mưỵi lêìn àùåt lïn bûác ẫnh, chúåt thêëy thiïëu mưåt cấi gò, vâ àiïìu nây lâm
tưi bưìi hưìi, cẫm àưång. Tưi chẩnh lông, thêëy sưë phêån ca anh cẫ tưi
hêím hiu quấ. Ngây xûa cng nhû ngây nay, ngûúâi anh àau khưí êëy
vêỵn bûúác nhûäng bûúác cư quẩnh trong cåc àúâi, sưëng vúái mònh hún lâ
sưëng vúái ngûúâi xung quanh, nống nẫy vâ liïìu lơnh.
Mưåt lêìn àang ngưìi ùn cúm vúái nhau, khưng nhúá tưi nối hưỵn
àiïìu gò, anh cẫ tưi nếm ngay cấi bất vâo mùåt tưi. Cún nống nưíi lïn,
tưi qúng trẫ cấi chến, vâ cûá thïë, chng tưi nhẫy vâo nhau, àêëm
nhau, cùỉn nhau.
Thûúâng thûúâng, sau nhûäng pht giêån dûä nhû trïn, tưi thêëy
lûúng têm bõ giây vô, day dûát. Tưi dõu ngổt lâm thên vúái anh cẫ tưi,
nhûng chó àûúåc vâi ngây, chng tưi lẩi xem nhau nhû th àõch. Cố
àiïìu mậi àïën nay tưi vêỵn lêëy lâm lẩ, lâ câng ghết anh bao nhiïu, tưi
lẩi câng thûúng anh bêëy nhiïu.
Trûúác àêy, anh cẫ tưi cố quen biïët mưåt ngûúâi con gấi mâ àưi
mùỉt, tưi côn nhúá, trôn nhû àưi mùỉt bưì cêu. Nhûng tònh u vưën lâ
thûá hay vúä vò bêët cûá mưåt cấi chẩm nhể nâo, anh tưi àậ thêëy chïët mưëi
tònh àêìu êm thêìm vâ vư vổng, rưìi vïì qụ nưåi lêëy mưåt ngûúâi vúå mâ
tưi chùỉc rùçng anh khưng u lùỉm.
Àêy lâ mưåt àoẩn àúâi bêët thûúâng ca anh cẫ tưi úã bïn qụ
nhâ do chđnh anh thåt lẩi:
- "Thïë rưìi àïën lûúåt anh. Anh bõ trối gư vâo mưåt xêu cng
vúái nhûäng ngûúâi khấc, chó vò anh lâ ngûúâi lẩ mùåt lẩc vâo thânh phưë,
àng cấi hưm nưí ra cåc cấch mẩng àấnh àưí nhâ Mận Thanh. Cêy
sng, anh côn nhúá rộ, cêy sng cố cấi nông ngùỉn, nhûng anh thêëy
nố àen ngôm vâ sêu khưng àấy. Bưën ngûúâi bïn anh àậ ngậ gc
xëng, vâ sùỉp àïën lûúåt anh "
Tưi súå quấ, nhẫy chưìm lïn, hỗi:
- Thïë ngûúâi ta cố bùỉn anh khưng?
Anh hai tưi àang nghe chuån, vïnh mùåt lïn bẫo anh cẫ tưi:

TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 5

- Bế nố hỗi thêåt dúã nhó? Àậ bùỉn rưìi thò lâm gò côn sưëng mâ
ngưìi kïí chuån nûäa!
Anh cẫ tưi kïí tiïëp:
- "Thïë rưìi àïën lûúåt anh. Nhûng lc cêy sng sùỉp giú lïn thò
cng lâ lc cêy sng hẩ xëng. Khi êëy lâ vâo àng ban trûa, vò
anh nhúá rộ lâ trúâi nùỉng lùỉm. Thò ra hưm anh bõ bùỉt, ưng nưåi chng
mònh ài vùỉng. May ưng vïì kõp, hưëi hẫ gom gốp àûúåc mưåt mốn tiïìn
vâ thëc phiïån lïn biïëu quan huån. Thïë lâ quan sai lđnh phi ngûåa
ra phấp trûúâng, hư tïn anh lâ Ho Yan lïn, vâ cûáu thoất!"
Nghe xong chuån, anh hai tưi bêëm tưi ra chưỵ vùỉng mâ bẫo:
- Anh cẫ anh êëy bõ mưåt mễ mêët vđa, nïn tûâ àố anh mêët vđa
ln. Cûá bíi trûa trúã ài lâ anh nhû ngûúâi lêín thêín, vâ àïm nâo
cng lẫm nhẫm nối mï.
Anh cẫ tưi cố mưåt têm trẩng àng nhû vêåy. Chõ dêu tưi cûá
viïåc n lùång nùçm bïn cẩnh mâ cng biïët hïët anh àậ lâm gò, nghơ gò
hay bêåy bẩ gò trong ngây hưm êëy.
Mưåt lêìn, mể tưi mêët nùm chc bẩc. Àïën àïm, anh cẫ tưi tûå
khai ngay ra:
- Côn khóỉng mưåt mễ nûäa lâ đt. Ngêìn êëy àậ ùn thua gò!
Àẩi àïí lâ thïë. Ban ngây, anh tưi tđnh toan gò trong bng, thò
àïën àïm nối hïët ra ngoâi miïång. Têm hưìn anh nhû cùn lïìu trưëng,
giố thưíi qua khưng vûúáng mưåt bûác vấch, thưíi mưåt mẩch, thưíi v v.
Trûúác àêy mêëy nùm, vâ àêy cng lâ ngun do khiïën mể tưi
ghết anh, mưåt chiïìu ài hổc vïì, tưi ngẩc nhiïn thêëy mưåt quang cẫnh
àưí vúä bûâa bậi. Mể tưi, bïn cẩnh lâ ngûúâi àêìy túá trai, àang giêån dûä
nếm cấc àưì vêåt vúá àûúåc vïì phđa anh, dưìn anh vâo mưåt gốc tûúâng.
Anh tưi khưng kïu, khưng khốc, nhûng nết mùåt xẩm lẩi, mưåt nưỵi
hùçn hổc lêỵn àau àúán vúä trân trong cùåp mùỉt ngêìu àỗ.

Cëi cng, tưi thêëy anh cẫ tưi kïu lïn mưåt tiïëng, ngậ xëng:
mưåt dông mấu chẫy ra trïn vai anh, thêëm vâo manh ấo rấch. Trong
cẫnh hưỵn loẩn, bưỵng nhiïn, anh tưi vúá àûúåc mưåt thanh mấc, thûá khđ
giúái phông kễ trưåm hưìi ba tưi côn sưëng, lao vïì phđa trûúác mùåt. Mi
mấc cùỉm phêåp vâo chiïëc t àûáng, vâ tiïëng mể tưi la lïn:
- Nố giïët, nố giïët tưi, cấc ưng, cấc bâ úi!
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 6

