Bài giảng ngôn ngữ lập trình pascal

Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 1: Chng trình và thut gii Trang 1
Chng I
CHNG TRÌNH VÀ THUT GII

I. Chng trình (Program)
1.Khái nim
Chng trình là mt dãy liên tip các lnh. Thc hin các lnh ó gi là
thi hành chng trình. Các chng trình u có các tính cht chung sau ây:
- Các lnh c thi hành mt cách tun t, thi hành xong mt lnh mi thi
hành lnh k tip.
- Khi thi hành chng trình cn thêm d liu t bên ngòai, iu này làm
cho chng trình tr nên phong phú và tng quát.
Chng trình có th c vit bng các ngôn ng lp trình khác nhau.
2.Ngôn ng lp trình.
Có hàng trm loi ngôn ng lp trình khác nhau, mi loi ngôn ng u có
cú pháp riêng ca nó. Ngôn ng lp trình có th c phân chia thành 3 loi
chính : ngôn ng máy, hp ng và ngôn ng cp cao.
2.1 Ngôn ng máy
Ngôn ng máy (mã máy) là ngôn ng nn tng ca b vi x lý. Bao gm
các câu lnh là nhng dãy s nh phân 0 và 1 rt khó c, khó vit . Ch có các
chuyên gia v máy tính mi vit c. u im ca vic vit chng trình bng
ngôn ng máy là lp trình viên có th iu khin máy tính trc tip và t c
chính xác iu mình mun làm, tc  thi hành chng trình nhanh và kích
thc chng trinh nh . Nhc im ca chng trình ngôn ng máy là thông
th!ng s" mt rt nhiu th!i gian  vit, rt khó c, khó tìm li và chng trình
ph# thuc vào b vi x lý nên chng trình ch chy c trên nhng máy tính
có cùng b vi x lý mà thôi. Ngôn ng máy còn c gi là ngôn ng cp thp
(low-level language)
2.2 Hp ng
Hp ng c phát trin nhm giúp các lp trình viên d$ nh các ch th

ca chng trình hn. Các chng trình hp ng còn bao gm các ch th v% mô
(macro instruction) có th to ra nhiu lnh mã máy. Các chng trình hp ng
c chuyn sang mã máy thông qua mt chng trình &c bit gi là trình hp
dch (assembler). M&c dù hp ng tng i d$ dùng hn mã máy nhng hp
ng v'n c xem là ngôn ng cp thp bi vì nó v'n còn rt gn vi tng thit
k ca máy tính.
2.3 Ngôn ng cp cao
Ngôn ng cp cao gn g(i hn vi ý nim ngôn ng mà hu ht mi
ng!i u bit, nó bao gm các danh t, ng t, ký hiu hc, liên h và các
thao tác lun lý. Các yu t này có th c phi hp, liên kt vi nhau to
thành mt hình th)c ca câu. Các "câu" này c gi là các mnh  ca
chng trình (program statement). Chính vì nhng &c im này, các lp trình
viên d$ dàng c và d$ hc ngôn ng cp cao hn so vi ngôn ng máy ho&c
hp ng. Mt li im quan trng là ngôn ng cp cao thông th!ng không ph#
thuc vào máy tính, ngh%a là các chng trình vit bng ngôn ng cp cao có
th chy trên các loi máy tính khác nhau (s d#ng các b vi x lý khác nhau).
2.4 Các ngôn ng lp trình thông dng
Hin nay có rt nhiu ngôn ng lp trình cp cao là :BASIC, COBOL, C,
FORTRAN, PASCAL.v.v Ngày này còn có thêm rt nhiu các ngôn ng lp
trình hng i tng rt tin li cho các lp trình viên nh : C++, Visual Basic ,
Visual C, Denphi, Javal .v.v
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 1: Chng trình và thut gii Trang 2
3.Trình thông dch và biên dch
Mi chng trình c vit bng các ngôn ng không phi là ngôn ng
máy cui cùng u phi c chuyn i sang ngôn ng máy trc khi c thi
hành. Chng trình ngôn ng cp cao c dch sang ngôn ng máy bng mt
trong hai cách: bng trình biên dch (compiler) ho&c trình thông dch (interpreter).
3.1 Trình biên dch :
S" chuyn i toàn b chng trình sang mã máy, ri ch)a kt qu vào

%a  có th thi hành v sau. Trình biên dch to ra mt danh sách li ca tt c
mnh  trong chng trình vi phm cú pháp ca ngôn ng. Danh sách này giúp
lp trình viên d$ dàng sa i chng trình.
3.2 Trình thông dch :
Thay vì chuyn i toàn b chng trình ngun nh trình biên dch, trình
thông dch ch dch tng lnh và thi hành tng lnh. Li im ca trình thông
dch là lp trình viên v'n có th chy mt chng trình v'n còn li cú pháp. Ch
khi thông dch n câu lnh có li cú pháp, quá trình thi hành chng trình mi
b ngng li và trình thông dch s" thông báo li. ng!i lp trình cn c) vào li 
sa cha.
II.Thut gii.
1. Ý ngha
Thut gii là mt phng pháp, tng bc hng d'n, th hin l!i gii
ca mt vn  - mt bài toán .
Trong khoa hc máy tính, thut gii c nh ngha là mt dãy hu hn các
bc rõ ràng và có th thi hành c, quá trình hành ng theo các bc này
phi dng và cho c kt qu nh mong mun.
2.Các c trng ca thut gii
Thut gii có các &c trng c bn là :
2.1.Xác nh : Mi thut gii u phi xác nh rõ ràng, không mp m!.
2.2. Hu hn: Mi thut gii sau mt s hu hn bc phi kt thúc và cho ra
kt qa.
2.3: úng : Thut khi thc hin xong các bc , phi cho ra kt qu úng
*n.
Ngoài ra thut gii có các &c trng khác nh : +u vào, u ra, tính hiu
qa và tính tng quát.
3. Các phng pháp biu din thut gii
Trong thc t ng!i ta th!ng có 2 phng pháp biu di$n thut :
- Dùng ngôn ng t nhiên
- Dùng Lu  - S 

3.1. Ngôn ng t nhiên
Ng!i lp trình dùng ngôn ng ca mình  mô t thut . Ng!i lp trình
lit kê có th) t các bc ca thut gii . Tuy vy thut gii th!ng dài dòng khó
hiu và th!ng không theo mt qui t*c nht nh.
Ví d 1 : Thut gii phng trình bc hai ax
2
+bx+c=0 (a<>0)
B*t u
1. Yêu cu cho bit giá tr ca 3 h s a, b, c
2. Nu a=0 thì
2.1. Yêu cu u vào không m bo.
2.2. Kt thúc gii thut .
3. Tr!ng hp a khác 0 thì
3.1. Tính giá tr ∆ = b
2
-4ac
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 1: Chng trình và thut gii Trang 3
3.2. Nu ∆ > 0 thì
3.2.1. Phng trình có hai nghim phân bit x
1
và x
2

