hình tượng điêu khắc thần vishnu và shiva trong văn hóa đông nam á
















Chuyên ngành: HÓA HC
Mã s: 62.31.70.01




C







- 2013

c hoàn thành ti 
 -HCM.






Cán b ng dn khoa hc:

PGS.TS. PHAN THU HIN




1.
2.

1.
2.
3.







Luc bo v c H lun án ti

s o ti  -HCM.




NHNG CÔNG B KHOA HC CA TÁC GI
N NI DUNG LUN ÁN

p kim ti bào tàng Lch s Vit Nam  thành ph H Chí Minh”, Tạp
chí Văn hóa Nghệ thuật, s 2 (224), 2003, tr. 39-40, ISSN 866-8655.
n thuyt v r-Tạp chí Dân tộc và Thời
đại, s 71, Tháng 10/2004, tr. 02  03, ISSN 868-328X.
ng r giáo”, Tạp chí Dân tộc và Thời
đại, s 80 (2), tháng 7/2005, tr13  16, ISSN 868-328X
  thu  c c   Tạp chí Xưa Nay, s 238, Tháng
06/2005, ISSN 868-331X
5.  gia s thi Ph 
(chúa Cóc) vi l hi Lào”, in trong Kỷ yếu Hội thảo
văn học Lào, tr 36-42. Thi hc KHXHNV.
ng thn Vishêu kh yu Hi tho
khoa hc Quc t Mối quan hệ Ấn Độ và Đông Nam Á cam kết chiến lược hay
hội nhập khu vực, tr 243  249, Th
NV  Vin nghiên cu Châu Á Maulanna Abul Kalam Azad ()
an h a Champa và Java qua mt s tác ph
trong: K yu Hi tho khoa hc Hợp tác giáo dục, nghiên cứu và dịch thuật
giữa Việt Nam và Indonesia, Th     KHXH & NV
TP.HCM  Hi nghiên cu dch thut TP.HCM, tr 105  108.
, Tạp chí Khoa học xã hội, s 12
 44, ISSN 1859-0136
9.  mt s ng th

khu Óc Eo  Bo tàng lch s Vit Nam  , Tập
san Khoa học và hội & Nhân văn, s 51, tháng 9/2011, tr 20-26.

1


1. Tính cp thit c tài
t nh
ng sâu sn quá trình phát tria nhiu quc gia
 các h phái c
Shiva giáo phát trin ph bin  lu
            


.
2. Lch s nghiên cu v
           

g
. 
 
a Georges Maspéro (1914), Thng kê - kho t
     Trung b Vit Nam  H. Parmentier (1919),
Ancient Indian Colonies in Far East (Nhng thua c ca 
ti x Via R. C. Majumdar (1937), 
ng trong ngh thut Khmer) ca Jean
Boisslier (1956), Lch s c Viu 
minh   1968), Hindu Gods of Peninsular
Siam (Nhng v th    o Xiêm) ca Stanley J.
O'Connor (1972

            

3. Mu
      th     li  
  a các tác gi         

2
             
 thuông N.
           u phân tích,
nghiên c
 vông N, giông N
n sc chung cc và bn sc riêng c
 ng qu    ch     ng nht
ng công N.
ng và phm vi nghiên cu
 ng nghiên cu chính là ngun hin v   c
phát hi ti các bo tàng, t
trong các công trình nghiên cu ngh thuông Np
bao gn vt có chm khc, hin vt trong
kin in, bn v ng
thn Vishnu và Shiva.
V th   n án kho cu h   
 ông N
hoá  n hi n
p bin, hình thành, phát trin, suy tàn, tip ni và k tha
ca nhiu n chu ng  trong khu vc 

u và ngun tài liu
Trong phm vi chuyên môn c

s
 thng cu trúc: nhm thit lp mt h thng
cu trúc cho lun án da trên ngun d liu liên quan vi nhc
c Vishnu và Shiva giáo.
ng hp:t, chn lc
các n      thu      ng
nghiên cu. T

3
      ca các quc gia tiêu bi làm
sáng t .
u so sánh
ng và khác bit gia hình ng th
khc vi  c ca các quc gia trong khu vc.
     u      
ngu tìm hiu v lch s nghiên
cu v ng nghiên cu m
.
u lch s ngh thut: nghiên cu ti
 thut 
ng thi
k, ng vi tn lch s khác nhau nhm nêu bt vai trò ca
Vishnu và Shiva giáo trong quá trình hình thành, phát tri
cc trong khu vc.
          




