Nghiên cứu một số chỉ tiêu huyết học của lợn con sau cai sữa mắc hội chứng tiêu chảy tại một số trang trại nuôi lợn siêu nạc thuộc tỉnh hưng yên và biện pháp điều trị

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------

-----------

NGUY N VI T KHƯƠNG

NGHIÊN C U M T S

CH TIÊU HUY T H C C A L N

CON SAU CAI S A M C H I CH NG TIÊU CH Y T I
M T S TRANG TR I NUÔI L N SIÊU N C THU C
T NH HƯNG YÊN VÀ BI N PHÁP ðI U TR

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành

: Thú y

Mã s

: 60.64.01.01

Ngư i hư ng d n khoa h c : TS. NGUY N BÁ TI P

HÀ N I - 2012

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a chính b n thân tơi
đư c s hư ng d n c a TS. Nguy n Bá Ti p. Các s li u nghiên c u trong
lu n văn này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c
cám ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ghi rõ ngu n g c.
N u sai tơi xin hồn tồn ch u trách nhi m.
Hà N i, ngày 15 tháng 12 năm 2012
Tác gi

Nguy n Vi t Khương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

i


L I C M ƠN

Trong quá trình h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn Th c sĩ
khoa h c nông nghi p. ðư c s giúp ñ , gi ng d y nhi t tình c a các Th y cơ
giáo trong Khoa Thú y, Ban qu n lý ñào t o, Trư ng ð i h c Nơng Nghi p
Hà N i, đã t o ñi u ki n thu n l i nh t giúp đ tơi trong su t q trình h c
t p và nghiên c u th c hi n đ tài. Nhân d p hồn thành lu n văn này tơi xin
chân thành bày t lịng bi t ơn sâu s c nh t t i:
Ban Giám hi u Nhà trư ng, Ban qu n lý ñào t o, các th y cô giáo Khoa
Thú y, Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i cùng t t c b n bè ñ ng nghi p
và ngư i thân ñã ñ ng viên, t o ñi u ki n t t nh t giúp tôi th c hi n đ tài và

hồn thành lu n văn.
ð c bi t, tôi xin chân thành c m ơn s quan tâm, giúp ñ c a th y giáo
hư ng d n: Ti n sĩ Nguy n Bá Ti p đã dành nhi u th i gian, cơng s c hư ng
d n ch b o t n tình giúp đ tơi trong q trình th c hi n đ tài và hồn thành
cu n lu n văn này.
M t l n n a tôi xin g i t i các Th y giáo, cô giáo, các b n bè ñ ng
nghi p l i c m ơn và l i chúc s c kho , cùng m i ñi u t t ñ p nh t.
Xin trân tr ng c m ơn!
Hà N i, ngày 12 tháng 12 năm 2012
Tác gi

Nguy n Vi t Khương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

ii


M CL C
L I CAM ðOAN

i

L I C M ƠN

ii

M CL C

iii

DANH M C B NG

v

DANH M C HÌNH

vi

DANH M C VI T T T

vii

1.

ð TV Nð

1

2.

T NG QUAN TÀI LI U

3

2.1.

B nh viêm ru t a ch y gia súc

3

2.2.

Bi n pháp ñi u tr h i ch ng tiêu ch y

20

2.2.1. Lo i tr nh ng sai sót trong nuôi dư ng

20

2.2.2. Kh c ph c r i lo n tiêu hoá và ch ng nhi m khu n

21

3.

ð I TƯ NG – N I DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 26

3.1.

ð i tư ng, th i gian, ñ a ñi m nghiên c u

26

3.1.1. ð i tư ng nghiên c u

26

3.1.2. Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u

26

3.2.

N i dung nghiên c u

26

3.3.

Phương pháp nghiên c u

27

4.

K T QU VÀ TH O LU N

29

4.1.

Tình hình m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n con sau cai s a t i
m t s trang tr i thu c t nh Hưng Yên

4.1.1. T l m c h i ch ng tiêu ch y
4.1.2.

l n con sau cai s a

29
29

T l l n sau cai s a ch t do h i ch ng tiêu ch y t i cơ s nghiên c u 31

4.1.3. T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo quy mơ
đàn ni

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

31

iii


4.1.4. T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo tình tr ng
v sinh

34

4.1.5. T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo mùa
4.2.

M t s ch tiêu lâm sàng

37

l n sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y 39

4.2.1. Th tr ng và tr ng thái phân

39

4.2.2.

M t s ch tiêu sinh lý l n con sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y 41

4.3.

M t s ch tiêu sinh lý máu c a l n con sau cai s a m c h i ch ng
tiêu ch y

45

4.3.1. Ch tiêu v h h ng c u

l n sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y 45

4.3.2. Ch tiêu v h b ch c u

49

4.4.

M t s ch tiêu sinh hóa máu

l n m c h i ch ng tiêu ch y.

4.4.1. ð d tr ki m và hàm lư ng ñư ng huy t trong máu

52
52

4.4.2. Ki m tra ch c năng gan b ng ph n ng Gros và ho t ñ men sGOT,
sGPT trong huy t thanh l n m c h i ch ng tiêu ch y

55

4.4.3. Protein và các ti u ph n protein trong huy t thanh

57

4.5.

ði u tr th nghi m l n m c h i ch ng tiêu ch y

61

5.

K T LU N VÀ ð NGH

64

5.1.

K t lu n

64

5.2.