3.2.2. Giá tr ca hai nghim c tính theo công th)c sau




3.2.3. Kt thúc.

3.3. Nu ∆ = 0 thì
3.3.1. Phng trình có nghim kép x
0

3.3.2. Giá tr ca nghim kép là : x=-b/2a
3.3.3. Kt thú c.
3.4. Nu ∆ < 0 thì
3.4.1. Phng trình vô nghim.
Kt thúc.
Ví d 2 :Thut gii tìm hp có trng lng n&ng nht
t vn  : Có n hp có khi lng khác nhau và mt cái cân %a. Hãy ch ra
cách cân  tìm c hp có trng lng n&ng nht : Thut gii c# th nh sau:
B*t u
1. Nu ch có 1 hp (n=1) thì
1.1. Hp ó chính là hp n&ng nht.
1.2. Kt thúc gii thut .
2. Ngc li nu có t hai hp tr lên (n>1)
2.1. Chn hai hp bt k, và &t lên bàn cân.
2.2. Gi li hp nng hn, ct hp nh- hn sang ch khác.
3. Nu còn hp cha c cân thc hin các bc sau, nu không còn
hp nào na, sang bc 5.
3.1. Chn mt hp bt k, và  lên %a cân còn trng.
3.2. Gi li hp nng hn, ct hp nh- hn sang ch khác.
4. Tr li bc 3.
5. Hp còn li trên cân chính là hp n&ng nht.
Kt thúc.
3.2. Lu  - s  khi
Lu  hay s  khi là mt công c# trc quan  di$n t các thut gii.
Biu di$n thut gii bng lu  s" giúp ng!i c theo dõi c s phân cp
các tr!ng hp và quá trình x lý ca thut . Phng pháp lu  th!ng c

dùng trong nhng thut có tính r*c ri, khó theo dõi c quá trình x lý.
Trong thut gii dùng lu  th!ng dùng các hình v" qui c sau  mô
t các bc.
Ch !ng i ca d liu


Ch im b*t u và kt thúc.


Ch)a các thao tác x lý


Ch thao tác kim tra iu kin

a
b
x
2
1
∆+−
=
a
b
x
2
2
∆−−
=
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 1: Chng trình và thut gii Trang 4

. trên ch là các ký hiu c bn và th!ng c dùng nht. Trong thc
t, lu  còn có nhiu ký hiu khác nhng th!ng ch c dùng trong nhng
lu  ln và ph)c tp.
Ví d1 : Lu  thut gii, gii Phng trình bc hai.
























Ví d 2: Lu  tìm phn t ln nht trong dãy s.

K
t thúc

a=0
Thông báo
sai
Nhp li
D:=b
2
-4ac

D=0
Nhp b,c
Nh
p a

Pt có nghim
kép
x
1,2
=
-
b/2a

D>0
Pt có 2 nghim
x
1
=-b+ D /2a
x
2
=
-
b
-
D
/2a

Pt
vô nghi
m



s



s



s

B
*t u

Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 1: Chng trình và thut gii Trang 5

Bài tp :
1.Hãy vit thut gii h phng trình bc nht 2 /n s
a1x+b1y =c1
a2x+b2y =c2
Bit rng :

2.Vit thut gii tim s ln nht trong 3 s a, b, c.
3.Vit thut gii tìm s Pibonanci th) n vi
F
0
=0, F
1
=1, F
n
=F
n-2
+F
n-1

4.Vit thut gii tim các s nguyên t trong dãy s n s t a
1
a
n

5.Vit gii thut tìm USCLN, BSCNN ca 2 s a, b.
6.Vit gii thut tính tng l0 , tng ch1n ca dãy n s t nhiên a
1 . .
a
n

7.Vit thut gii tìm n! =1*2*3*. .*n.
8.Xác nh d liu và d liu ra cho các thut gii sau
a.Kim tra xem ba s cho trc a, b, c có th là  dài ba cnh ca mt
tam giác hay không ?
b.Tính trung bình cng ca 2 s a, b
c.Dùng mt cc ph#  tráo nc  hai cc cho trc

d.Tìm chu vi và din tích ca hình tròn có bán kính cho trc
9.Có hai bình A và B . Bình A có dung tích 8 lít, bình B có dung tích 5 lít . Trình
bày các bc thc hin  ly c 2 lít nc.
10.Vit thut gii vit gii thut xác nh ma trn n v.
11.Vit thut gii in ra ma trn chuyn v ca ma trn ã nhp trc.
12.Vit thut gii In ra ma trn tích cu hai ma trn ã nhp trc.
13. Có 3 bình A, B, C. Bình A có dung tích 8 lít và ng y 8 lít ru, bình B có
dung tích 5 lít, bình C có dung tích 3 lít. Trình bày các bc thc hin  có
c 4 lít ru  bình A và 4 lít ru  bình B.
14. Mt ng!i có 1 con gu, 1 con dê và 1 cái b*p ci. Nu không có ng!i 
bên chúng thì con gu s" n tht con dê ho&c con dê s" n b*p ci. Thuyn ch
có th ch c ng!i ó vi con gu ho&c con dê ho&c b*p ci. Ng!i ó làm
th nào  mang chúng sang sông.
D
Dx
abba
cbbc
ba
ba
bc
bc
x =
−
−
==
2121
2121
22
11
22

11
D
Dy
abba
caaa
ba
ba
ac
ac
y =
−
−
==
2121
2121
22
11
22
11
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 6
Chng 2
GII THIU NGÔN NG LP TRÌNH PASCAL
I.Gii thiu chung
1.Xut x : PASCAL là ngôn ng lp trình cp cao c giáo s Niklaus Wirth 
tr!ng i hc K2 thut Zurich (Th#y s%) thit k và công b vào nm 1971. Ông
&t tên cho ngôn ng ca mình là Pascal  tng nh nhà hc ni ting ng!i
Pháp  th k3 17: Blaise Pascal, ng!i ã sáng ch ra chic máy tính c khí u
tiên ca nhân loi.
Thành công ca ngôn ng Pascal là  ch: nó là ngôn ng u tiên a

ra và th hin c khái nim lp trình có cu trúc. Ý tng v mt chng
trình có cu trúc xut phát t suy ngh% cho rng có th chia mt bài ln, ph)c
tp thành nhiu bài nh , n gin hn. Nu mi bài nh c gii quyt bng
mt chng trình con, thì khi liên kt các chng trình con này li s" to nên mt
chng trình ln gii quyt c bài ban u.
Bng cách chia mt chng trình thành các chng trình con nh vy,
ng!i tho chng có th lp trình  gii quyt riêng l0 tng phn mt, tng
khi mt, ho&c có th t ch)c  nhiu ng!i cùng tham gia, mi ng!i ph#
trách mt vài khi. Ð&c bit khi phi thay i hay sa cha trong mt khi thì
iu ó s" ít nh hng n các khi khác.
Ngày nay, Ngôn ng Pascal c dùng  vit các chng trình )ng
d#ng trong nhiu l%nh vc. Vi vn phm sáng sa, d$ hiu, vi kh nng 
mnh, Pascal c xem là ngôn ng thích hp nht  ging dy  các tr!ng
ph thông và i hc.
2. Turbo Pascal
T khi phn mm Pascal ca Niclau Wirth ra !i các hãng phn mm ã
liên t#c phát trin thành các Pascal riêng nh : IOS Pascal chu/n , IBM Pascal
ca MicroSoft, Turbo Pascal ca hãng Borland , nhng Turbo Pascal (TP) có
nhiu u im nên c s d#ng rng rãi  ging dy.
II.S d ng ph!n m"m Turbo Pascal
1. Kh#i $ng Turbo Pascal:
Trong phn này s" trình bày cách s d#ng Turbo Pascal 7.0.phiên bn
th!ng c dùng ph bin hin nay.
1.1. Các tp tin chính ca Turbo Pascal: TP có hàng trm tp tin nhng 
chy c Turbo Pascal 7.0, ch cn hai tp tin sau là  :
- TURBO.EXE : tp tin chính ca TP
- TURBO.TPL : tp tin ch)a các th vin ca TP
Nu mun v"  ha thì phi có thêm các tp tin:GRAPH.TPU, tp tin
ch)a th vin  ha *.BGI : các tp tin màn hình  ha *.CHR : các tp tin to
kiu ch

