Tài liệu phục hồi chức năng cho trẻ chậm phát triển

PHC HI CHC NĂNG
TR CHM PHÁT TRIN TRÍ TU
Tài liu s 14
Phc hi chc năng da vào cng đng
Trưng ban
TS. Nguyn Th Xuyên Th trưng B Y t
Phó trưng ban
PGS.TS Trn Trng Hi V trưng V hp tác Quc t, B Y t
TS. Trn Qúy Tưng Phó cc trưng Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t
Các y viên
PGS.TS. Cao Minh Châu Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Văn Chương Giám đc Trung tâm PHCN, Bnh vin Bch Mai
TS. Phm Th Nhuyên Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc k thut Y t Hi Dương
BSCK. II Trn Quc Khánh Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin Trung ương Hu
ThS. Nguyn Th Thanh Bình Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin C Đà Nng
PGS.TS Vũ Th Bích Hnh Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Th Thu Hà Phó trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN Bnh vin Nhi Trung ương
TS. Nguyn Th Minh Thu Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y t công cng
ThS. Nguyn Quc Thi Hiu trưng Trưng Trung hc Y t tnh Bn Tre
ThS. Phm Dũng Điu phi viên chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
ThS. Trn Ngc Ngh Chuyên viên Cc Qun lý khám, cha bnh - B Y t
Vi s tham gia ca chuyên gia quc t v phc hi chc năng da vào cng đng
TS. Maya Thomas Chuyên gia tư vn v PHCNDVCĐ
ThS. Anneke Maarse C vn chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
BAN BIÊN SON B TÀI LIU PHC HI CHC NĂNG DA VÀO CNG ĐNG
(Theo quyết định số 1149/QĐ – BYT ngày 01 tháng 4 năm 2008)
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 3
LI GII THIU
Phc hi chc năng da vào cng đng (PHCNDVCĐ) đã đưc trin khai  Vit
Nam t năm 1987. B Y t đã rt quan tâm ch đo và hưng dn thc hin công
tác PHCNDVCĐ  các đa phương. Đưc s phi hp ca B Lao đng, Thương

binh & Xã hi, B Giáo dc & Đào to và các B, Ngành liên quan khác, cũng
như s ch đo, đu tư ca chính quyn các cp, s giúp đ có hiu ca các t
chc quc t, công tác PHCNDVCĐ  nưc ta trong thi gian qua đã giành đưc
mt s kt qu bưc đu rt đáng khích l. Nhiu cp lãnh đo B, Ngành, đa
phương đã thy rõ tm quan trng ca PHCNDVCĐ đi vi vic tr giúp ngưi
khuyt tt nhm gim t l tàn tt, giúp h tái hòa nhp cng đng, nâng cao
cht lưng cuc sng. V t chc, đn nay đã hình thành mng lưi các bnh vin
Điu dưng – PHCN, các trung tâm PHCN, các khoa Vt lý tr liu – PHCN vi nhiu
thày thuc đưc đào to chuyên khoa sâu v PHCN, tham gia trin khai thc hin
k thut PHCN  các đa phương.
Nhm đy mnh chương trình PHCNDVCĐ  Vit Nam, yêu cu v tài liu hưng
dn PHCNDVCĐ đ s dng trong toàn quc là rt cp thit và hu ích. Vi s
giúp đ k thut ca chuyên gia ca T chc Y t th gii (WHO), s tài tr, chia
s kinh nghim có hiu qu ca y ban Y t Hà Lan – Vit Nam (MCNV), t năm
2006, B Y t đã bt đu tin hành t chc biên son b tài liu đ s dng thng
nht trong chương trình PHCNDVCĐ trên toàn quc. Sau nhiu ln Hi tho, xin
ý kin đóng góp ca các chuyên gia Y hc trong nưc và nưc ngoài, đn nay, B
tài liu v PHCNDVCĐ đã hoàn thành và đã đưc B Y t phê duyt. B tài liu
này bao gm:
n Tài liu “Hướng dẫn quản lý và thực hiện PHCNDVCĐ” dành cho cán b qun
lý và lp k hoch hot đng PHCNVCĐ.
n Tài liu “Đào tạo nhân lực PHCNDVCĐ” dành cho các tp hun viên v
PHCNDVCĐ.
n Tài liu “Hướng dẫn cán bộ PHCN cộng đồng và Cộng tác viên về PHCNDVCĐ”.
n Tài liu “Hướng dẫn người khuyết tật và gia đình về PHCNDVCĐ”.
n 20 cun tài liu hưng dn thc hành v PHCN theo các dng tt thưng gp.
Ni dung ca b tài liu đưc xây dng da trên nhng tài liu sn có v phc
hi chc năng và PHNCDVCĐ ca WHO và đưc điu chnh cho phù hp vi thc
t ti Vit Nam.
4 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14