Thûåc ra àố chó lâ cấch chưëng àúä àiïn cìng vâ tuåt vổng
ca mưåt ngûúâi bõ thûúng, gêìn nhû loẩn ốc. Sau tiïëng kïu ca mể
tưi, tưi nống mùỉt, sùén hôn gẩch vúá àûúåc, nếm vïì phđa anh
Tûâ àêëy, mể tưi vêỵn dng hai tiïëng "sất nhên" gấn cho anh,
mưỵi lêìn tûác giêån. Lông mể tưi àậ gêìn nhû mêët hïët thiïån cẫm àưëi vúái
giổt mấu ca mònh, àưët mđa sêu àc. Côn tưi, tưi khưng thiïëu tònh
thûúng hẩi mưỵi lêìn tưi nghơ àïën ngûúâi anh àau khưí, nghơ àïën cấi gò
khưng tûúi àểp àậ lâm hoen ưë cẫ mưåt quậng àúâi ca ba chng tưi.
*
* *
Rưìi anh Cẫ tưi mêët vâo mưåt nùm lt lưåi, àối kếm. Anh bỗ
nhâ, ài lïn miïìn ngûúåc, tòm lẩi nhûäng ngûúâi bẩn ngây xûa, vò anh
vûâa àối cúm trùỉng lẩi vûâa àối cúm àen. Nhûng anh àậ chïët úã dổc
àûúâng vò kiïåt sûác. Dên àõa phûúng ài qua, lâm phc vi tẩm xấc
anh úã mưåt gốc rûâng àêu àố.
Hưm àûúåc tin anh chïët, tưi úã xa khưng vïì àûúåc, chó cố chõ
dêu tưi vâ àûáa chấu àêìu lông thêët thïíu kếo nhau ài tòm xấc anh.
Mể tưi thò giâ ëu, nhùåt nhẩnh àûúåc mưåt thng lấ chëi khư, dùån
chõ tưi mang theo.
Tưi thûúng anh tưi khi anh côn sưëng, hún lâ khi àậ chïët.
Chïët nhû anh lâ thoất. Tưi thûúng nhûäng giổt nûúác mùỉt mể tưi chùỉt
ra tûâ àấy lông àïí khốc lêìn cëi cng àûáa con dẩi dưåt. Vâ tưi hay

nghơ àïën bố lấ chëi khư ca mể, thûá "cêy nhâ lấ vûúân", khưng tưën
tiïìn mua, mâ chõ dêu tưi mang theo àïí gối hâi cưët ca chưìng.

1942 Rt tûâ têåp Hưì Dzïënh - Tấc phêím chổn lổc.
Nhâ xët bẫn Vùn hổc, Hâ Nưåi, 1989.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 7

LÔNG MỂ

Qụ mể tưi úã Trung Bưå. Nhâ ngûúâi - tưi khưng lâm thú àêu -
úã bïn kia mưåt dông sưng nhỗ, ïm kđn vúái hai búâ lau xanh. Chđnh úã
núi nây, lc ngûúâi múái mûúâi lùm tíi, thò mưåt tònh dun àểp àệ
gêy nïn sûå gùåp gúä giûäa hai ngûúâi xa lẩ. Mể tưi thûúâng thåt lẩi cho
tưi nghe cåc nhên dun ngây trûúác, thåt lẩi bùçng mưåt giổng rêët
thúâ ú, hònh nhû cho sûå kïët hưn vúái ba tưi lâ mưåt àiïìu khưng àấng
nối. Tưi lổt lông nùm mể tưi àậ ngốt bưën mûúi tíi, thïë nghơa lâ khi
tưi biïët tô mô hỗi àïën chuån têm tònh ca ngûúâi, thò ngûúâi àậ giâ.
Cêu hỗi ln ln ca tưi lâ:
- Hẫ mể, mể lêëy ba cố xe ư tư ài àûa dêu khưng mể?
Mể tưi cûúâi, mưåt cấi cûúâi chua chất cûåc àiïím:
- Cố con ẩ. Mể lêëy ba con cố nhûäng ba mûúi chiïëc ư tư kia!
Tuy nhỗ, tưi hiïíu ngay àố lâ mưåt lúâi than kđn. Thûåc ra, mể
tưi lêëy chưìng trong mưåt hoân cẫnh tng thiïëu hïët sûác. Ba tưi hưìi êëy
côn nghêo, nhû phêìn nhiïìu nhûäng ngûúâi bẩn cng nûúác múái sang
àêy.
Ngây nhỗ, tưi u mể tưi mưåt cấch bõn rõn. Ngûúâi chiïìu tưi,
cố lệ vò ngûúâi àoấn thêëy úã tưi mưåt sưë phêån thiïëu ïm vui. Tưi àôi gò lâ
ngûúâi cho. Tưi mën gò lâ ngûúâi chiïìu . Sûå nêng niu êëy rộ rïåt àïën
nưỵi ba tưi thûúâng phẫi kïu:
- Cûá chiïìu nố nhû thïë, thò chûa biïët nố hû ngây nâo.

Cêu nối ghễ lẩnh lâm tưi ti nhc, nhiïìu lêìn ôa lïn khốc.
Mể tưi súå tưi bõ àôn, vêỵn giêëu tưi ra mưåt núi, ưm lêëy tưi mâ vët ve.
Cûá thïë, mưỵi lêìn sûå khùỉc khưí ca ngûúâi cha lâm tưi àau àúán, thò mưåt
bân tay êu ëm lẩi xoa dõu lông tưi ngay. Têm tònh ca trễ con rêët
àún sú mâ cng rêët phûác tẩp. Tưi lâm nng mể tưi ln àïí thêëy cấi
th lâm lânh ca ngûúâi sau nhûäng cún thõnh nưå. Tưi chẩy nhẫy
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 8

cng nhâ, la hết cưët àïí mổi ngûúâi biïët tưi cố quìn la hết, hay mën
lâm gò thò lâm.
Nùm lïn tấm, tưi cùỉp sấch vâo hổc tẩi mưåt trûúâng huån.
Nhâ trûúâng gêìn ngay chúå. Mể tưi, mưỵi lêìn dổn hâng vïì, àïìu dûâng
lẩi trûúác cưíng trûúâng, àûa bấnh cho tưi vâo nhûäng giúâ nghó. Cố mưåt
lêìn mể tưi vư gổi to lïn, giûäa khi tưi àang ngưìi trong lúáp hổc.
- Con úi, ra lêëy bấnh, mau!
Tưi giêåt mònh nhòn ra thò thêëy cấi bấnh giô àùåt trïn tay mể
tưi, àûa qua hâng râo. Dûúái nùỉng vâng vổt ca bíi chiïìu hê, tưi
nhêån thêëy mể tưi vui mûâng mưåt cấch àấng thûúng. Mưåt tay ngûúâi
giûä chiïëc nốn, côn tay kia thò run run. Ngûúâi lấch mònh, cho khỗi bõ
gai úã hâng râo vûúáng. Qìn ấo ngûúâi tiïìu ty nhåm ấnh nùỉng xïë
chiïìu:
- Mau ra lêëy bấnh cho mể vïì, con!
Tưi àûa mùỉt nhòn thêìy giấo rưìi lẩi nhòn mể tưi. Sau cng tưi
àấnh bẩo lïn xin phếp:
- Thûa thêìy, thêìy cho con ra àïí mể con hỗi.
Thêìy giấo tưi àûúng mẫi xem quín sấch, gùỉt:
- Khưng ài àêu cẫ, ngưìi àêëy!
Nối xong, thêìy bònh tơnh lêím nhêím: "c'est parfait! parfait!"
Tưi vïì chưỵ, àûa tay ra hiïåu cho mể tưi nếm bấnh xëng àêët,
vò tưi khưng ra àûúåc. Mể tưi khưng hiïíu lẩi gổi to thïm. Lêìn nây,

thây giấo ngoẫnh mùåt lïn, nhòn ra ngoâi rưìi hỗi mể tưi:
- Bâ kia mën gò?
Tưi àûáng ngay dêåy thûa:
- Thûa thêìy mể con
- Xin cho nghó â!
Tưi cëng lïn, run run àấp:
- Thûa thêìy, khưng ẩ, mể con mể con àûa bấnh!
Thêìy giấo tưi bng dâi mưåt tiïëng "ưi chao" nhû húi giố vâ
bẫo tưi:
- Ct ra ùn ài, rưìi vâo ngay, nghe khưng?
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 9