Nu mun xem hng d'n s d#ng Turbo Pascal thì cn có thêm tp tin
TURBO.HLP
1.2. Kh#i $ng Turbo Pascal:
Thông th!ng hin nay các máy s d#ng h iu hành Windows nên có
các khi ng nh sau :
- Tr!ng hp có s1n mt Shortcut ch)a Turbo Pascal  trên Desktop :
hãy Double click vào biu tng Shortcut ca Turbo Pascal.
- Tr!ng hp không có s1n mt Shortcut ch)a Turbo Pascal: hãy chn
lnh Start, chn tip lnh Run, ri gõ vào !ng d'n y  ca tp tin
TURBO.EXE, ch4ng hn:
C:\TP\TURBO.EXE ↵ , nu khi ng TP t %a C.
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 7
A:\TP\TURBO.EXE ↵ , nu khi ng TP t %a A.
1.3. Ca s màn hình Turbo Pascal và cách chn lnh :


Trong ca s này, dòng trên cùng là mt thc n ngang, lit kê 9 nhóm
lnh chính ca TP. Mun chn mt lnh trong thc n này, có th tin hành
theo mt trong hai cách:
+ Cách 1: Gõ phím F10. Lúc này, trên thc n xut hin mt khung sáng
(th!ng là màu xanh). Mun chn lnh nào thì gõ các phím m(i tên ← , → d!i


khung sáng n lnh ó ri Enter. Mt thc n con ca lnh va chn hin ra,
gi là thc n hàng dc. Ví d#, khi chn lnh File, ta c thc n con nh
sau:
+ chn mt lnh trong thc n hàng dc, hãy gõ các phím m(i tên ↑ , ↓
d!i khung sáng n lnh ó ri Enter. Khi không mun chn lnh nào thì gõ phím
ESC  tr v vùng son tho.

+ Cách 2 : Chn mt lnh trong thc n ngang bng cách gõ ng th!i
phím Alt vi phím ch cái u tiên ca tên lnh mun chn. Ví d#, mun chn
menu File thì gõ ng th!i hai phím Alt và F (vit t*t là Alt-F), tng t, mun
chn menu Compile thì gõ Alt-C.
+ Cách 3 : Dùng phím gõ t*t
Có mt s lnh c gán cho nhng phím &c bit gi là phím "gõ t*t”, ví
d# lnh Open: F3, lnh Save : F2, lnh Exit : Alt-X. + thc hin nhng lnh này,
thay vì phi chn nó t trong thc n, ta ch cn gõ phím nóng tng )ng vi
Con tr dùng 
son tho
chng trình
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 8
nó. Ví d#, thay vì chn lnh Open thì gõ phím F3, thay vì chn lnh Save thì gõ
phím F2,
Di thc n ngang là vùng son tho dùng  gõ chng trình vào.
+u ca vùng này hin tên ca tp tin ang son, và nu ng!i tho chng
cha &t tên thì TP s" &t mt tên m&c nhiên là NONAME00.PAS.
Dòng cui cùng tóm t*t mt s phím " gõ t*t" hay dùng, nh phím F1 
xem hng d'n, phím F2  lu tp tin lên %a, phím F3 dùng  m xem mt
tp tin, phím F10  khi ng thc n,.v.v.
1.4. Thoát khi Turbo Pascal
Chn lnh File trong thc n ngang, chn tip lnh Exit trong thc n
dc (vit gn là chn lnh File/ Exit) ho&c gõ c&p phím gõ t*t Alt-X
1.5. Các bc thc hin mt chng trình Pascal
+ son và chy mt chng trình Pascal trong Turbo Pascal, nên tin hành
các bc nh sau:
- Bc 1: Khi ng Turbo Pascal
- Bc 2: Nhn F2 &t tên cho chng trình.
- Bc 3: Son tho ( gõ ) chng trình .

Bn hãy gõ chng trình m'u sau vào vùng son tho ca Turbo Pascal :

-Bc 4: Dch và sa li:
Chn lnh Compile/ Compile (ho&c gõ c&p phím Alt-F9 hay F9). Máy s"
dch chng trình sang mã máy, nu g&p li thì dng và hin thông báo li màu
  u màn hình, ng th!i con tr &t  v trí có li. Ng!i tho chng phi
t mình sa li, ri gõ Alt-F9  dch và sa li tip cho n khi ht li. Du hiu
cho bit vic dch ã xong là màn hình xut hin ca s thông báo có dòng ch
&c trng là:


- Bc 5: Lu tr li chng trình lên %a: chn lnh File/ Save ho&c gõ
phím F2.
- Bc 6: Chy th chng trình: Chn lnh Run/ Run ho&c gõ phím nóng
Ctrl-F9 (vit t*t là ^F9). Mi ln chy th, ta cn nhp mt b d liu c# th và
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 9
kim tra xem kt qa in lên màn hình có úng không và có phù hp vi thc ti$n
không?. nu sai cn kim tra li.
2. M$t vài k% thut trong so&n tho
2.1. Thao tác trên khi:
Ta gi khi là mt on vn bn gm mt hay nhiu dòng liên tip. Ký t
u tiên ca khi gi là u khi, ký t cui cùng ca khi gi là cui khi. Di
ây là mt khi gm hai dòng lnh:
Write(‘ Nhap chieu dai va chieu rong hinh chu nhat: ‘);
Readln(a,b);


a) +ánh du khi:
- +a con tr v u khi

- Gi phím Shift, ng th!i nhn liên tip các phím m(i tên ← , ,↓
,→ kéo vùng sáng ph n cui khi.
b) Sao chép khi:
- +ánh du khi cn sao chép
- +a con tr n ni cn chép ti
- Gõ lnh ^K_C
c) Di chuyn khi:
- +ánh du khi cn di chuyn
- +a con tr n ni cn chuyn khi ti
-Gõ lnh ^K_V
d) Xóa khi:
- +ánh du khi cn xóa
- Gõ lnh ^K_Y
e) Che ho&c hin li khi ã ánh du : lnh ^K_H
2.2. Các phím lnh son tho thông dng
- Phím Home : a con tr v u dòng hin th!i
- Phím End : a con tr v cui dòng hin th!i
- Phím Delete : xóa ký t ngay ti v trí con tr . Nu con tr ang )ng 
cui ca dòng trên mà gõ phím Delete thì s" ni dòng di vào cui dòng trên.
-Phím Back Space : Xóa ký t trc con tr .
- C&p phím Ctrl_Y:xóa toàn b dòng hin th!i và ôn các dòng  di lên.
- Nhóm phím Ctrl_Q_Y : xóa t v trí con tr n cui dòng.
- Các phím ← , ,↓ ,→ : d!i con tr theo hng m(i tên.
- Phím Insert :Dùng  chuyn i ch  chèn è
- Phím Enter : Xung dòng
Trong ch  vit chèn: gõ Enter có tác d#ng a con tr xung u dòng
di, do ó toàn b các ch )ng sau con tr (nu có) s" b c*t xung dòng
di. Khi con tr ang )ng  u mt dòng mà Enter thì s" to ra mt dòng
trng ngay ti v trí ó.