u liên ngành: nghiên c



ng bc kt hp các
c liên ngành là vô cùng cn thi

 thc hin luu ngun tài
li
 c
ch s ngh thu

4
 
v , ,

6. Kt qu a lun án
Lun án s là m


 thu
7. B cc ca lun án
Ngoài phn m   t lun, ni dung lu  c chia

t lý lun và thc tin
 
 nhìn t  thut
c Vishnu và Shiva  
 nhìn t 

 LÝ LUN VÀTHC TIN
 s lý lun

         thut to hình và
ng nghiên c thut
c xem là mt
b phn quan trng c    thut. Khi kho sát mt tác
ph c nhà nghiên c     t câu hi v quá
trình ch tác, hoàn c      a phong cách ngh
thut. Nhng v n toàn b cuc sng ca cng
ng hay nhng ngh nhân làm ra nó. Khi mt tác phm ngh thut
i nhãn c s có nhiu v thú v c
gii mã. Bi vì sn phc không nhng chng nhng
c bit v m thut mà còn phn ánh v mi quan h gia
 thuc khác trong cuc sng ci.

5
1.1.2. Thn ph  t thành t cng nghiên
c
Trong các n vit sm thì thn ph 
n. Trong s nhng thn ph sm nht ca nhân loi
là nh các v thn BLa Môn c ghi chép bng
Phn ng (Sanskrit) trong kinh V      
Ngoài chi thích, thn ph
              
 c bit trong ngh thut tôn giáo, thn ph là ngun d liu
quan tr d nhân có th sáng tm và
chng v thn bi ha. Mi
u xây dng riêng cho mình mt h thng thn ph nhm
 tha mãn nhu cng thp nim
tin ca h n ph là mt
thành t không th tách r
1.1.3. Tip bing nghiên cu 

bn s
Vic tip nhn v c ch y
o ci 
t trong nghiên cp
bi mi quc gia, khu vc, cng ti da trên
nhiu yu t a chính tr, ti, kinh t và xã
hi. T  phân tích s khác bip
bi  so vc M, châu Âu và các quc
gia khác trên th gii.
Á và quan h vi 
1.2.1. Tính thng nhng c
t 
u kin nóng u, gió mùa và v trí bin là hng s
t nhiên c n ta

6
      n  minh thc v    
i ni lin th gi
Thi tin s nh hình ca nn
a, nhng yu t ni bt nht có th th chc
chính tr, nông nghip thy ln, ngh luyng
vn vt h   c chp nh   n t  ng
chc hình thành và phát tri

p

1.2.2. Khái quát quan h 
  u c   i   hin din  
 xut phát t nhu c
  i xut phát t  và Trung Hoa, vic ch ng

tip nh mu kin tiên quyt
 ng ca   xut hin ca
 ng i vn tan rã ca xã hi th tc, b tc
  hình thành nên nhng th ch chính tr kim soát các
quc gia ven bii, các th lãnh và quý tc bn
x p xúc vi . Vi tham vng hp thng
a v chính tr ca hoàng tc, các v th i gi thành
phn trí thc  n làm vic cho tric bit là tng lp
La Môn ng thi quan h vi  u
kii gia  vi  giúp
các v vua phát trin kinh t  c h. Mt khác trong thi k u
xây dng ch  phong kin, các v vua  cn rt nh
ng mi, nhc chính tr  phân loi và qun lý thn
c, nhu này khin h nhanh chóng tìm thy
 trong n.

7
Tiu kt
M lý lun và thc tin
cho lu t 
không gian, ch th và thnhm gii thiu bc tranh
toàn cnh v mt khu vc sng ti và nh
ng nh
. 
t Vàng, nhn bá
 vào .

C VISHNU VÀ SHIVA
  THUT
2.1. Quá trình hình thành và phát trin

c 
Tron   ng Shiva b u xut hin
ph bin vào th   ng ting
c phân bit vi các v thn khác bi con mt th ba gia
trán. Cái Linga dc  phi c biu hing
lc phn thc ca thu hin
ni ting nht ca thn Shiva là th hin cùng v
nhu Tanvada
1
. Biu hin khng khip nht ca
thc bi
t thay cho bò thn Nandin theo
truyn th
i v
s hin din c th

tâm quan trng nht co  thi c


1
u th hin cho s vn hành ca 

8
 tìm thc m   ng
Vishnu. Mc dù,   có s ng vng ngay t
  IV     n tri i Gupta (  II
TCN  III ) thì h phái Vishnu giáo mi hình thành
da trên s tng h
thi k V i Arya xem là thn mt tr
  n hu k V    thành th   vi tên gi

