CHỨC NĂNG QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

CHUYÊN ĐỀ
“CHỨC NĂNG QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG?”
HÀ NỘI – 2011
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU 2
I. KHÁI NIỆM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ 4
II. VAI TRÒ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ TRONG QUÁ TRÌNH
CHUYỂN SANG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN
4
2.1. Vai trò quản lý nhà nước về kinh tế qua các giai đoạn lịch sử 4
2.2. Vai trò quản lý nhà nước về kinh tế trong điều kiện chuyển
sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
6
III. NHỮNG CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ Ở NƯỚC
TA HIỆN NAY
7
3.1. Nhận thức về chức năng quản lý nhà nước về kinh tế 7
3.2. Những chức năng cơ bản của quản lý nhà nước về kinh tế ở
nước ta hiện nay
8
IV. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHĂM NÂNG CAO NĂNG LỰC VÀ
HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ
11
4.1. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về kinh tế ở nước ta
hiện nay
11
4.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý
nhà nước về kinh tế ở nước ta hiện nay
16

V. LIÊN HỆ THỰC TIỄN TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI 19
KẾT LUẬN 23
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 24
LỜI MỞ ĐẦU
Bước vào giai đoạn mới, thực hiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, mở cửa, chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế sau khi Việt Nam
tham gia Tổ chức thương mại thế giới WTO, chúng ta khơi dậy mạnh mẽ những
tiềm năng to lớn của đất nước, huy động mọi nguồn lực, sức sáng tạo trong nhân
dân để phát triển kinh tế, xã hội, tranh thủ được nguồn vốn, khoa học, công nghệ
cao, trình độ quản lý tiên tiến của các nhà đầu tư nước ngoài, góp phần đẩy mạnh
sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Bên cạnh những cơ hội thuận
lợi đó, chúng ta cũng phải đối mặt với những thách thức khắc nghiệt, đó là sự phân
hoá giàu nghèo, thất nghiệp tăng lên; phân phối lợi ích không đồng đều giữa các
vùng, miền, các ngành; có những bộ phận dân cư ít được hưởng lợi, thậm chí còn
bị tác động tiêu cực; lối sống, văn hoá ngoại lai đặt ra những thách thức đối với
việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc; vấn đề bảo vệ môi trường.v.v..; từ đó có thể
dẫn đến bất ổn định xã hội, ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội
và phát triển bền vững của đất nước. Những hạn chế, khuyết điểm của công tác
quản lý nhà nước về kinh tế thời gian qua và những thách thức khắc nghiệt do tác
động mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế đặt ra yêu cầu phải
tiếp tục nâng cao năng lực hiệu quả quản lý nhà nước về kinh tế.
Trên cơ sở Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ
nghĩa xã hội, đồng thời trải qua tổng kết thực tiễn 15 năm đổi mới, tại Đại hội IX
của Đảng nhấn mạnh các chức năng quản lý nhà nước về kinh tế: “Nhà nước tạo
môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp
tác để phát triển; bằng chiến lược, kế hoạch và chính sách kết hợp với sử dụng lực
lương vật chất của nhà nước để đính hướng phát triển kinh tế, xã hội, khai thác hợp
lý các nguồn lực của đất nước, bảo đảm cân đối vĩ mô nền kinh tế, điều tiết thu
nhập, kiểm tra, kiểm soát mọi hoạt động kinh doanh theo quy định của pháp luật”.
Công tác quản lý nhà nước về kinh tế càng có có ý nghĩa sâu sắc cả về lý luận và