III. Các ph!n t c bn ca ngôn ng Pascal
1.Tp ký t c bn : Mi ngôn ng u c xây dng t mt tp ký t nào
ó. Ngôn ng Pascal c xây dng trên b ký t c bn, gm:
- Các ch cái la tinh: A, B, C, ,Z, a, b, c, , z
- Các ch s :0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
- Các ký hiu &c bit: +, -, *, /, =, <, {, }, [, ], %, $, &, #,
- Ký t gch ni ‘_’ và ký t tr*ng ‘ ‘ ( space)
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 10
2. T' khóa (Keyword)
Có mt s t c Pascal dành riêng cho vic xây dng các câu lnh, các
khai báo, các phép tính, gi là t khóa. Ng!i lp trình không c &t mt tên
mi (tên bin, tên hng, tên hàm, tên th t#c, ) trùng vi mt trong các t khóa.
Di ây là danh sách các t khóa ca Pascal :
Absolute, and, array, begin, case, const, div, do, downto, else, end, file, for,
forward, function, goto, if, implementation, in, inline, interface, interrupt, label,
mod, nil, not, of, or, packed, procedure, program, record, repeat, set, shl, shr,
string, then, to, type, unit, until, uses, var, while, with, xor
Các t khóa có th vit di dng ch hoa hay ch thng hay xen k ch
hoa vi ch thng u c. Ví d# vit begin hay Begin hay BEGIN là nh
nhau.
3.Tên (identifier)
Các bin, các hng, các hàm, các th t#c, c s d#ng trong chng
trình u cn phi &t tên, còn gi là nh danh hay danh hiu. Các tên này do
ng!i tho chng t &t và phi m bo úng quy t*c: tên phi b*t u bng
ch cái, k ó có th là ch cái, ch s, hay du gch ni ‘_’. Tên không c
&t trùng vi t khóa. Chiu dài ca tên ti a là 127 ký t. Thông th!ng tên
nên &t ng*n gn và có tính gi nh.
Ví d#:Delta, X1, X2, i, j , Chuc_vu, Luong,Phuong_Trinh_Bac_Hai…
4.Tên chu(n

Trong Pascal có mt s tên ã c &t s1n ri, gi là tên chu/n, ch4ng
hn : Abs, Arctan, Boolean, Byte, Char, Cos, Copy, Delete, Eof, False, Longint,
Ord, Integer, Real, Readln, Writeln, True, Text,
Pasal có th cho phép ngi tho chng t li tên chun, nhng không
nên t li.
5.Câu lnh trong Pascal
Câu lnh là phn vic mà chng trình phi thc hin  x lý d liu ã
c khai báo. Trong chng trình các câu lnh c vit cách nhau mt du
chm phy (;). Có 2 loi : Câu lnh n và lnh ghép.
5.1 Câu lnh n gin : Bao gm các lnh
+Lnh gán (:=) : Dùng  gán giá tr cho bin s ã khai báo
-Dng lnh : Bin s := Biu th)c; Ví d# : x:=10; d:=a*b;
+Lnh Gi th t#c : Dùng  gi th t#c trong chng trình
-Dng lnh <Tên th t#c> Ví d#: Clrscr; Halt;
5.2 Lnh ghép : Bao gm mt nhóm lnh t 2 lnh tr lên c &t trong hai t
khoá Begin và End;
Ví d# : Begin
TG:=A; A:=B;B:=TG;
End;
IV. Cu trúc ca chng trình Pascal
1.Cu trúc chung
Chng trình là mt dãy các câu lnh ch th cho máy các công vic phi
thc hin. Mt chng trình Pasccal y  gm ba phn chính :
- Phn tiêu 
- Phn khai báo
- Phn thân chng trình
1.1. Ph!n tiêu " chng trình
Phn này b*t u bng t khóa Program, tip n là tên chng trình do
ng!i s d#ng t &t, cui cùng kt thúc bng du chm ph/y ‘;’.
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin

Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 11
Ví d# : Program Btap1; ho&c : Program Giai_pt_bac2;
Phn tiêu  chim mt dòng, còn gi là phn u ca chng trình, nó
có th không có.
1.2. Ph!n khai báo
Phn khai báo có nhim v# gii thiu và mô t các i tng, các i
lng s" tham gia trong chng trình
Nó gm có 7 loi khai báo sau .
- USES Khai báo n v s d#ng (Unit)
- LABEL Khai báo nhãn,
- CONST Khai báo hng
- TYPE khai báo kiu d liu mi,
- VAR Khai báo bin
- PROCEDURE khai báo các chng trình con là th t#c
- PUNCTION Khai báo các chng trình con là hàm.
Tùy theo yêu cu c# th mà mi khai báo này có th có hoc không có
khai báo.
1.3. Ph!n thân chng trình
+ây là phn ch yu nht ca mt chng trình, bt buc phi có.
Thân chng trình b*t u bng t khóa BEGIN và kt thúc bng END. (có du
chm  cui). Gia khi BEGIN và END là các lnh. Mi lnh phi kt thúc bng
du chm ph/y ‘;’.
Begin
Các lnh;
End.
2.Khai báo trong chng trình Turbo Pascal
2.1 Khai báo n v s d ng (Unit)
Turbo Pascal có s1n trên 300 hàm và th t#c chu/n, chúng c phân
thành tng nhóm theo ch)c nng, gi là các th vin hay n v chng trình (
Unit) bao gm : System ,Crt, Graph, Dos, Printer, .v.v. . Mun s d#ng các hàm

hay th t#c ca n v nào, tr System còn li ta phi khai báo, Cách khai báo
nh sau :
Uses Tendonvi ;
Ví d : - Mun s d#ng n v CRT
Uses CRT ;
- Mun s d#ng c hai th vin CRT và GRAPH, ta khai báo :
Uses CRT, GRAPH ;
Chú thích : Mt s hàm và th tc trong n v s dng màn hình CRT
+Th tc ClsScr
- Dng th tc: ClrScr;
- Chc n ng : Xóa màn hình kt qu , a con tr v ta  1,1
+Th tc GotoXY
- Dng th tc : GotoXY(x,y);
- Chc n ng : +a con tr n ta  ct x, dòng y
- Ví d# : GotoXY(10,5) : +a con tr v ta  ct 10, dòng 5.
+Th tc Delay
- Dng th tc Delay(time)
- Chc n ng : Dng thc hin chng trình time miligiây.
-Ví d# : Delay(200);
+Th tc TextColor
- Dng th t#c TextColor(màu)
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 12
- +nh mà cho dòng ch vit lên màn hình theo bng màu sau :
Color

Màu Color Màu Color Màu
0 Black 6 Brown 12 LightRed
1 Blue 7 LightGray 13 LightMagenta
2 Green 8 DarkGray 14 Yellow

3 Cyan 9 LightBlue 15 Whlte
4 Red 10 LightGreen
5 Magenta 11 LightCyan
Ví d# : Tectcolor(Red) hay Textcolor(4)
2.2 Khai báo h)ng s
Hng là i lng có gía tr không i,  khai báo hng ta dùng t khóa
Const cách khai báo nh sau :
Const Tên_hng_s = Hng s ;
Ví d# : Const N=10 ;
2.3 Khai báo bin s
Bin là i lng có giá tr thay i trong chng trình, chúng c dùng
trong chng trình  lu tr các d liu, tham gia vào các biu th)c tính và
các quá trình x lý trong máy. Cách khai báo bin s nh sau :
Var Tên_bin_s : kiu d liu;
Ví d# : Var
x, y : Real ;
i, k : Integer;
2.4 Khai báo (nh ngha) m$t kiu d liu mi
Ngoài các kiu d liu mà bn thân ngôn ng ã có s1n nh kiu thc,
kiu nguyên, kiu ký t, kiu lôgic,.v.v. ng!i dùng có th t xây dng các kiu
d liu mi ph#c v# cho chng trình ca mình, nhng phi mô t sau t khóa
TYPE cách khai báo nh sau
TYPE tên kiu d liu mi = kiu d liu mi
. Ví d#, ta nh ngh%a mt kiu d liu mi có tên là Mang :
Type
Mang = Array[1 10] of Real;