Narayana.
2.1.2. ng công N
 thut  ông N 
dân bt nn ngh thuc sc hình thành t thi
Tin s. Bên cnh nh ng Ph   i sm, các nhà
kho c còn phát hin nhing thn BLa Môn giáo  
CLong i t  I - c bi
La Môn





G. Coedès cho rng phn cui  th IV, ng ca
 mi tht s ông N. Ngôn ng
         ng phn ánh cho tc
sùng bái th    n gc t    
Tây và phía Nam m ca G. Coedès thì tp
tc th hin bng ng ca chic Linga biu hin
cho thn Shiva vc th phng ph bin bLa Môn giáo.

9
   lo    
ng tròn
ng tròn (Free Standing Statue) là mt dng hình khc
th hin trong không gian ba ching tn ti gi
i hay vt thi tham quan có th 
ông
N      n ánh cho quan nim trit hc  ,
trong v thn hi

(Brahman), thân th ca h chính là cái trc ci lin
Tam giông N ng tuân th nguyên
tc to hình truyn thng ca  v ng thn ling
y xut hin kic
p và La Mã.

ng chm ni
trên mt phng. B cc cc sp xp bng nhng hình
nh có chính có ph trong mt mng hình hc (b cc hình vuông,
tròn, ch nhm là th hic
nhiu th      n, rng, c    
nh sinh hot xã hi (gii ha).
Các b       tài Vishnu và Shiva giáo
c th hin  hai di cao
n án này chúng tôi g
luôn gn lin vi các công trình ki din
t li nhng câu chuyn truyn thuyt ca thn Shiva hay nh
chin công ca thn Vishnu.
2.3. Cht liu
ông Nt liu tiên gn bó vi
cuc sng ci t xã hi nguyên thi
u dng khác nhau do cu tc

10
bit ca nó nên không phi loi 
khc. Các cht lic pht tiêu chun bn
chc và d chm kh có ba loc ngh nhân
ông N s dng ph bic và ki
long s dng trong kin
m tích (Sedimentary) bao g     

c sa thc s dng ph bi
th có loc s d
khc. Ngh n thng s dm thch
c và king hp ca  và

iu dng khác nhau do cu tc bit
ca nó nên không phi loc.
Các cht lic pht tiêu chun bn chc và
d chm kh có ba loc ngh nhân ông
N s dng ph bic và ki
khng s dng trong ki
trm tích (Sedimentary) bao g
khc sa th c s dng ph bi      ch
(Mac có loc s dc.
Ngh nhân ông N không có truyn thng s dm thch
c và king hp ca  và

 c
Tôn giáo và trit hc  cho r có ti 33.333
v th        ng ti cao bt di
     i thn linh hp v   
  thng Tam thn hay Tam v nht th - Tam v nht linh
(Trimurtry). Các v thn trong thn thoi BLa Môn giáo c c
mô t ng v vua trên trn th; h  thn ph

11
tr và v i. Mi v th u có vô s nhng biu hin, ngun
gc và các king kin
thn Vc gi bc bit là Avatar.
2.4.1. Các ch  thn Vishnu

  ng và nhng câu chuyn thn thoi v
thc th hii dng các
ch 
vi n th
hóa thân (Avatar).   c thn
i dng tròn xut hin sm nht trong nn ngh thut
Phù Nam ( I - VI)m ca long tròn là th
hin tng nhân vt riêng bit nên chúng tôi tm gi kiu Vishnu dng
 nguyên tc tng ca Phù Nam vn
i so vi ngh thut to hình truyn thng ca n
 khi mô t thn Vishnu là mc da màu xanh vi
bn cánh tay cm bn vt bi ng: con     
c
thay bng cây cung hay thanh kic bing Vishnu
Phù Nam luôn th hin thn vi khuôn mt trt hình
h  tròn, thân th ng tráng và trang phc
kin  trang
sc cho thn Vishnu không thy xut hin trong thi k Phù Nam.

ng Shiva giáo rt thc c

  ph bii dng Linga 
Yoni. Vào thi i Angkor ( XII - XIV) xut hin mt s ng
th  c to tác rt tinh x   ng thì không th
nhing thn Vishnu. Có th i Khmer ch sùng bái thn
    c  ng phn thc cùng kt hp vi tín