ð ngh

66

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

67

iv


DANH M C B NG
B ng 4.1.

T l l n con sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y theo ñàn và
theo cá th

ba huy n (Văn Giang, Văn Lâm, Khoái Châu)

29

B ng 4.2.

T l l n sau cai s a ch t do h i ch ng tiêu ch y

ba huy n 31

B ng 4.3.

T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo quy
mơ đàn ni

B ng 4.4.

32

T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo tình
tr ng v sinh thú y

35

B ng 4.5.

T l m c h i ch ng tiêu ch y trên ñàn l n sau cai s a theo mùa 37

B ng 4.6.

Th tr ng và tr ng thái phân c a l n con sau cai s a

B ng 4.7.

M t s ch tiêu sinh lý l n sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y 42

B ng 4.8.

S lư ng h ng c u, t kh i huy t c u, th tích trung bình c a
h ng c u

B ng 4.9.

40

l n con sau cai s a m c h i ch ng tiêu ch y

Hàm lư ng hemoglobin, lư ng hemoglobin bình quân

45
l n sau

cai s a m c h i ch ng tiêu ch y
B ng 4.10. S lư ng b ch c u và công th c b ch c u

48
l n sau cai s a m c

h i ch ng tiêu ch y
B ng 4.11. Hàm lư ng ñư ng huy t, ñ d tr ki m trong máu

50
54

B ng 4.12. K t qu ki m tra ch c năng gan b ng ph n ng Gros và ho t ñ men
sGOT, sGPT trong huy t thanh l n m c h i ch ng tiêu ch y

56

B ng 4.13. Hàm lư ng Protein t ng s và t l các ti u ph n Protein trong
huy t thanh l n m c h i ch ng tiêu ch y
B ng 4.14. So sánh hi u qu 2 phác ñ ñi u tr l n m c viêm ru t tiêu ch y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

59
63

v


DANH M C HÌNH
Hình 2.1.

Cơ ch và h u qu c a viêm ru t a ch y

Hình 2.2.

12

M i quan h gi a trao ñ i nư c, các ch t ñi n gi i và s cân
b ng axít - bazơ trong b nh a ch y

15

Hình 2.3.

Các th m t nư c

16

Hình 4.1.

T l m c h i ch ng tiêu ch y theo quy mơ đàn ni

33

Hình 4.2.

T l l n m c h i ch ng tiêu ch y theo tình tr ng v sinh

35

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vi


DANH M C VI T T T
cs

: C ng s

HCTC

: H i ch ng tiêu ch y

Hb

: Hemoglobin

A

: Albumin

G

: Globulin

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vii


1. ð T V N ð
ð đưa chăn ni tr thành ngành s n xu t hàng hố đáp ng nhu c u th t,
s a, tr ng, nh t là th t l n xu t kh u. Trong nh ng năm g n đây Nhà Nư c, B
Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn đã cho nh p các gi ng gia súc, gia c m có
năng su t và ch t lư ng cao t các nư c có n n chăn ni phát tri n.
Trong các v t ni thì ni l n mang l i hi u qu kinh t khá cao,
chính vì v y trong nh ng năm qua, ngành chăn nuôi l n nư c ta nói riêng đã
đ t nhi u thành t u m i, xu th chuyên môn hố s n xu t, chăn ni trong
trang tr i t p trung ngày càng ph bi n. Tuy nhiên trong chăn ni mu n thu
đư c l i nhu n cao thì ngồi các v n đ v con gi ng, cơng tác dinh dư ng thì
cơng tác thu y là v n ñ c p bách, quy t ñ nh ñ n thành công trong chăn nuôi.
Vi c áp d ng các ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t ñã giúp chúng
ta x lý và kh ng ch b nh d ch. M t khác khi m c s ng c a ngư i dân tăng lên
thì nhu c u v s d ng th c ph m s ch ñang là v n ñ mà xã h i quan tâm, do

đó mà ngành chăn ni nói chung và nh t là chăn ni l n nói riêng làm sao
ph i t o ra nhi u s lư ng nhưng ph i có ch t lư ng s n ph m t t, vi c đó địi
h i ph i có nh ng bi n pháp h p lý ñ ñáp ng v i nhu c u c a xã h i.
Trong s các b nh hay x y ra trên đàn l n thì t l các b nh đư ng tiêu
hóa r t cao, nhât là h i ch ng tiêu ch y

l n con sau cai s a, vì v y vi c

phịng và tr h i ch ng tiêu ch y là v n đ đư c nhi u nhà chun mơn trong
lĩnh v c chăn nuôi thú y h t s c quan tâm. ðã có nhi u cơng trình nghiên c u
v b nh viêm ru t

l n con, nhưng thư ng ch t p trung nghiên c u các m t:

Nguyên nhân, b nh lý, tri u ch ng và bi n pháp phòng b nh viêm ru t

l n

trong giai đo n bú s a. Trong khi đó, l n con sau cai s a b h i ch ng tiêu
ch y là r t ph bi n l i chưa ñư c nghiên c u sâu và ñã có nhi u bi n pháp
đi u tr đư c áp d ng ñ i v i h i ch ng tiêu ch y nhưng hi u qu chưa cao;
ñi u tr tri u ch ng v n là ch y u.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