4.Ví d Vit chng trình cho phép nhp vào h tên, mã s, các im , Lý ca
mt sinh viên, tính im trung bình theo công th)c : Dtb=(Toan+ly)/2
In H tên, mã s, các im , Lý và im trung bình ca sinh viên ó lên màn

hình.
PROGRAM VIDU;
Uses CRT;
Var Ho_ten, Maso : String[20];
Toan, Ly, Dtb : Real;
Begin
Write(‘ Nhap Ho va ten : ‘); Readln(Ho_ten);
Write(‘ Nhap ma so : ‘); Readln(Maso);
Write(‘ Nhap diem Toan : ‘); Readln(Toan);
Write(‘ Nhap diem Ly : ‘); Readln(Ly);
Dtb:= (Toan+Ly) / 2;
{ In lên màn hình các d liu v sinh viên }
TextBackGround(Green); { &t màu nn là Green }
TextColor(Red); { &t màu ch là Red}
Clrscr ;
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 13
Writeln(‘ KET QUA THI CUA SINH VIEN:’);
Writeln(‘Ho va ten : ‘, Ho_ten);
Writeln(‘Ma so : ‘, Maso);
Writeln(‘Diem Toan : ‘, Toan:3:1);
Writeln(‘Diem Ly : ‘, Ly:3:1);
Writeln(‘Diem Tbinh : ‘, Dtb:3:1);
Readln;
END.
Ghi chú : + son và chy c mt chng trình nh trên cn phi bit s
d#ng phn mm Turbo Pascal ( vit t*t là TP ).
IV.Các kiu d liu n gin dùng trong Pascal
Trong TP dùng mt s kiu d liu gi là d liu n gin chu/n nh sau:
1.Kiu nguyên : Dùng  biu di$n các s nguyên, phm vi biu di$n ca s

nguyên t 1 byte n 4 byte

Tên kiu Phm vi gía tr S byte
ShortInt -128 127 1
Byte 0 255 1
Integer -32768 32767 2
Word 0 65535 2
LongInt -2147483648 2147483647 4
+Các phép toán trên kiu nguyên :
- Các phép toán : Cng(+), tr(-), nhân(*),chia(/)
- Phép chia ly phn nguyên (DIV): 10 Div 3 =3, 10 div 5 =2.
- Phép chia ly phn d(Mod): 15 mod 5 =0, 16 mod 3 =1.
+ Các hàm có i s nguyên :
-Hàm PRED(k) : i s k nguyên, tr v s nguyên )ng ngay trc k, t)c
là k-1 . Ví d#: Pred (5) = 4, Pred (-6) = -7.
-Hàm SUCC(k) : i s k nguyên, tr v s nguyên )ng ngay sau k, t)c
là k+1 . Ví d#: Succ (5) = 6, Succ (-6) = -5.
+Các th t#c có i s nguyên:
Có hai th t#c khá thông d#ng là:
-Th tc INC(k) : tng k lên mt n v. Ví d#, sau khi thc hin các lnh :
k:=5; Inc(k); thì gía tr sau cùng ca k là 6.
Vy, lnh Inc(k); tng ng vi lnh k:=k+1; hay k:=Succ(k);
-Th tc DEC(k) : gim k i mt n v. Ví d#, sau khi thc hin các lnh :
k:=5; Dec(k); thì gía tr ca k s" là 4.
Vy, lnh Dec(k) ; tng ng vi lnh k:=k-1; hay k:=Pred(k);
2.Kiu thc : Dùng  biu di$n các s thc, phm vi biu di$n ca s thc t 4
n 10 byte.
Tên kiu
Phm vi gía tr
S byte

Real 2.9*10
-39
1.7*10
38

6
Single 1.5*10
-45
3.4*10
38

4
Double 5.0*10
-324
1.7*10
308

8
Extended 3.4*10
-4932
1.1*10
4932

10
Comp -9.2*10
18
9.2*10
18

8

+Các phép toán trên s thc :
Có 4 phép toán s hc là nhân (*), chia (/), cng (+) và tr (-). Khi mt
trong các s hng tham gia tính toán là kiu thc thì kt qa ca phép toán c(ng
là mt s thc. (Phép toán DIV, MOD không dùng cho các s th!c. )
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 14
+Các hàm có i s nguyên hoc thc
-Hàm ABS(x): tính tr tuyt i ca x Ví d#: Abs(5 - 8) = 3
-Hàm SQR(x): tính bình phng ca x: Ví d#: Sqr(4.0) = 16.0, Sqr(2) = 4
Trong các hàm di ây, i s x có th là nguyên hay thc, nhng gía tr tr
v luôn luôn là kiu th!c:
-Hàm SQRT(x): tính , (x ? 0)
- Hàm EXP(x) : tính e
x

- Hàm LN(x): tính lnx, (x > 0)
- Các hàm SIN(x), COS(x), và ARCTAN(x): tính sinx, cosx và arctgx.
- Hàm INT(x) : cho s thc bng phn nguyên ca x. Ví d# :
Int(12.55) = 12.0
Int(1+10/3)=4.0
-Hàm FRAC(x) : cho s thc bng phn l0 ca x. Ví d# :
Frac(12.55) = 0.55
Hai hàm c bit di ây cho kt qa là s nguyên:
-Hàm TRUNC(x): cho s nguyên là phn nguyên ca x. Ví d# :
Trunc(12.55) = 12
Trunc(-2.98) = -2
- Hàm ROUND(x): cho s nguyên bng cách làm tròn x. Ví d# :
Round(12.45) = 12
Round(-2.98) = -3
3.Kiu ký t (Char): Nhn mt trong các ký t trong bng mã ASCII, Mi ký t

trong bng mã ASCII gi là mt hng ký t, chim  dài 1 byte, và khi vit trong
Pascal phi c &t trong c&p nháy n: ‘0’, ‘1’, ‘A’, ‘B’, ‘$’,
+Các hàm liên quan n ký t :
- Hàm PRED(ch): cho ký t )ng ngay trc ký t ch trong bng mã.
Ví d#: Pred(‘B’)=‘A’
-Hàm SUCC(ch): cho ký t )ng ngay sau ký t ch trong bng mã.
Ví d#: Succ(‘A’)=‘B’.
-Hàm UpCase(ch): i ký t ch thành ch hoa.
Ví d#: Upcase( ‘a’ ) = ‘A’, Upcase( ‘b’ ) = ‘B’, Upcase( ‘A’ ) = ‘A’ .
-Hàm ORD(ch) : cho mã ca ký t ch. Ví d#: Ord (‘A’) = 65, Ord (‘a’) = 97 .
-Hàm CHR(k) : i s k nguyên, 0< k < 255, cho ký t có mã bng k.
Ví d#: Chr (65)= ‘A’ , Chr (97)= ‘a’, Chr(32) là ký t tr*ng
4.Kiu logic (boolean)
Kiu boolean ch có hai gía tr là TRUE (úng) và FALSE (sai), không phân
bit ch hoa hay ch th!ng. V quan h th) t thì FALSE< TRUE. Mi gía tr
boolean chim mt byte b nh.
Các phép toán lôgic gm có: NOT, AND, OR và XOR. Nu A và B là hai i
lng lôgic thì NOT A, A and B, A or B và A xor B c(ng là nhng i lng lôgic
có kt qa c cho  bng sau:
A B A and B A or B A xor B
True True True True False
True False False True True
False True False True True
False False False False False
5.Kiu chu*i (String) : là mt chui ký t. Khi gán hng chui , hng chui phi
c rào trong c&p du nháy n
Ví d# : ‘Turbo Pacal’, ‘12345’.
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 15
V.Các lnh nhp xut d liu .