12
ng th  a thi k     i din.
  c th hi  i d    c chú ý

ng Linga. Tuy nhiên da vào mt s ng Shiva trong thi
k c cho th
bn hom khác rt ging vng
c và chiu.
m phân bit vi thn Vishnu là các bo vt cm trên tay ca Shiva
bao gy qun voi (Pashupata), chic
rìu (Parashu), cây cung làm bng con rn (Pinaka), cây pht trn
(Khatvanga) và v  i lim trên búi tóc. Hu ht các hình
c th hii dn
c nhn bit vi chòm râu dài, tay cm chui hng hành vi
i v thân yêu là n thn Parvati (hay Uma) hoc ng 
th n hin din cùng con trai ca mình là th

      -       thn
Parvati Shiva và bò thi dng Linga - Yoni Linga  Kosa
2.5. Phong cách
Hu ht các tác ph  c v Vishnu và Shiva  ông
N u ly cm hng t  tài thn thon thuyt BLM
giáo. Vic tng Vishnu và Shiva ca 
ng tuân theo quy chun ca  c ghi nhn trong quyn
c ông N, s sáng to ca các ngh
nhân ba ch tp trung vào khuôn mt, hình th trang sc, y
phc, còn linh vt và bi ng cm tay thì vn tuân th theo quy
nh c        ng Vishnu và
u thì không có s khác bit gì so vng
 u quan sát k các b phn chi tit liu
i xem s nhn ra s khác bit rt ln vi  ng thi

13
 khác bit trong yu t m thut gia các quc gia ông

N vi nhau.
2.6. Quan h vi kin trúc
Xét v mt cn tháp  ông N ng tp hp
thành mt qun th kin trúc bi Meru v
ngn chính: tháp trung tâm là ng tr ca thn
Shiva, bn ngn tháp nh 
King chia làm ba phi
ng trang trí bao gm các linh vy quái
Makara và rn thn Naga bic c
(Bin S

nh v cõi thiên gii hay Nit Bàn mà các tu s
ng ra trong khi thinh.

             




Tiu kt
c khi tip nh thut ông
N   i qua m  n rt dài phát trin ngh thu
 mt lch s, ông N
ghi chép bm. Vì v
u lch sc gia hay
khu vc. Vi s c tìm th
có th khnh v s ng m ct
giáo và BLa Môn giáo  ông N.

14

NG C VISHNU VÀ
SHIVA  ÔNG NA NHÌN T 

 vng ba ông
N
3.1.1. Vishnu và Shiva trong quan h vng núi
Khi tip nhn tôn giáo mông N n
ng dung hòa. Hình thu ca BLa Môn giáo 
phn ln các quc gia c ông N là Shiva giáo kt hp vi tín
ng ba. Thn trong thn thoi  
mt v n, ch nhân ca ngng bn
a công N thì cho rng núi là trung tâm c,
 ng ca các bc t  Vì vy, thn núi
rc tông ba. Khi tip nhn
, trong s Tam v thn linh quan trng ca BLa Môn giáo, ch có
ng vi khái nim v thn núi công N
  a Shiva li chính là thn Hy dit và Sáng to vi biu
ng là chiu này rt phù hp vng phn
thc th sinh thc khí công N.
3.1.2. Vishnu và Shiva trong quan h vc
  ng v        ng
 ông N. Xut phát t nhu cu tr
t nc là mt loi vt cht nh
ng thit thi sng và quy trình sn xut cn
 tr thành mt dng
ph bin trong sut thi k       . Thn
thoi sáng th ci Khmer k v câu chuyn hôn phi gia mt
mLa Môn c s  ca th
gái ca vua rn Naga cai qun thng cho s

hp nhi và nguc.