1


ð ñi u tr b nh m t cách tri t ñ c n thi t ph i nghiên c u tồn di n, tìm
hi u rõ b n ch t c a q trình b nh, t đó xây d ng m t quy trình phịng và
tr b nh hi u qu ñ t k t qu cao. Xu t phát t th c t đó chúng tơi đã ti n

hành ñ tài: “Nghiên c u m t s ch tiêu huy t h c c a l n con sau cai s a
m c h i ch ng tiêu ch y t i m t s trang tr i nuôi l n siêu n c thu c t nh
Hưng Yên và bi n pháp ñi u tr ”.
M c đích nghiên c u:
Nghiên c u đ tài này nh m m c đích theo dõi s thay đ i c a m t s
ch tiêu huy t h c

các trư ng h p m c h i ch ng tiêu ch y c a l n con sau

cai s a; t đó làm cơ s khoa h c cho vi c ch n đốn và đi u tr b nh có hi u
qu cao.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. B nh viêm ru t a ch y gia súc
Theo Vũ Tri u An (1978), a ch y là hi n tư ng con v t ñi a nhanh,
nhi u l n trong ngày và trong phân có nhi u nư c do r i lo n phân ti t h p
thu và nhu ñ ng ru t.
l n, nhi u b nh t n thương

đư ng tiêu hố và d n t i tri u ch ng a

ch y: d ch t l n, b nh phó thương hàn, b nh Tai Xanh, b nh phó lao
(paretuberculosis)…, b nh do ký sinh trùng (giun ñũa, sán lá gan, ký sinh
trùng ñư ng máu như tiên mao trùng)… Nh ng b nh trên thư ng do m t sinh
v t tác ñ ng gây viêm ru t d n ñ n a ch y.

Nhi u trư ng h p viêm ru t a ch y do nh ng tác nhân khác nhau gây
r i lo n tiêu hố, sau đó là q trình b i nhi m vi khu n, virus trong ñư ng
ru t, làm cho b nh tr m tr ng. Th c ra, khi phân ra nguyên nhân nguyên phát
và th phát ch mang tính tương đ i. Ch nên nêu nh ng y u t nào chính,
xu t hi n trư c; y u t nào ph ho c xu t hi n sau, đ t đó đưa ra phác đ
phịng b nh ho c đi u tr có hi u qu (Moon, 1978; Lê Minh Chí, 1995).
B nh viêm ru t

gia súc là quá trình viêm

ru t, thư ng là th cata và

tri u ch ng ch y u c a nó là a ch y v i nhi u d ch viêm (H Văn Nam,
1982; Russel và cs, 1991).
B nh viêm ru t thư ng ñư c bi u hi n dư i nhi u hình th c khác nhau,
các tr ng thái khác nhau, ph thu c vào nguyên nhân gây b nh, s c ñ
kháng c a cơ th , th i gian x y ra b nh. Các th b nh bao g m:
Viêm ru t cata - c p tính: Là th viêm mà quá trình viêm x y ra trên
l p bi u mô c a vách ru t làm nh hư ng ñ n nhu ñ ng và h p thu c a ru t.
Trong ru t có nhi u d ch nh y, t bào bi u mô ru t b long tróc, b ch c u xâm
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

3


nhi m, nh ng th c ăn chưa ñư c tiêu hoá cùng v i các s n ph m phân gi i
kích thích vào vách ru t làm tăng nhu ñ ng sinh ra a ch y.
Viêm ru t cata m n tính: là do niêm m c ru t b viêm lâu ngày làm tr
ng i ñ n cơ năng ti t d ch và v n ñ ng c a ru t.
Viêm d dày - ru t: là do gia súc b trúng ñ c th c ăn, hoá ch t hay do

k phát t b nh truy n nhi m ho c ký sinh trùng. B nh gây tr ng i tu n hoàn
và h p thu dinh dư ng

vách ru t làm cho c t ch c dư i niêm m c b viêm,

do đó làm cho vách d dày - ru t b xung huy t, xu t huy t, hoá m , ho i t
mà gây nên nhi m ñ c và b i huy t.
ðã có nhi u cơng trình nghiên c u v nguyên nhân gây viêm ru t a
ch y, nh ng khi m khuy t trong th c ăn, ni dư ng, tác đ ng c a vi khu n
và virus, vai trò c a ký sinh trùng.
Nh ng ghi chép lâm sàng và k t qu th c nghi m c a Wierer và cs
(1983), cho th y kh u ph n ăn m t cân ñ i, th c ăn b n,…thư ng d n ñ n
viêm ru t a ch y.
Theo Puvis và cs (1985); Wierer và cs (1983), s m t cân ñ i ch t dinh
dư ng trong kh u ph n ăn, th c ăn kém ph m ch t, th c ăn nhi m b n thư ng
d n ñ n viêm ru t a ch y.
Theo Russel và cs (1991), th c ăn kém ph m ch t kích thích màng nh y
c a ru t va gây viêm ru t a ch y.
Nh n xét v nguyên nhân gây viêm ru t a ch y

v t nuôi nư c ta, Tr nh

Văn Th nh (1985), H Văn Nam và cs (1997) ñ u cho r ng: th c ăn kém
ph m ch t (b n, n m m c,…) kh u ph n khơng thích h p, ni dư ng khơng
đúng, th c ăn q nóng, q l nh là nh ng nguyên nhân gây r i lo n tiêu hoá,
viêm ru t a ch y.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