Nhp và xut d liu là hai khâu quan trng trong qúa trình x lý thông tin.
Hu nh chng trình nào c(ng phi gii quyt vn  nhp, xut d liu. Có
nhp c d liu thì mi có d liu  tính hay x lý. Có d liu xut ra thì mi
bit c kt qa ca qúa trình x lý trong máy.
1. Lnh nhp d liu
1.1.Ý ngha :Dùng  nhp d liu cho bin nguyên hay thc hay chui.
1.2 .Dng lnh có 3 dng nh sau :
1. Read(x1, x2, , xn);
2. Readln(x1, x2, , xn);
3. Readln;
Trong ó x1,x2…xn ã c khai báo kiu d liu trong phn khai báo.
- Dng 1 và dng 2 dùng  nhp d liu cho các bin s ã c khai báo.
- Dng 1 khi nhp xong d liu  ngay sau bin s xn, còn dng 2 khi nhp xong
con tr t ng nhy xung u hàng k tip.
- Dng 3 không dùng  nhp d liu, mà có tác d#ng dng thc hin chng
trình ch! nhn phím enter.
Ghi chú : Khi nhp d liu cho các bin s , các giá tr vit cách nhau ít
nht mt kh ang tr*ng.
2. Lnh xut d liu.
2.1 Ý ngha : Dùng  in các d liu lên màn hình
2.2 .Dng lnh : có 3 dng th t#c in d liu nh sau:
1. Write( bt1, bt2 , , btn );
2. Wrteln(bt1, bt2 , , btn );
3. Writeln;
Trong ó bt1, bt2, , btn là các biu th)c cn phi in gía tr lên màn hình.
Trong tr!ng hp n gin, mi biu th)c này có th là mt bin, mt hng, hay
mt hàm.
- Dng 1: in d liu xong con tr  ngay sau btn, còn dng 2 khi in xong con tr
nhy ngay xung u hàng k tip.
- Dng 3: không dùng  in d liu lên màn hình mà có tác d#ng a con tr

xung u hàng k tip.
Ví d: cho x, y là hai bin thc và gán x:=100/4; y:=-9/300; thì hai lnh sau :
Writeln(‘ x= ‘, x); Writeln(‘ y= ‘, y);
s" in lên màn hình :
x = 2.5000000000E+01
y = -3.0000000000E-02
2.2. In d liu dng s có nh dng:
a). In s th!c có nh dng:
In các s thc theo cách trên rt khó c. Vì th các s thc th!ng
c in có nh dng, ging nh cách vit s thông th!ng, bng lnh:
Writeln( biuth)c : n : k );
Trong ó n và k là các s t nhiên, n nh dùng n ct  in gía tr ca
biu th)c, trong ó có k ct dành cho phn thp phân.
Ví d#: cho x, y là các bin kiu thc và: x:=100/4; y:=-123.4824;
Hai lnh sau :
Writeln(‘ x=‘, x:6:2);
Writeln(‘ y=‘, y:10:3);
s" in lên màn hình:
x= 25.00 ( trc s 2 có 1 ký t tr*ng)
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 2:Gii thiu Ngôn ng lp trình Pascal Trang 16
y= -123.482 (trc du - có 2 ký t tr*ng)
Nu n nh hn chiu dài ca s cn in thì s s" c in ra vi y 
các ch s trong phn nguyên. Ví d#, khi thc hin các lnh sau :
x:=12345.675;
Writeln(‘x= ‘, x:0:2); trên màn hình s" hin : x=12345.68
. ây máy ã làm tròn s khi b s l0 cui cùng.
2.3 Ví d
PROGRAM VIDU;
Uses CRT;

Var Ten : String[18]; Maso : String[11];
Begin
CLRSCR;
Write(‘ Nhap ho va ten: ‘); Readln(Ten);
Write(‘ Nhap ma so sv : ‘); Readln(Maso);
Writeln;
Writeln(‘ ********************** ’); { in 22 du * }
Writeln(‘*’, Ten:19, ‘*’:2); { in 1 du *, in Ten chim 19
ct, in tip du * chim 2 ct }
Writeln(‘* Ma so:’ , Maso:12, ‘*’:2); { in * Ma so, in
Maso chim 12 ct, in tip du * chim 2 ct }
Writeln(‘**********************’); { in 22 du * }
Readln;
End.
Bài tp chng 2
1. Nhp 2 s nguyên a, b t bàn phím. In ra tng, tích, hiu, thng ca a và b
2. +c t bàn phím din tích ca áy ln B1 và din tích áy nh B2 và chiu
cao h ca mt hình chóp c#t .Tính th tích hình chóp c#t theo công th)c sau :
V = (1/3)* (B1+B2 + B1*B2) *h
3. +c t bàn phím bàn kính R1, bán kính R2, là !ng sinh l và chiu cao h
ca mt hình chóp c#t. Tính din tích xung quanh và th tích hình chóp c#t theo
công th)c sau:
Din tích xung quanh S = (PI/2 * (R1R2) *I
Th tích V = (1/3) * (PI*h*(R1² + R2² + R1*R2))
4. Vit chng trình nhp vào im Toán, Lí, Hoá ca mt thí sinh theo h s
tng )ng 3 : 2 : 1 . Hãy tính và in im trung bình.
5.Vit chng trình tính lc hút F gia hai vt có khi lng M và N cách nhau
mt kh ang d theo công th)c :

Vi G là lc hp d'n = 6.673* 10
–8
cm
2
/gs
2
(M tính bng gram,D tính bng cm)
6.Vit chng trình nhp 3 s nguyên dng a, b, c sau ó tính và in ra màn
hình giá tr trung bình cng s , c và trung bình nhân p ca 3 s ó
Bit rng :
3
cba
s
+
+
=
3/1
)(abcp =
7.Vit chng trình nhp 3 s nguyên dng a, b, c là s ó 3 cnh ca mt
tam giác. Hãy tính và in ra màn hình din tích s ca tam giác ó.
Bit rng : s=sqrt(p*(p-a)*(p-a)*(p-c)) trong ó p=0.5*(a+b+c).
2
*
d
NM
GF =
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 17
Chng III
CÁC LNH +I,U KIN – VÒNG L-P

I. Các lnh i"u kin
1.Lnh nhy không i"u kin
- Cú pháp : Goto <Nhãn>
- Chc n ng : Nhy ngay n lnh ã c ánh du bng nhãn ã c
khai báo.
Ghi chú: Cách khai báo nhãn trong phn khai báo.
Label <Nhãn> Vi <Nhãn> là mt t t &t.
2. Câu lnh IF
2.1. Câu lnh If dng 1
Cú pháp :
IF <Ði"ukin> THEN <Lnh> ;
Ðiu kin là mt biu th)c lôgic cho kt
qa TRUE (úng) hay FALSE (sai). Lnh có th
là mt lnh n gin ho&c mt lnh có cu trúc.
Ý ngha: Máy kim tra iu kin, nu
Ðiukin là úng thì thc hin lnh Lnh, ngc
li nu Ðiukin là sai thì thc hin lnh k tip
sau if
Ví d : Nhp vào h tên và im trung bình
(DTB) ca mt sinh viên. Hãy phân loi sinh viên theo DTB nh sau:
Loi là Kém nu DTB<5,
là Tbình nu 5 =< DTB<7,
là Khá nu 7 <= DTB<9,
là Gi i nu DTB >= 9.
In h tên, im trung bình và phân loi sinh viên.
PROGRAM PhanloaiSinhvien; { Phân loi sinh viên }
Var
Ho_ten: String[18]; DTB: Real; Loai: String[6];
Label aa;
Begin