Cun “Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ” này là mt trong 20 cun
hưng dn thc hành v phc hi chc năng các dng tt thưng gp nói trên.
Đi tưng s dng ca tài liu này là cán b PHCN cng đng, cng tác viên
PHCNDVCĐ, gia đình ngưi khuyt tt. Ni dung cun sách bao gm nhng kin
thc cơ bn nht v khái nim, triu chng, cách phát hin, các bin pháp chăm
sóc và PHCN cho tr chm phát trin trí tu. Ngoài ra, tài liu cũng cung cp mt
s thông tin cơ bn v nhng nơi có th cung cp dch v cn thit mà gia đình
tr có th tham kho.
Tài liu hưng dn này đã đưc son tho công phu ca mt nhóm các tác gi
là chuyên gia PHCN và PHCNDVCĐ ca B Y t, các bnh vin trc thuc trung
ương, các trưng Đi hc Y và Y t công cng, trong đó PGS.TS. Vũ Th Bích Hnh
là tác gi chính biên tp ni dung.
Trong quá trình son tho b tài liu, Cc qun lý khám cha bnh đã nhn đưc
s h tr v k thut và tài chính ca U ban Y t Hà Lan Vit Nam (MCNV), trong
khuôn kh chương trình hp tác vi B Y t v tăng cưng năng lc PHCNDVCĐ
giai đon 2004-2007. Mt ln na, chúng tôi trân trng cm ơn s giúp đ quý
báu này ca MCNV. Ban biên son trân trng cm ơn nhng góp ý rt giá tr ca
các chuyên gia PHCN trong nưc và các chuyên gia nưc ngoài v ni dung, hình
thc cun tài liu.
Trong ln đu tiên xut bn, mc dù nhóm biên son đã ht sc c gng nhưng
chc chn vn còn nhiu thiu sót. Mong bn đc gi nhng nhn xét, phn hi
cho chúng tôi v b tài liu này, đ ln tái bn sau, tài liu đưc hoàn chnh hơn.
Mi thông tin xin gi v: Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t, 138A Ging Võ,
Ba Đình, Hà Ni.
Trân trng cm ơn.
TM. BAN BIÊN SON
TRƯNG BAN
TS. Nguyễn Thị Xuyên
Thứ trưởng Bộ Y tế
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 5

S PHÁT TRIN THN KINH  VN ĐNG
BÌNH THƯNG  TR EM
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Lt nga sang nghiêng, có th t lt sp đưc.
Nâng cao đu khi nm sp
Vn đng tinh
Gi vt trong tay t 1-2 phút.
Có th đưa vt vào ming.
Ngôn ng - Giao tip Phát ra âm thanh đ gây s chú ý ca ngưi khác. Cưi thành ting.
Cá nhân - xã hi Nhìn theo vt chuyn đng.
Nhn thc Bit hóng chuyn, mm cưi hn nhiên.
Trẻ từ 1 - 3 tháng tuổi
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Ly t nga sang sp và t sp sang nga
Nâng đu đưc lâu hơn khi nm sp
Khi kéo lên tr có th gi đưc đu thng
Ngi có tr giúp vng hơn
Trưn ra phía trưc và xung quanh
Gi ngưi có th đng đưc
Vn đng tinh Bit vi tay cm nm đ vt
Ngôn ng - Giao tip
Quay đu v phía có ting đng, đc bit ging nói ca mt ngưi nào đó.
Bp b các âm đơn như ma, mu…
Cá nhân - xã hi
Thích cưi đùa vi mi ngưi
Bit gi đ chơi
Nhn thc Ham thích môi trưng xung quanh
Trẻ 4 - 6 tháng tuổi

6 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
T ngi đưc vng vàng.
Tp bò và bò đưc thành tho.
Có th vn đng dy khi có thành chc chn.
Vn đng tinh
Cm hai vt và đp hai vt vào nhau.
Chuyn tay mt vt.
Có th nht đ vt bng ngón tay cái và mt ngón tay khác.
Ngôn ng - Giao tip
Quay đu v phía có ting nói.
Phát ra âm: bà, cha, ba, măm.
Cá nhân - xã hi
T ăn bánh.
Chơi ú oà, vươn ti đ chơi ngoài tm tay.
Vy tay, hoan hô.
Nhn thc
Đáp ng khi gi tên. T chi bng cách giu mt, ly tay che mt khi ngưi
ln ra mt.
Trẻ 7 - 9 tháng tuổi
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Tp đng, đng vng.
Tp đi, đi li đưc vài bưc khi có ngưi dt tay.
Đn tháng 12 tr có th đi đưc vài bưc.
Vn đng tinh
S dng các ngón tay d dàng hơn.
Đp hai vt vào nhau.
Kp bng hai đu ngón tay.

Ngôn ng - Giao tip
Có th nói câu mt hai t.
Hiu câu đơn gin.
Cá nhân - xã hi
Ch tay vào vt yêu thích.
Đp đ chơi vào bàn, qung xung đt…
Lp li các hành đng gây s chú ý hoc gây cưi.
Nhn thc
Đáp ng vi nhng mnh lnh, yêu cu đơn gin như “giơ tay lên”,
“chào tm bit”.
Gây s chú ý vi ngưi khác bng cách kéo qun áo, xu h khi có ngưi l.
Xu h khi có ngưi l.
Trẻ 10 - 12 tháng tuổi
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 7
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Đi vng, đi nhanh.
Tp bưc lên cu thang.
Vn đng tinh
S dng các ngón tay d dàng: t cm ăn, v nguch ngoc.
Bit xp hình tháp bng các khi vuông.
Dc ht ra khi l khi đưc làm mu hoc t phát.
Ngôn ng - Giao tip Có th nói ba t đơn
Cá nhân - xã hi
Đòi đ vt bng cách ch tay vào vt mun có.
Bt chưc các vic làm nhà như lau, ra các đ vt.
Tip xúc nhiu hơn vi các thành viên trong nhà.
Nhn thc
Biu hin vui mng, gin d, s hãi, ganh t.
Hiu câu đơn gin.