4

Các sai sót trong cơng tác qu n lý, b o qu n ch bi n th c ăn d n ñ n
h u qu th c ăn lên men, phân gi i các ch t h u cơ sinh ra ch t ñ c như
Indol, Scatol, H2S,…tác ñ ng làm niêm m c sung huy t, tăng m n c m, tăng
nhu ñ ng ru t gây a ch y (Buddle, 1992).
Theo Tr nh Văn Th nh (1985), l n ăn quá nhi u th c ăn quá nóng ho c
quá l nh, kém ch t lư ng, ôi thiu, m c,…. Cho ăn u ng th t thư ng, kh u
ph n ăn không h p lý, d gây viêm ru t a ch y.
Theo S An Ninh (1995), y u t l nh m có tác đ ng l n ñ i v i b nh
l n con a phân tr ng, y u t này làm cho l n con khơng gi đư c cân b ng
ho t ñ ng c a tr c dư i ñ i th - tuy n yên - tuy n thư ng th n, làm bi n ñ i
hàm lư ng ion Fe++, Na+, K+ trong máu, làm gi m s c ñ kháng c a cơ th
l n con d n ñ n viêm ru t a ch y.
Ngày càng có nhi u tư li u ch ng minh h vi khu n trong ñư ng ru t,
khi r i lo n tiêu hố - mơi trư ng thay ñ i s sinh sôi, s n sinh ñ c t tác
ñ ng vào niêm m c ru t làm viêm ru t n ng thêm, b nh càng tr m tr ng.
Theo Lê Văn T o và Ph m S Lăng (2005), các vi khu n s n có trong
ñư ng ru t, khi g p ñi u ki n thu n l i s tăng v s lư ng và gây nên hi n
tư ng lo n khu n ho c vi khu n t ngoài nhi m qua th c ăn, nư c u ng vào
ñư ng tiêu hoá r i phát tri n gây b nh.
Escherichia Coli (E.coli) là m t vi khu n xu t hi n s m trong ñư ng
ru t c a ngư i và ñ ng v t sơ sinh kho ng 2 gi sau khi ñ . E.coli thư ng
ru t già, ít khi

d dày và ru t non.

đư ng ru t ñ ng v t, E.coli chi m

kho ng 80% qu n th các vi khu n hi u khí; đ ng th i là m t tác nhân gây

b nh không th ph nh n.
C u trúc kháng nguyên c a E.coli r t ph c t p, g m: kháng nguyên O,
kháng nguyên K và kháng nguyên F.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

5


Trong đó kháng ngun O (kháng ngun thân) là thành ph n chính và n m
l p ngồi cùng c a vi khu n, nó đư c t o nên b i lipo-polysaccharid. Hi n nay
ñã xác ñ nh ñư c 157 lo i kháng nguyên O (O1 - O157) c a vi khu n E.coli.
Có nhi u cơng trình nghiên c u c a các nhà khoa h c trong và ngồi
nư c đã ch ng minh đư c vai trò gây h i ch ng a ch y c a E.coli, th hi n
ch so v i các m u xét nghi m c a gia súc bình thư ng thì các m u b nh
ph m c a gia súc tiêu ch y có t l nhi m E.coli cao hơn, đ ng th i có hi n
tư ng b i nhi m r t rõ, t ng s vi khu n E.coli /1gram phân tăng lên ñáng k .
Các tác gi H Văn Nam và cs (1997) cơng b 100% l n
có E.coli; khi xét nghi m 170 m u phân l n tiêu ch y

các l a tu i

các l a tu i tương t

thì t l này cũng là 100%, nhưng có hi n tư ng vi khu n b i nhi m, s lư ng
vi khu n E.coli trong 1 gram phân tăng lên r t nhi u.
Theo Vũ Bình Minh và Cù H u Phú (1999),

l n tiêu ch y, t l phát

hi n E.coli ñ c trong phân là 80 – 90% s m u xét nghi m.

Nguy n Bá Hiên (2001), cho th y r ng

l n tiêu ch y có s lư ng

E.coli trung bình/1 gram phân tăng 1,90 l n so v i l n kho , ñ c bi t tăng cao
nh t

l n 1 - 21 ngày tu i.
H u h t các ch ng E.coli gây b nh ñ u s n sinh ra m t ho c nhi u

kháng nguyên bám dính. Các ch ng khơng gây b nh thì khơng có kháng
ngun bám dính. (Cater và cs, 1995). Kháng nguyên bám dính hay Fimbirae
có c u trúc là m t protein. Hi n nay, ngư i ta ñã phát hi n ñ n trên 30 y u t
khác nhau, nhưng h u h t các y u t bám dính này đ c trưng cho t ng serotyp
c a E.coli phân l p ñư c t các loài ñ ng v t khác nhau, tr y u t F1 chung
cho nhi u ch ng E.coli. Kháng ngun bám dính có vai trị quan tr ng vì nh
nó mà vi khu n bám dính vào các th th ñ c hi u trên b m t t bào bi u mô
và trên l p màng nh y, ch ng l i s ñào th i c a các t bào ru t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

6


Ti p đó vi khu n s có cơ h i sinh sơi, t n t i, ti t đ c t xâm nh p vào
l p t bào bi u mơ và phá hu chúng, s n sinh đ c t làm nh hư ng quá trình
h p thu dinh dư ng, m t nư c và các ch t ñi n gi i bi u hi n b ng các tri u
ch ng lâm sàng, tiêu ch y tr m tr ng.
ð c t c a E.coli g m thành ph n ñ c t ch u nhi t ST (Heat Stable
Toxin), ch u ñư c nhi t ñ 1200C trong 15 phút; ñ c t không ch u nhi t LT

(Heat Labile Toxin) b vô ho t

nhi t đ 600C trong 15 phút.