thực tiễn ở nước ta, là nhiệm vụ quan trọng và cấp bách của Đảng, Nhà nước và
của cả hệ thống chính trị, trong đó vai trò và chức năng quản lý Nhà nước về kinh
tế là một trong những nội dung quan trọng của việc xây dựng và hoàn thiện nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân.
Xuất phát từ ý nghĩa đó, em xin chọn chuyên đề tiểu luận: “Chức năng quản
lý Nhà nước về kinh tế”, để phục vụ cho nhu cầu nghiên cứu, học tập và trao đổi
kiến thức cho môn học Quản lý Nhà nước về kinh tế. trong chuyên đề tiểu luận, em
xin phép được đề cập tới những nội dung chính sau đây:
I. KHÁI NIỆM VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ
II. VAI TRÒ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ TRONG QUÁ TRÌNH CHUYỂN
SANG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN
III. NHỮNG CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ Ở NƯỚC TA HIỆN
NAY
IV. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHĂM NÂNG CAO NĂNG LỰC VÀ HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ
V. LIÊN HỆ THỰC TIỄN TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI
I. KHÁI NIỆM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ
Trong giai đoạn hiện nay mặc dù các quốc gia trên thế giới có những chế độ
chính trị khác nhau, nhưng quản lý nhà nước về kinh tế hầu hết các nước đều có
những điểm chung là chấp nhận kinh tế hàng hóa với cơ chế thị trường vận hành
khách quan, đồng thời ngày càng coi trọng vai trò quản lý, điều tiết của nhà nước.
Quản lý nhà nước về kinh tế là sự quản lý của nhà nước đối với toàn bộ nền kinh tế
quốc dân bằng nguồn lực nhà nước thông qua cơ chế quản lý kinh tế nhằm đạt
được các mục tiêu phát triển kinh tế đất nước đặt ra trong điều kiện hội nhập và mở
rộng giao lưu quốc tế.
Theo nghĩa rộng, quản lý nhà nước về kinh tế được thực hiện thông qua cả
ba loại cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp của Nhà nước.
Theo nghĩa hẹp, quản lý nhà nước về kinh tế được hiểu như hoạt động quản
lý có tính chất Nhà nước nhằm điều hành nền kinh tế, được thực hiện bởi cơ quan
hành pháp (Chính phủ).

Hiện nay, trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, quản lý nhà nước
về kinh tế là một yêu cầu khách quan và phải tuân thủ các nguyên tắc chung của
quản lý nhà nước về kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng như mọi nước
khác. Nhìn chung, sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế là nhằm hạn chế
những tồn tại của kinh tế thị trường và đi tới mục tiêu cuối cùng: “Dân giàu, nước
mạnh,xã hội, công bằng, dân chủ, văn minh”. Muốn đạt được điều đó, cần phải đổi
mới quản lý nhà nước về kinh tế có ý nghĩa hết sức quan trọng cả về lý luận và
thực tiễn ở nước ta
II. VAI TRÒ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ TRONG QUÁ TRÌNH
CHUYỂN SANG CƠ CHẾ THỊ TRƯỜNG
2.1. Vai trò quản lý nhà nước về kinh tế qua các giai doạn lịch sử
Nhà nước là một phạm trù lịch sử, là sản phẩm của xã hội có giai cấp. Ngay
từ khi mới ra đời, nhà nước đã thực hiện vai trò và chức năng quản lý, lúc đầu là
quản lý xã hội, quản lý hành chính, đảm bảo trật tự trị an, dần dần mở rộng đảm
nhận cả lĩnh vực quản lý kinh tế. Cùng với sự phát triển về quy mô và trình độ của
nền kinh tế, vai trò quản lý kinh tế của nhà nước ngày càng tăng lên và chiếm một
vị trí quan trọng trong hoạt động quản lý của Nhà nước. Tuy nhiên, vai trò quản lý
nhà nước về kinh tế cũng luôn luôn biến đổi tùy theo chế độ chính trị, yêu cầu và
xu hướng phát triển kinh tế của từng quốc gia trong từng giai đoạn lịch sử khác
nhau.
Dưới chế độ phong kiến, khi nền kinh tế chưa phát triển thì nhà nước thực
hiện vai trò quản lý kinh tế ở phạm vi hẹp, chủ yếu quản lý điền địa, thu thuế, xây
dựng kết cấu hạ tầng như tổ chức đào mương, đắp đập, làm đường sá... Khi chủ
nghĩa tư bản ra đời, yêu cầu và trình độ phát triển kinh tế ngày càng tăng lên, đòi
hỏi nhà nước phải can thiệp mạnh và sâu vào nền kinh tế, thực hiện những chính
sách chặt chẽ và ngặt nghèo với vai trò “bà đỡ” cho kinh tế thị trường ra đời. Khi
kinh tế thị trường đã ra đời, cơ chế thị trường đã vận hành đồng bộ, đòi hỏi tự do
cạnh tranh càng tăng lên và giảm bớt sự can thiệp của Nhà nước vào hoạt động
kinh tế. Nhưng tự do cạnh tranh không phải là liều thuốc vạn năng của nền kinh tế
thị trường dưới chủ nghĩa tư bản. Nó vừa kích thích hoạt động kinh tế phát triển