Tưi sung sûúáng sut nhẫy qua cûãa sưí. Ra àïën núi, mể tưi hỗi:
- Sao lêu thïë?
Tưi phng phõu:
- Mể gổi to lâm thêìy giấo gùỉt. Tûâ rây cố thêëy con ra chúi mể
hùéng àûa, côn khưng thò mể àem vïì cêët vâo ngùn kếo khốa lẩi k
cho con.
Mể tưi móm cûúâi nhòn tưi - ưi! Cấi móm cûúâi ca mưåt ngûúâi
mể! – Ngûúâi dùån mêëy cêu rưìi quay ài. Chiïëc bấnh hưm êëy, tưi ùn
mưåt cấch khưng ngon lânh vâ húi vưåi. Lc tưi vûâa nếm múá lấ xëng
àêët, thò tiïëng trưëng bùỉt àêìu bấo giúâ ra chúi.
- Mây ùn cấi gò àêëy? A, thùçng nây xỗ, nố ùn mau lùỉm anh
em ẩ.
Cêu nối sau cng lâm tưi vt cûúâi, sùåc ra ngoâi miïëng bấnh
ngêåm trong miïång.
Thã thú êëu ca tưi phêìn lúán lâ nhûäng ngây bìn bậ, cấi
bìn bậ khưng àêu, àïën bêy giúâ côn theo dội tưi mậi. Thónh thoẫng
tưi múái vui, nhûng cấi vui, ấc hẩi, lẩi dưìn dêåp nhû giưng tưë, bỗ rúát
lẩi mưåt nưỵi trưëng rưỵng thiïíu nậo trong lông tưi sau khi tan ài. Tưi

vui àêëy mâ bìn ngay àêëy. Tưi lûu luën mưåt cấi gò xa quấ, hû huìn
quấ, nhûng khưng phẫi lâ th vui tòm kiïëm trong gia àònh hay trong
àúâi sưëng. Bẩn bê tưi lẩi rêët hiïëm. Vâi ba gûúng mùåt phẫng phêët lùỉng
trong quấ khûá thiïëu tûúi vui, vâi tònh cẫm xûa c lệo àệo theo tưi trïn
àûúâng àúâi. Cố thïë thưi, vâ thûúâng thûúâng tưi chó sưëng bùçng mưång. Tưi
khưng bùçng lông ai cẫ, hònh nhû tưi cng khưng bùçng lông cẫ tưi. Tưi
phẫi kiïëm cúá ln ln cho lông mònh thùỉc mùỉc, trong thûá tin tûúãng
quấi gúã lâ mổi ngûúâi khưng ai u tưi. Àố thûåc lâ mưåt cûåc hònh cho
kễ nâo, nhû tưi, chõu ẫnh hûúãng sûå khng hoẫng tinh thêìn do chđnh
mònh gêy ra, do chđnh mònh ham thđch.
Cấch àêy mêëy nùm, cố lêìn tưi àậ chếp àoẩn thú ca
Baudelaire dấn úã bân viïët, ngay trûúác mùåt:
Il me semble parfois que mon sang coule â flots
Ainsi qu’une fontaine aux rythmiques sanglots,
Je l'entends bien qui coule avec un long murmure,
Mais je me tête en vain pour trouver la blessure.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 10

(Àưi lc hònh nhû mấu xưëi ngìn
Tûåa nhû lông nûúác tiïëng vang thûúng.
Ta nghe mấu chẫy sêìu rûúâi rûúåi
Khưën nưỵi khưng tòm thêëy vïët thûúng).
Àêåu bùçng tiïíu hổc xong, tưi lïn tónh hổc. Trûúác khi thi vâo
ban thânh chung vâ côn nhûäng ba thấng nghó hê thïnh thang trûúác
mùåt, tưi theo chng bẩn àïën hổc tû vúái mưåt thêìy giấo t tâi. Tưi trổ
úã nhâ ngûúâi ch, mưỵi thấng chó phẫi àem gẩo úã nhâ qụ ra thay
tiïìn. Tưi khưng hỗi kiïën mể tưi, vò tưi cho viïåc hổc lc êëy rêët cêìn.
Hổc àûúåc ba ngây thò thêìy giấo tưi lïỵ phếp nhùỉc vúái hổc trô bùçng
tiïëng Phấp:
- Tưi mong rùçng cấc anh trẫ tiïìn hổc trong vâi hưm sùỉp túái

àêy, vâ tưi xin cẫm ún trûúác.
Hổc trô ai nêëy nhưën nhấo lïn. Cố vâi ngûúâi trong bổn mốc
ngay tiïìn ti mang lïn trẫ. Cấc anh khấc xin khêët àïën mai. Riïng
tưi, tưi bìn lùỉm. Chó mậi àïën lc êëy, tưåi nghiïåp, tưi múái nhúá àïën
mể tưi, tưi múái nhúá àïën cấi vưën liïëng đt ỗi ca ngûúâi. Bưën àưìng! Tđnh
theo giấ tiïìn úã Trung Bưå vâo thúâi bònh lâ hai mûúi quan! Tưi lâm
mưåt cấi tđnh nhêím vâ rng mònh biïët rùçng àố lâ mưåt sưë tiïìn cùỉt cưí.
Àiïìu cêìn thiïët lâ tưi phẫi mûúån úã àêu lêëy mêëy hâo vïì nhâ qụ trònh
bây mổi sûå vúái mể tưi. Cấi trấp tiïìn ca ch tưi àống lẩi vúái con
chấu rêët chùỉc. Hêìu bao ca cấc bẩn cng khưng thïí múã àûúåc vò mưåt
cûã àưång nhên tûâ nâo. Tưi àânh xin nghó mưåt hưm, cëc bưå vïì nhâ
lêëy tiïìn trẫ cấi "núå hổc". Thêëy tưi vïì bêët thêìn, mể tưi ngûâng tay xay
la, hỗi tưi:
- Sao con lẩi vïì? Con khưng úã ngoâi tónh mâ hổc â?
Tưi bêåm mưi lẩi àïí nến tiïëng khốc. Tưi khưng à can àẫm
nối cấi sưë tiïìn hổc quấ lúán kia nûäa. Mể tưi thò lẩi ngúâ rùçng tưi bõ hùỉt
hi nïn hỗi nûång:
- Hay lâ bổn nố lâm gò con?
Tưi lùỉc àêìu, khốc:
- Thêìy giấo thêìy giấo àôi tiïìn hổc!
Mể tưi cûúâi àiïìm nhiïn:
- Tûúãng gò chûá àôi tiïìn hổc thò àïí mể àûa. Mêëy hâo?
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 11

Tưi giêåt mònh nhòn mể:
- Hâng àưìng kia!
- ÛÂ thò bao nhiïu?
- Bưën àưìng!
Tưi thêëy mể tưi lùång ngûúâi ài, khưng nối àûúåc nûäa. Nhûng cố
lệ cẫm àưång vò têëm lông thûúng mể ca tưi, ngûúâi gûúång gẩo:

- Con cûá lïn nhâ nùçm nghó, rưìi àïí mể àûa cho.
Mể tưi nối dưëi. Mể tưi àíi tưi lïn nhâ, àïí mể tưi khốc. Lc
tưi chẩy xëng bïëp lc cúm ùn, thò thêëy àưi mùỉt mể tưi àỗ ngêìu, vẩt
ấo ûúát àêỵm.
Tưi ngẫ vâo lông ngûúâi, rưìi mïëu mấo:
- Con khưng ài hổc nûäa mể ẩ.
Mể tưi xoa àêìu tưi, cûúâi nhû thúã dâi:
- Dẩi nâo! Con hổc àang giỗi thïë kia mâ. Àïí mể àûa tiïìn cho,
àûâng súå.
Sấng mai thêëy tưi sûãa soẩn ra tónh, ngûúâi bùn khón:
- Con cûá ra khêët vúái thêìy giấo vâi hưm nûäa, rưìi mể mang
tiïìn ra trẫ sau.
Tưi hiïíu ngay lâ mể tưi côn phẫi chẩy tiïìn nïn ngoan ngoận
ra hổc lẩi.
Cẫ lúáp àậ trẫ tiïìn hïët, trûâ tưi. Tuy ngưìi úã cëi lúáp ấp lûng
vâo tûúâng, tưi vêỵn tûúãng nghe sau mònh nhûäng tiïëng cûúâi chïë giïỵu.
Tưi àêm ngûúång, cấi ngûúång ca mưåt ngûúâi hổc trô khưng thåc bâi,
nghïnh ngang àûáng trûúác mổi con mùỉt, tay xïëp vông trôn, vï mậi
cc ấo ca mònh.
- Thïë nâo ? Thêìy giấo hỗi tưi.
- Thûa thêìy, thêìy cho con khêët àïën hai hưm nûäa.
- Nïëu hai hưm nûäa chûa cố tiïìn hổc thò anh nghơ sao?
Tưi àấp rêët chùỉc chùỉn:
- Thûa thêìy cố ẩ. Thïë nâo cng cố. Mể con àậ bẫo àng ngây
kia àûa tiïìn ra.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 12