Ngồi hai lo i đ c t trên thì E.coli cịn có đ c t dung huy t và ñây là
y u t gây ñ c ch y u c a vi khu n.
Cùng v i E.coli, trong h vi khu n hi u khí c a ñư ng ru t, Salmonella
chi m t l khá cao và vai trị c a nó đã đư c nhi u tác gi nói đ n.
Theo Blood và Henderson (1975), b nh do Salmonella gây ra

t t c các

lồi đ ng v t, đ c bi t là bị và c u. Do các lồi Salmonella khác nhau gây
b nh nên d u hi u c a b nh bi u hi n m t trong ba ñ c trưng là nhi m trùng
máu c p tính, viêm ru t c p tính và viêm ru t m n tính. Salmonella s n sinh
đ c t đư ng ru t bao g m ñ c t th m xu t nhanh và ñ c t th m xu t ch m.
ð c t th m xu t nhanh có c u trúc, thành ph n, ho t tính gi ng ñ c t
ch u nhi t c a E.coli. Cơ ch gây b nh là giúp vi khu n Salmonella xâm nh p
vào t bào bi u mô ru t.
ð c t th m xu t ch m có c u trúc và thành ph n gi ng ñ c t không
ch u nhi t c a E.coli. Cơ ch gây b nh c a nó là làm thay đ i q trình trao
đ i nư c và ch t ñi n gi i d n ñ n kéo nư c vào lòng ru t gây tiêu ch y.
Phan Th Thanh Phư ng (1988), Salmonella thư ng xuyên có trong
đư ng ru t l n và cho r ng: trong nh ng đi u ki n chăn ni, qu n lý làm cho
s c ñ kháng c a cơ th gi m, chính vi khu n Salmonella tr thành ñ c và
phát tri n m nh m gây viêm ru t a ch y.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

7

Tiêu ch y có th do 1 trong 3 cơ ch ho c k t h p c 3 cơ ch gây ra.
- H p thu kém ñơn thu n ho c h p thu kém k t h p v i lên men vi sinh v t
d n ñ n tiêu ch y. Khi h p thu kém, các ch t ch a trong lòng ru t b t n đ ng s
kích thích ru t tăng cư ng co bóp nh m đ y nhanh các ch t đó ra ngồi.
- Tăng ti t d ch trong s nguyên v n v c u trúc ru t nhưng r i lo n
ch c năng chuy n hoá c a ru t như Colibacillocis, ñ c t ñư ng ru t.
- Tăng r viêm trong các b nh có ñ c trưng tăng tính th m thành m ch và
tăng tính th m bi u mơ.
Nh ng nhân t gây b nh t bên ngoài hay bên trong cơ th tác ñ ng vào
h th ng n i th c m c a ru t s làm tr ng i cơ năng v n ñ ng và ti t d ch
c a ru t, t o ñi u ki n thu n l i cho nh ng vi sinh v t ñư ng ru t phát tri n,
làm tăng quá trình lên men và th i r a trong ru t. Lo i vi khu n lên men ch t
b t ñư ng sinh ra nhi u axit h u cơ như a.lactic, a.aceto axetic, a.butyric,
a.propyonic,…và các ch t khí như CH4, CO2, H2S,…Lo i vi khu n phân gi i
protein sinh ra indol, scatol, crecol, phenol, H2S, NH3,… và các amino acid.
T s lên men và th i r a đó đã làm thay đ i đ pH

trong ru t và c n tr

q trình tiêu hố - h p thu.
Trong q trình phát b nh, các kích thích lý hố tác đ ng và gây nên
viêm, niêm m c xung huy t, thoái hoá, cơ năng ti t d ch tăng, ñ ng th i c ng
v i d ch th m xu t ti t ra trong q trình viêm làm nhu đ ng ru t tăng và gây
nên a ch y. Vì b a ch y, con v t rơi vào tình tr ng m t nư c, m t các ch t
ñi n gi i, máu ñ c l i và gây nên hi n tư ng toan huy t.
Nh ng ch t phân gi i trong quá trình lên men

ru t ng m vào máu gây

nhi m đ c, các ch t khí sinh ra s kích thích ru t làm tăng nhu ñ ng và gây
ñau b ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

8


Do viêm lâu ngày làm cho vách ru t thay ñ i v k t c u: vách ru t b
m ng, tuy n ru t b teo, l p t bào thư ng bì thối hố, t ch c liên k t tăng
sinh, trên b m t niêm m c ru t b loét hay thành s o, có nh ng v t màu ñ
s m hay ñ nâu, ru t thư ng gi m nhu ñ ng và gây táo bón. Th c ăn trong ru t
tích l i thư ng lên men và kích thích vào niêm m c ru t l i gây a ch y. Do v y
con v t có hi n tư ng táo bón, a ch y xu t hi n xen k có tính chu kỳ.
Trong th c t , t m t cơ ch ban đ u, trong q trình ti n tri n thư ng
kéo theo các cơ ch khác làm cho quá trình sinh b nh ngày càng ph c t p.
Nghiên c u b nh lý b nh viêm ru t a ch y

gia súc, các tư li u công

b t p trung ch y u v bi n đ i t ch c, tình tr ng m t nư c và m t ch t ñi n
gi i, tình tr ng trúng đ c c a cơ th b nh.
V gi i ph u, nhi u tài li u cho th y viêm ru t

gia súc thư ng là th

cata - viêm ch y u trên niêm m c ru t. Nh ng trư ng h p viêm d dày - ru t
viêm t m sâu là r t ít. V s bi n đ i c u trúc niêm m c ñư ng ru t gia súc
trong b nh viêm ru t các tư li u ch y u là

l n.