Trẻ 13 - 18 tháng
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Chy lên cu thang.
Giơ chân đá bóng mà không ngã.
Ném bóng cao tay.
Vn đng tinh
S dng các ngón tay d dàng: t xúc ăn nhưng còn rơi vãi.
Bt chưc v đưng k dc.
Ngôn ng - Giao tip Có th nói câu 2-3 t.
Cá nhân - xã hi
Bit đòi thc ăn hoc nưc ung.
Có th t đi v sinh, ra tay.
Tham gia các hot đng trong sinh hot như mc, ci qun áo, tm…
Nhn thc
Ch đưc b phn ca cơ th.
Gi đưc tên mt mình.
Đi đúng hưng yêu cu.
Trẻ 24 tháng
8 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Đng bng mt chân trong vài giây. Nhy ti ch, nhy qua mt vt cn
thp. Đp xe ba bánh.
Vn đng tinh
S dng các ngón tay d dàng: V hình ch, v vòng tròn. Bit xp hình
tháp bng các khi g vuông (8 tng). Bt chưc xp cu.
Ngôn ng - Giao tip Vn t vng tăng nhanh chóng, có th nói đưc câu phc tp hơn.
Cá nhân - xã hi
Chơi vi tr khác, có đôi khi t chơi mt mình.

T mc qun áo, t chn dép phi trái.
D tách xa m.
Nhn thc
Hi nhiu câu hi hơn.Nhn bit đưc mt vài màu.
Nói đưc h và tên. Dùng t  s nhiu.
Đm vt đưc t mt ti mưi.
K năng Thc hin đưc
Vn đng thô
Đng bng mt chân trong 10 giây. Nhy lò cò
Bt bóng ny. Đi ni gót tin và git lùi.
Vn đng tinh
V hình vuông, bt chưc hình v.
Cm bút v và tô mu.
V hình ngưi (3 b phn).
Ngôn ng - Giao tip Có th đnh nghĩa, gii thích s vt, t ng theo cách c th và rt thc t.
Cá nhân - xã hi T mc đúng qun áo. Có th t tm, đi v sinh.
Nhn thc
Hi ít hơn, t tìm hiu s vt bng nghe ngóng và quan sát.
Bit tui mình.
Bit đưc nhiu mu.
Nhn bit hình dng và cu to ca đ vt.
Hiu đi lp.
Nhn bit đưc ch cái, ch s.
Trẻ 5 tuổi
Trẻ 36 - 48 tháng
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 9
K năng Thc hin đưc
Cá nhân - xã hi
Quan tâm nhiu hơn ti xung quang.
Đ ý xem giáo viên và bn bè nghĩ gì v mình.

Tham gia các trò chơi tp th.
Sau khi đã quen  trưng tr thưng rt thích thú.
Nhn thc
Bt đu đn trưng, nhưng không phi tr nào cũng hc tt. Có nhiu tr
chưa yên tâm khi ti trưng.
K năng Thc hin đưc
Nhn thc
Tr bt đu bit chp nhn thua trong cuc chơi.
Tính tò mò phát trin.
Nhn bit, cm nhn đ vt bng tay.
K năng Thc hin đưc
Nhn thc
Tính tp th phát trin, tr em chơi thành nhóm.
Bit e thn trưc ngưi khác gii.
Quan tâm ti cách đi x ca ngưi ln vi nhau, nhng n tưng ca giai
đon này s nh hưng lâu dài v sau.
K năng Thc hin đưc
Nhn thc
Tr phát trin nhanh v chiu cao và cân nng.
Phát trin gii tính rõ rt.
Tr có nhng thay đi v tính tình.
Phát trin trí tu, có cách suy nghĩ mi, chuyn t suy nghĩ tr em sang suy
nghĩ ca ngưi ln.
Trẻ 13 - 15 tuổi: Thời kỳ dậy thì
Trẻ 10 - 12 tuổi (thời kỳ tiền dậy thì)
Trẻ 8 - 9 tuổi
Trẻ 6 - 7 tuổi
10 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
MC PHÁT TRIN V NGÔN NG VÀ GIAO TIP  TR
BÌNH THƯNG

Mc Hiu Th hin ngôn ng/ li nói
0 - 3th

Nhìn, quay đu v phía có ting đng
Lic mt nhìn theo vt hoc ngưi
T mm cưi
Yên lng khi đưc b lên
Khóc
Phát ra âm thanh: a, e, u, g, h, k
Thi bong bóng
Bit g g hoc to ra các âm thanh
khác
3 - 6th Tìm kim nơi phát ra âm thanh
Cưi, nhìn chăm chú vào ngưi nói
Bit phân bit ngưi l
Bit biu th s không thích
Phát âm th hin thích thú, đ goii
Mím hai môi đ to âm “m”
Bit cưi to
Chơi phát âm mt mình
6 - 9th Nhìn đ vt, ngưi khi nghe nói đn
Hiu t “không”
Bit xu h, hét đ ngưi khác chú ý
Bt chưc c ch đơn gin (chào, )
Nói các âm đađa, baba, nana
Bt chưc ng điu ca ngưi ln
9 - 12th Đưa đ vt khi đưc yêu cu
Làm theo mnh lnh đơn gin
Nói đưc nhng t đu tiên
Nói luyên thuyên không có nghĩa