Write(‘ Nhap ho va ten :’); Readln(Ho_ten);
aa:Write(‘ Nhap iem trung binh :’);Readln(DTB);
If DTB<0 then
Begin
Writeln(‘Diem trung binh <0 ! Xin nhap lai ‘);
Readln;
Goto aa;
End;
{ phân loi theo DTB }
If DTB< 5 then Loai:=‘Kem’;
If (DTB>= 5) and (DTB<7) then Loai:=‘Tbinh’;
If (DTB >= 7) and (DTB< 9) then Loai:=‘Kha’;
If DTB >= 9 then Loai:=‘Gioi’;
Writeln(Ho_ten, #32 , DTB:4:1 , #32 , Loai); { #32 là ký t tr*ng }
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 18
Readln;
End.
2.2. Câu lnh IF dng 2
+Cú pháp :
IF Ði"ukin THEN Lnh1
ELSE Lnh2 ;
Chú ý :
-Trc ELSE không có du chm ph/y.
-Lnh1 và Lnh2 có th là mt lnh ghép, t)c
là gm nhiu lnh c &t trong khi begin và end; .
+Ý ngha ca lnh: Máy kim tra iu kin, Nu
Ðiukin là úng thì thc hin Lnh1, ngc li, nu
Ðiukin là sai thì thc hin Lênh2.
Ví d: Vit chng trình nhp vào hai s a và b,

tìm và in s nh nht và s ln nht ca chúng:
PROGRAM Tim_Max_Min; { Tim so lon nhat va so nho nhat ca hai so }
Var
a, b, Max, Min : Real;
Begin
Write(‘ Nhap a va b :’);Readln(a,b);
If a < b then
begin
Max:= b;
Min:= a;
end
else { trc else không có du ; }
begin
Max:= a;
Min:= b;
end;
Writeln(‘ So lon nhat la: ‘ , Max:6:2);
Writeln(‘ So nho nhat la: ‘ , Min:6:2);
Readln;
End.

2.3. Câu lnh IF lng nhau :
Trong câu lnh IF, nu Lnh1 ho&c Lnh2, ho&c c hai, li là câu lnh IF thì ta
có cu trúc IF lng nhau. Ch4ng hn di ây là hai câu lnh IF ELSE lng
nhau :
IF Ði"ukin1 THEN
If Ði"ukin2 then Lnh1
else
Lnh2
ELSE

Lnh3 ;
+kin
Lnh 1
Lnh 2
Sai

+úng
L
nh k tip

Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 19
Ví d# : Vit chng trình nhp vào h tên mt ch h, ch s in k tháng
trc (chiso1) và ch s in k tháng này (chiso2), tính tin in tháng này cho
h, bit rng :
Mi kw trong 100 kw u tiên có n gía là 500,
T kw th) 101 n kw th) 200 có n giá 800,
T kw th) 201 tr lên có n gía 1000.
PROGRAM Tinh_tien_dien; { Tính tin in }
Var
Ho_ten: String[18];
chiso1, chiso2, Ldtt, Tien : Real;
Label aa;
Begin
Write(‘ Nhap ho va ten :’); Readln(Ho_ten)
aa: Write(‘ Nhap ch s tháng trc, ch s tháng này: ‘);Readln( chiso1, chiso2);
If chiso2<chiso1 Then
Begin
Writeln(‘Ban nhap sai du lieu ! Xin nhap lai’);
Readln;

Goto aa;
End;
Ldtt:=chiso2 - chiso1;
If Ldtt<= 100 then Tien:=Ldtt*500
else
if Ldtt <=200 then Tien:=100*500+(Ldtt - 100)*800
else
Tien:=100*500 + 100*800 + (Ldtt - 200) * 1000;
Writeln(‘ H và tên là ‘, Ho_ten);
Writeln(‘ Tin phi tr là ‘ , Tien:10:2);
Readln;
End.
3. Câu lnh CASE
3.1. Cú pháp
Lnh CASE có hai dng, chúng ch khác nhau  mt im là trong dng 2 có
ELSE Lnh n+1, còn trong dng 1 thì không ( hình v").
CASE biuth)c OF
hng1 : Lnh1;
hng2 : Lnh2;
. . . .
hngn : Lnhn;
END;

Dng 1
CASE biuth)c OF
hng1 : Lnh1;
hng2 : Lnh2;
. . . .
hngn : Lnhn;
ELSE Lnhn+1;

END;
Dng 2

Chú ý - Lnh CASE phi kt thúc bng END;
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 20
- Kiu d liu ca biuth)c ch là kiu d liu m c nh: nguyên, ký
t, Lôgic, ho&c kiu lit kê hay kiu on con, không c là kiu thc hay kiu
chui
3.2: Ý ngha: Khi g&p lnh Case trong chng trình máy thc hin theo các
bc sau :
Bc 1: Tính gía tr ca biuth)c
Bc 2: So sánh và la chn:
- Nu gía tr ca biuth)c = Gt1 thì thc hin Lnh1
- Nu gía tr ca biuth)c = Gt2 thì thc hin Lnh2
- Nu gía tr ca biuth)c = Ctn thì thc hin Lnhn
Bc 3:
a) chuyn ngay sang lnh k tip sau End ( nu là dng 1)
b) thc hin Lnh n+1, ri chuyn sang lnh k tip sau End
(nu là dng 2) .
S 

2.3. Các ví d :
PROGRAM Tim_so_ngay_cua_thang; { Xác nh s ngày ca tháng }
Var
Thang, Nam, Songay : Integer ;
Begin
Write(‘Nhp Thang, Nam : ‘); Readln(Thang, Nam);
If (Thang<1) or ( Thang>12) then writeln(‘ Nhp sai ’)
else
begin
Case Thang OF
4, 6, 9, 11 : Songay:=30;
1, 3, 5, 7, 8, 10, 12 : Songay:=31;
2 : begin
If Nam mod 4 = 0 then Songay:=29
else Songay:=28;
end;
Sai
Lnh k
GT=gt
L
nh1
GT=gt
L
nh2

G
T=gt
L
nh3
+úng

+úng

Sai

Sai

Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 21
End; { Ht Case }
Writeln(‘ S ngày là : ‘ , Songay);
end;
Readln;
End.
Ví d 2: Xây dng thc n cho phép la chn mt trong bn vic : tính tng ,
tính hiu, tính tích ho&c tính thng ca hai s x, y nhp t bàn phím.
Màn hình cn hin ra bn m#c sau cho mi ng!i la chn :
A. TÍNH T5NG HAI S6
B. TÍNH HI7U HAI S6
C. TÍNH TÍCH HAI S6
D. TÍNH TH8NG HAI S6
Chng trình c vit nh sau :
PROGRAM Thuc_Don;
Uses Crt;
Var

x, y : Real; Ch : Char;
Begin
Clrscr;
Write('Nhap x va y:'); Readln(x, y);
Gotoxy(10, 3); Write('A. TINH TONG HAI SO');
Gotoxy(10, 5); Write('B. TINH HIEU HAI SO');
Gotoxy(10, 7); Write('C. TINH TICH HAI SO');
Gotoxy(10, 9); Write('D. TINH THUONG HAI SO');
Gotoxy(2,11); Write('-Ban chon muc nao (A, B, C, D) ?:'); Readln(Ch);
CASE Ch of
'A', 'a': Writeln('Tong =', x+y :6:2);
'B', 'b': Writeln(' Hieu =', x-y :6:2);
'C', 'c': Writeln(' Tich =', x*y :6:2);
'D', 'd': If y<>0 then Writeln(' Thuong =', x/y:6:2 )
else Writeln(' Khong xac dinh !');
ELSE
Writeln(' Khong co muc ', Ch);
END;
Readln;
End.