K t qu kh o sát c a Pearson và Mc Nulty (1977) cho th y niêm m c ru t
non, ch y u là

không tràng, h i tràng, các lông nhung b teo ng n, bi n

d ng, tuy n Lieberkuhn tăng sinh sâu, các bi u mô ph lông nhung bi n d ng.
Nh ng bi n ñ i v t ch c niêm m c ru t c a gia súc; niêm m c ru t
non sung huy t nh , l p h niêm m c phù nh có nhi u t bào ái toan thâm
nhi m, nhung mao ru t bi n d ng, b m t bi u bì thoái hoá, các tuy n
Lieberkuhn gi m. H th ng nhung mao b t n thương, hàng lo t các men tiêu
hoá b

c ch .

T Th V nh và cs (1995), khi nghiên c u v bi n ñ i c u trúc niêm m c
ru t non

l n m c b nh phân tr ng cho th y lông nhung teo ng n so v i l n

bình thư ng, bi n d ng hình tù, trịn, nh n, s p x p l n x n khơng đ nh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

9


hư ng, nát, có nhi u t p ch t so v i lơng nhung l n bình thư ng có hình ngón
tay s p x p đ u, đ nh hư ng. T bào bi n d ng t ñơn tr sang ñơn h p ho c
d t, di m bàn ch i đ t nát, có nơi m t hồn tồn. Màng t bào khơng rõ,

ngun sinh ch t có nhi u h c tr ng, tan ho c đơng vón hay t n v n m t h nh
nhân, màng nhân nhăn nhúm.
V các ch tiêu huy t h c, theo Macfaslance và cs (1987) cũng nh n xét
khi gia súc b viêm ru t mãn thì cơ quan t o máu b

nh hư ng và s lư ng

h ng c u trong máu th p.
Khi viêm ru t, do r i lo n tiêu hoá, th c ăn b lên men phân gi i, sinh ra
ch t ñ c. H vi khu n ñư ng ru t sinh sơi, s n sinh ra nhi u đ c t . Các ch t
đ c đó cùng v i s n ph m c a viêm, t ch c b phân hu t t c ng m và máu,
trư c h t tác ñ ng vào gan làm ch c năng gan b r i lo n.
Theo Hooper (1972) và Hamur (1980), khi b viêm ru t a ch y ch c
năng gan và tu b r i lo n.
Trong máu gia súc có nhi u lo i ñư ng: glucoza, fructoza, glycogen,
glactoza, trong ñó quan tr ng nh t là glucoza.

trâu, bị, hàm lư ng đư ng

huy t kho ng 76mg%; hàm lư ng đó cũng như các ñ ng v t khác là tương
ñ i n ñ nh.

ñ ng v t cao c p có nhi u cơ quan ñi u ti t s trao ñ i Gluxit

như tuy n thư ng th n, tuy n tu , nhưng gan có vai trị n i b t. Gan là kho d
tr Gluxit dư i d ng Glycogen và cung c p ñư ng thư ng xuyên cho máu. Vì
v y, khi hàm lư ng đư ng trong máu tăng cao (sau khi ăn no), thì Glucoza s
chuy n thành Glycogen; và khi cư ng ñ Glucoza trong máu th p thì gan s
di n ra quá trình phân gi i Glycogen, đ gi hàm lư ng đư ng ln n đ nh
trong máu.

Glycogen trong gan, ngồi ñư c t ng h p t glucoza máu, nó cịn có
ngu n g c t axít béo, axít amin sinh đư ng.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

10


T t c các q trình trao đ i trung gian c a Gluxit ñ u di n ra ch y u
gan. Vì v y, khi gan b t n thương, hàm lư ng ñư ng huy t thư ng gi m.
γ-Globulin tăng trong t t c các trư ng h p có tăng kháng th trong cơ
th : như nhĩêm khu n, mi n d ch, xơ gan,…(Vũ Tri u An, 1978).
Vi c xác ñ nh Protein t ng s và các ti u ph n c a nó trong huy t thanh
có nhi u ý nghĩa trong ch n đốn b nh, đ c bi t là trong ch n đốn r i lo n
ch c năng gan.
Trong các b nh gan c p tính và mãn tính Albumin trong huy t thanh thư ng
gi m, còn các Globulin ñ c bi t là γ-Globulin l i tăng lên và t l A/G gi m.
Khi tác ñ ng vào cơ th , t ng nguyên nhân gây b nh có q trình sinh
b nh và gây ra h u qu c th . Tuy nhiên, khi hi n tư ng a ch y x y ra cơ thê
ch u m t quá trình sinh b nh và h u qu có nh ng nét đ c trưng chung, ñó là
s m t nư c, m t các ch t ñi n gi i, r i lo n cân b ng a xít - bazơ (Becht,
1986); Lê Minh Chí, 1995), tuỳ theo viêm ru t c p hay mãn mà h u qu có
khác nhau, có th bi u di n b ng hình 2.1.
ð i v i a ch y c p tính, cơ th b m t nhi u nư c và nhanh qua phân cùng
v i đó là m t lư ng mu i khống. Trư c h t gây gi m tu n hoàn, gi m huy t áp,
có th d n đ n tru tim m ch do máu b m t nư c - máu b cơ đ c. ð ng th i cơ
th m t mu i ki m c a d ch t y, d ch m t và d ch ru t d n đ n nhi m axit. Vì
gi m tu n hồn d n đ n r i lo n chuy n hố các ch t, mơ bào thi u oxy, gây tăng
cư ng chuy n hoá y m khí, làm cho tình tr ng nhi m axit tăng lên, gây nhi m ñ c
th n kinh, dãn m ch, thúc đ y thêm q trình r i lo n huy t đ ng h c, hình thành
vịng xo n b nh lý ngày càng tr m tr ng (Nguy n H u Nam, 2001).