15


ông N  là khu v     n hình ca
ng phn thc sùng bái sinh thc
khí t rt sm. Khi ng ng này d b ng
hóa vi tc th t ngun t ng ph thc c
dân nông nghip bn x Dravida bên .
ng th ông N có ngun gc t 
a trên nn tng cn a, ông N có nhng
bii khác xa so vi . Nng th 
ng hóa v
Thiên) hoc thn Bo tn Vishnu thì  ông N c xem là
hóa thân ca Shiva hay Vishnu trên trn th. Ngoài s bii so vi
ông N ng thi
ng b   ng phng th t
tiên vn là nn tn công N thi Tin s.
 trong quan h vn BLa Môn giáo
Shiva giáo phát trin mnh  Campuchia t nhu Công
nguyênng b thành tôn giáo dân
tc. S sùng bái thn Shiva  Campuchia th hin qua vic thc
phong tng vi cái tên là Bhadeshvara và nhà vua phi phng s bng
nhng l  c bit. Trong s các thn linh t  o B La
Môn, thn Shiva có mi quan h mt thit nht vi v
c sinh ra t   a ngài (tc Shakti) là Uma hay Parvati.
Tr thn Durga, v
ca thn Shiva phát trin mnh  Campuchia, Champa và Java. Nhiu
cách thc th cúng v c hình thành, nhng biu hin ca bà

i nhiu tên gi và hình th     ng khip,
Uma thi
 thn hoàn ho. Trong s  tài n thn này,

16
ng hành cùng Parvati là ph bin nh
     i Brahma và Vishnu Vishnu v


3.3. Vishnu và Shiva trong quan h vt
Pht giáo xut hin  u Công nguyên Tuy nhiên,
trong s các h phái tôn giáo thì Shiva giáo xut hin ph bin và bám
ci r m nht. Nam T t s liu ca Trung Hoa vào 
 th VI trích dn li báo cáo c c vua
Phù Nam c   Trung Hoa t Phã
hin di      ng tr l  o Shiva
(Mahesvara).
N          t
thuc v o Pht t rt sm. Mt tm bia c nht
ca Ph     c tìm thy ti Nakhon Pathom mà
 i khong vào TK th VI. Nhng di tích Pht giáo khác ca
c phát hin ti Pra Pathom và Pong
Tuk. Mt trong nh  m  ng nht ca ngh thut Pht
giáo Môn là s th hic Pht h gii tavatimsa cùng
vi các v thn Indra, Brahma co BLa Môn. Mt tác ph
khc khác th hic Ph ng ca
gii kho c h Bati)  t
con thú có m ca chim thn Garuda, tai, sng ca bò thn Nandin và
a ngng thn Hamsa.
Quc gia tr tip ni truyn th i Môn và

Khmer  hin s dung hòa gia Pht giáo và BLa
Môn giáo. Trong bia ký ca vua Rama Thibodi I (1312 - 1369) có nói
n vic phi dng thc Pht. Ti mt s
n
ng khng l ca tha

17
qua quan sát thc t cuc sng ci Thái, c  d dàng
nhn thy vai trò quan trng ca các v thn B  Môn  
ng tôn giáo ca h.
3.4. Nghi l, l hi gn vi Vishnu và Shiva

i bu BLa Môn n nhng ngôi miu
 ng các v thn. H ng mt ít bt
  li mt ít ko ng mt s ngôi
 và các v th thn
linh không b i mt s n quan trc bit là ti
mt s  ln, nghi l c din
ra v
Bia ký bng ti    n th n tháp  
 xut hi phái BLa Môn giáo ti .
n Gupta ( III  V) là th c hành các
nghi thng rt phát trin  min Bc . Nhng tài liu
m nht v nghi l BLa Môn (Puja) xut hin  min Bc
 trong  th-ng có ghi nhn
nhng v      n. Bia kí Devanika  
 t c
i vi nha  thi k
ving nhm tôn vinh thn Shiva trong l 
 nh rng chính nhng th o BLa Môn 

 là nhi tham gia phát tri cúng
co Shiva mà trong thi k này nó vp tc truyn bá
ti .
n thng Thái Lan, Pht giáo và BLa Môn
giáo cùng tn ti và ng ln nhau hoc cùng hòa nhp vi hình
thc th ng vn vt h bin c
  t thi k Tin Arya rp v

18
BLM giáo (2800 - 1500  Công nguyên). Trong s các l
hi ln  Thái Lan, có mt s l hn th
L h     hi Swing (ting Sanskrit gi là
Triyu ngày giáng h i trn gian
ca th  c cho là tn ti trong 10 ngày. Nhà vua ch
nh mi quý tn Shiva làm ch l.
Tiu kt
Da trên nn tng c 
tip nhng th
a ti và bi cng
a  và 

BLa Mônng ngn núi thiêng Meru, các linh vt và
nhng vt c
 i theo quan nim ca.
ng ca
nhng v vua bi quyn quy
n sng cho con
i và s
c bi
y qua ng xu

i n th hin nét
 u, t  ng Pht, tính cht bo lc 
.