năng động, nhưng cũng dẫn tới độc quyền, khủng hoảng kinh tế, phân hóa giàu -
nghèo quá mức, ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, do đó lại đòi hỏi bàn tay can
thiệp của Nhà nước. Như vậy là ngay trong chủ nghĩa tư bản, ở các quốc gia khác
nhau và ở các giai đoạn phát triển khác nhau, vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước
cũng khác nhau, tương quan với sự vận động của cơ chế thị trường. ngày nay,
người ta đều nhận thức rằng, vai trò quản lý nhà nước về kinh tế ở các quốc gia
ngày càng tăng lên.
Ở các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, do yêu cầu xây dựng nền kinh tế
theo chế độ công hữu, phi hàng hóa và được quản lý theo cơ chế kế hoạch hóa tập
trung nên nhà nước xã hội chủ nghĩa đã đảm nhiệm vai trò quản lý tuyệt đối toàn
bộ đời sống kinh tế - xã hội, nắm và chi phối toàn bộ hoạt động kinh tế của đất
nước. Với cơ chế quản lý kế hoạch hóa tập trung, nhà nước của các nước xã hội
chủ nghĩa đã thực hiện được những mục tiêu kinh tế và chính trị - xã hội quan
trọng, thể hiện được tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội trên nhiều mặt. Tuy nhiên,
với cơ cấu kinh tế công hữu, phi hàng hóa và cơ chế quản lý tập trung cao độ cũng
bộc lộ nhiều khuyết tật, về cơ bản là triệt tiêu động lực phát triển, nền kinh tế trì
trệ, rơi vào tình trạng khan hiếm, dẫn tới khủng hoảng kinh tế - xã hội, còn nhà
nước thì bao biện làm thay thị trường và xã hội, dẫn tới bộ máy cồng kềnh, quan
liêu, quản lý kém hiệu lực và hiệu quả. Thực trạng đó buộc các nước phải cải tổ,
cải cách, đổi mới quản lý nền kinh tế, chuyển sang nền kinh tế thị trường có nhiều
thành phần tham gia, đồng thời tiến hành cải cách nhà nước cho phù hợp và có khả
năng quản lý nền kinh tế thị trường. Trong bước chuyển đổi đó, nhiều nước xã hội
chủ nghĩa đã thất bại và đổ vỡ, chuyển sang con đường phát triển tư bản chủ nghĩa,
nhưng còn một số nước trong đó có Việt Nam đã chuyển đổi thành công, bảo đảm
cho kinh tế phát triển và ổn định chính trị - xã hội, vừa cải cách kinh tế, vừa đổi
mới chính trị và cải cách bộ máy nhà nước, vẫn kiên trì theo con đường xã hội chủ
nghĩa.
Trong giai đoạn hiện nay, mặc dù các quốc gia trên thế giới có những chế độ
chính trị khác nhau, nhưng về mặt quản lý nhà nước về kinh tế thì hầu hết các nước
đều có những điểm chung là chấp nhận kinh tế hàng hóa với cơ chế thị trường vận