V i a ch y m n tính tuy khơng gây tình tr ng m t nư c, m t mu i l n,
nhưng do a ch y kéo dài nên gây r i lo n h p thu, d n ñ n cơ th thi u
protein, vitamin, ch t khoáng, cu i cùng d n ñ n suy dinh dư ng, thi u máu,
cịi xương,…
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

11


Viêm ru t a ch y
R i lo n
h p thu

M t mu i

Mãn tính

Thi u VTM

C p tính

M t
nư c

Thi u đ m

Máu cơ đ c

R i lo n
chuy n

hoá

Nhi m
toan

Thi u s t
Thi u can
xi

Kh i lư ng
tu n hồn gi m

Suy dinh dư ng

Thốt huy t
tương

Dãn
m ch

Tru m ch

Thi u máu
Còi xương

Gi m huy t áp

Nhi m ñ c th n kinh

Hình 2.1. Cơ ch và h u qu c a viêm ru t a ch y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

12


Nư c là thành ph n quan tr ng và không th thi u v i m t cơ th s ng.
Trong cơ th ñ ng v t nư c chi m kho ng 60 - 80% kh i lư ng cơ th . Nư c
duy trì kh i lư ng tu n hồn t đó duy trì huy t áp, làm dung mơi cho q
trình v n chuy n các ch t dinh dư ng, v n chuy n và đào th i các ch t, là mơi
trư ng cho các ph n ng sinh hoá, tr c ti p tham gia ph n ng thu phân, oxy
hoá,….tham gia ñi u hoà thân nhi t.
Nhu c u v nư c c a gia súc r t l n, có th m t h t m , ñư ng và m t n a
protein trong mô bào và th tr ng gi m đi 40% thì con v t v n còn s ng. Nhưng
n u cơ th m t 10% nư c thì con v t có th ch t (Cù Xuân D n, 1996).
Khi b viêm ru t, cơ th khơng nh ng khơng h p thu đư c nư c do th c
ăn đưa vào, mà cịn m t nư c do ti t d ch. M t khác do ru t b viêm, tính m n
c m tăng, nhu ñ ng ru t tăng lên nhi u l n. Hơn n a do t ch c b t n thương
niêm m c tăng ti t cùng v i d ch r viêm, d ch ti t có th tăng đ n 80 l n so
v i bình thư ng. Gia súc a ch y kéo theo lư ng nư c và ch t ñi n gi i bài
xu t ra ngoài, cơ th m t nư c và ch t đi n gi i (hình 2.2) v i hàng lo t các
s bi n ñ i khác nhau. Vì l đó, trong đi u tr viêm ru t a ch y, vi c xác ñ nh
m c ñ m t nư c và các bi n pháp phịng ch ng m t nư c ln đư c chú ý
hàng ñ u.
S m t nư c ngo i bào
Trong quá trình này, n i b t là m t mu i và nư c. M t ch t ñi n gi i
ngo i bào gây gi m th tích khu v c này.
-

D u hi u lâm sàng:

Tình tr ng tồn thân sút kém, m t m i.
Da nhăn, đàn tính c a da kém.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

13


M ch y u, hơi nhanh, h huy t áp.
-

D u hi u phi lâm sàng:
Gi m th tích huy t tương là đ c đi m chính c a m t nư c ngo i bào.
Hàm lư ng Clo và Natri c a huy t tương thư ng gi m.
Thư ng có d u hi u máu cơ đ c, nh ng d u hi u này có m t giá tr r t l n

khi chúng bi u hi n: tăng th tích h ng c u, tăng hàm lư ng Protein huy t tương.
S m t nư c t bào
Nh ng r i lo n nư c và ch t ñi n gi i c a khu v c t bào khơng đư c
bi t rõ ràng b ng r i lo n n i mô. Tuy nhiên, hi n nay ngư i ta ñã thi t l p
đư c m t s s ki n chính xác.
S m t nư c t bào có đ c tính là gi m s lư ng nư c khu trú

m t khu

v c. Trư ng h p này thì m t nư c là s ki n ch y u.
-

D u hi u lâm sàng:
D u hi u ñ u tiên và quan tr ng nh t là khát nư c.