2.3. Câu lnh CASE lng nhau
Trong cu trúc CASE, khi mt trong các Lnh1, Lnh2, , Lnhn hay
Lnhn+1 li là mt lnh CASE thì ta có cu trúc CASE lng nhau.
Ví d# 3: Mt xí nghip tính tin thng hàng tháng cho công nhân theo công
th)c : Tin thng= H s * 200.
Trong ó H s c tính da vào kt qa bình chn phân loi lao ng (loi
A, B hay C) và ni làm vic (c s 1 hay c s 2) ca mi ng!i trong tháng, c#
th nh sau :
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin

Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 22
Loi C s 1 C s 2
A 2.0 2.5
B 1.5 1.8
C 1.0 1.0
Vit chng trình nhp h tên, phân loi lao ng và ni làm vic ca mt
công nhân, tính tin thng cho ng!i ó.
PROGRAM Tinh_tien_thuong;
Var
Ho_ten: String[20]; Loai : Char; Coso : Byte;
Heso, Thuong : Real;
Begin
Write(‘ Nhp h và tên: ‘); Readln(Ho_ten);
Write(‘ Nhp c s làm vic (1,2): ‘); Readln(Coso);
Write(‘ Nhp phân loi lao ng (A,B,C) : ‘);Readln(Loai);
CASE Loai OF
‘A’, ‘a’: Case Coso of
1: Heso:=2.0;
2: Heso:=2.5;
end;
‘B’, ‘b’: Case Coso of
1: Heso:=1.5;
2: Heso:=1.8;
end;
‘C’, ‘c’: Heso:=1.0;
END; { Ht CASE }
Thuong:=Heso*200;
Writeln(‘H và tên Tin thng ‘);
Writeln(Ho_ten , Thuong:8:2 );
Readln;

End.
II.CÁC LNH VÒNG L-P
1. Câu lnh lp FOR
1.1. Câu lnh FOR dng 1
- Cú pháp:
FOR bin s := <Giá tr u>TO <Giá tr
cui> DO Lnh;
- Yêu cu: bin s phi thuc kiu d liu n
gin m c, th!ng là kiu nguyên, ký t hay
lô gic, không th là kiu thc hay chui.
- Cách thc hot ng ca FOR:
Bc 1: Gán giá tr cho bin s := giá tr u
Bc 2: Thc hin vic so sánh:
-Nu bin s <= Giá tr cui thì thc hin bc 3;
Bin s:=Gtu
Bin<=Gtc
u
i

Lnh
Bin:=Bin+1
+úng
Sai
Thóat
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 23
-Nu bin s >Giá tr cui thì thóat ra kh i vòng l&p , thc hin lnh k tip.
Bc 3: Thc hin lnh sau DO
Bc 4 : Tng gía tr ca bin s :
bin s:=Succ(bin s);

Quay li bc 2.
1.2. Các ví d
Ví d 1: Hãy vit chng trình tính tng : S= 1
2
+ 2
2
+ 3
2
+ + 10
2

PROGRAM Tong1;
Var
N, i : Integer;
S : LongInt;
Begin
Write(‘ Nhp N :’); Readln(N);
S:=0;
For i:=1 to N do S:=S+i*i ;
Writeln(‘S= ‘, S);
Readln;
End.

Ví d 2: Bài tính giai tha ca mt s.
PROGRAM Giai_thua;
Var
N, i : Integer;
S : LongInt;
Begin
Write(‘Nhp s dng N : ‘); Readln(N);

S:=1;
For i:=1 to N do S:=S * i ;
Writeln(‘Giai thua = ‘, S);
Readln;
End.
2. Câu lnh FOR d&ng 2
-Cú pháp:
FOR bin s := <Giá tri cui> DOWNTO <Giá tr u> DO Lnh;
-Cách thc hot ng ca FOR dng 2:
Bc 1: Gán giá tr cho bin s := giá tr
cui
Bc 2: Thc hin vic so sánh:
-Nu bin s >= Giá tr u thc
hin bc 3;
-Nu bin s <Giá tr u thì thóat
ra kh i vòng l&p , thc hin lnh k tip.
Bc 3: Thc hin lnh sau DO
Bc 4 : Gim gía tr ca bin :
bin s:=Pred(bin s);
Quay li bc 2.
Bin :=Gtu
Bin>=Gtcui
Lnh
Bin:=Bin-1
+úng
Sai
Thóat
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 24
Ví d# 1 : In các ch cái theo th) t ngc t Z n A thành hai dòng :

Z, Y, X, , C, B, A
z, y, x, , c, b, a
Chng trình c vit nh sau:
PROGRAM In_Ky_tu_nguoc;
Var
: Char;
Begin
For ch:=‘Z’ downto ‘A’ do write(ch:3 );
Writeln;
For ch:=‘z’ downto ‘a’ do write(ch :3 );
Writeln;
Readln;
End.

3. Câu lnh FOR lng nhau
Trong cu trúc FOR, khi Lnh c(ng là mt lnh FOR thì ta có cu trúc FOR
lng nhau:
FOR bin1:= m1 TO m2 DO {1}
FOR bin2:=n1 TO n2 DO Lnh; {2}
Cách th)c hot ng ca lnh này nh sau:
Ðu tiên cho bin1:=m1 và làm lnh  dòng {2}. Vì dòng {2} là lnh FOR
nên vi mi gía tr ca bin2=n1, , n2, u phi làm Lnh, kt qa là Lnh
c làm n2-n1+1 ln.
Bây gi! tng: bin1:=Succ(bin1), ri li làm lnh FOR  dòng {2}, kt
qa lnhP c làm thêm n2-n1+1 ln na.v.v.
Qúa trình trên c) tip t#c cho n khi bin1=m2+1 thì dng.

Lnh FOR {1} làm m2-m1+1 ln lnh FOR {2}, còn chính lnh FOR {2} li làm
n2-n1+1 ln Lnh. Vì th lnh c làm tt c là (m2-m1+1)*(n2-n1+1) ln.
Ví d#: In hình ch nht &c nh di ây:

PROGRAM In_hinh_chu_nhat_chu_A;
Uses Crt;
Var I,j,n,m :Integer;
Begin
Clrscr;
Write(‘Hay nhap chieu rong =’);Readln(n);
Write(‘Hay nhap chieu dai =’);Readln(m);
For i:=1 to n do
begin
for j:=1 to m do write(‘A’);
Writeln;
end;
Readln;
End.
Trng Cao ng KTKT Bình Dng Biên son : V Bin
Chng 3: Các lnh iu kin – vòng lp Trang 25
Ví d# 2: Tìm các s Fibonaci.
Dãy s Fibonaci c xây dng nh sau:
U
0
=1, U
1
=1 , U
k
=U
k-1
+ U
k-2
vi mi k= 2, 3, 4,

PROGRAM In_Fibonaci;
Var
N, i, U, U0, U1 : Integer;
Begin
Write(‘ Nhp N :’); Readln(N);
U0:=1;
U1:=1;
Writeln( N+1 , ‘ s Fibonaci u tiên là :’ ); Write(U0:3 , U1:3);
For i :=2 to N do
begin
U:=U0+U1;
Write(U:3);
U0:=U1;
U1:=U;
end;
Readln;
End.
3. Câu lnh WHILE
3.1 Cú pháp
WHILE Ðiukin DO Lnh ;
-Ý ngha : Thc hin lnh trong khi +iu kin
còn úng, khi iu kin sai thóat ra kh i vòng
l&p , thc hin lnh k tip.
3.2. Các ví d v lnh While
Ví d 1 : Nhp s t nhiên N, dùng lnh
WHILE tính S=N!:
PROGRAM Giai_thua_2;{ Tinh S=N! bng
lnh WHILE }
Var
N, i : Integer;

P : LongInt;
Begin
Write(‘ Nhp N > 0 : ‘ ); Readln(N);
P:=1;
i :=1;
While i<= N do
begin
P:=P*i;
i:=i+1;
end;
Writeln(‘ Giai thua = ‘, P);
Readln;
End.
+iu kin
Lnh
+úng
Sai
Thóat