hành khách quan, đồng thời ngày càng coi trọng vai trò quản lý, điều tiết của Nhà
nước. Sự khác nhau giữa các nước, một mặt ở bản chất của chế độ chính trị - xã
hội quy định giai cấp lãnh đạo nắm quyền lực nhà nước; mặt khác, chủ yếu ở liều
lượng; tính chất tác động của Nhà nước khi thực hiện vai trò, chức năng quản lý về
kinh tế của mình.
Vấn đề quan trọng đối với các quốc gia là phải xác định được phạm vi, mức
độ, vai trò của mình trong quản lý kinh tế sao cho phù hợp với bản chất, định
hướng chính trị của Nhà nước, năng lực của Nhà nước; đồng thời có tri thức và kỹ
năng thực hiện thành công, có hiệu quả vai trò của mình trên thực tế.
2.2. Vai trò quản lý nhà nước về kinh tế trong điều kiện chuyển sang
kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta
Phát huy vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở nước ta hiện nay chính là cách thiết thực góp phần bảo đảm công bằng xã
hội, vì sự phát triển dân chủ, văn minh của đất nước, song vẫn giữ được bản sắc
chính trị - xã hội của dân tộc trong thời kỳ hội nhập toàn cầu. Do đó, đổi mới thành
công hay không lại phụ thuộc vào sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà
nước. Như vậy, trong quá trình chuyển đổi sang cơ chế thị trường cũng như khi cơ
chế thị trường đã được xây dựng đồng bộ, vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước
không hề bị suy giảm mà càng tăng lên. Cần nhận thức rằng, tăng cường vai trò
quản lý nhà nước về kinh tế không có nghĩa là Nhà nước nắm tất cả, can thiệp vào
tất cả mọi hoạt động kinh tế của toàn xã hội, mà trái lại Nhà nước phải nắm những
lĩnh vực, những khâu, thực hiện những công việc quan trọng nhất mà thị trường và
nhân dân không làm được; biết sử dụng cơ chế thị trường một cách khôn khéo để
phục vụ cho mục tiêu quản lý của mình; biết phát huy những mặt tích cực của cơ
chế thị trường và hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế đó; biết “nắm những cái cần nắm
và buông những cái cần buông”; phát huy động lực của sự phát triển kinh tế; xử lý
những bất trắc và tình huống mới nảy sinh; bảo đảm cho cơ chế thị trường ra đời
đồng bộ và vận hành thông suốt, thúc đẩy kinh tế phát triển. Như vậy vai trò của
Nhà nước trong bước chuyển đổi sang cơ chế thị trường hết sức quan trọng và
nặng nề, vừa phải tiến hành đổi mới, cách thức điều hành từ chỗ trước đây vốn

quen với cơ chế cũ sang cách thức điều hành quản lý theo cơ chế mới, nguyên tắc
mới, nhằm thiết lập mối quan hệ hợp lý giữa Nhà nước - thị trường - doanh nghiệp;
vừa phải liên tục hoàn thiện phương pháp, công cụ và kỹ thuật điều hành trong
điều kiện vừa chuyển đổi, vừa hội nhập; vừa phát triển theo hướng công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước. Quan trọng và khó khăn nhất là Nhà nước phải xác
định phương hướng, nguyên tắc, lộ trình cải cách cho phù hợp và nâng cao năng
lực để có đủ khả năng quản lý nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trước đây. Đồng
thời, với định hướng xã hội chủ nghĩa của mô hình kinh tế đã được Đảng và nhân
dân ta lựa chọn, Nhà nước phải thực hiện vai trò là người đại diện cho nhân dân để
quản lý nền kinh tế, vì lợi ích của đất nước và nhân dân, là người phải chịu trách
nhiệm về tài sản công hữu; đồng thời là một tổ chức chịu sự lãnh đạo của Đảng,
thực hiện thể chế hóa, cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng thành pháp luật,
chính sách và biến các đường lối đó thành hiện thực nhằm thực hiện mục tiêu kinh
tế - xã hội do Đảng đề ra, thực hiện định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế.
III. CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ Ở NƯỚC TA TRONG
GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
3.1. Nhận thức về chức năng quản lý nhà nước về kinh tế
Để thực hiện vai trò quản lý nhà nước về kinh tế, nhà nước phải thực hiện
các chức năng quản lý nhà nước của mình. Chức năng quản lý nhà nước về kinh
tế là những nhiệm vụ tổng quát mà nhà nước phải thực hiện để phát huy vai trò và
hiệu lực của mình. Hiện nay, thực hiện tốt các chức năng quản lý nhà nước về kinh
tế có ý nghĩa hết sức quan trọng, nhằm góp phần thiết thực cho công cuộc đổi mới
toàn diện theo định hướng XHCN ở nước ta.
Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một trong
những vấn đề căn bản của triết lý phát triển ở Việt Nam hiện nay. Không phải đến
khi khủng hoảng tiền tệ xuất phát từ Mỹ năm 2008 gây ảnh hưởng lan tỏa ra hầu
khắp thế giới như hiện nay, cùng những giải pháp cơ bản mà các nước đang sử
dụng với hy vọng ngăn ngừa những kết cục bi thảm về mặt kinh tế - xã hội do
khủng hoảng đó gây ra, chúng ta mới thấy tính phi lý của cái gọi là “thị trường tự
do”, “bàn tay vô hình”. Từ rất sớm, chúng ta đã khẳng định, nền kinh tế mà chúng