Tưi vûâa hổc, vûâa súå. Ngây thấng chẩy mau thïm. Hai túâ lõch
rúi chống quấ.
Nhûng may, mể tưi àậ ra àûáng àúåi tưi ngoâi cûãa nhâ hổc, vò

núi hổc chđnh lâ mưåt cấi nhâ thêåt. Mể tưi cùỉp cấi thng trong àûång
mûúâi quan tiïìn. Tưi ấi ngẩi bẫo mể:
- Trẫ tiïìn hổc bùçng tiïìn, thêìy giấo khưng nhêån àêu mể ẩ.
Tưi chûa kõp cẫn, thò mể tưi àậ cùỉp thng àïën trûúác mùåt
thêìy giấo, vâ àùåt lïn bân mûúâi quan tiïìn vâ hai túâ giêëy bẩc lêëy úã
nt båc råt tûúång ra, lâm tưi àỗ cẫ mùåt. Mể tưi kïí lïí nhû khi kïí lïí
vúái mưåt ngûúâi bẩn thên:
- Chấu nố bẫo thêìy khưng tiïu tiïìn kệm nïn ngùn tưi khưng
cho àem vâo. Thêìy tđnh, chấu nố côn nhỗ, têm tònh nhû con gấi, hay
súå vú súå vêín
Thêìy giấo sai ngûúâi cêët tiïìn ài, vâ chûâng nhû àưång lông
trûúác cẫnh nghêo tng ca chng tưi, thêìy cêìm lêëy tay tưi, thânh
thûåc:
- Em chõu khố mâ hổc ài. Em hổc khấ àêëy. Thấng sau thêìy
búát tiïìn hổc cho.
Ra ngoâi, tưi vui vễ hỗi mể tưi:
- Sao mể cố nhiïìu tiïìn thïë, mể?
Mể tưi cûúâi, nûãa bìn nûãa vui:
- Mể chó cố mûúâi quan thưi. Hai àưìng bẩc êëy lâ ca thđm con,
mể thêëy rúi úã àêìu giûúâng thđm nùçm nïn mûúån tẩm!
Tưi rng rúâi cẫ mònh mêíy. Tưi thêëy têët cẫ cấi thânh phưë qụ
hûúng ca tưi quay àẫo trûúác mùåt, nhâ chêët lïn cêy, cêy chêët lïn
nhâ. Tưi hỗi mể:
- Sao mể lẩi lêëy nhû thïë, thđm êëy nối cho.
Mể tưi cûúâi gêìn nhû khốc:
- Ngûúâi ta giâu, mònh mûúån tẩm rưìi trẫ sau cng khưng sao.
Mâ thđm êëy cố nối thò nối mể, viïåc gò àïën con mâ con khốc.
Vûâa àùåt chên vâo nhâ, tưi nghe tiïëng thđm tưi rếo:
- Tưi cố ba àưìng ba, àïí úã àêìu giûúâng, àûáa nâo lêëy mêët hai
rưìi?

TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 13

Tưi toan cêët tiïëng, thò mể tưi vưåi bêëu tay tưi, nối khệ:
- Mùåc nố!
Nhûng tưi khưng nghe. Tưi bẫo thđm:
- Chấu lêëy àêëy, thđm ẩ. Chấu trốt àấnh mêët rưìi.
Thđm tưi lûúâm tưi, nghiïën rùng lẩi:
- Chấu giỗi nhó? Àưì ùn cùỉp!
Tưi chûa kõp nối thïm àûúåc gò, thò mể tưi àậ àûáng lïn:
- Tưi mûúån ca thđm àêëy, àïí vâi hưm nûäa tưi mang ra trẫ
lẩi.
Thđm tưi bơu mưi, thộng thểo:
- ÛÂ, bâ mûúån thïë thò ai chẫ mûúån àûúåc!
Cêu chuån trïn àêy theo dội tưi nhû mưåt ấm ẫnh cûåc nhc.
Mưỵi lêìn nhúá àïën mể tưi, hay xết mònh phẩm tưåi, tưi thûúâng àem nố
ra àïí tûå hònh phẩt. Nhiïìu nùm àậ rúi theo nhiïìu nùm, vâ bêy giúâ,
trong nhûäng àïm Hâ Nưåi, cấi thânh phưë hoa lïå chó quen tiïu bẩc vúái
hâo, tưi vêỵn rúân rúån nghe thêëy êm thanh ca mûúâi quan tiïìn kïu
lanh lẫnh

10 - 1937 Rt tûâ têåp truån ngùỉn Chên trúâi c,
Nhâ xët bẫn Nguỵn Hâ, Hâ Nưåi, 1942.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 14

NGÛÚÂI CHÕ DÊU TƯI

Dông mấu Trung Hoa thêëm àïìu ba anh em chng tưi thò
khưng côn àûúåc ngun chêët nûäa.
Ngûúâi lo àïën cấi ngây lẩc giưëng nhêët, cố lệ lâ ba tưi. Triïët l
qua lân khối thëc phiïån, chến nûúác chê tâu, ba tưi thûúâng bẫo:

- Thïë nâo mưåt trong ba àûáa cng phẫi cho vïì qụ múái àûúåc!
Cưng viïåc gêy lẩi nôi giưëng àûúåc anh tưi àẫm nhêån bùçng
cấch cûúái, sau bưën nùm trúâi nghiïn bt, mưåt ngûúâi vúå àùåc Tâu. Cấi
h tin êëy bùỉn tûâ bïn kia trng dûúng sang khiïën ba tưi vët rêu
cûúâi khoấi chđ, trong khi mể tưi cố vễ khưng bùçng lông. Rưìi, mùåc
dêìu sûå phẫn àưëi nhỗ nhùåt ca ngûúâi àân bâ phûúng Àưng ëu àëi,
chõ dêu tưi àậ úã dûúái cấi nốc nhâ thên mêåt vúái chng tưi, cấi nốc
nhâ sau nây tûâng chûáng kiïën nhûäng ngây bìn thẫm ca àúâi chõ.
Húäi chõ! Nïëu sưë phêån àậ bùỉt chõ vâo lâm dêu mưåt gia àònh cú
khưí, lâm vúå mưåt ngûúâi chưìng khưng bùçng ngûúâi, lâm mưåt ngûúâi àân
bâ lûu lẩc, chõ hậy nhêån úã àêy, trong mêëy dông chûä nây, mưåt lúâi an
i, àïí may ra lông àau khưí ca chõ àûúåc san sễ mưåt vâi phêìn.
*
* *
- ÛÂ, rưìi tha hưì mâ vui. Chưëc nûäa chõ dêu mây sùỉp vïì àêëy!
Mể tưi bỗ rấ gẩo vo xong xëng miïång chum, nhòn tưi vâ cûúâi
mưåt vễ mai móa. Tûâ hưm nhêån àûúåc tin anh tưi cûúái vúå, mể tưi àêm
ra bìn rûúåi sët ngây. Lâ vò mể tưi àậ cố àõnh kiïën sùén vïì cåc hưn
nhên ca anh tưi, vâ ngûúâi con dêu ca mể tưi phẫi lâ ngûúâi biïët
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 15

gưìng gấnh, biïët chõu khố xay la, giậ gẩo, cấng àấng mổi viïåc trong
nhâ. Tưi côn nhúá hưm cêìm àïën ẫnh anh chõ tưi, mể tưi thúã dâi:
- Cấi ngûä nây rưìi lẩi chó xộng xấc ra lâ hïët!
Tưi nhỗ nïn vêỵn dïỵ tûúãng tûúång. Tưi tûúãng tûúång chõ dêu tưi
lâ mưåt thiïëu ph sang trổng, àểp àệ, bố chên vâ chët bđm bùçng
dêìu thúm. Nùm sấu lêìn, cêìm bûác ẫnh chp tûâ bïn Tâu gûãi sang, tưi
sung sûúáng vò sùỉp àûúåc lâm em mưåt ngûúâi Trung Hoa qu phấi, u
tưi vâ cho tưi nhiïìu tiïìn. Mâ chõ dêu tưi àểp thêåt, nối lâ íu àiïåu thò
àng hún.