Th tr ng thư ng gi m nhi u.
Da khơng b nhăn, khơng có d u hi u m t tính đàn h i c a da.
M ch và huy t áp khơng thay đ i.
- D u hi u phi lâm sàng:
Hàm lư ng các ch t ñi n gi i chính thư ng tăng. Nh n th y hàm lư ng

Clo huy t thanh có th gi m th p, còn hàm lư ng Natri tăng cao.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

14


Tăng cư ng
l c máu

Tăng Kali
huy t

Tim ñ p nhanh

Lo n nh p tim

Yếu cế

Acidosis
Phù c c b

Acidosis

Gi m Natri
huy t

Acidosis

Bicarbonate

Gi m Kali
huy t

Natrium

Gi m Clo
huy t

Kalium

Cloride

M t ch t đi n
gi i
Oxy hố y m
khí lactic
Acidosis

M t d ch l ng và ch t ñi n gi i
qua ñư ng tiêu hoá và ti t ni u
khi a ch y

A CH Y

C P TÍNH

Gi m tiêu hố
th c ăn

M t nư c

Tr ng i tu n
hoàn ngo i
biên

Cân b ng âm v
dinh dư ng

Tăng Haematokrite

Gi m lư ng
máu tu n
hồn

Máu b
cơ đ c

ðói sinh lý

Tăng đ đ c c a huy t thanh

Th n ho t ñ ng bù gi m
lư ng nư c ti u , tăng ñ ñ c
c a nư c ti u

M t d ch gian bào
Thi u năng th n

Da gi m đàn tính

M t trũng

Hình 2.2. M i quan h gi a trao ñ i nư c, các ch t ñi n gi i và s cân
b ng axít - bazơ trong b nh a ch y
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

15


Theo các nhà b nh lý h c, tuỳ theo trư ng h p a ch y có th gây nên
nh ng th m t nư c khác nhau. Có th phân s m t nư c thành 3 th (Hình 2.3).
M ttnư ccưu trương
M nư ưu trương

MM nư c ñ ưu trương
t t nư c ng trương

M t nư c như c trương

M t nư c ñơn gi n

M t d ch đ ng trương

M t d ch và

khơng m t Natri

và m t Natri

m t Natri n ng

M t nư c m c đ trung
bình

M t nư c m c đ trung
bình và gi m Natri trong
máu

M t nư c n ng và gi m
Natri trong máu tr m
tr ng

Hình 2.3. Các th m t nư c
M t nư c ưu trương
Nư c m t nhi u hơn ch t ñi n gi i,

khu v c ngo i bào th tích nư c b

gi m, đ m đ mu i tăng (t c là h ng s ñi n gi i tăng lên) nên áp l c th m
th u tăng. ð l p l i cân b ng áp l c th m th u gi a hai khu v c thì nư c đi
t n i bào ra ngo i bào. K t qu là c hai khu v c n i và ngo i bào ñ u m t
nư c, ñó là m t nư c toàn b . Cùng v i s m t nư c ngư i ta th y có s di
chuy n các ch t ñi n gi i như sau:
- K+ t n i bào ra khu v c ngo i bào.

- Na+ và H+ l i t khu v c ngo i bào vào trong n i bào.
M t nư c ñ ng trương
Nư c và ch t ñi n gi i m t v i m t lư ng tương đương. Trong trư ng
h p này, th tích nư c trong khu v c ngo i bào b gi m nhưng ñ m ñ ñi n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

16


gi i khơng thay đ i nên áp l c th m th u khơng thay đ i. Trong n i bào v n
gi ñư c tr ng thái thăng b ng đi n gi i H+ nên khơng b nh hư ng.
M t nư c như c trương
Các ch t ñi n gi i m t nhi u hơn nư c. Trong trư ng h p này th tích
nư c

khu v c ngo i bào b gi m, nhưng vì m t nhi u mu i nên đ m ñ

cũng gi m. Nư c t khu v c ngo i bào là nơi có áp l c th m th u đi vào n i
bào là nơi có áp l c th m th u cao.
C ba lo i m t nư c ñ u gây nên nh ng h u qu b t l i cho cơ th như
trúng đ c toan, kém đàn tính c a da, r i lo n cân b ng các ch t ñi n gi i…
Như ñã nêu,

cơ th kho m nh, nư c chi m kho ng 50 - 70% kh i

lư ng cơ th , ñư c phân b

hai khu v c chính là trong t bào và ngồi t

bào. Do đó, trong đi u tr m t nư c và ch t ñi n gi i do viêm ru t a ch y
chúng ta c n xác ñ nh ñư c s tăng gi m s lư ng ch t d ch trong m i khu
v c đó.
Th c t thư ng g p hai h i ch ng c a s m t cân b ng nư c và ch t
ñi n gi i:
R i lo n cân b ng ñi n gi i
Trong cơ th , thăng b ng nư c và ñi n gi i h ng đ nh r t l lùng, dù cho
có s thay ñ i l n do nh p vào th i ra nhi u y u t khác nhau.
S cân b ng ñi n gi i là do các Ion Kali, Natri, Clo và axít Cacbonic
đ m nhi m chính; trong đó ion Natri và Kali có vai trị quan tr ng.
Kali và Natri trong th c ăn ñư c h p thu vào cơ th ch y u
non (80 - 90%), ph n còn l i

ph n ru t

d dày, ru t già. Qua thành ru t, Kali theo

dòng máu ñ n t n các d ch gian bào, s trao ñ i Kali gi a d ch gian bào và
n i bào th c hi n qua màng t bào.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

17