ta đang xây dựng phải có sự quản lý của Nhà nước. Kiên trì tư tưởng đó, tại Đại
hội X của Đảng đã nhấn mạnh sự cần thiết phải: “Bảo đảm vai trò quản lý, điều tiết
nền kinh tế của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa”.
3.2. Những chức năng cơ bản của quản lý nhà nước về kinh tế ở nước ta
hiện nay
3.2.1. Chức năng tạo lập môi trường và điều kiện cho hoạt động kinh
doanh
Nhà nước tạo môi trường phát triển kinh tế là tạo ổn định chính trị, đảm bảo
trật tự an toành xã hội. Bảo đảm an ninh tài sản và tính mạng cho giới sản xuất
kinh doanh bằng các phương tiện và lực lượng hữu hiệu của nhà nước.
- Tạo môi trường pháp lý là có đủ hệ thống pháp luật. Môi trường kinh tế là
ổn định nền tài chính, tiền tệ, kiểm soát lạm phát, tạo cơ sở hạ tầng (giao thông,
điện nước).
- Tạo môi trường thuận lợi, đầy đủ có chất lượng là hỗ trợ tích cực cho các
doanh nghiệp hoạt động. Nhà nước có chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng cho các
doanh nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh.
- Hỗ trợ tài chính, tiền tệ nhằm giúp các nhà sản xuất – kinh doanh, giúp
công dân tạo vốn cho quá trình gây dựng cơ nghiệp của họ thông qua hoạt động
của các tổ chức ngân hàng của Nhà nước.
- Nhà nước bao mua và bao cấp những hàng hoá, dịch vụ nói trên từ các
háng tư nhân dưới hình thức các hợp đồng dịch vụ công. Bằng cách này tư nhân
sản xuất theo đơn đặt hàng của Nhà nước, người dân tiêu dùng không qua thị
trường tự do mà qua bảo lãnh của Nhà nước trước người sản xuất và cung ứng.
- Tạo cầu nối cho các doanh nhân tìm đối tác qua các câu lạc bộ doanh nhân,
các hội chợ, hội nghị bạn hàng trong nước và quốc tế.
- Bảo đảm an ninh về tài sản và tính mạng cho giới sản xuất - kinh doanh
bằng các phương tiện và lực lượng hữu hiệu của Nhà nước.
3.2.2. Chức năng định hướng, hướng dẫn phát triển kinh tế
Trên cớ sở nhận thức và vận dụng các quy luật khách quan, căn cứ vào các
mục tiêu phát triển kinh tế xã hội mà Đảng đã đề ra, Nhà nước định hướng phát

triển kinh tế. Thực hiện chức năng, định hướng của Nhà nước là: Xác định có căn
cứ khoa học những mục tiêu xây dựng chiến lược phát triển kinh tế quốc gia, phát
triển các ngành và vùng lãnh thổ. Lập các quy hoạch, kế hoạch đồng thời lựa chọn
các biện pháp chủ yếu để đạt được các mục tiêu đó trong thời gian nhất định. Nhà
nước càng thực hiẹn tốt chức năng định hướng càng tránh được rủi ro cho các
doanh nghiệp.
Trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt trong thời kỳ mới chuyển từ nền kinh
tế kế hoạch tập trung sang kinh tế thị trường, Nhà nước càng phải tăng cường định
hướng, hướng phát triển kinh tế, vì: Các doanh nhân tự chủ kinh doanh nhưng chưa
thể nắm được tình hình, xu hướng vận động của thị trường, dễ gây thu lỗ, thất bại