Àưi mấ hưìng ln, vâ cùåp mùỉt ngú ngấc nhû vûâa qua cấi
thẫm cẫnh phên ly, chõ tưi nhòn chng tưi, thùçng lúán dùỉt tay thùçng
nhỗ, ngố chùm ch cấi con ngûúâi bùỉt àêìu àïën lâm thên vúái húi bân
ghïë trong nhâ. Mể tưi lc êëy khưng cố úã àêëy. Chó cố mònh ba tưi ëu
àëi ngưìi trïn sêåp g móm cûúâi. Tưi àấnh bẩo xấn lẩi gêìn chõ. Chõ
vui vễ vët tốc tưi, vâ di vâo tay tưi hai hâo chó. Tưi câng mïën chõ
tưi hún lïn, qën qt bïn chõ sët ngây. Hònh nhû chõ dêu tưi sưëng
giûäa sûå lậnh àẩm ca mổi ngûúâi, trûâ anh cẫ tưi - chưìng chõ - vâ tưi,
nhûäng ngûúâi àem lẩi cho chõ mưåt phêìn lúán tònh lûu luën ca gia
àònh.
Thêåm chđ àïën anh hai tưi cng thûúâng bẫo tưi:
- Mây cûá xấn lẩi gêìn chõ êëy, mể ghết lùỉm àêëy!
Mưỵi lêìn anh tưi mùỉng, tưi thûúâng àem nhûäng àưìng hâo múái
tinh ra khoe:
- Nây, anh xem, chõ êëy tưët lùỉm kia!
Chõ dêu tưi sưëng trong sûå búä ngúä cố àïën ngốt hai thấng. Mưåt
hưm ài hổc vïì, tưi ngẩc nhiïn thêëy chõ àang xay la, thúã hưín hïín vâ
ln ln àûa khùn mùåt lïn lau trấn. Tưi chẩy ngay xëng nhâ bïëp,
giêån dưỵi hỗi mể tưi:
- Sao mể bùỉt chõ cẫ xay la thïë? Chõ cẫ cố quen lâm nhûäng
cưng viïåc êëy àêu!
Mể tưi trûâng mùỉt:
- Khưng quen thò khưng lâm â? Tao mua con dêu vïì cố phẫi
àïí mâ thúâ àêu!
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 16

Tưi ûác quấ, toan cậi, nhûng nghơ àïën ngổn roi mêy, lẩi thưi.
Mể tưi, nối àng ra, khưng phẫi lâ ngûúâi ấc. Sûå cêìn c cố tûâ khi lêëy
ba tưi, vâ cấi thânh kiïën xêëu xa vïì mể chưìng, con dêu ni ngêëm
ngêìm trong nhûäng àêìu ốc bẫo th, lâ hai cúá chđnh xui mể tưi khinh

ghết nhûäng kễ khưng quen lâm.
Thưng minh, chõ dêu tưi dêìn dêìn lâm àûúåc mổi viïåc. Tûâ
chiïëc ấo dâi hoa, àưi giây nhiïỵu, chõ tưi àậ nhn nhùån àưíi sang bưå
qìn ấo mâu châm thêỵm, àưi dếp da trêu mâ chõ tưi khưng bao giúâ
rúâi ra nûäa. Cûåc khưí nhêët lâ mêëy thấng àêìu, khi chõ tưi chûa nối
thẩo tiïëng Viïåt Nam. Nhúá àïën sûå cûåc khưí êëy, cố lêìn chõ tưi àậ nhùỉc
lẩi:
- Thâ cûá cêm ài mâ hún, ch ẩ.
Nhâ tưi lâ nhâ nghêo, cúm thûúâng ghïë khoai cho àúä gẩo. Trûâ
tưi lâ àûúåc ùn cúm trùỉng. Nêëu niïu cúm ngon lânh mâ tưi thûúâng ùn
hïët êëy, tai hẩi, lẩi lâ cưng viïåc ca chõ tưi, mưåt ngûúâi àân bâ Tâu
xûa nay chó quen sưëng trong cẫnh àâi cấc. Mưåt hưm ùn quâ no, tưi
bẫo àa chõ:
- Chõ ùn hưå cẫ cúm cho em nhế!
Chõ tưi ùn thêåt, ùn ngon lânh, nhûng vúái mưåt vễ súå hậi lâm
tưi àoấn ra lâ lêu nay chõ thûúâng thêm nhûäng bûäa cúm gẩo trùỉng
lùỉm. Tûâ àêëy, tưi thûúâng kđn àấo dânh lẩi trong nưìi mưåt hai bất vâ
bao giúâ, bao giúâ, chõ dêu tưi cng nïí lông ùn hïët!
Chõ tưi hay khốc lùỉm, khốc rûng rûác sët ngây. Chõ thûúâng
bẫo tưi bùçng mưåt giổng lú lúá:
- Mể hay mùỉng lùỉm, em ẩ!
Tưi côn nhỗ, khưng biïët can giấn, n i thïë nâo cho khếo,
ngoâi cấch khốc theo vúái chõ tưi. Tưi hiïíu biïët ngûúâi àân bâ êëy lùỉm,
ngûúâi àân bâ bìn khưí sâng tûâng hẩt têëm xëng nong, trong khi
trúâi chiïìu sâng tûâng giổt hoâng hưn xëng tốc. Trưng chõ ngưìi têín
mêín lâm nhûäng cưng viïåc hùçng ngây mâ cố lệ trûúác kia, chõ khưng
bao giúâ ngúâ sệ phẫi dng tay túái, tưi thêëy têm hưìn xc àưång, bêng
khng Tưi nghơ àïën cấi tưí qëc xa xưi vúái nhûäng manh ấo châm
giang hưì khùỉp tûá xûá, cấi tưí qëc mâ tưi chûa tûâng biïët bao giúâ!
- Tưëi rưìi em ẩ, thùỉp àên mâ hổc ài!

TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 17

Ư hay! Sao lc viïët mêëy dông chûä nây, tưi côn thêëy nhû mưåt
niïìm bưëi rưëi, giố tưëi bêån bõu trong chm tre, mưåt chêëm lûãa lung lay
chêm loe vâo bống àïm bêët têån!
Ngûúâi chõ dêu tưi Ngûúâi chõ dêu tưi
Tưi lâ ngûúâi biïët cẫm sêìu rêët súám, nïn ngûúâi àân bâ lòa qụ
hûúng êëy àậ lâ cấi àïì cho tưi khốc bùçng thú àïí lâm ưë hoen cẫ mưåt
bíi bònh minh àấng lệ rêët tûúi àểp.
Hai nùm sau, chõ dêu tưi sinh thùçng chấu àêìu lông thò ba tưi
mêët. Mể tưi ëu, gia àònh sa st thïm. Chó côn mònh tưi lâ àûúåc ài
hổc. Chõ dêu tưi phẫi vïì úã nhâ qụ lâm viïåc. Ngây àûa chên cẫ nhâ
tưi ra ga àïí lòa bỗ cấi tónh thânh bẩc bệo, tưi st si bẫo chõ dêu tưi:
- Chõ vïì chõu khố hêìu mể nhế. Àïën Tïët em vïì, em mua
nhiïìu bấnh cho chấu.
Chõ tưi gêåt, ûáa nûúác mùỉt.
Tûâ àêëy cûá tìn tìn, tưi gûãi vïì mưåt bûác thû, phêìn nhiïìu lâ
thû khun mể tưi ùn úã rưång lûúång vúái mổi ngûúâi trong nhâ. Lâm
nhû thïë, tưi mong mỗi sệ vúåi àûúåc úã lông ngûúâi chõ dêu àau khưí ca
tưi nhûäng nưỵi bìn rêìu khi xa àêët nûúác
Mưỵi mưåt dõp àûúåc nghó vïì nhâ, vúái tưi hưìi êëy, lâ sûå giẫi thoất
cấi ngc t thânh phưë, núi tưi chó mú mâng thêëy hònh bống mưåt
ngûúâi àân bâ lûu lẩc. Tưåi nghiïåp, nhûäng lc trưng thêëy mùåt tưi, chõ
dêu tưi cûá àûáng ngêy ngûúâi ra, vò cẫm àưång. Tưi giêëu mể tưi nhûäng
thûác quâ biïëu chõ, cố lc lâ chai dêìu thúm, cố khi lâ vâi thûúác la.
Chõ tưi thûúâng phân nân:
- Ch tûã tïë vúái chõ quấ. Chõ chẫ biïët biïëu ch gò àûúåc bêy
giúâ.
Cố, chõ ẩ, chõ àậ biïëu em mưåt thûá quâ qu nhêët, mưåt têëm
lông thûúng ngûúâi, mưåt chên tònh xûáng àấng. Vâ bêy giúâ, trong cất

bi cåc àúâi, têm hưìn em vêỵn côn sấng mậi nhûäng cẫm tònh chên
thêåt bíi àêìu.
Thûúâng thûúâng, chõ kïí chuån cho tưi nghe:
- Ch ẩ, ngây xûa chõ sung sûúáng lùỉm kia. Chõ lâ con mưåt
trong gia àònh qu phấi, cng àûúåc nng chiïìu nhû ch bêy giúâ, cố
phêìn hún thïë nûäa.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 18

Nối xong, chõ tưi lẩi khốc. Chõ tưi chó biïët khốc. Nhûäng bûäa
cúm khoai, nhûäng ngây lam l àậ lâm chõ chẩnh nhúá àïën cẫnh sum
hổp nùm nâo.
Thúâi hẩn nghó ca nhâ trûúâng rêët ngùỉn, nïn thûúâng thûúâng
tưi chó úã nhâ àûúåc ba hưm lâ cng. Mưỵi lêìn lïn tónh, chõ tưi hay cho
tưi tiïìn, hóåc bỗ giêëu vâo ti ấo, hóåc nhết dûúái àấy va ly vâ dùån
quen miïång:
- Ch chùm mâ hổc, rưìi vïì dẩy chấu.
Anh cẫ tưi vò cưng viïåc lâm ùn úã tónh, chó cố thïí vïì qụ thùm
nhâ mưỵi nùm vâo dõp Tïët. Vùỉng hai ngûúâi thên ấi nhêët, chõ tưi trúã
lẩi sưëng bìn bậ nhû ngây múái vïì nhâ chưìng. Tiïëng xay la ưì ưì
nhiïìu lc àïën têån hai giúâ sấng, nhû nhûäng nhõp àúâi thûúng nhúá êm
vổng trong thúâi khùỉc vâ lông ngûúâi.
Hai nùm sau, chõ dêu tưi hoân toân thânh mưåt ngûúâi àân bâ
qụ Viïåt Nam àùåc. Trïn cấnh àưìng rưång rậi ca lâng Àưng Bđch,
ngûúâi ta thûúâng thêëy mưåt dẫi ấo châm in bêåt trïn nïìn trúâi mưỵi
sấng, chùm chó vâ lùång lệ nhû dêëu hiïåu mưåt cåc sưëng vêng lúâi, ngu
måi.
Chõ dêu tưi àậ khấc vúái ngây trûúác lùỉm rưìi. Ba nùm àưi, mêëy
àûáa chấu tưi thi nhau ra àúâi, thi nhau sưëng mưåt cấch cú cûåc vâ thi
nhau kïët thïm mưåt đt dêy liïn lẩc trối båc chùåt chệ ngûúâi mể
chng nố vúái cấi àêët nûúác nây.

Ngûúâi àân bâ êëy àậ thưi khưng bao giúâ côn dấm hy vổng trúã
vïì qụ hûúng nûäa.
*
* *
Tưi bûúác ra àúâi, xïëp sấch vúã lẩi, mang vâo trong bi bùåm cấi
hònh bống mưåt ngûúâi chõ dêu lam l, nghêo hên, cht chên tònh
nhêån àûúåc khi trấi tim chûa biïët àêåp mưåt tiïëng giẫ dưëi nâo.
Sấu nùm rưìi, tưi khưng sao qụn àûúåc dơ vậng vâ nhûäng k
niïåm bíi àêìu. Vâi ba lấ thû mỗng mẫnh thónh thoẫng rúi vâo
trong cấi tễ lẩnh ca àúâi tưi, àem lẩi nưỵi nhúá nhung côn vêën vûúng úã
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 19

gốc trúâi c. Mể tưi bêy giúâ àậ giâ, ngốt bẫy mûúi tíi. Chõ tưi thïm
àûúåc mêëy chấu, àưi mùỉt lêu ngây tưi chûa gùåp, chùỉc àậ múâ dêìn dêìn.
Tưi ài con àûúâng tưi, àem chêu bấu ca lông nếm hïët vâo
nhûäng cåc tònh dun vư vổng. Tưi hao phđ thanh xn ài àïí chống
thêëy cấi ngây giâ sùỉp túái, àïí tûå ph lâ mònh biïët sưëng àng theo
linh hưìn.
Trïn nïìn nùm thấng c, hònh ẫnh chõ dêu tưi vêỵn àûáng,
bìn bậ vúái manh ấo mâu châm c, mùỉt nhòn tûâ quậng trúâi xa vïì,
bống hoâng hưn mú hưì ưm trm lïn sûå vêåt.
Chó cố tưi lâ sưëng đch k, côn ngûúâi mể giâ, ngûúâi chõ dêu
àau khưí, mêëy àûáa chấu rấch rûúái, vêỵn sưëng theo khn phếp, lùång
lệ vâ cêìn c.
Sấu nùm! Tưi xa qụ hûúng sấu nùm rưìi mâ khưng mưåt lêìn
nâo nghơ àïën chuån trúã lẩi. Cấi sûác khỗe ëu úát ca mể tưi côn
àûáng àûúåc hay khưng, tưi khưng biïët, vâ ngûúâi chõ dêu lûu lẩc ca
tưi, cố nối dưëi mêëy ài nûäa, chùỉc cng àậ quấ chiïìu, xïë bống rưìi

4-1938 Rt tûâ têåp truån ngùỉn Chên trúâi c.