KT LUN
Ngay t khi nh  c c      
         i   
c thit lp. Các hong cho s truy
a tôn gc thuy

19
       th lc kinh t
tr  c thit l c ht  nh a vc có
ng giao thông thun li và là t m quan trng ca các hong
buôn bán. Nhng trung tâm quan trng nht ci k

i Chiêm hi khu, Hariharalaya và nhim khác
y vai trò quan trng cong mi mt ca
i sng xã hi.
T nhu Công nguyên, các khái ni
ng thi cùng hòa hp mt
cách nhun nhuyn vng ba to nên mi sng tâm
linh bình d và t nhiên cdân bng Vishnu,
 c Ph hin s ng vào quy
siêu nhiên và kh  bo v ca các v thn trong mi hot
ng ci sng xã hp nhiu may mn,
 i sng tâm li c bo v, che ch c tái sinh gii
thoát sau khi cht. S  Shiva giáo kt hp vi tín
ng ba, ri Shiva nhp thân vi Vishnu, Shiva vc Pht,
Vishnu, Shiva cùng vc Phng hp ca các quc gia c

và quc gia mi 
vào các hong tôn giáo và thc hành các nghi l bng nhiu hình
thc khác nhau.
Tùy thua mi qu
 la chn Vishnu hay Shiva giáo làm tôn giáo ch



 c ph thum ca tng h phái và theo
n ph s b chi phi bi hình dáng, vt c
n ch. Theo nhnh c

20
a hóa mt s chi tit khác vi   
n hóa các ch  n thnh
quan t ng vt b  c thn thoi
ng linh vt, vt bi
a thn Vishnu và Shiv
khuôn mt thn linh theo nhân chng ba ca t
 n vn tuân th nhng
nguyên tc ta  khi
th hin 

t nhiu linh vc th hii d



u h
thn theo h phái Vishnu hay Shiva g  c to tác b 


 

n vào b ng cn hoc dng lên bên trong chánh
n (Vihara) nhm m



t vài
           i thích bng
nhng truyn thuy
cu cu hc có giá tr
m thu      c thc hin b  


21
 
Phn ln các tác phn hoàng tu do triu
 o tr       
n
             
            
            

 nhân còn th hit
ht ca các v vua hay hoàng h
hìnng thi v ca các th

             
      
Devi Sri gn lin vc  các sông su


  c th hi         
Vishnu và Sh


y khát v mt
nguc di dào mà thn linh s i. Ngun
n s sng
bc mà thc tn
ng trng lúa.
S hòa hp c ng thn Vishnu và Shiva vi nn các
c ht là th hin bng s kt hp vi tp tc th
cúng t tiên, th vua thn, tc thiêng (Amerta)
 tr thành mt dng th cúng
ng ly theo dng nhân hình, hóa thân, chân dung ca nhà vua hay

22
chic Linga ca thn Shiva trong nhn. Nhng loi nghi
l c tin hành vi min tin không ch n cho thn
cuc sng nh 
n ca h vn còn ng r m
i sng ca con cháu theo quan nim ca. Nghi
l y s hòa nhp cng Vishnu và Shiva giáo vi
truyn thng b a th cúng t tiên thi tin s ca các dân t
ng thn Vishnu, Shiva cùng các n thn
th hin cho chân dung ca nhà vua và các v hoàng hu là nhng
n th gii thi ngay c khi h
còn sng hay ch tôn giáo c v
các v thn Mn Baihrava, thn Mahakala biu hin cho
khía cnh hy dit ca thy h phái Mt tông ca

Phc thc hành song song ti vùng hi
o.
Ngh thu         a trên ba
nhân t    ng bng, bin và r    
giáo dn ph bin trong sut thi k Angkor khi thn Vishnu tr thành
v thn bo tr  Khmer cai qun các ng bng.
c mun nhng giá tr  n s gii
thoát cui cùng, thoát khi chu     u quan tâm ca
nhng vì th mà Ph
c chp nhng hành cùng Vishnu giáo. Nim tin vào
s m bo mt cuc sng phn vinh v vt cht và sc khe di dào
cho tng ba th các
v thn v phn thc, nhng linh hn bo vng
v thn giám h v tài sn, ca ci vn còn tn ti rt ph bin ngay
trong thi kt giáo thnh hành nht 
ng biu hin có th nhìn thc t các v thn này là
hàng long bc th hii nhiu hình