12 - 18 th Ch vào đ vt bé mun
Bit gi ca (bit s hu)
Nói đưc khong 20 t
Bit xin, tr li câu hi “Cái gì đây”
18 th - 2 tui Nghe đưc câu chuyn đơn gin
Phân bit đ ăn vi các đ vt khác
Bit gi đi v sinh, tên mi ngưi
Nói câu 2 t, có đng t và tính t
2 - 2,5 tui Nghe đưc câu chuyn di 5 - 10ph
Làm theo chui 2 vic lin nhau
Nhn bit hành đng trong tranh
Tr li câu hi “ đâu, đang làm gì?”
Nói còn ngng các ph âm cui
Nói các t ch thi gian, đa đim
2,5 - 3 tui Hiu các t so sánh và mô t
Tuân theo lch hot đng hàng ngày
Chn đưc các màu ging nhau
Nói câu dài 3 - 4 t
Dùng t ph đnh “không”
Bit ra lnh, yêu cu
3 - 3,5 tui Phân bit “trưc/sau, cng/ mm, …”
Hiu, tr li câu hi “Như th nào?”
Nói câu dài 4 - 5 t
Bit dùng t ni “và, th ri, thì ”
3,5 – 4 tui Đm đn 10, nhn đưc 2 - 3 màu
Phân bit đưc “trên/ dưi, đnh/ đáy”
Nói đưc hu ht các ph âm
Nói câu dài 4 - 7 t
4 – 5 tui Thc hin đưc 3 mnh lnh
Tr li đưc câu hi “Khi nào?”

K đưc mt câu chuyn dài
Bt đu dùng đi t s hu
5 – 6 tui Hiu thi gian “Hôm qua/ hôm nay”
Phân bit “phi/ trái”, bit phân loi
Dùng các đi t đúng, bit so sánh ”cao
nht, bit dùng trng t ”
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 11
1. GII THIU
Chậm phát triển trí tuệ (PTTT) là tình trạng:
n Trẻ có trí tuệ dưới mức trung bình, kh năng tư duy chm.
n Khả năng học tập của trẻ chậm hơn so vi bn cùng la tui.
n Chậm phát triển kỹ năng “thích ứng” như: giao tip, t chăm sóc, các hot
đng sinh hot hàng ngày, k năng xã hi, tham gia cng đng, t đnh
hưng, sc kho và an toàn, hc tp, s thích và vic làm.
Phân loại
n Chậm PTTT mức độ nhẹ
−
Không cn tr giúp thưng xuyên.
−
Có kh năng giao tip bng li nói.
−
Có kh năng t chăm sóc và làm các công vic đơn gin.
−
Có th đi hc.
n Chậm PTTT mức độ trung bình
−
Cn tr giúp thưng xuyên  các mc đ khác nhau.
−
Có kh năng giao tip bng li nói nhưng nghèo nàn, không rõ nghĩa.
−

Có kh năng t chăm sóc, làm các công vic đơn gin nu đưc hun
luyn t nh.
−
Có th đi hc song gp nhiu khó khăn hơn.
n Chậm PTTT mức độ nặng
−
Cn s tr giúp thưng xuyên hàng ngày mt cách tích cc.
−
Không có kh năng giao tip bng li nói.
−
Không có kh năng t chăm sóc, làm các công vic đơn gin.
−
Không th đi hc.
n Chậm PTTT mức độ rất nặng
−
Cn s tr giúp đc bit thưng xuyên  mc đ cao nht.
−
Không có kh năng giao tip bng li nói.
PHC HI CHC NĂNG
TR CHM PHÁT TRIN TRÍ TU
12 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
− Không có kh năng t chăm sóc, làm các công vic đơn gin.
−
Không th đi hc.
Các khó khăn mà trẻ chậm PTTT gặp phải:

Mc đ khó khăn ph thuc vào mc đ chm phát trin trí tu
n Vấn đề tự chăm sóc:
−
Tr có khó khăn khi hc k năng sinh hot hàng ngày như mc qun áo,

t chăm sóc và đi v sinh.
−
Mt s tr có th b ph thuc nhiu vào ngưi khác trong cuc sng
hàng ngày.
−
Tr có th có khó khăn khi ăn ung do th bng ming, khe h môi-hàm
ch, lưi dày và luôn thè ra ngoài, chy nưc dãi.
−
Tr có khó khăn trong vic đi li trong cng đng và s dng phương
tin giao thông công cng.
n Vấn đề học tập
−
K năng chơi không phát trin hoc kém phát trin.
−
Tr có khó khăn v đc và hc hành.
n Vấn đề sở thích
−
Tr ch có vài s thích và mi quan tâm.
n Vấn đề vận động cảm giác
−
Tr có th chm phát trin vn đng so vi tui (ly, ngi, bò, đng, đi).
−
Tr có th có các vn đ v ct sng và khp: gù, vo, ưn ct sng; trt
khp háng; cng khp ct sng, khuu, háng, vai; tăng tm vn đng
ca khp và dui khp quá mc .
−
Tr có th có các bin dng bàn tay như: tha ngón, ngón tay ngn, dính
ngón, mt ngón, toè ngón
−
Tr có th có tăng đng hoc gim vn đng.