Nhâ xët bẫn Nguỵn Hâ, Hâ Nưåi, 1942.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 20

CHÕ N

Chđnh tïn chõ lâ An. Mể tưi gổi trấnh ra lâ n. n lâ con
ni mể tưi, ni àïí thay cho ngûúâi nhâ, àïí cố ai hỗi thò bẫo: nố lâ
con ni tưi. Mể tưi thûúâng kïí lẩi rùçng mua chõ ta vúái cấi giấ hai
quan tiïìn vâo mưåt nùm lt lưåi, àối kếm. n nhû biïët phêån mònh lâ
con ni, nïn khưng bao giúâ lïn mùåt vúái tưi hïët. Ngây tưi côn nhỗ,
n trưng nom tưi. Àố lâ ngûúâi bẩn gấi ngây xûa, àïí sau nây thânh
mưåt ngûúâi chõ rêët tưët. Kïí ra, àưëi vúái n, tưi chõu lưỵi nhiïìu lùỉm.
Lông tûã tïë, trung thânh ca n, mưỵi lêìn nhùỉc àïën, tưi khưng khỗi
ngêåm ngi. Ngây nay, tuy n khưng côn sưëng chung vúái tưi trïn
quẫ àêët nây nûäa, nhûng hònh ẫnh n vêỵn theo tưi bïn nhûäng hònh
ẫnh thên mïën khấc.
Chõ n cố mưåt thên hònh gêìy nhùéng, trấi hùèn lẩi vúái cấi sûác
dai dùèng ca chõ. Cấi nghïå thåt àưåc nhêët, cấi nghïå thåt àẩt àûúåc
àïën àưå tưëi cao ca n, lâ bưí hïët nùm tẩ ci trong mưåt ngây liïìn.
Mể tưi àẫm àang lâ thïë mâ vêỵn phẫi lùỉc àêìu, mưỵi lêìn thåt lẩi cấi
k cưng êëy.
Mưåt hưm, chõ n cêìm dao rûåa bưí ci, vư àïí lûúäi dao phêåp
vâo àêìu ngốn chên cấi bùỉn ra cấch àêëy vâi thûúác. Khưng mưåt tiïëng
kïu, chõ lêëy vẩt ấo bõt ngay chưỵ mấu chẫy, lï dêìn nhùåt àêìu ngốn
chên lòa ra kia, chùỉp lẩi. Tuy bõ thûúng, chõ vêỵn bưí ci, vúái mưåt vễ
àiïìm tơnh khưng hai.
Khưng phẫi chõ n bõ mể tưi bẩc àậi, nhûng vò tđnh chõ
thđch lâm, nïn n tûå mën àêìy àổa mònh ln. Ngûúâi con gấi êëy,
sët trong mûúâi mêëy nùm trúâi, àậ chûáng kiïën cẫnh lïn xëng ca
gia àònh tưi, àậ chia chung niïìm vui vễ, nưỵi nghêo khưí vúái mổi

ngûúâi trong nhâ. Ngây hai lûúåt, chõ gấnh hâng cho mể tưi ài, vïì chúå,
tiïëng kệo kểt ca chiïëc àôn tre trïn vai, bònh n nhõp vúái thấng
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 21

ngây êm u, vùỉng mổi xa hoa ca mưåt ngûúâi àân bâ Viïåt Nam chên
chđnh.
Chõ n ca tưi khưng àểp, nhûng cố dun. Chõ ùn trêìu cùỉn
chó vâ vấ vai mưåt cấch tâi tònh. Àưi khi cố ai giïỵu cúåt chõ, chõ chó n
lùång. Tưi khưng hiïíu cố phẫi vò chõu thûúng chõu khố nhû vêåy mâ
àúâi n chó lâ mưåt chỵi ngây àau khưí, nố thu ngùỉn cåc sưëng ca
n lẩi khưng?
Trûúác sau, dûúái sûå phấn xết nghiïm nhùåt ca k niïåm, àưëi
vúái chõ n, tưi vêỵn lâ ngûúâi bưåi bẩc. Chûä bưåi bẩc, tưi cho côn lâ nhể,
tưi toan mûúån hai tiïëng "dậ man". Tưi khưng thïí nâo qụn àûúåc,
mưåt hưm, ài hổc vïì, lc nưìi khưng thêëy cấ thu, thûá cấ tưi ûa nhêët, vò
chõ àậ àïí cho mêo tha mêët rưìi, tưi nống mùỉt, sùén àưi giây àang ài,
nhùçm xûúng ưëng chên chõ mâ chổt mưåt cấi thêåt mẩnh. n nhùỉm
mùỉt lẩi, nghiïën rùng chõu àûång sûå tân ấc ca tưi. Chúåt nghe tiïëng
gëc ca mể tưi xëng nhâ, n vưåi àûáng lïn, xut xoa:
- Khiïëp! Cấi bêåc cûãa cao quấ, vêëp phẫi ln!
Mể tưi lûúâm chõ mâ mùỉng:
- Rộ m! Ngûúâi ta ài thò chùèng viïåc gò. Chó àûúåc cấi bõ thõt!
Tưi khưng côn biïët nối thïë nâo cẫ, nïn n lùång. Àúåi mể tưi
ài khỗi, tưi thấo àưi giây têy ra, trối cẫ hai chiïëc lâm mưåt, àõnh vêët
xëng ao. Chõ n thêëy thïë, vưåi can tưi:
- Àûâng em! Vêët giây ài lúä mể hỗi khưng thêëy, mể àấnh chïët!
Tưi phng phõu trẫ lúâi:
- Nố àấ chõ, thò em vêët quấch nố ài.
Àưi giây êëy, tưi àem nếm nố vâo mưåt xố, nối thấc vúái mể tưi
lâ àau chên phẫi ài gëc. Tưi vêët nố ài, nhûng thónh thoẫng n lẩi

mang nố ra lau chi, lâm tưi phất gùỉt:
- Chõ côn tiïëc nố lâm gò nûäa. Àïí em chùåt nố ra.
Tưi chùåt nố ra thêåt. Tûâ àêëy, khưng bao giúâ tưi côn dng thûá
giây têy mộm nhấi vâ cố ưëng nhû thïë nûäa. Thêåm chđ tưi ghết lêy cẫ
nhûäng ngûúâi mang nố. Tưi thûúng n ngây mưåt thïm, búãi chưỵ tưi
àấ n àậ loết thânh mưåt mn sêu quẫng, rưìi biïën thânh mưåt vïët
sểo thêm àen. Lông tưi àưi phen thùỉt lẩi, rng rúån nghơ àïën cấi cûã
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 22

chó hung hận ca mònh. Côn n, n khưng nghơ gò hïët. Mưỵi lêìn
tưi nhùỉc lẩi chuån xûa, n chó cûúâi mâ gẩt ài:
- Trô con nđt, nhùỉc lẩi lâm gò!
Lông n chó biïët cố trung thânh vâ têån ty. n khưng thïí
nâo nhû tưi, mưåt ngûúâi tûå tẩo ra àau khưí àïí sưëng, àïí sung sûúáng vò
thêëy mònh àau khưí hún ngûúâi. Têm hưìn mú ûúác kđn àấo ca ngûúâi
con gấi êëy chó hế múã àïí rung àưång vò mưåt trong sưë nhûäng ngûúâi
thđch n.
Tưi biïët chuån, trïu n, vâ n chó àỗ mùåt. n khưng
biïët chûä nïn vêỵn nhúâ tưi àổc cấc truån Phẩm Cưng Cc Hoa cho
nghe. n thåc lông tûâng àoẩn vâ àưi khi ngêm lïn. Dûúái ấnh sấng
ca ngổn àên dêìu con, nhiïìu tưëi, n chùm ch nghe tưi àổc, vâ àưi
lc àổc theo.
Cëi nùm êëy, ngûúâi u n àïën hỗi n. Mể tưi bùçng lông
gẫ, nhûng bẫo àúåi àïën hïët tang ba tưi. Non ba nùm àưëi vúái ngûúâi
con gấi êëy cố lâ bao, àố chó lâ mưåt sûå àúåi chúâ nhỗ nhùåt, bïn cẩnh
nhûäng cưng viïåc liïn miïn. Hún nûäa, chõ n lẩi khưng biïët thïë nâo
lâ phẫn bưåi, thò mưëi tònh chõ thêìm ni trong lông hùèn phẫi lâ àểp
àệ, thy chung.
Trong gia àònh tưi, sau ngây ba tưi mêët, xẫy ra nhiïìu
chuån bêët bònh giûäa mể tưi vâ dò ghễ tưi, chuån bêët bònh kếo theo

nố cẫ mưåt cẫnh chia rệ vơnh viïỵn. Hưm cậi cổ àêìu tiïn, hai ngûúâi
xung àưåt nhau. Chõ n gip mể tưi mưåt cấch àùỉc lûåc. Chõ lùn vâo
gúä tốc cho mể tưi, chõ tất, chõ xế nhûäng ngûúâi vïì phấi khấc, trong
khi tưi vûâa khốc vûâa chẩy loanh quanh. Rt cåc, chõ n àûúåc àưi
mùỉt sûng tđm, mêët mưåt mẫng da àêìu. Chõ bẫo:
- Giấ chng nố côn àấnh mể nûäa, thò chõ cho nhûâ àôn.
Trưng chõ n lc êëy àïën gan dẩ. Ai dấm bẫo àố lâ mưåt
ngûúâi con gấi nhâ qụ, mưåt ngûúâi con gấi gêìy nhùéng, ëu úát? n
trung thânh trïn hïët nhûäng ngûúâi trung thânh. Tuy nghêo nhûng
chõ n khưng bao giúâ lêëy cùỉp, mùåc d nhiïìu lc mể tưi giao chòa
khốa cho chõ giûä.
Vưën liïëng ca n lâ vâi hâo chó giùỉt trong thùỉt lûng àïí ùn
trêìu dêìn. Chõ n cố cẫ chiïëc gûúng nhỗ hònh bêìu dc, cẫ chiïëc lûúåc
àưìi mưìi, vâ bùçng nhûäng thûác nây, n giûä gòn nhan sùỉc àïí àúåi mưåt
ngây àểp àệ àïën trong àúâi n. Ngûúâi thiïëu nûä Viïåt Nam gûúng
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 23

mêỵu êëy côn mưåt cấch trang sûác khấc lâ soi dung nhan mònh trïn
lân nûúác giïëng lùång lệ, rưìi lêëy tay tûâ tûâ rệ ra bïn tai mấi tốc àen
lanh lấnh.
Bấnh quâ nhêån àûúåc sau mưỵi bíi mể tưi ài chúå vïì, tưi àïìu
àem chia cho n. Nhûng n àïí dânh, trẫ lẩi cho tưi. Tưi hỗi chõ:
- Sao bấnh ngon thïë mâ chõ khưng ùn?
n àấp, àưi mùỉt bìn bìn:
- Chõ lúán rưìi, chõ khưng thđch ùn nûäa.
- Chõ lúán rưìi, chõ ài lêëy chưìng phẫi khưng?
n húi àỗ mùåt, àấp:
- Khưng, chõ khưng lêëy chưìng, chõ úã vúái mể vâ em.
n hay ru tưi ng. Tiïëng hất ca n rêët bìn, bìn vò
lông n sùén bìn, hay vò tûå ngân xûa tiïëng hất ru em vêỵn bìn

nhû thïë? Cêu n thûúâng hất lâ:
Cất bay vâng lẩi ra vâng
Nhûäng ngûúâi qn tûã dẩ câng àinh ninh
Nïëu vùn mâ bêy giúâ tưi tin lâ ngûúâi, thò tiïëng hất xûa kia,
biïët àêu, lẩi khưng lâ têm hưìn n mưåt đt?
Ng trong tònh thûúng ca mể, trong tònh thûúng ca n,
tưi say sûa trổn mûúâi mêëy nùm trúâi àùçng àùéng, vâ chó tónh dêåy,
cấch àêy khưng bao lêu, àïí tin rùçng nûúác Viïåt Nam, qụ hûúng thûá
hai ca tưi, côn àểp lùỉm, ngûúâi nûúác tưi vêỵn rêët àưỵi hiïìn lânh!
Àậ bao nhiïu lêìn, cấnh mêy xn ngûâng trïn quậng àưìng
àêìy hûáa hển, trïn dông nûúác sưng trong, àậ bao nhiïu lêìn, nhûäng
ngûúâi àân bâ nhâ qụ àau khưí, chua xốt, nhûng vêỵn bõ sưëng qụn
lậng trong ly tre xanh!
Húäi nûúác Viïåt Nam! Tưi nghiïng lông xëng Ngûúâi, trïn
nhûäng lëng cây mâ hûúng thúm côn phẫng phêët, vò tưi àậ tûâng
ëng nûúác vâ nối tiïëng nối ca Ngûúâi, vò tưi àậ thïì u Ngûúâi trïn
bêåc tuåt vúâi ca tưn giấo. Trïn dẫi àêët sc tđch nhûäng tinh hoa ca
vùn chûúng, nhûäng cưng trẩng ca lõch sûã, tưi côn ghi cẫ nhûäng
bống dấng ngûúâi xûa tưi thûúng u, vâ trong sưë nhûäng ngûúâi nây,
chõ n tưi lâ mưåt.
TRUÅN NGÙỈN HƯÌ DZÏËNH 24

Tưi kïí nưët chuån chõ n.
Hònh nhû bao giúâ chõ n cng àûáng trûúác mùåt tưi vúái
nhûäng nết nhùn nhố, vúái cấi thên hònh gêìy óåt vò sûác gieo nùång ca
àau thûúng. Chõ n chïët rưìi, nhûng chïët nhû chõ n lâ thoất. Tưi
sưëng khưng hún mưåt chiïëc lấ lẩc, mưåt cấnh mêy vûúng. Tưi lúán rưìi,
tưi àậ hiïíu thïë nâo lâ bưín phêån mưåt ngûúâi sưëng. Tưi àậ biïët thïë nâo
lâ tha thûá, mùåc dêìu mưỵi khi nhòn lẩi thúâi xûa, tưi vêỵn cùm ghết
hònh ẫnh con ngûúâi àấng nguìn ra mâ àậ cố lêìn tưi tûâ chưëi khưng

nhêån trong sưí hổ nhâ tưi.
Côn hún hai thấng nûäa àïën ngây cûúái chõ n thò nhâ tưi
nhêån chûáa thïm mưåt ngûúâi khấch: cêåu hổ tưi. Àố lâ mưåt cấi bống
thên thđch lẩc ài àêu lêu ngây, rưìi mưåt hưm, khưng hiïíu vò tng
tiïìn hay bìn sao àố, sâ xëng cấi mấi nhâ quen biïët mưåt cấch vư l
vâ hïët sûác vư dun. Tưi khưng ûa àûúåc nhûäng hẩng ngûúâi nhû thïë,
nhûäng ngûúâi sưëng khưng ra sưëng, giùçng cûúáp tay trïn hẩnh phc
khưng thåc vïì mònh.
Tưi hỗi mể tưi:
- Cấi ngûúâi nâo àêëy mể? Con trưng ghết lùỉm!
Mể tưi trúån mùỉt lïn:
- Hưỵn nâo! Cêåu mây àêëy! Mưåt giổt mấu àâo côn hún ao nûúác
lậ!
Cêåu thò cêåu, tưi nhêët àõnh khưng ûa. Tònh cẫm ca tưi trao
cho ai, tưi mën nố thùèng mưåt mẩch. Bùỉt nố quểo lẩi hay xiïn ài, tưi
rêët hêåm hûåc. Àïën mưỵi bûäa cúm, tưi so cho ngûúâi êëy mưåt àưi àa xêëu
nhêët, nhûng chõ n lẩi àưíi ngay cho àưi àa àểp, n lâm nhû thïë
chó lâ do lông tûã tïë, nhûng cố ai hiïíu lông tûã tïë cho n? n àậ bõ
hiïíu lêìm mưåt cấch tai hẩi.
Cêåu tưi trưng ngûúâi xêëu thïë nâo êëy, ùn thò ùn nhiïìu, ng lẩi
ng mï mïåt àïën tấm chđn giúâ. Tûâ ngây cố mùåt võ khấch êëy, tưi mêët
vui. Chõ n chùỉc cng khưng vui gò, nhûng tđnh tònh kđn àấo. n
khưng àïí lưå vễ bêët mận nhû tưi. Cố cấi bống gò hùỉt lïn ngây sưëng
vui tûúi ca tưi, lâm tưi khố chõu.
Chõ n hay dêåy súám àun nûúác pha trâ. Biïët lïå êëy, cêåu tưi
cng lô mô dêåy súám, vâo bïëp, ngưìi ngay cẩnh n. Mưỵi lêìn xëng