−
Tr có th có mt điu phi vn đng.
−
Tr có th b đng kinh.
−
Tr có th có các d tt v nhìn như lác mt, sp mí, rung git nhãn cu.
−
Tr có th có gim hoc tăng ngưng cm nhn v s, tin đình, cm th
bn th sâu, nhìn, nghe, nm, ngi, đau.
−
Tr có th b gim thính lc.
−
Tr có th có các hành vi bt thưng như t kích thích (đp đu, quay đu )
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 13
Nhận thức
n Kém hoc không chú ý, thiu tp trung.
n Trí nh ngn qua nhìn, nghe kém.
n Thiu k năng x lý các vn đ.
n Khó khăn khi đnh hưng.
Tâm lý - xã hội
n Tr có th kém tưng tưng.
n Tr có th t kích đng: đp đu, lăn đùng ra đt.
n Tr có th t kích dc (s b phn sinh dc, th dâm).
n Tr có th kém t điu khin ni tâm.
n Tr có th kém kim soát hành đng ca mình.
n Tr có th kém trong giao tip xã hi.
n Tr có th kém khi giao tip qua li mt - mt, trong nhóm nh hoc
nhóm ln.
2. NGUYÊN NHÂN VÀ PHÒNG NGA
Nguyên nhân

Chm PTTT có th do các yu t xy ra trưc khi sinh, trong khi sinh và sau
khi sinh dưi đây gây tn thương não  tr em.
n Yếu tố nguy cơ trước sinh
−
Đt bin nhim sc th: Hi chng Down.
−
Bnh chuyn hoá - di truyn.
−
Nhim trùng trong bào thai (nhim rubella, cúm ).
−
M dùng thuc (nghin rưu, ma tuý và mt s thuc khác).
−
Suy dinh dưng bào thai (Cân nng khi sinh dưi <2500g).
n Yếu tố nguy cơ trong sinh
−
Đ non dưi 37 tun.
−
Ngt khi sinh phi điu tr bng ôxy, th máy.
−
Can thip sn khoa: dùng kp thai, hút thai, đ ch huy.
−
Vàng da nhân não: vàng da sơ sinh sm (ngày th 1 - 3) kèm theo du
hiu thn kinh (b bú, tím tái, co git, hôn mê).
14 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
− H đưng máu sau sinh nng kèm theo suy hô hp nng.
−
Chy máu não-màng não.
n Yếu tố nguy cơ sau sinh
−
Nhim khun thn kinh: viêm não, viêm màng não.

−
Suy hô hp nng vì các nguyên nhân khác nhau.
−
Chn thương s não.
−
Ng đc.
−
Đng kinh không kim soát đưc.
−
Suy dinh dưng nng.
−
Mt s hi chng ni tit-chuyn hoá-di truyn.
n Không rõ nguyên nhân
Phòng ngừa chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em
n Bà mẹ khi mang thai cần ăn uống, tiêm phòng đầy đủ, không đưc ung
thuc khi không có ch đnh ca bác s.
n Khám thai thường quy có th phát hin sm các bnh lý ca bà m và tình
trng bt thưng ca thai gây tn thương não ca tr.
n Nâng cao chất lượng cấp cứu trẻ sơ sinh tại các cơ sở y tế xã, huyn, tnh
là bin pháp tích cc nht nhm gim thiu t l tr tn thương não gây
chm PTTT.
3. PHÁT HIN SM
Dấu hiệu chung để nhận biết trẻ chậm phát triển trí tuệ
n Khả năng đáp ứng chậm chạp hoc không đáp ng vi điu ngưi khác
nói, vi mi vic din ra xung quanh.
n Khả năng diễn đạt bằng lời nói không rõ ràng v các suy nghĩ, tình
cm, nhu cu bn thân.
n Khả năng học chậm v ngôn ng li nói và ngôn ng không li.
n Khả năng hiểu chậm v nhng điu gì nghe, s, nhìn thy.
n Khả năng ra quyết định chậm k c vic đơn gin.

n Khả năng tập trung kém trong mi hot đng và hc hành.
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 15
n Khả năng nhớ hạn chế: Trí nh ngn hn b nh hưng nhiu, trí nh dài
hn ít b nh hưng hơn.
n Kém điều hợp vận động toàn thân hoc các vn đng khác (mút, nhai, ăn,
s dng bàn tay).
n Chậm phát triển vận động thô ( ly, ngi, bò, đng, đi), vn đng tinh (s
dng bàn tay).
n Rối loạn hành vi: đp phá, đp đu vào vt
16 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
1. HI CHNG DOWN
Định nghĩa
Là mt bnh gây nên bi ri lon nhim sc th (tha NST 21) biu hin
bng chm phát trin trí tu.
Dấu hiệu nhận biết sớm
n Ngay sau sinh tr mm nho, ít khóc.
n B mt đc bit: Mt xch, mí mt ln lên đôi khi b lác, tai thp, ming tr
và luôn há, hàm ch cao và hp, lưi dày và hay thè ra ngoài.
n Đu nh và ngn, gáy phng, c ngn, vai tròn.
n Bàn tay ngn và to, các ngón tay ngn, ngón út thưng khoèo. Có 1 đưng
vân sâu nm ngang đưng bàn tay.
n Bàn chân phng, ngón chân cái toè, khp háng, c chân, khuu lng lo.
n Trương lc cơ gim.
n Chm phát trin v vn đng: ly, ngi, bò, đng, đi.
n Chm phát trin v trí tu: chm nói, chm hiu ngôn ng, khó khăn khi
hc các k năng t chăm sóc.
n C 10 tr Down có 1 tr b tn thương đt sng c gây nên tn thương tu
sng và b lit.
n C 3 tr Down có 1 tr mc bnh tim bm sinh.
n Không có kh năng có con.

MT S BNH LIÊN QUAN ĐN
CHM PHÁT TRIN TRÍ TU
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 17
2. BNH SUY GIÁP TRNG
Định nghĩa
Là tình trng thiu hormon phát trin Thyroid ca tuyn giáp gây nên chm
PTTT.
Dấu hiệu nhận biết sớm
Du hiu Đim
1. Phù niêm (B mt đc bit): Mt ph, mt hùm hp, lưi thè, tóc mc thp 1
2. Da ni vân tím. 1
3. Thoát v rn. 1
4. Thóp sau rng > 0,5 cm. 1
5. Chm ln (Chm tăng cân và chiu cao). 1
6. Chm phát trin vn đng-trí tu. 1
7. Táo bón trên 3 tháng, kéo dài thưng xuyên. 2
8. Vàng da sinh lý trên 30 ngày. 1
9. Thai già tháng trên 40 tun. 1
10. Cân lúc đ > 3,5 kg 1
Tng đim 12
Nghi ng suy giáp nu s đim  mc: > 4 đ
Xét nghiệm
Hoocmon giáp trng bt thưng: T3 và T4 gim, TSH tăng.
3. ĐNG KINH KHÔNG KIM SOÁT ĐƯC
(Xem bài Đng kinh)
4. CAN THIP SM
4.1 Phục hồi chức năng/điều trị y học
Nguyên tắc
n Can thip sm ngay sau khi phát hin bnh chm PTTT.
n Can thip PHCN phi hp vi giáo dc mu giáo, tiu hc.

n Phi hp can thip ti các trung tâm, trưng mm non và chương trình can
thip ti nhà.
n Khám đánh giá v s phát trin vn đng thô - tinh, giao tip-ngôn ng,
18 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
cá nhân-xã hi, trí tu thưng quy 6 tháng/ln ti các khoa PHCN hoc các
trung tâm PHCN ti đa phương.
Mục tiêu
n Kích thích s phát trin v vn đng thô.
n Kích thích s phát trin v vn đng tinh ca hai bàn tay.
n Kích thích k năng giao tip và ngôn ng.
n Kích thích s phát trin trí tu.
Các biện pháp can thiệp sớm
n Vận động trị liệu
−
Xoa bóp cơ tay, chân, lưng.
−
Các k thut to thun ly,ngi, bò, đng đi.
n Hoạt động trị liệu
−
Hun luyn k năng vn đng tinh bàn tay: Cm nm bng hai tay.
−
Hun luyn k năng sinh hot hàng ngày: Ăn, ung, tm ra, v sinh.
n Ngôn ngữ trị liệu
−
Kích thích k năng giao tip sm: Giao tip bng mt, c ch, điu b, ra du.
−
Hun luyn k năng hiu và din đt ngôn ng.
n Giáo dục mầm non
n Thuốc: Đng kinh, Hormon giáp trng, cerebrolysin, điu tr còi xương nu
có bnh.

Vận động trị liệu
n Bài tập 1: Xoa bóp cơ tay chân và thân mình.
−
Xoa bóp cơ tay: Tr nm nga trên giưng, ta ngi hoc đng bên phía
tay cn xoa. Tin hành vut mơn trên da tr, chà xát lòng bàn tay- mu
tay, nhào cơ, rung cơ cng tay, cánh tay.
−
Xoa bóp chân: Tr nm nga trên giưng, ta ngi hoc đng phía dưi
chân cn xoa. Tin hành xoa vut mơn, chà xát lòng bàn chân-mu chân,
bóp cơ, nhào cơ, rung cơ bp chân, đùi.
−
Xoa bóp cơ lưng: Tr nm sp trên giưng, ta ngi hoc đng bên cnh
tr. Tin hành xoa vut mơn, mit dc 2 bên ct sng- cnh xương chu
- k xương sưn, bóp cơ, nhào cơ, rung cơ.
n Bài tập 2. Tạo thuận nâng đầu bằng tay
−
Mục tiêu: Giúp tr nâng đu c tt hơn.
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 19
− Kỹ thuật: Đt tr nm sp  tư th gp háng và gi.
Mt tay ta c đnh trên mông tr, tay kia dùng
ngón tr và ngón gia n day mnh
dc theo hai bên đt sng t c
xung tht lưng.
−
Kết quả mong muốn: Tr
nâng đu và dui thng thân
mình.
n Bài tập 3. Tạo thuận lẫy
−
Mục tiêu: Giúp tr lt nga sang sp.

−
Kỹ thuật: Đt tr nm nga. Chân phía dưi dui. Gp mt chân tr và
nh nhàng đưa chéo qua ngưi tr. Khi tr đã nm nghiêng ta t t đy
thân mình tr sang bên đó và đi tr t lt nghiêng ngưi.
−
Kết quả mong muốn: Tr có th phi hp lt nghiêng ngưi t nm nga
sang sp.
n Bài tập 4. Thăng bằng ở tư thế ngồi trên sàn, hoặc trên ghế
−
Mục tiêu: Tăng kh năng điu chnh thân mình đ
gi thăng bng.
−
Kỹ thuật:
Đt tr ngi trên sàn. Dùng hai tay c đnh
hai đùi tr. Đy nh ngưi tr sang bên, ra
trưc sau.
Đ tr t điu chnh thân mình đ
gi thăng bng ngi.
−
Kết quả mong muốn: Tr có
th điu chnh thân mình đ
gi thăng bng.
20 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
n Bài tập 5. Tạo thuận bò trên đùi ta
−
Mục tiêu: Tăng kh năng gi thăng bng thân
mình  tư th bò.
−
Kỹ thuật: Đt tr quỳ trên đùi ta, chân
dưi gp, chân trên dui thng. Dùng

mt tay c đnh trên mông tr,
tay kia gi bàn chân tr. Đy
nh vào gót chân tr v phía
trưc và h tr nâng thân tr
bng đùi ta khi tr bò.
−
Kết quả mong muốn: Tr có th gi thng chân trên, thân mình thng.
n Bài tập 6. Tạo thuận ngồi xổm và ngồi đứng dậy.
−
Mục tiêu: Tăng kh năng duy trì thăng bng  tư th
ngi xm.
−
Kỹ thuật: Đt tr ngi xm, ta quỳ phía sau tr,
dùng hai tay c đnh  hai gi tr. Dn trng
lưng ca tr lên hai bàn chân. Đ tr chơi 
tư th ngi xm. Bo tr đng dy vi s h
tr ca ta.
−
Kết quả mong muốn: Tr có th gi thăng
bng thân mình  tư th ngi xm trong vài
phút .
n Bài tập 7. Tạo thuận đứng bám có trợ giúp bằng tay
−
Mục tiêu: Tăng kh năng thăng bng  tư th đng.
−
Kỹ thuật: Đt tr đng
bám vào mép bàn, hoc
trưc bàn vi hai chân đ
rng hơn vai. Ta dùng hai
tay c đnh  đùi hoc

háng tr. Đt vài đ chơi
trên bàn.
−
Kết quả mong muốn: Tr
có kh năng gi thăng
bng  tư th đng trong
lúc chơi: hai chân dui
thng  khp gi, bàn
chân đt vuông góc xung sàn.
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 21
Hoạt động trị liệu
Hot đng tr liu bao gm.
n Huấn luyện vận động tinh của hai bàn tay:
− K năng cm đ vt.
−
K năng vi cm đ vt.
n Huấn luyện kỹ năng sinh hoạt hàng ngày:
− K năng ăn ung.
− K năng mc qun áo.
− K năng đi giày dép.
− K năng v sinh cá nhân: tm ra, đánh răng, ra mt.
− K năng ni tr: đi ch, tiêu tin, nu nưng, dn dp.
n Huấn luyện kỹ năng nghề nghiệp:
− Chn ngh.
− Hc ngh cho phù hp.
n Nguyên tắc dạy trẻ
− Chia mt hot đng cn dy tr ra thành tng bưc nh.
− Gii thích và làm mu các bưc ca hot đng đó.
− Sau đó dy tr tng bưc mt t đu đn cui hoc t cui ln đu.
− Đ tr t tham gia bưc nó thích nht, ta làm nt các bưc khác.

− Khen tr sau mi bưc tr t làm hoc tham gia làm.
− Khi tr làm tt mt bưc, dy tr làm thêm mt bưc na.
− Gim dn s tr giúp và tăng dn s t lp ca tr.
Ví dụ: Dạy trẻ hoạt động mặc áo:
− Chia hot đng mc áo thành 5 bưc nh.
Bưc 1:
Cm áo lên.
Bưc 2:
Chui đu qua c áo.
Bưc 3:
Cho 1 tay vào áo.
Bưc 4:
Cho tay còn li vào.
Bưc 5:
Kéo áo xung.
22 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
n Cách dạy
− Ta s nói và làm mu t bưc 1 đn bưc 4, tr s làm bưc 5.
− Nu tr làm đưc, tr s đưc thưng.
− Sau khi làm bưc 5 đưc d dàng, yêu cu tr làm bưc 3 và bưc 4
sau khi chúng ta giúp tr làm bưc 1 và bưc 2. Cui cùng là bưc 2 và
bưc 1.
− Sau khi làm đưc thành tho các bưc, tr s bt đu t mc áo t bưc
đu tiên cho đn bưc cui cùng.
− Ngưi hưng dn có th s phi cm tay tr đ tr giúp các bưc.
Huấn luyện về giao tiếp sớm và ngôn ngữ
n Nguyên tắc
− Can thip sm v giao tip và ngôn ng đưc bt đu ngay sau khi tr
đưc phát hin là chm PTTT.
− Can thip sm v giao tip và ngôn ng phi đng thi vi các bin

pháp khác như to thun vn đng thô, hot đng tr liu.
− Chương trình can thip sm v giao tip và ngôn ng phi da vào đánh
giá chc năng ca tr.
n Huấn luyện về giao tiếp sớm bao gồm
− Huấn luyện kỹ năng tập trung
Kích thích trẻ nhìn:
B tr gn sát mt mình nói chuyn, nng và th hin các nét mt cưi,
vui, bun cho tr quan sát.
Đưa các đ chơi màu sc khác nhau, hình dáng khác nhau cho tr
nhìn theo.
Chơi ú oà vi tr, đi tr dõi nhìn theo mt bn.
Lăn bóng v phía tr đ
tr nhìn theo và nói tr
giơ tay ra bt bóng.
Giu đ chơi, đ vt
quen thuc (thìa, cc )
vào mt cái r đng đ
và nói tr đi tìm.
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 23
Kích thích trẻ nghe:
Lc các đ chơi có phát ra âm thanh (xúc xc,
chút chít), bt chưc ting các con vt
cho tr nghe.
Chơi trò chơi to ra ting
đng: bt chưc ting kêu
ca con vt cho tr nghe


đi tr phát âm theo. Ta v
tay c vũ tr.

Nói chuyn, hát hoc bt
nhc tr em cho tr nghe.
Quan sát nét mt ca tr
khi nghe các âm thanh khác
nhau.
Trò chơi ln lưt: b viên si vào lon côca gây nên ting đng cho tr
nghe

đi tr bt chưc làm theo.
Cho tr chơi theo nhóm: gi tên tng tr

tr giơ tay khi đưc gi tên.
− Huấn luyện kỹ năng bắt chước và lần lượt
Kỹ năng bắt chước:
Tr hc mi th thông qua bt chưc. Tr bt chưc nét mt, c đng cơ
th (giơ tay chào, tm bit ), hot đng vi đ chơi, phát âm âm thanh
và t ng (nói)
Kỹ năng lần lượt:
Ln lưt là mt k năng quan trng mà mi tr đu hc khi giao tip (tr
khóc

m đn d dành; tr đói kêu, ch tay đòi

m đn cho tr ăn; tr
ch tay vào đ vt nó mun

m đưa cho tr ). Tr chm PTTT thưng
không có k năng ln lưt (không bit đáp ng li vic dy ca ta). Vì vy
hun luyn k năng ln lưt rt quan trng đi vi tr chm PTTT.
Nng tr bng âm thanh, cù

bng

đi tr cưi

nng và
cù tip

đi tr phn ng.
24 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 14
Tr phát âm

ta bt chưc âm
thanh ca tr

đi tr đáp ng.
Ta làm mu mt hành đng: v
tay, giơ tay

bo tr làm theo


đi tr làm theo.
Chơi trò ú oà: Ta che tay vào mt
nói “ú”, b tay ra và nói “oà”

đi
tr cưi.
Lăn bóng v phía tr và nói “ca con”


đi tr bt ly bóng, lăn v phía ta và nói
“ca m”. V tay khen ngi tr.
Chơi gi v: Con tm cho
bé, m nu cơm

đi tr
đáp ng vi vic nhn
lưt ca mình.
l Huấn luyện kỹ năng chơi
Thông qua chơi trẻ học được nhiều về:
K năng giao tip sm.
K năng ngôn ng.
K nng vn đng thô (bò, trưn, đng, đi).
K năng vn đng tinh (cm nm đ vt, vi cm).
K năng sinh hot hàng ngày (ra tay, mc qun áo ).
Cm giác (nhìn, nghe, s).
Khám phá th gii xung quanh.
Gii quyt vn đ.
Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ 25
Các hoạt động chơi gồm:
Trò chơi mang tính xã hi:
Trò chơi cm giác.
Trò chơi vn đng.
− Huấn luyện giao tiếp bằng cử chỉ + tranh ảnh
C ch là mt phn quan trng ca giao tip. Hàng ngày ta hay dùng c
ch điu b đ giao tip vi ngưi khác.
Giao tiếp bằng cử chỉ bao gồm:
Ánh mt: đưa mt nhìn v phía đ vt tr mun.
C đng ca cơ th: giơ tay ra xin, cúi đu xin th tr mun.
Ch tay, vi tay: v phía vt tr mun, giơ tay đòi b, giơ tay vy khi chào

tm bit.
Giao tiếp bằng tranh ảnh gồm:
Sách, truyn tr em.
Th tranh dy tr mu giáo: nhn bit con vt, vt trong tranh, tìm th
tranh có con vt tr bit trong 2, 3 th tranh khác nhau.
So cp: tranh vi tranh, đ vt vi tranh, ngưi tht vi nh
Hi thoi qua tranh nh.
− Huấn luyện kỹ năng ngôn ngữ bao gồm
Hun luyn k năng hiu ngôn ng.
Hun luyn k năng din đt bng ngôn ng.
+ Din đt qua du hiu, tranh nh, biu tưng.
+ Din đt bng li nói.
Hun luyn k năng hc đưng:
Hun luyn k năng trưc khi đn trưng
Hun luyn k năng hc đưng
Nguyên tắc dạy ngôn ngữ:
Tr phi hiu, bit ý nghĩa ca âm thanh, t và câu trưc khi nói.
Nói chuyn nhiu vi tr, dùng ngôn ng đơn gin, nói chm, to.
S dng du hiu đ giúp tr hiu (va nói va dùng du).
S dng mt vài đ vt hoc tranh nh, ch vào vt va nói va dùng du.
Đng viên khen thưng đúng lúc.